ОН ЖЕТІНШІ СӨЗ

Қ айрат, ақ ыл, жү рек ү шеуі ө нерлерін айтысып, таласып келіп, ғ ылымғ а жү гініпті. Қ айрат айтыпты: «Ей, ғ ылым, ө зің де білесің ғ ой, дү ниеде ешнә рсе менсіз кә мелетке жетпейтұ ғ ынын; ә уелі, ө зің ді білуге ерінбей-жалық пай ү йрену керек, ол - менің ісім. Қ ұ дайғ а лайық ты ғ ибадат қ ылып, ерінбей-жалық пай орнына келтірмек те - менің ісім. Дү ниеге лайық ты ө нер, мал тауып, абұ йыр мансапты ең бексіз табуғ а болмайды. Орынсыз, болымсыз нә рсеге ү йір қ ылмай, бойды таза сақ тайтұ ғ ын, кү нә кә рліктен, кө рсеқ ызар жең ілдіктен, нә фсі шайтанның азғ ыруынан қ ұ тқ аратұ ғ ын, адасқ ан жолғ а бара жатқ ан бойды қ айта жиғ ызып алатұ ғ ын мен емес пе? Осы екеуі мағ ан қ алай таласады? » - депті.

Ақ ыл айтыпты: «Не дү ниеге, не ахиретке не пайдалы болса, не залалды болса, білетұ ғ ын - мен, сенің сө зің ді ұ ғ атұ ғ ын - мен, менсіз пайданы іздей алмайды екен, залалдан қ аша алмайды екен, ғ ылымды ұ ғ ып ү йрене алмайды екен, осы екеуі мағ ан қ алай таласады? Менсіз ө здері неге жарайды? » - депті.

Онан соң жү рек айтыпты: «Мен - адамның денесінің патшасымын, қ ан менен тарайды, жан менде мекен қ ылады, менсіз тірлік жоқ. Жұ мсақ тө секте, жылы ү йде тамағ ы тоқ жатқ ан кісіге тө сексіз кедейдің, тоң ып жү рген киімсіздің, тамақ сыз аштың кү й-жә йі қ андай болып жатыр екен деп ойлатып, жанын ашытып, ұ йқ ысын ашылтып, тө сегінде дө ң бекшітетұ ғ ын - мен. Ү лкеннен ұ ят сақ тап, кішіге рақ ым қ ылдыратұ ғ ын - мен, бірақ мені таза сақ тай алмайды, ақ ырында қ ор болады. Мен таза болсам, адам баласын алаламаймын: жақ сылық қ а елжіреп еритұ ғ ын - мен, жаманшылық тан жиреніп тулап кететұ ғ ын - мен, ә ділет, нысап, ұ ят, рақ ым, мейірбаншылық дейтұ ғ ын нә рселердің бә рі менен шығ ады, менсіз осылардың кө рген кү ні не? Осы екеуі мағ ан қ алай таласады? » - депті.

Сонда ғ ылым бұ л ү шеуінің сө зін тың дап болып, айтыпты:

- Ей, қ айрат, сенің айтқ аның ның бә рі де рас. Ол айтқ андарың нан басқ а да кө п ө нерлерің нің бары рас, сенсіз ешнә рсенің болмайтұ ғ ыны да рас, бірақ қ аруың а қ арай қ аттылығ ың да мол, пайдаң да мол, бірақ залалың да мол, кейде жақ сылық ты берік ұ стап, кейде жамандық ты берік ұ стап кетесің, соның жаман, - депті.

-Ей, ақ ыл! Сенің айтқ андарың ның бә рі де рас. Сенсіз ешнә рсе табылмайтұ ғ ыны да рас. Жаратқ ан тә ң іріні де сен танытасың, жаралғ ан екі дү ниенің жайын да сен білесің. Бірақ сонымен тұ рмайсың, амал да, айла да - бә рі сенен шығ ады. Жақ сының, жаманның
екеуінің де сү йенгені, сенгені - сен; екеуінің іздегенін тауып беріп жү рсің, соның жаман, - депті. - Сен ү шеуің нің басың ды қ оспақ - менің ісім, - депті. Бірақ сонда билеуші, ә мірші жү рек болса жарайды. Ақ ыл, сенің қ ырың кө п, жү рек сенің ол кө п қ ырың а жү рмейді. Жақ сылық айтқ аның а жаны-діні қ ұ мар болады. Кө нбек тү гіл қ уанады. Жаманшылық айтқ аның а ермейді. Ермек тү гіл жиреніп, ү йден қ уып шығ арады.

