ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ 3 страница

Бақ ылау ә дісіне ө німнің сапасын бағ алау ә дісі кіреді (экономикалық кө рсеткіштерді талдау, ө німнің қ ұ жаттарын тексеру жә не сапа жү йесі) сонымен қ атар, ө німнің ө зінің сапасына бақ ылау жатады.

Ә ртү рлі ә дістер бір уақ ытта бір топтар қ ұ рамында болуы мү мкін. Осындай ә діске сапа ұ йымдары, сапа мә селесіншешу жә не фирма қ ызметкерлерінің шығ армашылық белсенділігін жандандыру қ ұ ралы кіреді.

Сапа басқ ару обьектісі ретінде ө нім сапасы белгілі немесе жағ дайларғ а белгілі дә режеде байланысты. Факторларғ а шикізаттар, материалдар, станоктар, жабдық тар, қ ұ рал-саймандар, ө лшеу қ ұ ралы жатады. Обьективті факторларғ а келесілер жатады:

- бұ йым конструкциясы;

- ө ндіріс базасының техникалық дең гейі;

- жаң а ө німді дайындауды ұ йымдастыру;

- ө ндірісті механикаландыру жә не автоматтандыру;

- бақ ылаудың технологиясы мен техникалық қ ұ ралдары;

- пайдалану базасының техникалық дең гейі жә не т. б.

- субъективті факторлар тобына келесілер жатады:

- кә сіптік шеберлік;

- жалпы білімдік дең гей;

- адамның психологиялық қ алыптасуы;

- ең бек нә тижесіне ә р адамның тырысуы.

Осыдан мынаны айтуғ а болады: ө нім сапасы деген қ ұ растырма тү сінік, ол сапа кө рсеткіштер жү йесі мен мекеме іс-ә рекетін жан-жақ ты қ арағ андағ ы тиімді кө рсеткішінің қ осындысы.

Ө нім сапасын қ амтамасызету жү йесі ө німнің ө мірлік циклінің (сапа спиралі) барлық кезең деріне таралады жә не берілген талапқ а сай сапалы ө нім шығ аруды қ амтамасыз ететін іс-ә рекеттермен жағ дайларды жоспарлауды қ амтиды. Жоспарланғ ан шаралар, сапаны қ амтамасыз ету жұ мыстарынан тұ рады, оларды ұ жым тұ рақ ты немесе мезгілді іске асырады.

Сапа ө ндірістің барлық дең гейлерінің қ осындысы болуы қ ажет жә не тұ тынушының жақ сы ұ йымдастырылғ ан ө ндіріс менеджментіне бағ ытталуы қ ажет. Сапа пирамида ретінде берілуі мү мкін.

Қ азіргі заман шарттарында ең маң ызды мақ саттардың бірі болып сапа табылатындығ ын ескеретін болсақ, сапа менеджменті жү йесіне бара бар болып, дә л сондай қ ағ идалар мен негіздерге негізделу керек.

Халық аралық стандарттау ұ йымының (Intermational Standard Organizatin ISO) берген анық тамасы бойынша стандарттау дегеніміз – «бір салада барлық мү дделі тараптардың пайдасы ү шін жә не солардың қ атысуымен реттеу мақ сатында, атап айтар болсақ, қ ауіпсіздіктің функционалдық шарттары мен талаптарын сақ тай отырып жалпығ а ортақ максималды ү немдеуге қ ол жеткізу ү шін ережелерді орнату жә не қ олд»ану процесін білдіреді. Ө нім (қ ызмет) сапасын басқ ару халық аралық, мемлекеттік, салалық стандарттар негізінде жү зеге асырылады. Бұ л ретте халық аралық стандарттар ерекше роль атқ арады. Себебі, халық аралық сауда-саттық ты жә не жалпы алғ анда экономикалық ынтымық тастық ты кең ейтуге негіз болып табылады, ғ ылыми-техникалық жә не ә леуметтік процестердің жылдамдатылуына септігін тигізеді. Сапаны басқ ару жө ніндегі ә ртү рлі ұ йымдардың тә жірибесі ISO 9000 халық аралық стандарттар пакетінде жинақ талғ ан. Бү гінгі таң да ISO 9000 стандарттар сериясы қ андай да бір болмасын ұ йымның тұ рақ ты сапасына қ ол жеткізуінің негізін қ ұ райды.

