Новеллалық ертегі.

Қ азақ тың ертегілік прозасында ө зінің сюжеттік қ ұ рамы мен мазмұ ны, композициялық қ ұ рылымы мен стилі жағ ынан оқ шауланып тұ ратын бірталай ертегі бар. Алайда, ұ лттық фольклортану ғ ылымымызда олар жеке зерттелмей, «тұ рмыс-салт ертегілерінің » тобында қ арастырылып жү р. Ал, бұ л ертегілер ө зінің сипатты белгілері бойынша таза «тұ рмыс-салт ертегі емес», біріншіден, онда тұ рмыс-салт ертегіге тә н емес қ иял-ғ ажайыптық элементтер кө п, оқ иғ алар ө те таң ғ ажайыпты, шытырман болып келеді; екіншіден, мұ нда ертегі сюжеті ө те кү рделі, ол бір-бірінен асқ ан қ ым-қ иғ аш оқ иғ алар тізбегінен тұ рады. Ү шіншіден, кейіпкерлер тұ рмыс-салт ертегідегі қ аһ армандардан басқ а, олар ө з мұ ратына қ улық пен емес, ақ ылмен жетеді, дұ шпандарын да ақ ылмен жең еді.

Ә рине, бұ л ертегілердің тұ рмыс-салт ертегіден айырмашылығ ы осымен ғ ана шектелмейді. Оның ө зіндік бітімін біз талдау барысында толық сипаттап шығ амыз. Ал, қ азір ә ң гіме осы ертегілік жанрды қ алай атау жайлы. Қ олдағ ы материалды саралап, зерттеп қ арағ анда, бұ л топтағ ы текстер – қ иял-ғ ажайып пен тұ рмыс салт ертегілердің аралығ ында тұ рғ ан шығ армалар екені байқ алады. Біздің ше, оларды «новеллалық ертегі» деп атағ ан жө н сияқ ты. Ө йткені мұ нда новеллағ а тә н хикаялық, яғ ни шытырман оқ иғ алық сипат басым. Рас, бұ л ертегілер кө лемі жағ ынан новелла сияқ ты шағ ын емес, бірақ бұ л жерде біз ә деби емес, фольклорлық жанрды атап отырмыз жә не бұ л атауымыз шартты тү рде алынып отыр. Қ оғ амның дамығ ан кезінде, сауда-саттық тың, қ олө нер мен ө ндірістің ө скен шағ ында қ иял-ғ ажайып ертегі тың даушысын баурап ә кететін ө зінің бұ рынғ ы қ асиетінен айырыла бастайды. Енді оның негізінде ә рі онымен таласа, кү ресе отырып, басқ а ертегілік жанрлар пайда болып, қ алыптаса бастайды. Сө йтіп, бұ л дә уірде новеллалық, ал кейінірек сатиралық ертегілер ө мірге келеді.

Сатиралық ертегілер - ә леуметтік мазмұ ны жағ ынан ширығ а тү скен, кемелденген сананың жемісі. Бай мен кедей бірімен-бірі тату тұ рғ ан ба? Сондық тан халық ертекте қ анаушы тапты қ атал ә шкерелеп, қ арапайым кедейдің байдан моральдық артық шылығ ын баса кө рсетеді. Халық тың мә ң гілік арманы – қ анаушыларын тізе бү ктіру сатиралық ертегілерде кө рініс табады. Ә мбе бұ л арман қ ой ү стіне бозторғ ай жұ мыртқ алағ ан ө мір аясында, немесе қ ұ рғ ақ қ иялда емес, кү нделікті шындық ө мірді бейнелейтін ертегіде жү зеге асырылып отырады. Сө йтіп ертегі кедейдің ө з кү шіне деген сенімін арттыра тү седі. Бұ дан біз сатиралық ертегілердің халық прозасының басқ а жанрларынан кешірек, таптық қ оғ амның кеселді дерттері барынша айқ ындалғ ан дә уірде дү ниеге келгенін байқ аймыз. Қ азақ сатиралық ертегілерінің бізге жеткен сипаты, негізінен, ХҮ -ХҮ ІІІ ғ асырларда, патриархалды-феодалдық қ оғ ам тұ сында қ алыптасқ ан болу керек.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 Следующая ⇒