1.2. Терминтану және оның салалары 1 страница

Стр 1 из 7Следующая ⇒

Шерубай Қ Ү РМАНБАЙҮ ЛЫ

ТЕРМИНТАНУ

(оқ у қ ү ралы)

" Атлас баспасы-2001" Алматы, 2006

БК81. 2-3 я7

Қ 49

Казақ стан Республикасы Мә дениет жә не акпарат министрлігінің бағ дарламасы бойынша шығ арылып отыр

КУРМАНБАЙҮ ЛЬІ Ш.

ТЕРМИНТАНУ: Оқ у қ ұ ралы. Алматы: " Атлас баспасы -2001", 2006 - 244бет.

І8ВN 9965-597-15-4

Оку кү ралы негізінен жоғ ары оку орындарының филология факультеттері студенттеріне, магистранттарғ а, аспиранттарғ а, тіл мамандарына, терминтанушылар мен терминшілерге арналғ ан. Сондай-ак оку кү ралын термин, терминология мә селелері кызыктыратын ө зге салалардың мамандары да кажетіне жарата алады.

Оку кү ралының басты ерекшелігі — біздегі дә стү рлі кө зкараска сә йкес терминология лексикологияның бір тармағ ы ретінде карастырылмай, ө зге елдер тә жірибесі ескеріліп, ол " терминтану" деп аталатын дербес ғ ылыми пә н ретінде ү сынылып отыр. Оку кү ралы терминтану мә селелері бойынша соң ғ ы 5-6 жыл кө лемінде филология факулътеттерінің студенттері мен магистранттарына жү ргізілген арнаулы курс материалдары негізінде дайындалғ ан.

ББК 81. 2-3 я7

АЛҒ ЫСӨ З

Термин мен терминология туралы сө з болғ анда бізде кө бінесе терминдерді ө зге тілдерден ө згеріссіз қ абьщдау-қ абьілдамау немесе баламаның сә тті-сә тсіз жасалғ андығ ы туралы ә ң гімеден аса алмай жататын жағ дайлар ө те жиі байқ алады. Жекелеген атауларды бір ізге тү сірген, жү йеге келтірген де дү рыс, ол да атқ арылуғ а тиіс маң ызды практикалық істердің бірі. Бірақ біз тек " ана терминді былай атайық, мына терминді былай аударайық немесе жасайық " деуден аса алмай, ө рқ айсысымыз ө з ү сынысымызды, жасағ ан терминімізді қ олданысқ а енгізуді мақ сат етумен ғ ана шектеліп отыруғ а тиіс емеспіз. Жалпы жекелеген атаулар туралы тү рлі пікірлер айтып, ү зақ пікірталас тудыра беруге болады. Егер уақ ытында тілші ғ алымдар мен салалық мамандар болып бір тоқ тамғ а келіп, ү сынылғ ан баламалар мен жасалғ ан жаң а терминдердің арасынан ең тиімдісін, сә тті жасалғ анын іріктеп алып отырмасақ, терминологияны реттеу, біріздендіру жү мыстарын жолғ а қ оя алмаймыз. Бү кіл ә лем тілдерінде терминологиялық жү мыстардың жү ргізілуі сондай бейберекеттікке орын бермеу мақ сатынан туындағ ан.

Терминтанушылардың қ азіргі алдында тү рғ ан міндеттерінің бірі терминтануды дербес пә н ретінде дамыту. Оның теориялық, практикалық жә не едістемелік мә селелерін ғ ьшыми тү рғ ьщан шешу, оқ у пә ні ретінде тиісті дең гейде оқ ыту қ азіргі таң дағ ы аса маң ызды істер болып табылады.