ISO 9004 стандарттары TQM – сапаны жалпылама (бү кіл) басқ ару тұ жырымдамасының негізгі қ ағ идаларына негізделген сапа жү йелерін ә зірлеу жә не қ олдану жө ніндегі мә ліметтер мен ережелерден тұ рады.

TQM анық тамасы тү сіндіруі бойынша бірауыздан қ абылданғ ан пікір жоқ. Танымал Бове жә не Тилл деген мамандар мынадай анық тама береді: «Сапа жалпылама басқ ару – бұ л жалпылама сапағ а алып баратын сапағ а деген ұ мтылыс пен басқ ару практикасына негізделген ұ йым философиясы. Бұ дан шығ атын сапа – бұ л ө ндіріс процесінің бір кезең інде қ адағ алап отыруды немесе қ осуды қ ажет етпейтін нә рсе, бұ л – ұ йым мә ні». Ө те кең тарағ ан анық тамалардың бірі ISO 8402 – 94 халық аралық стандарттарында келтіріледі: «TQM – сапағ а негізделген ұ йымды басқ аруғ а деген ә дістеме. Бұ л ә дістеме ө зінің барлық мү шелерінің қ атысуына негізделген жә не тұ тынушыны қ анағ аттандыру арқ ылы ұ зақ мерзімді табысқ а қ ол жеткізуге жә не ұ йым мен қ оғ амның барлық мү шелерінің пайдасына қ ол жеткізуге бағ ытталғ ан». ISO 9000: 2000 стандартында TQM ұ йымды толығ ымен қ амтитын сапа менеджменті ретінде анық талады.

Осының барлығ ы бү кіл кә сіпорын жұ мысын бағ алауда сапаны негізгі критерий деп есептейтін, сапаны оның экономикалық жә не ә леуметтік, тіпті психологиялық кең тұ рғ ысынан тү сіндіретін, ө ндіруші мен тұ тынушы арасындағ ы қ арама-қ айшылық тың міндетті тү рде болуы туралы тезисті теріске шығ аратын TQM философиясының идеялық мазмұ нын анық тайды. Фирма (кә сіпорын, ұ йым) дең гейіндегі TQM мына мақ саттарды кө здейді: кә сіпкерлікті тұ тынушылардың ағ ымдағ ы жә не потенциалды сұ раныстарын қ анағ аттандыруғ а бағ ыттау; сапаны кә сіпкерліктің мақ саты, фирма философиясы жә не корпоративтік мә дениет дең гйіне кө теру; ұ йымның барлық ресурстарын оң тайлы пайдалану.

ISO 9000 жанұ ясы стандарттардың тұ жырымдамасы мен TQM сапаны басқ ару жө ніндегі заманауи ә дістердің ұ шқ ыр биігі болып табылады жә не белгілі бір сапа дә режесіне қ ол жеткізілген кезде, ө нім сапасын ары қ арай арттыруғ а бағ ытталғ ан.

Ө кілеттік беру, яғ ни, басқ аруғ а қ атысу жеке жә не ұ жымдық (топтарда) тү рде болуы мү мкін. Жұ мысшыларғ а ө кілеттікті беру, оқ ыту, алғ ыс білдіру жә не марапаттау арқ ылы іске асады. Ө кілеттікті беру процесінде мыналар болуы керек:

- Басшылардың жұ мысшыларғ а қ ұ қ ық тар мен жауапкершіліктер беруге дайын болуын қ алыптастыру;

- Ө здеріне берілген ө кілетті пен жауапкершілікті қ абылдай алатын жұ мысшыларды оқ ыту;

- Ө з жұ мыстарын талқ ылау ү шін басшылар мен жұ мысшылар арасында екі жақ ты байланысты қ амтамасыз ету;

- Алғ ыс білру мен марапаттауларды ұ йымдастыру.

Ө кілеттікті беру процесінде басшы мен қ ол астындағ ы қ ызметкер арасындағ ы шекара жойылып, «шегі жоқ компания»қ ұ ралады. Персоналды басқ ару жү йесінің ұ йымдастырушылық -институционалды элементтерінің ө зара ә ркеттесуін ө згерту мынадай қ ұ ндылық тарғ а негізделуі керек: тұ лғ ағ а деген қ ұ рмет; интеграцияның жоғ ары стандарттары; жаң ашылдық; тұ тынушығ а кө мектесу (оның ішінде ішкі тұ тынушығ а да); топта жұ мыс істеу; жеке қ асиеттерге қ ол жеткізу; ө зара сенім.

