III. АУДАРМА ҮРДІСІНДЕГІ ГРАММАТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЛЕКСИКАЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР

3. 1 Аударма ү рдісіндегі грамматикалық трансформациялар

Аударма жағ ынан алып қ арағ анда ағ ылшын тілі мен қ азақ тілінің грамматикалық қ ұ рылымдарының айырмашылық тары аударма мә селелерінің екі категориясымен беріледі: тілдік бірліктердің грамматикалық қ асиеттерінің ұ қ састығ ы жағ дайындағ ы аударма мә селелері жә не бастапқ ы жә не аударма тілдеріндегі тілдік бірліктердің грамматикалық қ асиеттерінің ә ртү рлілігі жағ дайындағ ы аударма мә селелері. Сонымен бірге, ерекше қ иындық тар дара грамматикалық бірліктер (сө з формалары негізіндегі морфологиялық қ айта қ ұ ру) мен біріккен грамматикалық бірліктерді (сө з тіркесі, сө йлем жә не фразадан тыс бірліктер негізіндегі синтаксистік қ айта қ ұ ру) қ айта қ ұ румен байланысты болады.

Тілдік бірліктердің грамматикалық қ асиеттері бірқ атар тілдік қ ұ былыстардан: сө з, сө з тіркестері, сө йлем формалары, элементтердің орын тә ртібі, формалардың грамматикалық мағ ыналары, форма мен мағ ынаның контексттік атқ аратын қ ызметтерінен тұ рады. Аударылатын белгілі бір тілдік бірліктің ақ параттық маң ыздылығ ын қ арастырғ анда, біз тек сө з жә не сө з тіркестерінің лексико-семантикалық мағ ыналарын ғ ана емес, сонымен бірге олардың аударма мә ліметінің жеткізілу мө лшеріне біршама ә сер ететін грамматикалық қ асиеттеріне де ден қ оямыз.

Ағ ылшын тілі мен қ азақ тілінің грамматикалық қ асиеттерінде ұ қ састық тары (сын есімнің шырайлары, етістіктің шақ тары, сө здердің орын тә ртібінің функционалдық маң ыздылығ ы, т. б. ) мен айырмашылық тары (ағ ылшын тіліндегі артикль, қ азақ тіліндегі септіктер, ағ ылшын тіліндегі герундий, қ азақ тіліндегі кө семше, т. б) бар.

Сонымен қ атар, грамматикалық формалар, олардың атқ аратын қ ызметтері мен мағ ыналары арасындағ ы айырмашылық тар мен ұ қ састық тардың толық немесе толық емес болатындығ ын естен шығ армағ ан жө н. Осығ ан сә йкес толық аударма немесе толық емес аударманың ә ртү рлі нұ сқ аларын жасауғ а болады. Шын мә нінде толық тең естіруге келмейтін айырмашылық тар толық ұ қ састық сынды аз кездеседі. Сондық тан, ең басты аудармашының кезігетін мә селесі – біріншіден, тең естіруді қ ажет ететін дең гей, екіншіден, грамматикалық формаларды аудару барысындағ ы тең естіру сипаты.

Осы мә селені шешудің басты амалы ә детте бастапқ ы контекст болғ анымен, кейде белгілі бір мә тін тү рін грамматикалық безендіру салты сияқ ты ә серлерді де есепке алу керек. Мысалы, грамматикалық формалар мен қ ұ рылымдарды бір ү лгіге салу талаптары, белгілі бір грамматикалық формалардың стилистикалық бекітілуі, мә тіндегі хабардың нақ ты не нақ ты айтылмауы арасындағ ы дә стү рлі қ атынас жә не тағ ы басқ алары. Осығ ан сә йкес, дә стү рлі тү рде ағ ылшын мә тінінде тә уелділік есімдіктері зат есімді анық таушы ретінде нақ ты тү сіндірілсе, қ азақ тілінде оны қ олдану кейде хабардың кө лемін ұ лғ айтып жібереді. Мә селен, «Heraisedhishands» – «Ол қ олдарын кө терді» («Ол ө зінің қ олдарын кө терді» формасы кө птеп кездескендігімен аудармада мә нерлілік ү шін тү сіп қ алуы мү мкін). Осыдан келе мұ ндай мысалдарда ішінара немесе нө лдік аударма қ олданылғ аны дұ рыс.