Термин, терминология мә селелері еліміздің жоғ ары оқ у орындарының филология факультеттерінде кейінгі жьщдарғ а дейін лексикологияның бір тармағ ы ретінде оқ ытылып келеді. Жоғ ары мектеп бағ дарламасында Қ. Кең есбев пен Ғ. Мү сабаевтың " Қ азіргі қ азақ тілі" оқ улығ ында Ә. Болғ анбаевтың " Қ азақ лексикологиясы" оқ улығ ы мен Ә. Болғ анбайү лы, Ғ. Қ алиү лының авторлығ ымен жарық кө рген " Кдзіргі қ азақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы" оқ у қ ү ралдарында да термин, терминология мә селелері лексикология шең берінде қ арастырылады. Термин сө здер аталғ ан жә не ө зге окулық тарда бір тақ ырыпша ретінде ғ ана беріліп, олардың ө зге лексикалық қ абаттардан айырма-шылығ ын кө рсетуге баса мә н берілді. Сондық ган да жоғ ары оқ у орындарын бітірушілердің термин, терминология мә селері жө ніндегі білімі ө те шектеулі ғ ана болып жатады. Бірқ атар елдерде терминтануды дербес пә н ретінде танып, оның теориясы, тарихы арнайы оқ ытылып та жатыр. Тү рлі оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдары, кө мекші қ ү ралдар дайындалғ ан. Ал бізде термин жә не терминология мә селелерін термин-танудың нысаны ретінде танып, оны дербес пә н ретінде жеке бө ліп алып қ арастыруғ а арналғ ан оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдары жарық кө рмеді. Кейінгі жылдары терминологияның тү рлі мә селелері бойынша докторлық, кандидаттық диссертациялар қ орғ ағ ан мамандар осы істі қ олғ а алып, жоғ ары оқ у орындарында арнаулы курстар жү ргізіп, тү рлі кү ралдар дайындаса терминтанудың оқ ытылу дең гейі кө теріле тү скен болар еді. Бірақ бү л бағ ыттағ ы атқ арылғ ан жү мыс ә лі де ө те аз, дә лірек айтқ анда, іс жаң а қ олғ а алына бастады деуге болады. Оның себебін біздегі отандық тіл білімінде терминтанудың дербес пә н ретінде ө ркендеп, терминология мә селелерінің терең зерттеліп, ғ ылыми мектеп қ алыптаса алмай келгендігімен байланысты деп пайымдағ ан дү рыс болса керек. Себебі терминология мә селелері жақ сы зерттелген бірқ атар елдерде оны оқ ыту да салыстырмалы тү рде дү рыс жолғ а қ ойылғ ан.

Оқ улық тар, оқ у қ ү ралдары мен тү рлі анық тамалық тар, арнаулы сө здіктер дайындалғ ан. Бү л тү рғ ыдан келгенде біздің ә лі кезегін кү тіп тү рғ ан аткаруғ а тиісті істеріміздің аз емес екендігі анық. Сол себептен осы оку қ ү ралын дайындауды міндетіміз деп санадық. Ү сынылып отырғ ан оқ у қ ү ралын осы бағ ыттағ ы жасалуғ а тиісті жү мыстардың, атқ арылуғ а тиісті істердің бірі деп тү сінген жө н. Оқ у қ ү ралында қ амтылғ ан негізгі мә селелердің Л. Н. Гумилев атындағ ы Еуразия ү лттық университетінің тарих-филология факультетінде " аударма ісі" мамандығ ы бойынша білім алып жатқ ан қ азақ бө лімінің 5 курс студенттеріне арнаулы курс ретінде оқ ылғ анын, ал жекелеген бө лімдерінің 2002 жылдан бастап осы университеттің " қ азақ тілі" мамандығ ы бойынша маманданып жатқ ан магистранттарғ а ү сынылғ анын айтуғ а тиіспіз.

Терминтануды дербес ғ ылыми пә н ретінде оқ ьпуғ а арналғ ан қ азақ тіліндегі алғ ашқ ы оқ у қ ү ралы болғ андық тан, терминология жө нінде біздегі қ алыптасқ ан кө зқ арасқ а сә йкес келмейтін мә селе-лердің бар екендігі де анық. Соның ө зі терминтануды пә н ретінде оқ ьгту сапасын арттыруғ а, термино-логияның тү рлі мә селелеріне жаң аша қ арауғ а, басқ аша бағ амдауғ а, тү рлі бағ ыттағ ы зерттеулер жү ргізуге белгілі бір дә режеде тү рткі болар, ойғ а ой қ осар деген ү міттеміз. Шет елдер мен ө з ғ алымдарымыздың терминтану саласындағ ы зерттеулерінің нә тижелерін ескере отырып, алдағ ы уақ ытта оку қ ү ралын ә лі де мазмү ндық жә не қ ү рылымдық тү рғ ыдан жетілдіре беру ниетіміздің бар екендігін, оны міндетіміз санайтындығ ымызды айтқ ан жө н деп білеміз.