Кө п жағ дайда ұ жымдық тү рде қ атысу процесі қ олда бар басқ ару жү йесіне орнатылуы керек. Ә детте, басқ ару процесіне персоналдың қ атысуын артттыру ү шін ұ йымдастыру қ ұ рылымына ө згертудің қ ажеті жоқ.

Сапа жү йесі – аз шығ ын жұ мсай отырып жоғ ары сападағ ы ө німдерді қ амтамасыз ететін ө лшеудегі ұ йымдасқ ан топтар мен техникалық топтар. Сапа жү йесінің қ ұ рамына ұ йымдасқ ан ә ртү рлі қ ұ рылымдар, технологиялық ө ндірістер мен ә дістер, сапаны қ амтамасыз етудегі тү рлі қ ұ ралдар кіреді. Сапа жү йесін дамыту мен оны қ олданудың жетістіктері мынадай:

1. Талаптарғ а сә йкес келмеушілік;

2. Фирмалар жетістіктері жә не қ абілеттілігін жоғ арылату;

3. Ө німнің сапасы бағ ытындағ ы жауапкершіліктерді арттыру;

4. Қ олданыстағ ы ә дістерді жү зеге асыру жә не оң тә сілдерді кө бейту.

Халық аралық ISO 9000 сапа жү йесін дамыту мақ сатына бағ ыталғ ан стандарттау сериясы. Дамыту процесі жалпы басқ ару процесінде сапа басқ ару элементінің жекеше дамуы т. б. сияқ ты бағ ттардан тұ рады.

Стандарт ө німге қ ойылатын талаптарды белгілейтін нормативтік-техникалық қ ұ жат; осы қ ұ жатты жасау, ө ндіру, пайдалану сондай-ақ, стандарттаудың басқ а да нысандарына қ ойылатын талаптар туралы ережелер.

Нормативті-техникалық қ ұ жаттардың ішінде техникалық талаптар (шарттар) ерекше орын алады, себебі олар ө німді керекті жерге жеткізудің негізгі қ ұ жаттары болып табылады.

- техникалық талаптар – ө німнің белгілі бір тү ріне қ ойылатын талаптар туралы нормативтік-техникалық қ ұ жат. Бұ л анық тамадан тұ тынушыларғ а берілетін ө німнің сапасын бақ ылап тексеруге қ ойылатын талаптар туралы.

- ө нім сапасы ө німнің тиісті қ ажеттіліктерге жарамдылығ ын кө рсететін қ асиеттердің жиынтығ ы.

- техникалық дең гей – ө нім сапасының салыстырмалы сипаттамасы; техникалық дең гей ө німнің техникалық жетілдіруінің кө рсеткіштерін базалық кө рсеткіштермен салыстырып қ арастыруғ а негізделген.

- сапаның ең маң ызды кө рсеткіштері ретінде ө німнің беріктігін, ұ зақ уақ ытқ а шыдамдылығ ын айтуғ а болады.

- ө німнің беріктігі (немесе сенімділігі) деп ө німді пайдаланудың. техникалық кү ту мен жө ндеудің ақ ырғ ы мерзіміне дейін оның (ө німнің ) қ олданысқ а жарамды қ асиеттерін сақ тауын айтады.

Ө німнің бә секелестік қ абілеттілігі белгілі бір уақ ыт сә тінде оның сол нарық тағ ы сә тті сатылу мү мкіндігі. Қ азіргі заманғ а нарық та тауар бә секелестік қ абілеті бар болып саналады, егер ол нақ ты сатып алушығ а есептеле отырып жасалатын болса. Ө ткізілмеген тауар, тіптен егер ол стандартқ а сә йкес келсе де, егер оның технологиясы жақ сы жасалса да, ал дайындаушы оны жоғ ары бағ аласа да сапалы тауар болып саналмайды.

