№2-дәріс. Айырбас.

Дә ріс жоспары:

1. Айырбас шартының тү сінігі.

2. Айырбас шартының мазмұ ны.

Негізгі ұ ғ ымдар: айырбастау, айырбас шарты, айырбас шартының элементтері.

1. Айырбас шарты бойынша тараптардың ә рқ айсысы шаруашылық жү ргізуді, оралымды басқ аруды басқ а тараптың меншігіне бір тауарды екіншісіне айырбасқ а беруге міндеттенеді (Қ Р АК 501-бабы бойынша).

Айырбас шарты бойынша бір тарап ө з тауарын ө зге (екінші) тараптың тауарына айырбастайды. Тараптардың ә рқ айсысы бір біріне тауарды меншікке, шаруашылық жү ргізуге, оралымды басқ аруғ а беруге міндеттенеді.

Айырбас шарты Рим қ ұ қ ығ ында шарт нысаны ретінде сатып алу-сату шартынан бұ рын қ алыптасқ ан. Жеке қ ұ қ ық тық қ атынастарды қ ұ қ ық тық реттеу Римде сияқ ты жоғ ары дә режеде болмағ ан қ оғ амдарда айырбас қ атынастары материалдық игіліктерді бө лудің объективті ең басты нысаны болды.

Одақ кезіндегі (кең ес одағ ы) кезіндегі азаматтық қ ұ қ ық та социалистік ұ йымдардың қ атысуымен айырбас шарттары ө те шектеулі қ олданылды. Қ азақ стан Республикасында қ аржы-несие жү йесінің қ ұ лдырағ ан кезде заң ды тұ лғ алардың қ атысуымен жасалғ ан айырбас шарты, шарттық қ атынастардың негізгі нысандарының бірі болды. Ә сіресе, бұ л 1993 Қ Р ұ лттық валютасы енгізілгенге дейін айқ ын сезілді. Ө з кезегінде бартерлік (айырбас) қ атынастар қ аржы қ атынасына кері ә серін тигізді. Сондық тан, бартерлік шарттарғ а тиым салынатын болды. Қ азіргі кезде Қ Р АК қ абылдауына байланысты мұ ндай шектеулер қ ойылуы мү мкін емес, ө йткені заң ды тұ лғ аларғ а, негізінен жеке меншіктегілерге тиісті ә рекет қ абілеттігіне сә йкес қ андай да болсын қ ұ қ ық қ а сә йкес қ атынастарғ а кіруіне болады. Бірақ та, сол субъектілер қ ұ қ ық тарын теріс мақ саттарда пайдалана алмайды. Мысалы, егер кә сіпкерлер ө здерінің іскерлік белсенділігін жасыру мақ сатымен жаппай заттай айырбасқ а кө шсе, онда бұ л заң шығ арушы тарапынан теріс бағ алануы тиіс.

Айырбас шарты ө зінің заң ды табиғ атына сә йкес консенсуалды, ө зара жә не ө теулі (ақ ылы) шарт болып табылады. Айырбас қ атынастары тек тауарларды басқ а бір тауар айырбастағ анда емес, сонымен бірге тауарларды белгілі бір қ ызмет, жұ мысқ а (оның нә тижесінде) айырбастағ анда орын алады, ә сіресе егер бір тарап одан белгілі затты жасау ү шін материалын артығ ымен беретін болса. Зат қ ызметке, жұ мысқ а айырбасталса, онда мердігерлік қ атынастарын, ақ ылы қ ызмет кө рсету бойынша қ атынастардың қ ұ қ ық тық реттелуінің ерекшелігін, туындайтын міндеттемелердің мә нісін ескеру керек болады. Айырбас қ атынастарына – бір тауар мен екіншісін айырбастағ анда, олардың қ ұ ны бір-біріне сә йкес келмеуіне байланысты тараптардың бірі қ осымша ақ шалай ө темақ ы беретін жағ дайларда жатады.

Егер шартта немесе заң намада ө згеше кө зделмесе айырбас шарты сатып алу-сату шартының ережесіне сә йкес жү ргізіледі. Сондық тан, бұ л мә міленің нысанына, оны мемлекеттік тіркеу бойынша талаптар сатып алу-сату шарты бойынша қ ойылатын талаптарғ а тең болып келеді.

Айырбас шартының элементтері. Шарттың тараптары болып, заң ды тұ лғ алар танылады. Айырбас шартының ерекшелігі, мемлекет жә не ә кімшілік-аумақ тық бө ліністердің осы шарттары жасасу мү мкіншілігі ө те тө мен болып келеді. Бірақ, аталғ ан кө зқ арас даулы болып кө рінгенімен айырбас қ атынастарында мемлекеттің қ атысу мү мкіндігіне кө ң іл аудару қ ажет. Бұ л жерде мә селе азаматтардың меншігіндегі тұ рғ ын ү йлерді, жер учаскелерін мемлекет қ ажеттілігіне алу жағ дайына қ атысты кө теріледі. Тұ рғ ын ү й аталғ ан жағ дайғ а байланысты алынатын болса, меншік иесінің таң дауына сә йкес, оғ ан жабдық талғ ан тұ рғ ын ү й беріледі немесе тұ рғ ын ү йдің нарық тық бағ асына сә йкес ө темақ ы тө ленеді (Қ Р «Тұ рғ ын ү й қ атынастары туралы» заң ының 15-бабы). Мемлекет алдымен азаматтың тұ рғ ын ү йіне меншік қ ұ қ ығ ына иеленеді, сонон соң оғ ан ө з қ арауы бойынша билік етеді. Біз кө ріп отырғ анымыз тұ рғ ын ү й иелерінен таң дау мү мкіншілігі беріледі, олар айырбас жасаймыз десе жасайды, жасамаймыз (ө темақ ы аламыз) десе жасамайды. Содан соң, олар айырбас жағ дайларын анық таса алады, тұ рғ ын ү й қ андай болатыны, қ ай жерде болатыны туралы. Айырбас қ атынастарына мемлекеттік ұ йымдар, қ азыналық кә сіпорындардың, мемлекеттік мекемелердің қ атысуына олардың балансында тұ рғ ан мү лікке шаруашылық жү ргізу, оралымды басқ ару қ ұ қ ығ ы кө лемінде шектеу қ ойылғ ан.