I. ТЕРМИНТАНУ - ДЕРБЕС Ғ ЫЛЫМИ ПӘ Н

1. 1. Терминтанудың ғ ылымдар жү йесіндегі орны туралы

Терминтанудың ғ ылымдар жү йесіндегі орны туралы бізде кейінгі жылдары ғ ана шет жағ алап сө з қ озғ ала бастағ аны болмаса, бү л ө зге елдердің ғ алымдары тарапынан осыдан 30-40 жьгл бү рын кө теріліп, арнайы карастырылғ ан, талқ ыланғ ан мә селе. Тү рлі елдердің терминтанушы ғ алымдары тарапынан бү л мә селені зерттеуге арналғ ан ғ ылыми ең бектер жарық кө рді. Мә селен, Ресей ғ алымдары терминтанудың ғ ылымдар жү йесіндегі алатын орны туралы мә селені ө ткен XX ғ асырдың алпысыншы жылдарының аяғ ында, жетпісінші жылдардың басында кө теріп, кө птеген ғ ылыми ең бектер жазды, ғ ьглыми симпозиум ө ткізді. Содан бері оларда осы бағ ыттағ ы жү мыстар ү здіксіз жү ргізіліп, зерттеулер жалғ асып келеді. Ресейдің маң дай алды жетекші университеттерінде терминтану бойынша 70-жылдардың екінші жартысынан бастап арнаулы курстар мен семинарлар жү ргізіледі. Бү л тү рғ ыдан келгенде бізде отандық терминтанудың едә уір кенжелеп қ алғ аны байқ алады. " Терминология-ның теориялық жә не практикалық мә селелерін зерттеу ә лі де жете қ олғ а алынбай отыр. Терминологияның осындай ө зекті проблемаларын зерттеу, ретке келтіру ісі қ азақ тіл білімінің алдында тү рғ ан кү рделі міндеттердің бірі" (Термин қ алыптастыру тә жірибесінен //Қ азақ терминологиясының мә селелері. А., 1986. 65-6. ) деп жазғ ан еді сексенінші жьшдары тілші ғ алым А. Ә бдірахманов. Одан бері ө ткен жиырма жыл ішінде бү л салада біршама ізденістер болғ анмен, терминологияның кө птеген мә селелері ғ ылыми жә не практикалық тү рғ ыдан шешімін таба қ оймады. Терминтанудың теориялық, ә дістемелік, практикалық мә селелерін зерттеудегі алынатын ғ ылыми нө тижелердің дең гейі, терминологиялық жү мыстарды жү ргізу барысында кө рініс беріп жатқ ан жү йесіздік, ү йлесімсіздік соны айқ ын аң ғ артып отыр.

" Терминоведение" терминін 1967 жьшы 30 мамыр мен 2 маусым аралығ ында Ленинградта ө ткен Екінші бү кілодақ гық терминология мә селелеріне арналғ ан мә жілісте В. П. Петушков ү сынғ ан. Содан бастап бү л терминді одақ гың кө птеген тілші ғ алымдары қ олдана бастады. Терминдерді зерттейтін ғ ылым саласын " терминология" деп атауды қ ү п кө ретін кейбір тілші ғ алымдардың да бар екендігіне қ арамастан, соң ғ ы жылдары " терминоведение" термині жаппай қ олданыла бастады. Біз де терминологиялық лексиканы зерттейтін бү л саланы " терминоведение" деп атайтын ғ алымдар пікірін қ олдаймыз. Қ азақ стандық ғ алымдар ең бектерінде осы соң ғ ы жылдарғ а дейін тек " терминология" термині қ олданылып келді. Соң ғ ы 5-6 жылдың кө лемінде біз бү л саланың атауын " терминоведение" терминінің ү лгісімен " терминтану" деп атап, солай қ олданып жү рміз. Себебі кө п мағ ыналы " терминология" атауына қ арағ анда бү л термин ү тымды жасалғ ан, саланың ө зіндік ерекшелігін кө рсететін атау деп санаймыз.

Терминтанудың зерттеу нысаны айқ ындалғ ан дербес ғ ьшыми пә н екендігін ө ткен XX ғ асырдың 60-жылдарының аяғ ынан бастап кең ес одағ ының кө птеген белгілі тілші ғ алымдары айта бастады. 1969 жылғ ы 24-27 желтоқ санда Мә скеу мемлекеттік университетінде " Қ азіргі ғ ылымдар жү йесіндегі терминологияның орны" (Место терминологии в системе современных наук) деген тақ ьфыпта ғ ьшыми симпозиум ө ткізілді.

