Экология ғылымының даму тарихы

CӨ Ж-1

Экология ғ ылымының даму тарихы

Экология ( лат. оіkos – ү й, баспана; logos – ілім) – жеке организмнің қ оршағ ан ортамен қ арым-қ атынасын, ортағ а бейімделу заң дылық тарын, сондай-ақ организм дең гейінен жоғ арырақ тұ рғ ан биологиялық жү йелердің – популяциялардың, организмдер қ ауымдастық тарының, экожү йелердің, биосфераның ұ йымдастырылу жә не қ ызмет атқ ару заң дылық тарын зерттейтін ғ ылым.

Тарихы

Экология терминін ғ ылымғ а енгізген Э. Геккель (1866).

Экология ғ ылымы жедел дамып, кө птеген жаң а салалары пайда болды. 19 ғ асырдың аяғ ы, 20 ғ асырдың басында ғ алымдар негізінен жекелеген факторлардың, ә сіресе климаттық факторлардың, организмдердің таралуы мен сан динамикасына ә серін зерттеді. Бірімен-бірі тығ ыз байланысқ ан, біртұ тас қ ұ рылымдық бірлік тү зетін азғ алар қ ауымдастық тары (қ. Биоценоз) туралы ұ ғ ым да осы кезде қ алыптаса бастады (К. Мә биус, 1877; С. Форбс, 1887).

20 ғ асырдың басында Экология жеке ғ ылым бағ ыт ретінде таныла бастады, ал “экологияның алтын ғ асыры” аталғ ан 20 – 40-жылдары популяциялар мен қ а-уымдастық тарды зерттеудің басты бағ ыттары айқ ындалып, Экологияның негізгі ережелері мен заң дары тұ жырымдалды: Ф. Клементс (1916) биоценоздардың ө згеріп, дамитынын жә не бұ л бейімделушілік сипатындағ ы қ ұ былыс екендігін кө рсетті; А. Тинеманн (1925) ө нім ұ ғ ымын енгізді, ал Ч. Элтонның Э. бойынша алғ ашқ ы оқ улығ ында (1927) биоценоздарда жү ріп жатқ ан процестердің заң дылық тары кө рсетіліп, трофикалық қ уыс ұ ғ ымына анық тама берілді, Экологиялық пирамидалар ұ ғ ымы тұ жырымдалды; 1926 жылы В. И. Вернадскийдің “Биосфера” атты кітабы жарық қ а шығ ып, онда алғ аш рет Жердегі бү кіл тірі азғ алар жиынтығ ының – “жердің тірі затының ” ғ аламдық рө лі айқ ын кө рініс тапты. А. Тенсли (1935) жә не В. Н. Сукачев (1940) ең бектері бірімен бірі ө зара тығ ыз байланысқ ан, қ оршағ ан физикалық ортамен зат жә не энергия алмасып отыратын азғ алар кешені туралы кө зқ арастардың дамуына, экожү йе жә не биогеоценоз ұ ғ ымдарының қ алыптасуына ә келді. Популяция санының ауытқ уларын, популяциялар арасындағ ы ә серлесулерді сипаттайтын матем. модельдер қ ұ ру (А. Лотка, В. Вольтерра, 1925, 1926), сол модельдерді эксперимент барысында тексеру (Г. Ф. Гаузе, 1934) сияқ ты, қ азіргі теория Экологияның негізін қ ұ райтын зерттеулер де сол жылдары қ алыптаса бастады. 20 ғ асырдың 60 – 70-жылдары, бұ ғ ан дейін негізінен биолог мамандардың арасында ғ ана қ олданылып келген “экология” термині кенеттен кө пшілік арасында ең танымал терминдердің біріне айналды. Осы жылдары, табиғ ат пен адамзат арасындағ ы қ айшылық тардың ү дей тү суіне байланысты, қ оршағ ан ортаның ластануы, қ оршағ ан ортаның ахуалы, халық санының ө суі, азық -тү лік пен энергия қ орларын пайдалану сияқ ты мә селелер ғ ылымның ә р тү рлі салаларында зерттеліп, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары бетінде кең інен талқ ылана бастады жә не бұ л процесс ә лі де жалғ асын табуда. Соның нә тижесінде Экологиялық дү ниетаным жаратылыстану ғ ылымдары ғ ана емес, кө птеген қ оғ амдық ғ ылымдарғ а да енді, Экологияда кө птеген жаң а бағ ыттар пайда болды. ^[1]^[2]Экология ғ ылымдарының қ алыптасуын тө мендегідей кезең дермен қ арастыруғ а болады.

Биологиялық зерттеулердің жаппай сипат алу кезең і. Бұ л кезең 18 ғ асырдың аяқ шенін қ амтиды. Мыс: Ж. Б. Ламарк(1744-1825), Л. И. Лепехин (1770-1802), Р. Ф. Рульс (1814-1858), И. А. Северцов (1827-1885), Ч. Дарвин (1807-1882), В. В. Докучаев (1846-1903) т. б. табиғ ат зерттеушілер, биологтар, систематиктер, географтар ө здерінің ең бектерінде ғ ылыми зерттеулер жү ргізіп экология ғ ылымының дамуына ө з ү лестерін қ осты. Осы кезде жарық кө рген Ж. Б. Ламарктың «Жануарлар мен ө сімдіктердің эволюциясы», Ч. Дарвиннің «Тү рлердің шығ у тегі» т. б. ең бектері экология ғ ылымының негізін қ алағ ан еді

Экология ғ ылымының жеке ғ ылым ретінде қ алыптасу жә не даму кезең і. Бұ л кезең де шетелдік ғ алымдармен қ оса орыс ғ алымдарының ең бектері шығ а бастады. Бұ л кезең 19 ғ асырдың басы мен 20 ғ асырдың 70-80 жылдарын қ амтиды. Атап айтсақ Мә скеу университетінің ғ аламы И. А. Северцов, Н. А. Наумов т. б. В. И. Вернадскийдің «Биосфера туралы ілімі» т. б. ғ ылыми ең бектері экология ғ ылымының негізін қ алағ ан болатын.

Экология ғ ылымының ө рлеу кезең і. Қ азіргі заманғ ы экология -бү кіл ә лемдік ғ ылымдар мен ә леуметтік, экономикалық жағ дайлар жә не проблемаларды қ арайтын дең гейге жетіп отыр. Осығ ан орай, экология ғ ылымының қ олданбалы жә не адам экологиясы бағ ыттары дами тү сті. Экологияның жаң а саласы бойынша теориялық жә не практикалық зерттеулер жү ргізілді.

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