Айырбас шартының бағ асы тараптардың ә рқ айсысы беретін қ ұ нымен анық талады. Жалпы ерекше сә йкес, айырбасталатын мү ліктің қ ұ ны тең деп танылады. Айырбасталатын мү ліктің (заттардың ) қ ұ нының айқ ын тең сіздігі орын алса ғ ана тең сіз айырбас туралы айтуғ а болады. Мә міле нотариатты рә сімделетін болса, онда бұ л жағ дай нотариатта мә міленің жарамдылығ ы жө нінде белгілі бір кү дік тудыруы қ ажет.

Заттар бағ асының бір-бірінен елеулі айырмашылығ ы болса, парасат ойғ а негізделсек, осығ ан қ атысты келіспеушілікті қ ұ қ ығ ы бұ зылатын тарап айту керек екенін танимыз. Ал, айырбасталатын мү ліктің бағ асының айырмашылығ ы аз болса, заттардың қ ұ нының теідігі туралы презумпцияны қ олдану керек. Айырбас шарты бойынша бағ асы ақ шалай кө рсетілмеуі мү мкін.

2. Айырбас шартында ә рбір тарап ө зі беретін заттың сатушысы, ол алатын затының сатып алушысы болып келеді. Сонымен қ атар, шарт еркіндігінің қ ағ идаты тараптарғ а ө зіне қ олайлы қ ұ қ ық тар мен міндеттерді таң дауғ а мү мкіншілік береді. Сондық тан айырбас шартында бір тараптың екіншісіне қ арағ анда қ ұ қ ығ ынан міндетінің кө п болуына шек қ ойылмайды. Бірақ, бұ л айырбас қ атынастарының тү пкі негізіне айтарлық тай ә сер етпеуі керек. Айырбас қ атынасының мә нісі, яғ ни бір тауардың орнына ө згесі берілуінің талабы мызғ ымас болып келеді.

Шарттың ә рбір тарабы тиісінше шығ ындалады, бұ л оның тауарын берумен жә не қ арсы қ анағ аттануды қ абылдаумен байланысты болады. Айырбасталатын тауарлардың саны, сапасы, тү р-тү рі жә не де жиынтылығ ы туралы жағ дайлар сатып алу-сату туралы жалпы ережелер бойынша анық талады. Егер шарт кә сіпкерлік болса, онда тараптар оғ ан ө нім тапсыру туралы ереже қ олданылатынын қ арастыруы мү мкін. Шартқ а сә йкес айырбасталатын тауарлар бір-біріне тең емес деп танылғ ан жағ дайда беруге міндеттенген тарп, тауар беру міндетін орындауғ а дейін немесе одан кейін бағ адағ ы айырманы тө леуге тиіс. Азамат жер ачаскесі мемлекеттік қ ажеттілігіне алынуына байланысты ө з тұ рғ ын ү йін бұ зуғ а берген кезде сол азаматқ а ерекшелік жасалады. Егер тұ рғ ын ү й орнына берілген ү йдің қ ұ ны алғ ашқ ысынан қ ымбат болса, оның бағ асының айырмасы меншік иесінен алынбайды.

Тараптар айырбастайтын тауарларды бір мезгілде беруге міндетті. Тү сініспеушіліктер туындағ анда Қ Р АК 286-бабының ережелері қ олданылуы керек, қ арсы міндеттемелер бір мезгілде орындалуы тиіс деп танылады. Міндеттеменің орындалу мерзімі ә дет-ғ ұ рыптармен заң намада немесе шартта тікелей кө рсетілсе, олар ә ртү рлі мерзімде орындалады.

Айырбас шарты бойынша тараптардың меншік қ ұ қ ығ ы (шаруашылық жү ргізу, оралымды басқ ару қ ұ қ ық тары) олардың ә рқ айсысының шарт бойынша міндеттемелігі орындағ аннан кейін пайда болады. Бұ л норма диспозитивті жә не тараптармен ө згертілуі мү мкін, сонымен бірге тауар ө ткізу кезінде мү ліктің кездейсоқ бү лінуі немесе жойылуы қ ауіпі туралы мә селе жеке шешілуі мү мкін.

Егер заң намамен немесе шартпен ө згеше кө зделмесе айырбас шартында ә рбір тарап ү шінші тұ лғ алардың кез-келген қ ұ қ ық тарынан тыс тауарды беруге міндетті. Осы міндетті орындамағ ан жағ дайда бір тарап екінші тарпқ а тауарды қ айтаруғ а міндетті. Тауарды ө з кү йінде қ айтару мү мкін болмаса, оның қ ұ нын қ айтаруы тиіс. Бұ л шараны қ олдану мү дделері бұ зылғ ан тараптың қ арауына байланысты болып келеді.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