Мә скеуде ө ткен бұ л симпозиумның аты айтып тұ рғ андай, ғ ылыми жиында терминтанудың айқ ындалғ ан ғ ылым екендігі жө ніндегі пікірді кө птеген ғ алымдар айтады. Осы симпозиумда жасалғ ан баяндамалар мен хабарламалар тезисі жарияланғ ан кө лемді жинақ тың бір бө лімі " Терминология — дербес ғ ылыми пә н " деп аталады.

Терминтанудың ғ ылымдар жү йесіндегі орнын анық тауғ а, оның ә дістері мен қ ұ рылымын зерттеуге кө п ең бек сің ірген ғ алымның бірі Мә скеулік терминтану мектебінің белгілі ө кілі В. М. Лейчик. Ол 60-жылдардан бастап осы мә селені жиырма жылдан астам ү здіксіз зерттеп, 1989 жылы " Предмет, методы и структура терминоведения" деген тақ ырыпта докторлық диссертация қ орғ ады. Ғ алым 1970 жылдардан бастап М. В. Ломоносов атындағ ы Мә скеу мемлекеттік университетінің студенттері мен аспиранттарына оқ ығ ан арнаулы курсында терминтануды дербес ғ ылыми пө н ретінде оқ ытты. Ол осыдан қ ырық жылғ а жуық бү рын терминтанудың ғ ылымдар жү йесіндегі орнын, оның ө зге ғ ылымдар-мен байланысын анық тауғ а арналғ ан ғ ылыми макала жазғ ан. Ғ алым 1969 жылы жарық кө рген " Место терминологии в системе современных наук (к постановке вопросе)" деген мақ аласында термин-танудың ғ ылым ретінде даму, калыптасу тарихын жә не ө зге ғ ылымдармен байланысын кө рсетеді.

Ғ алым терминтанудың ғ ылым ретінде қ алыптасуы-ның алғ ашқ ы кезең і XX ғ асырдың 30-жылдарына дейінгі кезең ді қ амтиды деген тү жырым жасай отырып, ол кезенің ө зіндік сипатын атап кө рсетеді.

Жаң а ғ ылым саласы терминтану ө зінің ерекше зерттеу нысаны терминологиялық лексика анық талғ аннан кейін де ү зақ уақ ытқ а дейін терминдердің тек лингвистикалық аспектілерін ғ ана қ арастырып, лингвистикалық зерттеу ә дістерін пайдаланды. Арнаулы лексиканың жалпы лексикадан елеулі ерекшеліктері бар екендігі кө рсетілді, бір арнаулы сала ішіндегі терминдердің синонимдері болуының зияндылығ ы дө лелденді, терминжасам тә сілдері мен терминқ ор қ алыптастыру кө здері анық галды.

Терминдер ғ ылым мен техниканың белгілі бір саласының ү ғ ымдарының атауы болғ андық ган жә не олар сол ү ғ ымдардың арасындағ ы байланыстарды да кө рсететін болғ андық тан, терминді тек лексикология-лық, лексикографиялық тү рғ ьщан зерттеу жеткіліксіз болды. Яғ ни, терминдерді зерттеудің логикалық аспектісі пайда болды. Бү л тү рғ ьщан қ арастырьшу арқ ьшы терминнің дыбыстық таң ба мен белгілі бір сала ү ғ ымымен байланысты сө з (сө з тіркесі) атау екендігі анық талды. Дегенмен, термин табиғ атын тануда формалды-логикалық ә дістің де жеткіліксіз екендігі байкалып, ғ алымдар терминді психологиялық тү рғ ыдан зерттеуге ойысты. Терминтану мен психологияның байланыстылығ ы терминнің кө п жағ дайда ү ғ ымдардың ұ қ састығ ы (аналогия) негізінде жасалатындығ ымен тү сіндіріледі. Екі ү ғ ымның ү қ састығ ы олардың атауының алмасуына негіз болады. Терминге психологиялық тү рғ ьщан қ арау да қ ажет, алайда термин жай ғ ана таң ба, символ емес, ол ү ғ ымның адам миында бейнеленуінің негізгі шарты, терминде ү ғ ымның мазмұ ны, ө зге ү ғ ымдармен байланысы кө рініс табады. Таным теориясы терминтанудың ә діснамалық іргетасы ретінде оғ ан ү немі тірек болып отырады.

