Биотикалық қарым қатынастары

Табиғ атта ә рбір тірі организмдер оқ шау, жеке тіршілік ете алмайды. Оны кө птеген табиғ аттың басқ а ө кілдері қ оршайды жә не бұ лардың барлығ ы бір бірімен кү рделі қ арым қ атынаста болады. Организмдер арасындағ ы қ арым қ атынастар, сонымен қ атар олардың тіршілік жағ дайларына ә сері қ оршағ ан ортаның биотикалық факторларының жиынтығ ын қ ұ райды. Экологиялық қ арым қ атынастар, ә детте, ө те кү рделі сипатта болады, кө птеген факторларғ а байланысты жә не ә ртү рлі жағ дайларда ө згеше ө теді.

Биотикалық факторлар деп – организмдер мен популяциялар арасындағ ы ө зара ә рекеттесу формаларын атайды. Биотикалық факторлартү рішілікжә не тү раралық болып бө лінеді.

Тү рішілік- Гомотиптік реакциялар. Гомотиптік реакциялар-бір тү рге жататын дара организмдер арасындағ ы ө зара ә рекеттер. Бірлесіп тіршілік еткен жағ дайда жануарлар мен ө сімдіктердің тіршілік ә рекеттері кө п дә режеде популяция саны мен тығ ыздығ ына тә уелді болады. Сол себепті топ жә не масса эффектісімен байланысты қ ұ былыстардың мә ні ү лкен.

Топ эффектісі дегеніміз - топтың ө зінің жә не топ қ ұ рамындағ ы организмдердің санының дара организмдердің мінез-қ ұ лқ ына, дамуы мен кө беюіне ық палы. Кө птеген бунақ денелілер (қ ара секіртпе, тарақ ан, шегіртке) жеке дара тіршілікпен салыстырғ анда, топ ішінде бірнеше қ арқ ынды метаболизмге ие болып, тезірек ө сіп жетіледі. Бірлесіп тіршілік еткенде азық іздеп табу, сол сияқ ты жауларынан қ орғ ану оң ай болады. Ү йір болып біріккен қ асқ ыр жеке жү рген қ асқ ырғ а қ арағ анда, ірі жануарларды олжалауғ а анағ ұ рлым қ абілетті. Масса эффектісінің топ эффектісінен айырмашылығ ы, ол бір тү р особьтарының бірін бірі сезінумен байланысты емес. Масса эффектісін особьтарсаны жә не популяция тығ ыздығ ы артқ ан кезде тіршілік ету ортасында пайда болатын организмдер туындатады. Ә детте, масса эффектісі жануарлардың кө бею қ абілетіне, ө су жылдамдығ ына, тіршілік ету ұ зақ тығ ына жағ ымсыз ә сер етеді. Мысалы, ұ н зауза қ оң ызының популяциясы дамығ ан кезде, ұ нда экскременттер, тү леу қ абық тары жиналып қ алады, осы жай жә ндіктердің тіршілік ету ортасы ретінде ұ нның нашарлауына ә келеді. Топтық жә не массалық эффектілер, популяция санын кері байланыс принципі бойынша реттейтін популяция тығ ыздығ ына тә уелді деп аталатын факторлармен бірлесіп, популяциялар саны динамикасында ерекше маң ызды роль атқ арады. Гомотиптік реакцияларғ а топтың жә не масса эффектілерінен басқ а, бір тү р особьтары арасындағ ы ә рекеттердің жә не бір формасы- тү р ішіндегі бә секелестік жатады. Бә секелестіктің барлық тү ріне қ атысты бір ереже бар: бә секелестердің мұ қ таждары неғ ұ рлым ұ қ сас болса, бэсекелестік соғ ұ рлым шиеленісе тү седі. Бә секелестіктің негізгі екі тү рі - тікелей жә не жанама бә секелестік болады. Тікелей бә секелестік — особьтардың бір-біріне тікелей ық пал етуі арқ ылы жү зеге асады. Мысалы, жануарлар арасындағ ы кү шті қ ақ тығ ыстар кезі немесе ө сімдіктер мен микроорганизмдердің токсиндер бө ліп шығ аруы. Жанама бә секелестік - особьтардың тікелей ә рекеттесуін қ ажет етпейді. Ол аралық буындар арқ ылы ә ртү рлі жануарлардың бірдей жә не міндетті тү рде шектеулі болатын ресурстарды пайдалануынан туады. Сондық тан ондай бә секелестікті, кейде пайдаланушылық бә секелестік деп атайды. Тү р ішіндегі бә секелестіктің негізгі объектісі энергия болғ андық тан, ө сімдіктер арасында кү рес жарық ү шін болады. Тым жиі ө скен ө сімдіктер бірін-бірі кө лең келейді.

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер: википедия, referatik. kz

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