Дәріс 2. Еңбекті қорғаудың теориялық негіздері

1. «Адам – техника – материал - ө ндіріс ортасы» жү йесіне тү сініктеме. «А» «Т» «М» «Ө _о»

Жү йе деген тү сінік ертеден белгілі. Жалпы алғ анда ж ү й е (система) дегеніміз – жеке бө ліктердің қ осындысы жә не олардың ө зара байланысы. Ж ү й е деп тірі организмдер мен машиналарды да айтуғ а болады. Жү йе деп кезкелген ө ндіріс объектісін де айтады. Осындай жү йелердің бірі – «А»- «Т»- «М»-«Ө _о».

Ең бек қ орғ аудың негізгі мақ саты осы жү йені ең бекшіге қ олайлы жағ дайғ а келтіру (оптимизация). Халық шаруашылығ ындағ ы кез келген жұ мысты, технологияны биоэкотехникалық жү йе дей отырып, тө рт элементке бө леміз, олар: Адам – техника –материал -ө ндіріс орны.

Ө _о

Ә р элементтің бір-біріне ә сері – кө рсетілген.

Бұ л элементтер бір-біріне ә сер етеді жә не бә рі адамғ а (жұ мысшығ а) ә сер етеді. Жеке элементтердің жұ мысы кө п факторлардан (себептерден) тұ рады.

Жү йе теориясына сү йене отырып осы элементтердің белгісіз байланысы – Н (кү йі) мына формуламен шешіледі Н = 2^И мұ ндағ ы, И = п(п – і) ең кө п байланыс саны – И, п – факторлар саны. Мысалы жоғ арғ ыдағ ы жү йеде адамғ а ү ш фактор ә сер етеді, олар: Т, М, Ө _о демек п=3 болса, Н = 2 ^{п (п-і)} = 2^3*2 = 2⁶=64. Яғ ни, жалпы жү йе ө з міндетін ойдағ ыдай атқ арып, жақ сы жұ мыс істеп, сонымен қ атар адамғ а зиянды ә сері болмас ү шін 64 сұ рақ ты шешу қ ажет деген сө з.

Жеке факторлардың саны кө бейген сайын жү йенің кү йі (Н) кө бейеді.

Егер жү йедегі байланыстың біреуі бұ зылса қ ауіпті жағ дай пайда болады да, кейін жазатайым жағ дайғ а ұ шыратуы мү мкін.

Ең бекті қ орғ аудың негізгі міндеті жү йенің адам ү шін дұ рыс жұ мыс істеуін қ амтамасыз ету. Егер осы жү йені бө лшектеп, оларғ а жеке-жеке қ арасақ қ ауіп-қ атерді азайтуғ а болады.

Егер жү йенің қ ауіпсіздік дең гейін уақ ыт мө лшерімен қ арасақ жоғ арыдағ ы жү йені мынадай тү рге бө луге болады:

Б і р і н ш і – іске қ осу уақ ыты – жү йені жө нге келтіру кезең і.

Е к і н ш і –негізгі пайдалану кезең і, пайдалы ө нім алу уақ ыты.

Ү ш і н ш і – қ айта қ ұ ру кезең і (реконструкция) қ ауіпті жағ дайлардың кө беюімен байланысты, себебі жү йенің бө ліктері ә ртү рлі жағ дайда жұ мыс істейді. Сондық тан жү йенің қ ауіптілігін азайту ү шін, оны уақ ытында жө ндеу, реттеу керек.

Жү йелік кө зқ араспен алғ анда Ең бек қ орғ ау ғ ылымы тө мендегідей тармақ тарғ а бө лінеді:

1. Е ң б е к г и г и е н а с ы – медицина ғ ылымының бір бө лігі бола тұ ра, жеке ең бекші мен ұ жымның ө з ара байланысын сыртқ ы ортамен бірың ғ ай қ арап, ө ндіріс жағ дайын сауық тырудың мө лшері мен шараларын жетілдіреді

2. Ең бек физиологиясы мен психологиясы

Кез- келген адамғ а ең бек психологиясы мен физиологиясы аймағ ында білім қ оры, орындайтын қ ызметі мен мамандығ ынан тә уелсіз, ө зін қ оршағ ан адамдармен, ө зінің физиологиялық мү мкіндігін, ө з мінезінің нашар жә не жақ сы жақ тарын, минимальды рухани жә не физикалық жоғ алымдарымен ө ндірістік стресстік жағ дайлары мен ө мірдің қ иын кезінде, қ ұ рылымдық қ обалжуы мү мкіндігінің нә тижелі бір бірімен ә рекетін білдіреді.

3. Ө ндіріс санитариясығ ылымының негізгі зерттеу бағ ыттары: технологиялық процестердегі қ ауіпті - зиянды факторларды азайтудың жолдарын іздестіру, ең бек қ орғ аудың санитарлық техникалық шараларын реттеу, жұ мысшылардың жұ мыс кестесі мен жеке бас гигиенасын т. б. қ амтиды.

4. Э р г о н о м и к а дегеніміз – ғ ылыми пә н бола тұ ра, техникалық, психологиялық, физиологиялық, гигиеналық ғ ылымдардың жиынтығ ынан туғ ан. Эргономика – жұ мысшының машинамен жә не ө ндіріс қ атынасын байланыстыра отырып ең бек қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етеді.

5. И н ж и н е р л і к п с и х о л о г и я эргономикамен тығ ыз байланысты бола отырып, ө ндіріс эстетикасының, машиналардың кө ркемдеудің (дизайн) негізін тү сіндіреді, оқ ытады, ү йретеді.