Сө йтіп, В. Лейчик терминтану дамуының 30-жылдары аяқ талғ ан бірінші кезең ін — логика-лингвистикалық кезең деп атайды.

Терминтану дамуының екінші кезең і 40-жылдардан басталып, бү л кезең де терминтану семиотикамен тығ ыз байланыс орнатты деп атап кө рсетеді ғ алым. Семиотиканың зерттеу пө ні ә лемді тү рлі тә сілдермен моделдеуші кө птеген таң балар жү йесі болса, тілдің ө зі тұ тастай сол таң балар жү йесіне жатады. Тү рлі салалардың терминдері де біздің сол салалардағ ы білімімізді кө рсететін таң балар жү йесін қ ү райды. Егер терминдер ү ғ ымдар жү йесіне сә йкестендіріліп, терминжү йе қ ү райтын болса, онда ол таң балар жү йесіне тә н белгілердің бә ріне ие болады. Осы жағ ынан келгенде терминтанудың семиотикамен байланыстылығ ы еш талас туғ ызбайды.

Терминжү йе белгілі бір арнаулы саланың ақ параттық тілі болып табылады. Яғ ни, терминжү йе арқ ылы сол саланың ү ғ ымдары мен олардың арасындағ ы байланысы, ө зара қ арым-қ атынасы мен олардың иерархиясы туралы ақ парат алуғ а болады. Терминологиялық ақ парат дә лдігі мен нақ тылығ ы жағ ынан ә р саланың арнаулы ү ғ ымдары жө нінде толық мә лімет беретіндігімен ерекшеленеді. Бү дан терминтанудың мен ақ параттанумен шектесетінін кө руге болады.

Жетістіктері терминтануда тиімді пайдаланьшып жү рген тағ ы бір ғ ылым саласы — ғ ылымтану. Ғ ылымтану — ғ ылым дамуының жалпы сипатын, ғ ылыми кадрлар мен ғ ылыми қ ьізметті жоспарлау қ ағ идаттарын анық тайтын, ең бекті ғ ылыми ү йымдастыруды, ғ ьшымның қ оғ ам ө міріндегі рө лі мен оның ә серін талдайтын, ғ ылыми қ ызмет психологиясын зерттейтін ғ ылым саласы. Ғ ылымтанудың аса маң ызды міндетінің бірі ғ ылым тілі (математикалық, химиялық формулалар, графикалық, кө лемді моделдер, жә не ғ ылыми терминдер) де кіретін ғ ьшыми аппаратты жасау.

Сонымен терминтану дамуының 60-жылдардың аяғ ы мен 70-жылдардың басын қ амтитын ү шінші кезең ін В. Лейчик мазмү нына қ арай ғ ылымтанушылық, ал зерттеу ә дісіне қ арай кибернетикалық терминтану деп атағ ан жө н деп санайды. Одан бері де терминтану бірнеше даму сатысынан ө тті. Кейінгі уақ ытта терминтану когнитивтік, ә леуметтік лингвистикалық тү рғ ьщан да кдрастырьша бастады.

Сонымен қ орыта келгенде терминтану негізінен лингвистикамен, логикамен, семиотикамен, ақ параттанумен, математикамен, кибернетикамен, жү йелердің жалпы теориясымен, психологиямен байланысты кешенді ғ ьшым деп таньшып жү р.

Бізде терминтану (терминология) кү ні бү гінге дейін тіл білімінің, оның ішінде, лексикологияның бір саласы ретінде карастырылып келді. Осы уақ ытқ а дейін жазылғ ан оқ улық тардың бә рінде дерлік, ө зге елдерде терминтануды дербес ғ ьшыми пә н ретінде қ арастыратын ғ алымдардың бар екендігі жө нінде мө лімет те берілмеген. Бү л біздің елімізде терминология мә селелерінің тиісті дең гейде зерттеліп, ө зге жү рттардың ғ алымдарымен, терминтану мектептерімен, терминологиялық орталық тармен байланыстың орнатылмағ андығ ын кө рсетсе керек. Сондық тан да бү л бағ ытта атқ арылуғ а тиісті істеріміз аз емес екендігі анық.