Бә секелестік қ абілеттік бірқ атар факторларғ а байланысты болады: тауардың сапасына жә не оның жаң алығ ына; тө лем жағ дайына; тауарды жеткізу мерзіміне; оны жарнамалауды жә не оғ ан шығ арылғ ан швғ ындарды ұ йымдастыру; салық мө лшерлері жә не соғ ан ұ қ сас тауарлағ а нарық тық кедендік салық; халық тың қ ызмет кө рсету дең гейіне; қ осалқ ы бө лшектердің нарық та болуына жә не т. б. Алайда, бә секелестік қ абілеттіліктің негізгі кө рсеткіштері тауардың сапасы жә не оның жаң алығ ы болады. Қ азір фирманың немесе бү кіл ө неркә сіптік саланың жұ мыс істеуінің негізгі жағ дайы мыналар болып саналады: «бә секелестік қ абілеттілік – комерциялық сә ттілік кілті». АҚ Ш-тың 200-ден астам ірі фирмалардың зерттеулері негізінде сауалнама қ ойылғ ан кезде пайдалы бағ а бойынша тауарды сату ү шін негізгі фактор бұ йымның сапасы болып табылады делінген. Бірде де бір фирма тауардың бағ асын бірінші орынғ а қ оймады.

Ө німнің бә секеге қ абілеттілігінің ең ортақ тұ жырымдамасы мынадай: «Бә секелестік қ абілеттілік деп тауардың нарық тағ ы сатылу сә ттілігін, яғ ни, осы, тауардың басқ а бә секелес ұ қ сас тауарларғ а айырбастауғ а кең ұ сыныс тү скен жағ дайдағ ы ақ ша айырбасталуы мү мкін қ абілеттілігі бар тауардың тұ тынушылық жә не қ ұ ндық кешені тү сіндіріледі». Ө німнің бә секеге қ абілеттілігін бағ алау бірқ атар факторларды зерттеуді жә не таң дауды талап етеді. Оларғ а:

- ішкі жә не сыртқ ы нарық талаптарын жә не ең алдымен онда сатылатын бұ йымдардың сапасына;

- ішкі жә не сыртқ а нарық та сұ ранысқ а ие ө німдерді жасау жә не дайындаудың негізгі бағ ыттарына;

- нақ ты бұ йымдарды сатудың болашағ ына;

- сатуғ а арналғ ан ө німнің бағ асына;

- ө німді аттестаттау жә не сертификаттау мү мкіндігіне;

- тұ тынушығ а ұ сынылатын (соның ішінде шетелдік) тауарды жарнамалау сапасы жә не дең гейіне.

Ө німнің бә секеге қ абілеттілігінің экономикалық кө рсеткіштерін есептеу негізіне бір жолғ ы жә не эксплуатациялық (ағ ымдағ ы) шығ ындардан тұ ратын тұ тынушының толық шығ ындарын салыстыра қ ойылуы мү мкін. Бір жолғ ы шығ ындар – ө нім алуғ а (нақ ты бағ а), кедендік баж салығ ы жә не басқ а алымдарғ а шығ ындар, тасымалдауғ а, жинақ тауғ а жә не іске қ осуғ а кеткен швғ ындар. Эксплуатация (ағ ымдағ ы) шығ ындарғ а мыналар кіреді: ө німге қ ызмет кө рсететін қ ызметкердің ең бек ақ ысы, отын мен қ уатқ а шығ ындар, жө ндеуге кеткен шығ ындар жә не т. б.

Ө німнің бә секелестік қ абілеттілігін бағ алаудың бірқ атар басқ а ә дістері бар, мысалы, бағ алық, салыстырмалы қ ұ ны бойынша, салыстырмалы пайдалылығ ы бойынша. Бағ алық ә діс кезінде тауар, егер оның сатылу бағ асы, дизайны жә не сапасы нарық та ұ сынылғ ан осығ ан ұ қ сас тауарлардың сипаттамасынан кем қ алмаса, бә секеге қ абілеттілік бірегей валютада саналғ ан салыстыратын фирмалардың ө ң деу ө неркә сібіндегі ең бек бірлігінің салыстырмалы қ ұ ны ретінде тү сіндіріледі. Салыстырмалы пайдалылық бойынша бә секеге қ абілеттіліктің ө лшемі компанияның пайдасының нормасы болып табылады.