Ең басты мә селені жалпы қ арастыру морфологиялық жағ ынан ұ қ сас грамматикалық формаларды аударуда толық аудармамен бірге басқ а да жағ дайларды қ арастыруғ а кө мектеседі. Жоғ арыда айтылғ ан нө лдік аударманы қ олдану формалардың ұ қ састығ ы негізінде дә стү рлі-функционалдық сә йкессіздік жағ дайында нә тижелі келеді. Жоғ арыда келтірілген мысалдардан басқ а есімдік тү рлерінің сә йкессіздігі жағ дайында нө лдік аударманы қ олдану туралы айтуғ а болады. Мә селен:

they say – дейді, деп айтады

you see – тү сінесің бе

before one can say a word – аузың ды ашып та ү лгермейсің

say it – айт.

Есімдіктердіаударудағ ыбасқ атә сіл – ішінарааударма, яғ нитолық форманыемес, ішінарақ ызметінесайкелетінформанық олдану. Мә селен, қ азақ тіліндегі ө здік есімдіктің ө зіндік есімдік формасы болуы мү мкін. Осығ ан байланысты, толық не ішінара аударма қ олданылады.

He could not break himself out of his habit of flushing.

Ол ө з ә деті қ ызарудан арыла алмады.

He pulled himself together quickly- Ол ө з - ө зін тез қ олғ а алды.

Аудармашылар кө бінесе функционалдық сә йкестік (функционалдық ауыстыру) тә сілін пайдаланады. Ә сіресе, екі тілде де тура сә йкестігі бар етістіктің шақ тарын аудару барысында қ олданылады. Дегенмен, екі тілде олардың атқ аратын қ ызметтері ү йлеспей қ алуы мү мкін. Мә селен, Ол қ онақ ү йге орналасады сө йлемін контексттің қ осымша уақ ытына сә йкес тү рлі ә діспен беруге болады: She will stay at a hotel (келу уақ ыты немесе басқ а жағ дайлар маң ызды емес, деректің ө зі берілгенде), She will be staying at a hotel (нақ ты уақ ыт контекстке байланысты) немесе She is staying at a hotel (ниет немесе келісім контекстке байланысты). Соң ғ ы форма, шындығ ында қ азақ тіліндегі форманың тура баламасы бола алмайды, тек оны ниет немесе келісімді білдіру ү шін функционалдық жағ ынан ауыстырады.

Грамматикалық формалардыфункционалдық қ айтақ ұ руграмматикалық айырмашылық тар, бастапқ ыжә неаударматілдерінің лексико-семантикалық ерекшеліктеріжә нетілдікдә стү рдің айырмашылық тарынасайжасалады. Бір ғ ана форма кейбір контексттерде толық немесе ішінара аударма арқ ылы берілсе, басқ а контексттер дә стү рлі тү рде тілде қ олданылатын функционалдық ауыстыру арқ ылы аударылады. Мысалы, қ азақ тіліндегі кешірің із формасы кө птеген контексттер (уақ ытылы жауап қ айтармағ анымызғ а кешірің із, келең сіздіктер ү шін кешірің із, алаң датқ аным ү шін кешірің із) мен жағ даяттарда (жеке қ арым-қ атынас, іскерлік хаттар, ресми қ арым-қ атынастар) бірдей қ олданылады. Ағ ылшын тіліне аударуда бұ л форманың толық – ішінара (excuse me, excuse his manner) жә не функционалдық (sorry for being late, we must apologise for the delayed answer, inconveniences) баламалары табылуы мү мкін.

Ә деттефункционалдық ауыстыруберілгенформаның контексттенемесежағ даяттақ олданылуынасә йкесморфологиялық ө згерісмү мкіндіктеріненегізделуімү мкін. Мысалы:

Presumably Egypt is the oldest highly advanced civilization and is often seen as a symbol for everything ancient and secret.

Білуімізше, Египет ескі жоғ ары дамығ ан ө ркениет болып табылады жә не ә детте барша ескі мен қ ұ пияның белгісі ретінде қ арастырылады.

Ауызекі тілдік контекстте толық сә йкестік болуы мү мкін (мү мкін, болжам бойынша), бірақ бастапқ ы контекстте (ғ ылыми мақ ала) ол қ азақ тілінде мә тіннің стилистикалық айтылуын ө згертіп жіберер еді. Бұ л жердегі ашық тү рдегі предикативті форма (білуімізше) қ азақ тілінің дә стү ріне сай ғ ылыми стильге келеді.