Инженерлік психология – жұ мысшы мен технологиялық процесс жә не сыртқ ы қ оршағ ан орта жайлы мағ лұ мат береді.

Дә ріс 3. Кә сіпорында ең бек қ орғ ауды ұ йымдастыру жә не бақ ылау. Қ ауіпті жә не зиянды факторлардың топтастырылуы.

Мамандар мен басшылардың ең бек қ орғ ауды ұ йымдастырудағ ы міндеттері мен жауапкершілігі.

Ең бек қ орғ ауды басқ ару жә не бақ ылау.

Қ ауіпті жә не зиянды факторлардың топтастырылуы.

Кә сіпорындағ ы Ең бек қ орғ ау жұ мысын Қ Р «Ең бек Кодексі» баптарына сү йене отырып жұ мыс орнының басшылары мен мамандары ұ йымдастырады Ең бек қ орғ ауды ұ йымдастырудың қ ысқ аша жү йесі.

1) Қ ауіпсіз ең бек ету ә дістеріне оқ ыту-ү йрету ( нұ сқ аулар жү ргізу ).

Мазмұ н-тү рiне жә не ө ткiзiлу мерзiмiне қ арай нұ сқ аулар тө мендегiдей бо-лып бө лiнедi: 1-шi –кiрiспе нұ сқ ау. 2-шi- жұ мыс орнындағ ы алғ ашқ ы нұ с-қ ау. 3шi- қ айталама нұ сқ ау; 4шi- жоспардан тыс нұ сқ ау (внеплановый); 5ші- мақ сатты нұ сқ ау (целевой).

2 ) жұ мысшыларды жұ мыс киімімен жә не жеке басты қ орғ айтын қ ұ рал – жабдық тармен қ амтамасыз ету;

3 ) шаруашылық та қ олданылатын машиналар мен қ ондырғ ылардың ақ аусыз жұ мыс істеуін қ амтамасыз ету;

4 ) кешендегі, цехтағ ы, ә р жұ мыс орнындағ ы санитарлық -гигиеналық жағ дайларын қ адағ алау;

5 ) Ең бек қ орғ ау жұ мысын жоспарлы тү рде жү ргізу.

Қ Р «Ең бек Кодексі» баптарында айтылғ андай - " Ең бекті қ орғ ау жө ніндегі заң жә не ө зге де нормативтік актілерді бұ зуғ а кінә лі, не қ адағ алау мен бақ ылауғ а кедергі келтіруші лауазымды адамдар белгіленген тә ртіппен ә кімшілік, тә ртіптік, материалдық немесе қ ылмыстық жауапқ а тартылады " .

Мамандар ү шін жауапкершілік:

1. Ә кімшілік – иман – шарт жазалауы ( моральдік ), ескерту жасау, кө пшілік алдында ұ йалту, жұ мысын тө мендету, жұ мыстан босату т. б.

2. Тә ртіптік – қ ызметкерлердің бастық тың алдында шаруашылық тың ішкі тә ртібін бұ зғ аны ү шін беретін жауапкершілігі.

3. Материалдық – шығ ынның қ ұ ныны тө леу ( егер айыпты болса ):

а ) толық тө леу, б ) жартылай тө леу - бұ ны кө пшілік жиналысы

шешеді.

4. Қ ылмыстық жауап – а ) бас бостандығ ынан айыру, ә ) жұ мыс орнынан айыру т. б.

2. Ең бек қ орғ ауды басқ арудың негізгі м а қ с а т ы - қ ауіпсіз ең бекті ұ йымдастыру, денсаулық ты жә не ең бекшінің ең бекке қ абілетін сақ тау болады.

Ең бек қ орғ ауды " ж ү й е " ә дісімен басқ арғ ан тиімді деп саналады. Бұ ндай ә діспен басқ арғ анда мыналарды бө ліп алуымыз керек: объект, субъект, басқ ару тә сілі.

Басқ ару объектісіне – ең бек ету жағ дайы, ең бекшілер қ ауымының ең бек тә ртібі, оларғ а ә сер ететін ө ндірістік қ ауіп – қ атерлер жә не кә сіптік қ орғ ау.

Басқ ару субъектісі ( цехтық басқ ару ) дереу қ имыл жасауғ а да ың ғ айлы болуы керек.

Басқ ару тә сілінің негізгі басқ аруғ а келіп тү скен хабарлардың дә лдігіне, толық тығ ына байланысты. Осындай бө лшектеген " ж ү й е " ә дісінің кемшіліктері байқ алады. Бұ нда басқ ару субъектісінің жетілмегені байқ алады.

Сондық тан шаруашылық тардағ ы е ң б е к т і қ о р ғ а у тө мендегідей ү ш ш а р т т а қ анағ аттандырылуы керек:

1. " Жү йенің " алдына қ ойылғ ан айқ ын мақ сат;

2. " Жү йеден " бө лініп шығ атын кіші жү йелер болуы;

3. " Жү йе " ө зінен жоғ ары сатыдағ ы жү йеге бағ ынышты болуы керек, осының бә рі басқ арудың бақ ылау, тексеру, тіркеу жә не талдау, жоспарлау, тә рбиелеу, тә ртіпті қ атаң дату т. б.

Ең бекті қ орғ аудағ ы бақ ылаудың ең тиімді жолдарының бірі ү ш сатылы бақ ылау:

1. Шаруашылық бө лімінің басшысы – кү нделікті.

2. Бас мамандар – жұ мысына немесе он кү ндікте бір рет.

3. Шаруашылық тың басшысы - айына немесе тоқ санына бір рет ( тексеру нә тижесін жазба тү рде шығ арады ).

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