Казіргі кезенде терминтану мектебі қ алыптасқ ан бірнеше елдің ғ алымдары терминтануды дербес ғ ьшыми пә н ретінде танып отырғ андығ ын айту керек. Сезіміз дә лелді болу ү шін олардың ғ ылыми ең бектерінен, ә р кезенде айтқ ан пікірлерінен ү зінділер келтірелік. Мысалы, В. П. Петушков былай деп жазады: " Озінің кө п жьшдық тарихы бар екендігіне қ арамастан, терминтану - бү л жаң а қ алыптасып келе жатқ ан ғ ылым". (Петушков В. П. Лингвистика и терминоведение//Терминология и норма. - М., 1972. С. 116. ).

Терминтануды білімнің айрық ша саласы деп санайтын Дж. Сейгердің оның ғ ьшымдар жү йесіндегі орны туралы 70-жылдары айтқ ан пікірі мынадай: " Терминологияны дербес сала ретінде қ арастыратын уақ ыт жетті. Осы уақ ытқ а дейін ол лингвистиканың біршама аз мә н берілген саласы болды. Тіл мамандарының терминологияғ а ө те аз кө ң іл бө луі кездейсоқ нә рсе емес. Ө йткені кө бінесе оны зерттеу дә стү рлі лингвистің қ ү зіретінен тыс жатқ ан қ ағ идаттарғ а негізделген" (Sаgег 1974, 74-75).

Ал Ф. Ригз терминология лексикология мен концептологияның (ғ ылымда ү ғ ымдар мен олардың арақ атынасын білімнің бірлігі ретінде зерттейтін философияның саласы) арасынан орын алу керек дейді. (Rіgss 1979). Ол терминтанушы лексиколог пен консептологтың арасында тү рғ ан маман деп санайды.

В. М. Лейчик пен И. П. Смирнов терминтану жаң а ғ ылыми пә н ретінде қ алыптасты деп санайды: " Кө птеген деректердің жинақ талуы, терминология-лық жү мыстардың тү рлі бағ ыттарының пайда болуы, қ азіргі кезең дегі ғ ылыми жә не практикалық қ ызметтің ө зге аспектілерімен салыстырғ анда бү л жү мыстың ө зіндік ерекшеліктерінің кө рсетілуі жаң а ғ ьшыми пә н - терминтанудың қ алыптасу ү рдісін анық тады. Бү л ғ ылыми пә ннің ө з зерттеу нысаны, ө з ә дістері, ө зінің абстракті жә не нақ ты ө німдері бар" (Лейчик В. М., Смирнов И. П., Современные состояние и тенденции дальнейшего развития терминологичес-кой работы в СССР // Научно-техническая информация. Сер. 1. 1981. №3. С. 4-7. ) дей келіп, олар " терминтанудың бө лініп шығ уының заң дылығ ына қ азір ешкім де талас туғ ызбайтынын" атап кө рсетеді.

Терминтанудың ғ ылым ретінде қ алыптасуының мерзімі туралы осы мә селені арнайы зерттеген ғ алым В. М. Лейчик бьшай деп жазады: " XX ғ асырдың 70-жылдарының аяғ ы мен 80-жылдарының басында терминтануды ғ ьшыми пә н ретінде калыптасып болды деуге болады" (В. МЛейчик, 1989, 12).

" Терминтану ғ ылым ретінде жаң а ғ ылымның туындауы мен дамуының (эволюциясы) классикалық ү лгідегі қ иындығ ы кө п ө з тарихи жолынан ө тті. Бү л жолда барлық кезең дер мен факторлар болды, солардың бә рі ақ ырында жаң а пә н терминтанудың калыптасу фактісінің кү мә нсіздігін кө рсетуге ә келді" (Татаринов В. 1996. С. 272).

Терминологияның (терминтанудың ) жалпы теориясын ү сынып, " Жалпы терминология. Теория мә селелері" (1989) жә не " Жалпы терминология. Терминологиялық қ ызмет" (1993) деп аталатын монографиялық ең бек жазғ ан А. В. Суперанская, Н. В. Подольская, Н. В. Васильева сияқ ты ғ алымдар да термитануды дербес пә н деп санайды. Олар терминология мә селелерімен айналысатьш мамандарғ а жалпы тілдік біліммен қ оса, бірнеше тілдің сө зжасам мү мкің діктерін біліп, бір немесе бірнеше салалық пә н бойынша хабардар болып, логика, ақ параттану, лингвистикалық статистиканың негіздерін білуі тиіс деп есептейді.