Қ андай тауардың болмасын бә секелік қ абілеті оның тұ тынушы қ ызығ ушылығ ына ие жә не осы сұ ранысты қ анағ аттандыратын кө рсеткіштерінің жиынтығ ымен анық талады, ал белгіленген шектен шығ атын басқ а кө рсеткіштер бағ алауда есепке алынбауы тиіс, яғ ни ө ндірушіге ә сер ететін кө рсеткіштерге тұ тынушы мә н бере қ оймайды. Осылай тұ тынушыны ө німнің жобаланып, ө ндіріліп, тасымалданып, нарық қ а тү суіне дейінгі жағ дайлар қ ызық тырмайды, ал қ ызығ ушылық тудыратыны, ө німнің тұ тынушылық қ ұ рамы. Мысалғ а, егер басқ а барлық сипаттамаларды сақ тай отырып, ө ндірушінің ө ндірістегі материал сиымдылық ты, ең бек сиымдылық ты тө мендетуіне қ ол жеткізсе, онда бұ л ө німнің сапасы міндетті тү рде жоғ арылайды, бірақ тұ тынушы қ ызығ ушылығ ы, ө ндірістің шығ ындарды жә не материалдық шығ ындарды тө мендетумен байланысты ө нім бағ асы тө мендемесе еш ө згеріссіз болады. Бә секелі қ абілетті бағ алауда талданып отырғ ан жә не бә секелес ө німнің параметрлерін сатып алушының талаптарының дең гейімен салыстырып, алынғ ан кө рсеткіштерді салыстыру керек. Сапа тұ рғ ысынан алғ анда қ олдану саласында ғ ана емес сондай-ақ конструктивті жә не технологиялық ерекшеліктеріне байланысты тек біртекті ө німдерді салыстыру болады. Ал бә секелестік тұ рғ ысынан алғ анда, есепті ретінде нақ ты бір сұ раныста қ анағ аттандыру алынатындық тан, элементтік базасына, атқ аратын функциясына, дайындалу технологиясына байланысты ә ртекті бірақ, сол бір сұ ранысты тү рлі жолдармен қ анағ аттандыратын ө німдерді салыстыруғ а болады. Заң дық кү ші бар нормаивтік қ ұ жаттарғ а сә йкес орындалғ ан сапа талдауы ө німге бә секеге қ абілетті бағ а дең гейін бермейді. Бұ л ө німді ө ткізу кезінде анық талады, яғ ни сапа ә рекетіне тә уелді. Сатып алушы ә рекетінің ү лгісі сатып алушы ә рекетінің кей функцияларымен – Z, сатып алушы қ алауымен (қ ай жағ дайда рационалды емес) – D, сыртқ ы ортаның кө птеген факторларымен – X, сатып алушының мінез-қ ұ лқ ымен – Y, анық талмағ ан фактор мә німен – Q, тү сіндіріледі:

z = f (D, X, Y, Q).

