Нүктелі үтір

⇐ ПредыдущаяСтр 2 из 6Следующая ⇒

Ү тір

§ 1. Ү тірмен сө йлемдегі қ аратпа сө здер, қ аратпа сө з тізбектері бө лінеді.

Нақ тылы біреуге арналмағ ан, жалпылық -белгісіздік мағ ынасы бар сө здер мен сө з тізбектері де ү тірмен бө лінеді.

§ 2. Сө йлемдегі қ ыстырма сө здер, сө з тізбектері жә не сө йлемдер ү тірмен бө лінеді.

§ 3. Ү тірмен сө йлемдегі одағ айлар бө лінеді.

§ 4. Бә се, жә, қ ош, қ ұ п, жарайды, мақ ұ л, дұ рыс сияқ ты сө здер ү тірмен бө лінеді.

§ 5. Сө йлемдегі иә, жоқ, мә, мә ң із деген сө здер ү тірмен бө лінеді.

§ 6. Ү тір сө йлемнің бірың ғ ай мү шелерінің арасына қ ойылады.

§ 7. Сө йлемдегі оң ашаланғ ан айқ ындауыш мү шелер ү тірмен бө лінеді.

§ 8. Сияқ ты, ретінде, қ атар, емес, тү гіл деген сө здермен келген жә не -дай, -дей, -тай, -тей жұ рнақ тары қ осылғ ан тізбектер де ү тірге алынады.

§ 9. Қ арамастан, қ оспағ анда, есептегенде деген сө здерге аяқ талатын сө з тізбектері ү тірмен ажыратылады.

§ 10. Ү тір қ ұ рмаласқ а енген жай сө йлемдердің арасына қ ойылады.

§ 11. Екіге бө лінген тө л сө здің алғ ашқ ы бө лігі хабарлы сө йлем немесе сө йлемнің бір бө лігі болса, одан кейін ү тір (жә не сызық ша) қ ойылады.

Екіге бө лінген тө л сө здің алғ ашқ ы бө лігі ө з алдына сө йлем болмай, оғ ан ү тір қ ойылғ ан болса, екінші бө лігінің алдынан да ү тір қ ойылады.

§ 12. Бірнеше сө зден қ ұ ралғ ан кү рделі қ ос сө здердің арасына ү тір қ ойылады.

§ 13. Бірдей немесе ә р келкі тұ лғ ада қ айталап келетін жеке сө здер мен тіркестердің араларына ү тір қ ойылады.

§ 14. Ол – ол ма, бұ л – бұ л ма, ол – ол болсын деген тіркестер сө йлем ішіндегі басқ а сө здерден ү тірмен бө лінеді.

Нү ктелі ү тір

Цифр немесе ә ріптер арқ ылы санамаланып айтылғ ан сө йлемдерден кейін нү кте, нү ктелі ү тір, кейде ү тір қ ойылады. Санамалап айтылғ ан бірың ғ ай сө йлемдердің ә рқ айсысынан кейін нү кте қ ойылса, ә рқ айсысы бас ә ріптен басталып жазылады. Мысалы: Барлық сілтілердің тө мендегідей ортақ. химиялық қ асиеттері болады:

1) Олардың концентрациялы ерітіндісі жануарлар мен ө сімдіктер тканін бұ зады.
2) Сілтілер майларды сабынғ а айналдырады.
3) Сілтілер ертінділерінде лакмустың жә не фенолфталеиннің тү сі ө згереді (“Химия” оқ улығ ынан).

Санамалап айтылғ ан бірың ғ ай қ ұ рылымдардың (конструкциялардың ) арасына нү ктелі ү тір (немесе ү тір) қ ойылса, олардың ә рқ айсысы кіші ә ріптен басталып жазылады. Мысалы: Жалпы жанрлар теориясынан фольклорлық проза жанрлары теориясын бө ліп алатын болсақ, оның мынадай басты-басты (тү бегейлі) міндеттерін атап кө рсетуге болады.
Олар:
а) прозалық фольклорды басқ а қ ара сө здерден, кү нделікті жай ә ң гіме жә не ә деби кө ркем прозадан ажыратудың ғ ылыми негізделген критерийлерін анық тау;
ә ) прозалық фольклордың ө лең ү лгісіндегі фольклордан айырмасын белгілеу;
б) халық прозасының ө з ішіндегі жанрлық топтар мен бө лшектерді айырудың принциптерін айқ ындау (С. Қ асқ абасов).
Санамаланып келетін конструкциялар бір-бірінен ә ріптер немесе цифрлар арқ ылы дараланып кө рсетілмеуі де мү мкін. Мысалы: Шешім (орысша развязка) – шығ арма сюжетінің де шешуші кезең дерінің бірі; суреткердің ө зі суреттеп отырғ ан ө мір шындығ ына шығ арғ ан “ү кімі”; адамдар арасындағ ы қ арама-қ арсы тайталастардың, кү рделі кү рестердің бітуі; тү рліше тағ дырлар тартысынан туғ ан нақ ты нә тиже; оқ иғ ағ а қ атысушылардың ең ақ ырғ ы хал-кү йі; кү ллі қ ұ былыс-кө ріністердің соң ғ ы сахнасы (З. Қ абдолов). Практикада санамалап айтылғ ан қ ұ рылымдардың араларына нү ктелі ү тір қ ойылып, келесілері бас ә ріптен басталып жазылатындары да болады. Санамаланып айтылғ ан конструкциялардың алдында қ ос нү кте тұ рса, одан кейінгі сө йлем екі тү рлі басталады: егер араларына нү ктелі ү тір (немесе ү тір) қ ойылып, ә рқ айсысы кіші ә ріптен басталатын болса, біріншісі де кіші ә ріптен басталады, ал араларына нү кте (кейде нү ктелі ү тір) қ ойылып, ә рқ айсысы бас ә ріптен басталатын болса, біріншісі де бас ә ріптен басталады (жоғ арыдағ ы мысалдарды қ араң ыз).
§ 4. Мазмұ ны ә уендес болып келетін бірың ғ ай сө йлемдердің ә рқ айсысынан кейін нү ктелі ү тір қ ойылады:
1) Біз Алатаудай ел едік, – Тең емек болды ойғ а жау;
2) Біз тасығ ан тең із сел едік, – Тең емек болды шө лге жау;
3) Біз атып болғ ан таң едік, – Тү н етпекші болды жау;
4) Біз ә лемге жарық кү н едік, – Ө шірмекші болды жау. Жау ма бізді бө гейтін?! Жау ма бізді жең етін?! (Жамбыл)

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 Следующая ⇒