2. Ортаның факторлары және ағзалардың оған адаптациясы.

1) Орта жә не орта факторлары, оларды топтау.

2Ағ зағ а орта факторларының ә сері етуінің кейбір жалпы заң дылық тары.

3) Адаптация биологиялық қ ұ былыс ретінде.

4) Тіршілік ету ортасы.

1. Мекен ету ортасы деп, ә детте ағ залардың табиғ и денелермен жә не қ ұ былыстармен тікелей немесе жанама ө зара байланыста болатынын тү сінеміз. 2. Факторлар ә сер ету маусымдылығ ы жә не бағ ыттылығ ы бойынша 3 топқ а бө лінеді.

1. Қ атаң маусымдылық пен ә сер етуші факторлар тә улік уақ ытының уақ ыты, жыл мезгілдері, келіп-кету қ ұ былыстары т. б. )

2. Маусымдылық сыз ә сер етуші факторлар - кейбір уақ ыттарда қ айталанады-ауа-райы қ ұ былыстары, су тасқ ыны, жер сілкіну, вулкан т. б.

3. Бағ ыттылық пен ә сер етуші факторлар. Олар ә детте бір бағ ытта ғ ана ө згереді (климаттық жылынуы немесе суып кетуі, тар. бетпақ талада т. б. ).

4. Белгісіз ә сер етуші факторлар-бұ ғ ан антропогендік факторлар жатады, ағ залар мен олардың бірлестікреті ү шін ө те қ ауіпті.

Жарық жә не мінез-қ ұ лық бағ дарлануы. Жануарлардың мінез-қ ұ лығ ындағ ы бағ дарлануы жарық ә сері ө те маң ызды. Жарық қ а байланысты жануарларды кү ндізгі жә не тү нгі деп бө леміз. Кү н сә улесі осы жануарларғ а ә сер ете отырып, олардың ә рекетін басқ арады жә не олардың тіршілік салтын, мінез қ ұ лығ ын, ұ йқ ы мен демалу ритмдерін анық тайды. Мысалы: олардың ә рекет сипаттары, тамақ тану тә сілдері, жыныстық белсенділіктері т. б.

Ағ ымдар жә не оттегі. Кө птеген тіршілік орталарында жануарлар ағ ымының ә сер етуін сезінеді. Ауа жә не су ағ ымдар болып бө лінеді жә не жануарлардың таралуында қ оршағ ан ортаның реттеуші факторы болып табылады. Олардың ә сері екі жақ ты: біріншіден, ағ ымдар жануарларғ а ә ртү рлі заттар жә не жылу ә келсе, екіншіден, олар жануарлардың ө зін басқ а жақ қ а орнын ауыстыртады. Ауа ағ ымдары горизантальды тү рде тұ ратын жел сипатта жә не жер бетінен шығ атын термальды тү рде болып бө лінеді. Суда да ағ ымдар бар. Су ағ ымының жылдамдығ ы ауа ағ ымына қ арағ анда аз болып келеді. Ол сарқ ырамаларды ү лкен шамада-6 м. секундқ а дейін. Ең қ уатты су ағ ымы мұ хитта болады, жылы Гольфстрим ағ ымдарында немесе суық компенсациялық ағ ымдарында. Зат алмасу процесінде кө пшілік жануарлар ү шін оттегінің ролі ө те зор. Ол тыныс алуғ а қ атысады. Ересек адамдардың қ анында гемоглабиндік байланысқ ан оттегінің мө лшері 1 метрге дейін болады. Гемоглобин кө мегімен О₂-ткандерге таралады жә не сің іреді. Жануарлар ү шін О₂ негізгі зат тіршілік ү шін қ ажетті. Жер бетіндегі оның таралуы тү рлердің таралу шекарасын анық тайды. Оттегінің болуы шешуші фактор болып табылады, одан жануарлардың ә ртү рлі мекен ету орталарына таралуы тә уелді. О₂ таралуы: Ауадағ ы оттегі, топырақ тағ ы О₂, таяз судағ ы О₂, тең із О₂-сі, паразиттердегі О₂.

Ортаның абиотикалық факторларына бейімделу. Температура мен ылғ алдылық тың ә сер етуі. Антрактиканың шө лді мұ зында t⁰-ра -88⁰С дейін тө мендесе, Жердің сусыз шө лдерінде кө лең кеде +58⁰С дейін кө теріледі. Орталық Европаның ормандарында оң тү стік жағ ында ыстық жазда 40⁰С дейін жетсе, солтү стік жағ ында 20⁰С дейін барады. Жердің барлық жерінде тіршілік таралғ ан. Бірақ бір тіршілік иесі ә лемде бү кіл жердегі t⁰-ра диапазонын кө теруі мү мкін емес. Сондық тан кез - келген жануарлардың таралуы мекен еткен жерімен шектеледі, сол температурамен бейімделеді. Кө птеген жануарлардың дене температурасы қ оршағ ан ортаның температурасына байланысты ө згеріп отырады. Мұ ндай жануарлар ө згеруінің дене температурасын реттей алмайды, жә не пойкилотермдік жануарлардеп аталады. Жануарлардың аздағ ан тү рлері дене температураларын белсенді реттей алады, мұ ндай жануарлардың дене температурасы тұ рақ ты жә не оларды гомойотермдік деп атайды. Қ оршағ ан ортаның температурасының ө згеруіне ө те тө зімді жануарлар эвритермдік, ал тек белгілші температураның ө згеруіне ғ ана аз тө зетін жануарлар стенотермдік деп аталады. Ылғ алдылық тың жеткілікті мө лшері- Жердегі барлық организмдердің ө мір сү руінің негізгі шарты. Организмдегі болатын барлық тіршілік процестері су ерітіндісінде жү реді. Ә детте жануарлар денесінің 50% астамы судан тұ рады. Мысалы: ү й жануарларының 59%, адам денесі 64%, ұ лу 70%, балық тарда 75% жә не жоғ ары, медузаларда 99% т. б. Кө птеген жануарларда ылғ алдылық ың кө п немесе аз болуына байланысты организімдерінде тірішілік ету орталары арасында ө зара байланыстар (бейімделу механизмдері) қ алыптасқ Август Тинеманн деген биологтың айтуынша «космостық шырмалымғ а» барлық тірілер кіреді жә не соғ ан бағ ынышты. Тіршілік кө зі- кү н сә улесі.

Биотикалық факторларғ а адаптация Тамақ тану жә не тү р аралық байланыстар. Ә рбір жануарда ө з тамағ ын табуғ а мү мкіндік беретін ә ртү рлі бейімделушіліктер бар. Филогенез барысында планетадағ ы фаунаның ә ртү рлі ө кілдерінде сан алуан бейімделушіліктер қ алыптасқ ан. Мысалы: Инфузорилер суды жұ та отырып, оны сү зедіде ө з қ орегін аулайды. Молюскалар да фильтраторлар болып табылады. Жануарлар ә леміндегі ең белгілі жұ тқ ыштарғ а жыландар жатады.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