Кейбіржағ дайлардаосысындынемесебасқ адасыртқ ытү рісә йкескелетінграмматикалық формалараудармадаатқ аратынқ ызметінің айырмашылығ ыменайтылудә стү рінебайланыстыкү рделіқ айтақ ұ рудыталапетеді. Осындай тә сілдердің қ атарына грамматикалық формаларды ү йлестіру, ө згерту жә не антонимдік аударманы жатқ ызуғ а болады.

Ү йлестіру, яғ ниә ртү рліграмматикалық формаларғ ажалпыграмматикалық қ асиеттердіберутә сіліағ ылшынтілінің инфинитивтіқ ұ рылымдарынаударудақ олданылады. Мә селен, ә деттегі немесе қ айталанатын іс-ә рекетті білдіретін инфинитив қ азақ тілінде формасы ө згертіліп аударылады:

He glanced up just to see a stranger on the neighbouring roof.

Ол жоғ ары қ арап, кө рші ү йдің шатырынан бейтаныс біреуді кө рді.

When he passed a florist’s he was very apt to drop in and order some roses for her.

Гү лсататындү кеннің жанынанө тіпбаражатқ анда, олондасоғ ыпжә неқ ызыү шінраушангү лдерінетапсырысберіпшығ уғ абейімболды.

Аудармашылық ө згерту, немесе форманың морфологиялық атқ аратын қ ызметін ө згерту ә детте хабардың элементтерінің нақ тылық дең гейі немесе нақ тылық тың стилистикалық жағ ынан сә йкес келмеуі жағ дайында қ олданылады. Мә селен, «as long as I live» тіркесі контекстке сай «ө мірімнің соң ына дейін» функционалдық баламасы арқ ылы немесе грамматикалық жағ ынан ө згерген «ө мірімде» формасы арқ ылы берілуі мү мкін:

And, help me God, I’ll never eat spinach again as long as I live.

Жә не мен, Қ ұ дай қ аласа, ө мірімде енді шпинат жемеймін.

I’ll take care for her as long as I live.

Мен оғ ан ө мірімнің соң ына дейін қ амқ ор боламын.

Бірінші контекстте live етістігі ө зінің салтанатты айтылуын сақ тай отырып, мә тінге шпинат пен антты сә йкестендіре отырып ирониялық рең береді. Ал қ азақ тілінде бұ л стилистикалық жағ ынан келең сіз болғ андық тан ө згеріске ұ шырайды. Екінші сө йлемдегі етістіктің қ олданылуы қ азақ тілі дә стү рінде «анттық, сө з берушілік» контекстке сай келеді. Сондық тан, бұ л жерде толық аударманы қ олданғ ан жө н.

Бұ лтә сілдіқ олданубә ріненбұ рынбастапқ ысө здің морфологиялық ө згерісінеә келеді. Зерттеулердің кө рсетуінше, ағ ылшын тілінде предикативтік қ атынасты жеткізуде басты орында етістіктік тә сілдің тұ руы қ азақ тілімен ұ қ сас келеді. Бірақ, кейде ол атаулы қ айта қ ұ руды талап етуі мү мкін. Мә селен:

Ол фирмасын аса белгілі компаниялардың қ атарына қ осу ү шін бар кү шін салды.

He did his best to place his firm among the most notable companies.

Julia was paying no attention to what they said.

Джулия олардың айтқ андарына мә н бермеді.

Джулия олардың бос сө зіне кө ң іл аудармады.

Ағ ылшын тілінен немесе қ азақ тілінен аударма жасау барысында ұ зақ сө йлемді бө ліктерге бө лу немесе жаң а ойды, тізбектелген іс-ә рекеттерді ө згерту аудармашының шығ армашылығ ына байланысты болады.

Мә селен:

Жаппай қ ұ ндылық тарды жеке меншіктен кә мпескелеу жорық тары кезінде Петербургтың кө птеген сарайлары ө здерінің кө ркем ө нер жинағ ынан айрылды.

1 – As a result of the campaigns of mass confiscations of artistic values from private collections, many palaces of St. Petersburg lost their arts collections.

2 – In the course of confiscating campaigns, many palaces of Petersburg lost their arts collections as private.