Тұ тынушы ү шін сапа міндетті сипаттама болғ анымен, белгілі бір ө німді сатып алу шешімін қ абылдау ү шін жеткіліксіз. Басқ аша айтқ анда, бә секелік қ абілет тек тауардың ү здік сипаттамаларымен ғ ана емес, ал тұ тынушының сатып алуына бағ ытталғ ан тартымдылығ ымен де сипатталады, ал тұ тынушының сатып алуына бағ ытталғ ан тартымдылғ ымен де сипатталады, мысалы, тауар ерекшеліктерінің жиынтығ ымен анық талатын сапасы мен бә секелік қ абілеті ә р салада кө рініс табуы мү мкін. Тауар сапасы – жобалау жә не ө ндірілу аясында қ алыптастырылып, оны қ олдану ү рдісінде, яғ ни тұ тыну аясында байқ алады. Ө німнің бә секелік қ абілеті оны сату нә тижесінде немесе ұ сыныс аясында анық талады. Ө німнің сапасы ө згермеген жағ дайда да оның бә секелік қ абілеті кә сіпорынның бә секелестік ортасымен анық талғ ан тү рлі факторларғ а ә сер етіп, ө згеріп отырады. Ө німнің бә секелік қ абілеттілігі дегеніміз – тауардың барлық нарық шарттарына сә йкелес келе отырып, ө ндіруші мен тұ тынушының мү дделері сақ талатын, тауар мінездемесінің тұ тынушы талаптарына толық сә йкес келуі. Яғ ни, тауар тек ғ ана техникалық, эстетиклық, эргономикалық жә не тағ ы басқ а қ асиеттерге ие бола қ оймай, оны сатылуына да (бағ а, қ ызмет, фирма престижі, жеткізілу мерзімі) жауап беру керек. Ө німнің бә секелік қ абілеті бірнеше маң ызды қ асиеттерге ие: бә секелік қ абілеті – салыстырмалы шама, яғ ни ол ұ қ сас ө німдермен тең естіру арқ ылы анық талады; ол динамикалық шама, яғ ни уақ ытқ а байланысты озгереді, тауардың ө мірлік кезең іне жә не басқ а да жағ дайларғ а тә уелді; ә рбір тұ тынушының жеке талғ амы ә рбір ө німінің бә секелік қ абілетіне ө здігінше ә сер етеді. Сондық тан, ө німнің бә секелік қ абілеті қ ұ былмалы сипатқ а ие; бә секелік қ абілеті нақ ты, яғ ни ол ө німнің белгі бір тү ріне, нарық қ а, Ғ ТП даму дең гейіне, қ оғ амдық ең бек жү йесіне жә не т. б. байланысты. Ө німнің бә секелік қ абілетін талдау мен бағ алау келесі мә селелердің шешімдерін қ арастыру негізінде жү зеге асырылады:

- ө німді нақ ты сатып алушылардың талаптарымен мен сұ раныстарын зерттеу;

- ө німді ө ткізу жағ дайы, фирмалар жә не бә секелес тауарлар жайлы мә лімет жинау мақ сатымен нарық мониторингін ұ йымдастыру;

- ө нім сапасы кө рсеткіштерінің ө ндірушіге де тұ тынушығ а да қ олданыста біркелкі жү йесін жасау;

- зерттеліп отырғ ан мә селенің жалпылама ү лгісін қ ұ растыру, соның ішінде бә секелік қ абілетке ә сер ететін жә не олардың байланыстарын анық тайтын кө птеген факторлардың қ ұ рылуы;

- ө німнің бә секелік қ абілетін мө лшерлік бағ алауда жалпы ә дістердің қ алыптасуы, осы мә селеге қ атысты жекелеген ә дістерді, алгоритмдер мен шешімдер ү рдісін дайындау;

- жалпы ө німнің бә секелік қ абілетінің жә не оны анық таушы факторлардың дамуын талдау;

- нарық тың қ ажетті бө лігін немесе тапсырылғ ын табыс кө лемін беретін ө німнің бә секелік қ абілетін дең гейін анық тау. Осы мә селелер шешімдерін ауыл шаруашылығ ы ө ндірісіне ө ндірісіне енгізу, ауыл шаруашылық саласына негізделген ү лгілерін қ ұ ру, бұ л салада ө ндірілетін ө німдердің бә секелік қ абілетін кө терудің негізін қ алаушы факторы болып табылады.

Тауарлардың бә секелік қ абілеті – нарық тық қ атынастарғ а факторы. Тауарлардың бә секелік қ абілеті оның нарық тағ ы коммерциялық табысының шешуші факторы. Тауарлардың бә секелік қ абілеті оның нарық тағ ы салыстырмалы қ алпын анық таушы, тұ тыну жә не қ ұ ндық қ асиеттерінің жиынтығ ы ретінде анық талатындығ ы белгілі. Ө німнің бісекелік қ абілеті келесі элементтерден тұ рады:

Ө німнің бағ алық бә секелік қ абілеті:

- бағ аның негізгі ө нім ө ндірушілер арасындағ ы ө зара салыстырылуы;

- сұ раныс пен ұ сыныс қ атынастарына байланысты бағ аны дифференциялау жү йесінің жұ мыс жасауы;

- ө німді тұ тынушыларды жең ілдіктер жү йесімен тартуы.

Ө німнің сапасы:

- ө німнің техникалық -функционалдық қ асиеттері;

- қ осымша пайдалылық тың болуы;

- ө німнің танымалдылық дең гейі.