Сондай-ақ " Терминтануғ а кіріспе" оку кү ралының авторы С. В. Гринев пен " Отандық терминтану тарихы" деп аталатын 4 томнан тү ратын ең бек жариялағ ан ғ алым В. А. Татаринов сияқ ты ғ алымдар да терминтануды дербес ғ ылым саласы ретінде таниды. Бү л ғ алымдардың ең бектерінің аттарынан-ақ терминтануды дербес ғ ылым ретінде танитын-дық тарын кө руге болады.

Сонымен бірнеше елдердің ғ алымдары дербес ғ ьшыми пә н ретінде танып отырғ ан терминтануды, біз де арнайы зерттеп, жоғ арғ ы мектепте оқ ытуды қ олғ а алуымыз қ ажет. Терминтануғ а берілген В. М. Лейчиктің анық тамасы мынадай: " Терминтану -лингвистика, логика, семиотика, информатика, жү йелердің жалпы теориясы жә не бірқ атар салалық пә ндік ғ ылымдардың тоғ ысқ ан тү сында (ғ ылыми-техникалық революция дә уірінде) пайда болғ ан жаң а кешенді ғ ьшыми-қ олданбалы пә н".

Терминтанудың ғ ьшымдар жү йесіндегі орны туралы пікір білдірген ө з ғ алымдарымыздың да бар екенін айта кету орынды. Олар " Ана тілі" газетінде " Терминология - ғ ылымтану ілімінің негізгі саласы" (Ш. Білә л. " Ана тілі" газеті. 2003, мамырдың 22-сі) жә не " Терминология дербес ғ ылым емес" (Б. Момынова. " Ана тілі" газеті. 2004, наурыздың 18-і) атты мақ ала жариялағ ан Ш. Білә л мен Б. Момынова. Газет мақ аласы болса да, терминтанудың ғ ылымдар жү йесіндегі орны туралы мә селеге қ атысты пікір айтылғ андық тан, оларғ а қ ысқ аша болса да тоқ талып ө ткен орынды.

Терминтану ғ ьшымтанудың бір саласы деген пікірге келсек, бү л пікір ө ткен XX ғ асырдың 60-жылдарының аяғ ында осыдан қ ырық жылдай уақ ыт бү рын айтылғ ан болатын. Одан бергі уақ ытта терминтану бірнеше даму кезендерінен ө тті, бү рынғ ы ғ ылыми тү жырымдар жаң а пайымдаулармен, тың тү жырымдармен толық ты. Кдзір терминтану ғ ылымтанудың бір саласы емес, онымен байланысты кешенді ғ ьшыми пә н деген пікір орнығ а бастады. Дә лірек айтқ анда, терминтану лингвистика, семиотика, логика, ақ параттану сияқ ты ғ ылымдармен ә р тү рлі дә режеде қ андай байланысты болса, ғ ьшымтанумен де солай байланысады.

Ал терминтану дербес ғ ьшым емес деген пікірге келсек, бү л пікір де мә селені жан-жақ ты зерттеп барып, нақ ты деректерге негізделген ғ ылыми тү жырымдарғ а сү йене отырьш айтьшғ ан деуге негізіміз жоқ. Терминтанудың дербес ғ ьшыми пә н екендігі ғ ьшыми симпозиумдарда талқ ьшанып, диссертация-лық зерттеулерге арқ ау болғ ан мә селе. Бізде осы уақ ытқ а дейін терминология лексикологияның тармағ ы ретінде қ арастырьшып келе жатқ анымен, бірқ атар шет елдерде терминтану дербес пә н ретінде таньшып жетекші университеттерде оқ ьгтьшып келеді. Терминтанушы мамандар дайындалады. Бірқ атар елдерде бү л пә нді оқ ытуғ а арналғ ан " Терминтануғ а кіріспе", " Терминтану" сияқ ты оқ у қ ү ралдары мен оқ улық тар жазылғ ан. Терминтануды дербес ғ ьшым емес деп жариялау ү шін ең алдымен, осы атқ арылғ ан жү мыстар мен зерттеулер нә тижелерінің дү рыс жасалмағ андығ ын, кемшіліктерін ғ ылыми тү рғ ьщан дә лелдеу қ ажет болады. Ондай іргелі зерттеу жү ргізілмегендіктен, біздің шет ел ғ алымдарының жасағ ан теориясына, олардың зерттеулерінде негізделген тү жырымдарғ а сү йенуімізге тура келеді.

12 3 4 5 6 7 Следующая ⇒