Аударманың біріншінұ сқ асыграмматикалық формалардысақ тайотырып, ұ зарғ анof – формасынқ ұ рып, логикалық қ ұ рылымыжағ ынанбұ лың ғ ырболыптұ рса, алекіншінұ сқ адаө згерісарқ ылылогикалық жағ ынанбіріздіжә недұ рысқ ұ рылғ ансө йлемдіқ ұ растыруғ амү мкіндіктудырады.

Антонимдікаудармааудармашығ аграмматикалық формалексикалық ү йлесімділікережелерінеқ арама-қ арсыболып, аудармамә тінінкө ркемдігіненайырғ анкездеаударматіліндеграмматикалық қ ұ рылымдыдұ рысқ алыптастырудақ олданылады.

3. 2 Аударма ү рдісіндегі лексикалық трансформациялар

Аударма кезінде аудармашылардың неліктен лексикалық трансформацияларғ а жү гінулеріне тура келеді деген сұ рақ қ а ә р тү рлі себептер бар. Олар екі тілдің семантикалық ерекшеліктерімен тығ ыз байланысты. Сө здердің мағ ыналық қ ұ рылымдары олардың қ олданыстары, бір - бірімен сә йкес болу шарттары, ә рбір тілдің сө здік қ орлары-міне осы факторлар аудармашығ а қ иындық тар туғ ызуы мү мкін. Бұ л мә селелердің бірден шешу жолдарын табу да мү мкін емес. Сондық тан жас аудармашыларғ а осы мә селелермен жеке-жеке танысып, олардың ә рқ айсысының ерекшеліктерін аударма барысында жә не теория жү зінде бө лек танысуғ а тура келеді. Лексикалық трансформация бө ліміне лексикалық - стилистикалық қ ұ былыстардың тек кейбіреулері ғ ана енгізілген.

Аударма процесін сипаттау шең берінде аудармалық трансформация статистикалық жағ ынан, яғ ни бастапқ ы тіл бірліктерімен олардың сө здіктегі сә йкес келушілігінің арасындағ ы қ атынасты талдау емес, динамикалық жағ ынан, яғ ни аударма тә сілі(ә дісі) ретінде, аудармашы ә ртү рлі оригиналды аудару кезінде сө здік сә йкестігі жоқ, контекст бойынша қ олдануғ а келмейтін жағ дайда қ олдана алатын аударма тә сілі ретінде қ арастырылады. Бастапқ ы тіл бірліктерінің сипатына (тү ріне) қ арай аудармалық ө згертулер лексикалық жә не грамматикалық болып 2-ге бө лінеді. Сонымен бірге кү рделі лексика-грамматикалық ө згертулер, яғ ни бір мезгілде оригиналдың лексикалық жә не грамматикалық ө згерту немесе дең гей аралық, яғ ни лексикалық бірліктен грамматикалық бірлікке не керісінше грамматикалық бірліктен лексикалық бірлікке ө ту тү рі болады. Аударма процесінде қ олданылатын лексикалық ө згерулердің негізгі типтері мынандай аудармалық тә сілдерден тұ рады: аудармалық транскрипция жә не транслитерация, калькирование жә не лексикалық -сематикалық ауыстырулар (конкретизация-нақ тылау, генерализация-жалпылау жә не модуляция).

Ең кө п тарағ ан грамматикалық ө згертуге: синтактикалық ұ қ сасу (уподобление) (дословный перевод – сө збе-сө з, ө згеріссіз), сө йлемді мү шелерге бө лу, сө йлемдерді біріктіру, грамматикалық ауыстыру (сө здің формасын, сө з табын немесе сө йлем мү шесін) ауыстыру жатады. Кү рделі лексикалық -грамматикалық ө згертуге: антонимдік аударма, экспликация (описательный-перевод - сипаттау) жә не компенсация жатады.

Ағ ылшын жә не орыс/қ азақ тілдерінде халық аралық сө здерінің логикалық мағ ына жағ ынан сай келмейді. Осындай сө здердің сә йкес келуі немесе келмеуі globe жә не planеt сө здерін мысалғ а ала отырып кө руге болады, яғ ни мағ ынасы жағ ынан planеt жә не планета сө здері бірдей болса, globe сө зі глобус деген мағ ынамен қ атар жер шары, держава, ә йнекті абажур дегенді білдіреді.