- Қ айрат, сенің қ аруың кө п, кү шің мол, сенің де еркің е жібермейді. Орынды іске кү шің ді аятпайды. Орынсыз жерге қ олың ды босатпайды. Осы ү шеуің басың ды қ ос, бә рін де жү рекке билет, - деп ұ қ тырып айтушының аты ғ ылым екен. Осы ү шеуің бір кісіде менің айтқ анымдай табылсаң дар, табанының топырағ ы кө зге сү ртерлік қ асиетті адам - сол. Ү шеуің ала болсаң, мен жү ректі жақ тадым. Қ ұ дайшылық сонда, қ алпың ды таза сақ та, қ ұ дай тағ ала қ алпың а ә рдайым қ арайды деп кітаптың айтқ аны осы, — депті.

ІV Талдау бө лімі: Оқ ушылар 4 топқ а бө лініп отырғ ызылады, топпен жұ мыс.

Топтың аттары:

1. «Ақ ыл»

2. «Қ айрат»

3. «Ғ ылым»

4. «Жү рек»

Ә р топтан бір оқ ушы мә тіннің тиісті бө лігін оқ ып шығ ады. 2-оқ ушы тү сінгенін мазмұ ндайды.

V Тү сініксіз сө здермен жұ мыс:

Ғ ақ лия – кө ркем, дана сө з.

Ғ ибадат – қ ұ лшылық ету, сиыну.

Мә дмә ладқ ажету – мақ сатқ а жету.

Ахирет – адамның о дү ниеде сұ ралатын ісі.

Нә псі – қ ұ марлық.

Залал – зиян.

Кү нә кә р – кү нә лі болу

VІ Мінездеме беру, оқ ушылар бағ асы, кө зқ арасы:

Ақ ыл-? Жү рек-? Қ айрат-? Ғ ылым-?

VІІ Оқ ушылар жауабы:

Тақ тағ а жазбаша жазу.

Ақ ыл – кө п қ ырлы жақ сылық пен жамандық ты бірдей ұ стайды.

Қ айрат – қ атты, кү шті, пайдасы да, зияны да мол, жақ сылық пен жамандық ты берік ұ стайды.

Жү рек – адам денесінің патшасы, адам жанының мекені

Ғ алым – ақ ыл, қ айрат, жү ректің басын қ осушы, адамғ а ө ле-ө лгенше азық болатын ұ ғ ым.

VІІІ «Ой қ озғ ау» сә ті:

Абай шығ армаларындағ ы ақ ыл, жү рек, ғ ылым, қ айрат туралы ө лең жолдарын жатқ а айтқ ызу.

1. Ақ ыл, қ айрат, жү ректі бірдей ұ ста,

Сонда толық боласын елден ерек.

2. Ғ ылым таппай мақ танба, орын таппай баптанба.

3. Дү ние де ө зі, мал да ө зі,

Ғ ылымғ а кө ң іл бө лсең із.

4. Махаббат ғ адауатпен майдандасқ ан,

Қ айран менің жү регім мұ з болмай ма?

Асау жү рек аяғ ын шалыс басқ ан,

Жерін тауып артқ ығ а сө з болмай ма?

5. Жү регің нің тү біне терең бойла,

Мен бір жұ мбақ адаммын оны да ойла.

6. Жү ректе қ айрат болмаса,

Ұ йық тағ ан ойды кім тү ртпек?
7. Мал да бар жан мен тә н,

Ақ ыл, сезім болмаса,

Тіршіліктің несі сә н,

Терең ге бет қ оймаса.

Мұ ң мен шық қ ан оралғ ан тә тті кү йге,

Жылы жү рек қ айда бар қ озғ аларлық?

9. Ұ йық тап жатқ ан жү ректі ә н оятар,

Ү ннің тә тті оралғ ан мә ні оятар.

Қ айрат пен ақ ыл жол табар,

Қ ашқ анғ а да қ уғ анғ а.

ІХ Жаң а сабақ ты бекіту:

1. Сонымен Абайдың қ ара сө здерінде айтылғ ан пікірлерін тү йіндей келе, адам қ андай болу керек деп келгенін топтастырып кө рейік.

Адам тө зімді

жігерлі

білімді

тә рбиелі

елжанды

иманды

адал

арлы

зерек

2. Бү гінгі ө тілген тақ ырыбымызды 5 жолды ө лең стратегиясымен қ орытындыласақ.

Кім? Абай-дана, ойшыл, философ

Қ андай? Абай-ақ ылды, сауатты, кө реген

Не істеді? Абай-қ ара сө з жазды.

Қ ашан? 1890-1898 жылдары

Не мақ сатпен? Керегіне жаратсын.

Х Ү йге тапсырма беру: «Сегізінші» жә не «Он жетінші» қ арасө здерін оқ у, талдау.

ХІ Оқ ушыларды бағ алау: Оқ ушылырдың жауаптарына, сабақ қ а белсене қ атысып отырғ андарына қ арай білімдері бағ аланады.

Тексерілді:

⇐ Предыдущая 31 32 33 34 353637 38 39 40 Следующая ⇒