Ө нім ө ткізу, жарнама жә не қ ызмет кө рсету жү йелерінің бә секелік қ абілеті:

- ө нім ө ткізу жү йелерінің тұ тынушыларғ а қ олайлылығ ы;

- жарнаманың тиімділігі;

- қ ызмет кө рсету жү йелерінің қ олайлылығ ы мен сенімділігі.

Ғ аламдану жағ дайында ө нім ө ндірушілер арасында олардың бә секелік қ абілетін одан ә рі дамыту тұ рғ ысынан іргелі мә селелер туындап отырғ аны белгілі. Демек, Қ азақ стан ү шін ең ө зекті мә селе болып отандық ө ндірушілер қ ызметінің тиімділігін ө сіруге сү йеніп, елдің бә секелік қ абілетін арттыру табылады. Тауардың бә секелік қ абілетін бағ алауда мына негізгі қ ағ идаларғ а кө ң іл бө лген жө н: интегралдық қ ағ идасы – бә секелікке ә сер ететін факторлары арасындағ ы нақ тылауды жә не нығ айтуды қ амтамасыз етеді, кешенділік қ ағ идасы – тауардың бә секелік қ абілетін қ ұ растырушыларды жә не оғ ан ә сер етуші факторларды анық тауды ескереді, диалектілік қ ағ идасы – факторлар жиынтығ ын даму ү стінде қ арастыруды ескереді. Ө німнің бә секелік қ абілетін бағ алаудың тө мендегідей негізгі тү рлерін атап айтуғ а болады:

1. Тестілік сату. Бұ л бағ алау ә дісінің негізгі мақ саты – зерттеліп отырғ ан тауарды сату орындарында тұ тынушылардың оны қ абылдауын байқ ау. Бұ л ә діс ө те сенімді ақ парат бере алады. Алайда, бұ л ө те кө п қ аржыны қ ажет етеді, себебі кез келген кә сіпорын сапасына сенімсіз ө нім шығ аруғ а бармайды.

2. Фокус – топтар: ақ паратқ а толы ә діс, респонденттердің бағ аланып отырғ ан ө німге шынайы қ атынасын анық тау жол береді, ө німді дайындаудың кез келген кезең інде бағ алау жү ргізуге жол береді.

3. Хол – тестер (Hall – test). Оларды сапалы зерттеу нә тижелерін тексеру ү шін. Кө п жағ дайда тауардың бә секелік қ абілеті мә селесі пайда болғ ан жағ дайда оны маркетингтік зерттеу негізінде шешу кең таралғ ан.

Тауардың бә секелік қ абілетін маркетингтік жолмен бағ алау ә дістемесі 4 кезең нен тұ рады:

- тауарғ а деген тұ тынушылардың талаптарын анық тау;

- тұ тынушылардың сұ ранысы негізінде тауардың кү тілетін бә секелік қ абілетін бағ алау;

- фирманың бә секелес фирмаларғ а қ атысты маркетингтік қ ызметінің бә секелік қ абілетін бағ алау;

- тауардың нақ ты бә секелестік қ абілеті жайлы қ орытынды жасау жә не оны арттыруғ а кү ш салу нү ктелерін анық тау.

Бұ л ә діс, сатып алушылардың осы кә сіпорын тауарларына деген қ атынасын, сонымен қ атар фирманың ішкі орталарының артық шылық тары мен кемшіліктерін, сыртқ ы ортасының мү мкіндіктерін пайдалану мен қ ателіктерін айналып ө ту тиімдилігі ескеруге мү мкіндік береді. Соң ғ ы кезде кө птеген ғ алымдар мен тә жірибелер фокус – топтау ә дісіне қ ызығ ушылық танытуда. Бұ л ә діс белгілі-бір тә ртіппен ұ йымдастырылып жү ргізілетін терең топтық сұ хбат. Осы ә дістің пайдаланылуы бірқ атар себептерге байланысты. Ә леуметтік сұ рау нә тижесінде алынғ ан мә леттер тұ тынушылардың белгілі-бір тауарғ а деген қ атынасын кө рсетеді. Ал тауар ө ндірушілердің кемшіліктері мен олардың артық шылық тарын анық тау ү шін терең ірек зерттеу жү ргізу қ ажет. Ал осы фокус-топтар ә дісі бұ ғ ан зор мү мкіндік береді.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 Следующая ⇒