Ағ ылшын тілінде латын тілінен енгізілген халық аралық сө здердің саны ө те кө п болғ анына байланысты, сө здердің кө бісі қ осымша мағ ыналарына ие болды. Мысалы: detail сө зі подробность, деталь, вникание в подробности, детализацияь деген мағ ыналарғ а ие. Сондық тан бұ л сө з арнайы ә скери термин ретінде отряд ретінде немесе солдат сө здерін білдіру арқ ылы қ олданылады. Detail зат есімі кө мегімен to detail етістігін тудыруғ а болады. Agony сө зі ағ ылшын тілінде жанның қ ысылуы деген мағ ынағ а ие болса, орыс тілінде агония сө зі ө лім алдындағ ы қ ысылу деген мағ ынаны береді. Сондық тан ағ ылшын тіліндегі аgony сө зі сө йлеу қ ұ рылымы ретінде де қ олданылады. Мысалы: agony column деген іздестіріп жатқ ан туысқ андар жө ніндегі газет мақ аласы деп аударылады. Жоғ арыда айтылып кеткендей ағ ылшын жә не орыс/қ азақ тілдерінде халық аралық сө здер ә ртү рлі стилистикалық мағ ыналарғ а ие.

Аудармалық трансформация ұ ғ ымы жә не тү рлері: лексикалық -семантикалық, грамматикалық жә не лексикалық -грамматикалық.

1. Генерализация (жалпылау) мен конкретизация (нақ тылау), ұ ғ ымының мағ ыналық дамуы тә сілі, метонимиялық жә не антонимдік аударма

2. Орын ауыстыру, алмастыру, қ алдырып кету тә сілдері.

3. Аудармалық компенсация. Транслитерация, транскрипция, калькалау, суреттемелік аударма.

Аудармалық немесе тіларалық трансформация дегеніміз - қ айта жасап ө згертудің кө мегімен оригинал бірліктерінен аударма аударма бірліктерінен ө туді айтады. Аудармалық трансформация мазмұ н мен мә нері бар тіл бірліктерімен жасалатындық тан олар формальды-семантикалық сипатқ а ие, ә рине бастапқ ы бірліктерді форма жағ ынан да мағ ына жағ ынан да ө згертеді.

Транскрипция жә не транслитерация дегеніміз – оригиналдық лексикалық бірліктерінің формасын аударма тілінде ә ріптердің кө мегімен қ айта жасайтын аударма тә сілі. Транскрипция бойынша (арқ ылы) бө где сө здің дыбыстық формасы қ айта жасалынды, ал транслитерация арқ ылы сө здің графикалық формасы (ә ріптік қ ұ рамы) қ айта жасалынады. Қ азіргі заманғ ы аударма практикасында транскрипция транслитерацияның кейбір элементтерін сақ тай отырып басты тә сіл болып табылады. Тілдердің фонетикалық жә не графикалық жү йелері бір-бірінен ө згеше болатындық тан бастапқ ы тілдің сө здерінің формасын аударма тілінде беру шартты жә не жуық тү рде алынады: absurdist –абсурдист (автор произведения абсурда), kleptocracy – клептократия (воровская элита), skateboarding – скейтбординг (катание на роликовой доске). Ә рбір қ атар тілдер ү шін бастапқ ы тілдің сө зінің дыбыстық қ ұ рамын берудің ережелері жасалынады, транслитерацияның элементтері сақ талынғ аны жайлы кө рсетіледі. Ағ ылшын – қ азақ аудармаларында ең кө п кездесетін транскрипцияларда транслитерация элементтері негізінен кейбір айтылмайтын дауыссыз дыбыстармен редукцияғ а ұ шырағ ан дауысты дыбыстар боп келеді. Мысалы: dorset [do: sit] - дорсет, Campbell [‘kœ mbә l] - кэмпбелл), сонымен бірге дауысты дыбыстар арасындағ ы қ ос дауыссыз дыбыстарды жә не сө здің аяғ ындағ ы дауыстыдан кейін келетін дауыссыз дабыстарды беру: Bonners Ferry – Боннерс Ферри, (boss-босс), аудармада ә лдеқ ашан белгілі ү лгіге сө здердің дыбысталуын жақ ындастыратын, сө здердің орфографияларының кейбір ерекшеліктерін сақ тау: (Hercules missile – ракета «Геркулес», deescalation – деэскалация, Columbia – Колумбия). Ә деттегі кейбір бағ ынбайтын сө здер: тарихи тұ лғ алардың есімдері жә не кейбір географиялық атаулар: (Charles I – Карл І, William III – Вильгельм ІІІ, Edinborough - Единбург).

Калькирования дегеніміз – оригиналдың лексикалық бірліктерін, олардың қ ұ рамдас бө ліктерін – морфеманы немесе сө зді ---- олардың аударма тіліндегі лексикалық сә йкестіктерін ауыстыру жолымен болатын аударма тә сілі. Калькированиянің мә ні бастапқ ы лексикалық бірліктің структурасын кө шіре отырып, аударма тілінде қ айтадан жаң а сө з немесе тұ рақ ты сө з тіркесін жасау болып табылатын. Мысалы: Superpower – «Сверхдержава», mass culture – «массовая культура», green revolution – «зеленая революция». Кейбір жағ дайларда, калькирования тә сілін қ олдану калькаланатын элементтердің тә ртібін ө згерту жағ дайында болады: First-strike-weapon – оружие первого удара, land-based-missile – ракета неземного базирования, rapid deployment force – силы быстрого развертывания. Кейде аударма процесінде транскрипция мен калькирование бірмезгілде болады: transnational – транснациональный, petrodollar – нефтедоллар, mini-skirt – мини-юбка.

Лексикалық -семантикалық ауыстырулар дегеніміз- оригиналдың лексикалық бірліктерін аударма тілінің бастапқ ы тілдің бірліктерімен мағ ыналық жағ ынан сә йкес келмейтін, бірақ белгілі бір логикалық қ айта жасаудың кө мегімен жасалынатын тә сіл. Мұ ндай ауыстыруларғ а негізінен нақ тылау, жалпылау жә не модуляция (мағ ыналық даму) жатады [2].

Нақ тылау дегеніміз – бастапқ ы тілдің кең кө леміндегі заттық -логикалық мағ ыналы сө здері мен сө з тіркестерін аударма тіліндегі тар шең бердегі мағ ыналы сө здер мен сө з тіркестерімен ауыстыру. He was at the ceremony. -Ол мейрамда болмады.

Кейбір жағ дайда нақ тылау ә дісін қ олдану аударма тілінде кең мағ ыналы сө здердің жоқ тығ ына байланысты. Мысалы: ағ ылшын зат есімі thing ө те абстрактылы мағ ына береді жә не қ азақ тіліне ү немі нақ тылау ә дісімен аударылады: «зат, пә н, іс, факт, жағ дай, жанды нә рсе». Мысалы: ағ ылшын сө зі meal ә ртү рлі сө йлеу стилинде кең қ олданылады, ал қ азақ тіліндегі неғ ұ рлым нақ ты сө збен ауыстырылады: At seven o’clock an excellent meal was --- in the dining room. – Сағ ат 7 де асханада керемет ас берілді.

Жалпылау дегеніміз- нақ тылауғ а қ арама-қ арсы яғ ни тар мағ ынадағ ы бастапқ ы тілдің бірліктерін аударма тілінің кең мағ ыналы бірліктерімен ауыстыру. Жасалынғ ан сә йкестік жаң а ұ ғ ым (жаң адан туғ ан) яғ ни бастапқ ы тү рді сақ тай отырып жаң а ұ ғ ым білдіреді.

He visits me practically every week-end. – Ол мағ ан аптай сайын қ атынайды. Жалпылама мағ ынасы бар сө зді қ олдану аудармашығ а автордың «уик – энд» айта отырып, сенбі ме жексенбі ме анық тап жатудан сақ тайды. Кейде мұ ндай ауыстырудың қ ажеттілігі стилистикалық себептерге байланысты. ә деби шығ армаларда қ азақ тілінде адамдардың бойын белгілі бір ө лшем бірліктерімен (қ адам, метр) тура ө лшеп айту деген болмайды. Ал ол ағ ылшын тілінде солай қ алыптасқ ан. Мысалы: A young man of 6 feet 2 inches дегенді аудармада неғ ұ рлым жалпылау ә дісімен кең ұ ғ ымды қ олданамыз: «ұ зын бойлы, орта бойлы, тапал»

Модуляция немесе мағ ыналық даму дегеніміз – бастапқ ы тілдің сө здері мен сө з тіркестерін аударма тіліндегі, яғ ни мағ ыналары логикалық тү рде бастапқ ы тілдің бірліктеріне шығ атын бірліктермен ауыстыру ө те жиі аударма мен оригиналдың сә йкес келетін сө здерінің мағ ыналары себеп – салдарлық қ атынасы байланыста болады: I don’t blame them - (я их понимаю) [2]. Мен оларды тү сінемін. Мен оларды кінә ламаймын, себебі мен оларды тү сінемін. Себеп-салдармен ауыстырылып отыр. He always made you say everything twice. – Ол ү немі бір нә рсені қ айта сұ райтын. (Сіздің айтқ аның ызды қ айталауғ а тура келетін, себебі ол қ айта сұ райтын). Модуляция тә сілін қ олдануда себеп –салдарлық қ атынас ү лкен мә нге ие, бірақ дегенмен логикалық байланыс ә рқ ашан сақ талады. Мысалы: He would cheer up somehow, begin to laugh again and draw skeletons all over his state, before his eyes were dry. Он снова приободрялся, начинал смеяться и рисовал на своей грифельной доске разные фигурки, хотя глаза его еще были полны слез.

Синтактикалық ұ қ сасу (сө збе – сө з, ө згеріссіз) аудару дегеніміз – оригиналдық синтактикалық қ ұ рылысын аударма тілінің ұ қ сас структурасымен қ айта жасау ә дісін айтамыз. «нольдік » ауыстырудың бұ л типі оригинал мен аударма тілінде параллель синтактикалық структуралар болғ ан жағ дайда қ олданылады. Синтактикалық ұ қ сасу оригинал мен аудармадағ ы тілдік бірліктердің санының толық тай сә йкес келуін жә не олардың орын тә ртібінің сә йкес келушілік жасайды: I always remember his words. –Мен ү немі оның сө здерін есімде ұ стаймын. Бірақ, кейде синтактикалық ұ қ сасуды қ олданғ анда, кейбір структуралық компонентерді ө згертуге тура келеді. Ағ ылшын тілін қ азақ не орыс тіліне аударғ анда мысалы: артикльдер, байланыстырушы – етістік, кейбір кө мекші сө здер, тү сіп қ алуы мү мкін, сонымен бірге морфологиялық форма мен лексикалық бірліктер ө згеруі мү мкін.

Грамматикалық ө згертулер тә сілі дегеніміз–оригиналдың грамматикалық бірлігін аударма тілінің басқ а грамматикалық мағ ыналарымен ө згерту тә сілін айтамыз. Бастапқ ы тілдің кез-келген дең гейдегі грамматикалық бірлігі: сө з формасы, сө з табы, сө йлем мү шесі, белгілі типтегі сө йлем ауыстырылуы мү мкін. Аударма кезінде бастапқ ы тілдің формасын аударма тілінің формасына ауыстыру болатыны тү сінікті. Грамматикалық ауыстыру аударманың ерекше тә сілі ретінде аудармада аударма тілінің формасын жай ғ ана қ олдану емес, сонымен бірге аударма тілінің формасын қ олданудан бас тарту, яғ ни бастапқ ы тілге ұ қ сас, ө зге тілге мұ ндай форманы ауыстыру грамматикалық мағ ынасы жағ ынан олардан ө згеше болатын формадан бас тарту болып табылады. Мысалы, ағ ылшын, қ азақ, орыс тілдерінде зат есімнің жекеше жә не кө пше тү рі бар жә не ә детте оригинал мен аударманың алынғ ан зат есімдері сол берілген тү рде жекеше не кө пше тү рде қ олданылады, мынадай жағ дайлардан басқ а: ағ ылшын тіліндегі жекеше тү рге орыс тілінің кө пше тү рінің сә йкес келгенде: (money-деньги, ақ ша) керісінше ағ ылшын тілінің кө пше тү ріне орыс тілінің жекеше тү рі сә йкес келгенде (struggles-борьба, кү рес). Бірақ белгілі бір жағ дайларда аударма процесі кезінде жекеше, кө пше тү рді ауыстыру окказиональды сә йкестікті жасау қ ұ ралы ретінде қ олданылуы мү мкін: We are searching for talent everywhere. - Біз таланттарды іздеудеміз.

They left the room with their heads held high. – Олар бө лмеден кө ң ілді шық ты.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 Следующая ⇒