ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ 1 страница

Қ АЗАҚ СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒ Ы МИНИСТРЛІГІ

МИНИСТРЛІГІ ЖӘ Ң ГІР ХАН АТЫНДАҒ Ы БАТЫС Қ АЗАҚ СТАН АГРАРЛЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЭПШ-20 элеватор қ ұ рылғ ысының сапа дең гейін квалиметриялық сараптау

5В073200- «Стандарттау, сертификаттау жә не метрология» мамандығ ы бойынша

Орал 2016 ж.

Мазмұ ны

Кіріспе.................................................................................................................
	Технологиялық бө лім..............................................................................
2. 1	Ө німнің қ ызметтік арналуы..................................................................
2. 2	Элеватор корпусын дайындаудың технологиялық процессі............
	Квалиметриялық сараптама жү ргізу ә дістемесі....................................
3. 1	Квалиметриялық ә дістердің мә ні............................................................
3. 2	Сапаны басқ ару ә дістемесін таң дауды негіздеу....................................
3. 3	Ө нім сапасы кө рсеткіштерінің номенклатурасын сипаттау.............
3. 4	ЭПШ-20 элеваторының сапасын квалиметриялық сараптау.............
3. 4. 1	Бағ аланатын объектілер сапасының кө рсеткіштерін бағ алау.............
Қ орытынды...........................................................................................................
Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі...........................................................................

КІРІСПЕ

Тақ ырыптың ақ уалдығ ы: Сапа - ө німнің қ олданылуына байланысты тиімділік ө лшемін анық тайтын ең кү рделі қ асиеті болып табылады. Соң ғ ыон жылдасапаның ө згешединамикалық дамупроцесіменоның параметрлерінің ө згерулері байқ алды.

Адамзаттың кезкелген заттың сапасынбағ алаудатуындайтынсұ рақ тарыө змаң ызынжоғ алтқ анжоқ. Сондық тан, қ азіргікездеғ ылымитехникалық прогрестің қ арқ ындыдамуына, халық тарарасындаэкономикалық, техникалық жə неғ ылымиқ атынастардың дамуына байланысты халық шаруашылығ ының барлық салаларында сапа ұ ғ ымына кө п кө ң іл бө лінуде. Ə лемнің дамығ ан жə не дамушы елдерінде, халық аралық, аймақ тық, ұ лттық ұ йымдар мен фирмаларда, тү рлі кə сіпорындарда, ө ндіріспенэкономиканыбағ алаудаө німнің сапасынбасқ ару ө те қ ажет. Ғ ылым мен техниканың алғ а басуына, ө ндірістің дамуына байланыстысапаныбасқ аруө рісікү нненкү нгекең еюде.

Қ азақ станның нарық тық экономикалық жаң а сатығ а кө терілуі мемлекеттің сапа мə селесіне жаң адан қ арауғ а мə жбү рлейді. Ө йткені, бү гін болмаса ертең дамығ ан бə секелестік нарық ө з талаптарын қ ояды, ө ндірушілердің бə секеге қ абілеттілігі арта тү седі. Объектілердің сапасын ө лшеумен квалиметрия айналысады. Квалиметрия ө нім сапасы сандық тұ рғ ыда бағ алау ə дістерін зерттейтін жə не жү зеге асыратын ғ ылым саласы. Сапаны басқ аруда жə не стандарттауда қ абылданатын шешімдерді негіздеу ү шін қ олданылады. Аталғ ан салалардың ішінде сапаны сандық бағ алау бү гінгі таң да маң ыздылардың бірі болып есептеледі. Бұ л зерттеулер сапамен байланысты басқ а да мə селелерді шешуге мү мкіндік беретін қ ажетті инструмент болып табылады. Бұ л бағ алаулар сапаны басқ ару жү йесінің ажырамас бө лігі, себебі кез келген ү дерісті басқ ару ү шін оның параметрлерін ө лшей білу керек.

Сапаны сандық бағ алаусыз сапаның ақ параттық бағ ыттарын зерттеу мү мкін емес. Квалиметрия кешенді жə не интегралдық сапа кө рсеткіштерінің ə дістерін талдап жасайды, ө німнің жекелеген сипаттарын бағ ағ а сə йкестендіру мү мкіндігін береді. Квалиметрия теория жү йесімен ө зара байланысты, соның ішінде кез келген объектінің сапасын бағ алау теориясының (қ ұ рылатын, қ олданылатын, субъектіге ə сер ететін жə не т. б. ) ғ ылым саласы. Сонымен қ атар, ол сапаны бағ алаудың сандық жə не сандық емес ə дістерін қ арастырады. Квалиметрия сапаны бағ алау ə дістерін зерттейтін ғ ылым болғ андық тан, ол сапаны бағ алаудың критерийлері, оларды табу ə дістерін, сапаны ө лшеудің сандық ə дістерін жə не сапа кө рсеткіші бойынша ə ртү рлі объективті мү мкіндіктерін алуды қ амтамасыз етеді. Қ орыта айтқ анда, ө німнің сапасы бұ л белгілі мұ қ таждық ты қ анағ аттандыруғ а ү лкен себепші болатын ө німнің пайдалалығ ының жиынтық ерекшелігі мен кә сіпорынның маң ызды кө рсеткіштерінің бірі болып саналады.

Қ азіргі кезде Қ азақ станда мұ най ө неркә сібі саласында ө олданылатын технологиялық жабдық тардың, соның ішінде жө ндеу жұ мыстарында қ олданылатын қ ұ рал-саймандардың сапасын бағ алау мә селелерін шешуге жә не республикада техникалық объектілердің сенімділігін арттыру мақ сатында сапа дең гейін квалиметриялық сараптау жұ мыстарына кө ң іл бө лінуде.

Ө ндірістік процессті жү зеге асыруда, оның техникалық жабдық талуына аса назар аударылады. Ө йткені, ө ндіріс қ арқ ындылығ ы мен ө німділігі, тікелей осы факторғ а негізделеді. Бұ л тұ рғ ыда, қ азіргі уақ ытта мұ най-газ кен орындарын жө ндеу жұ мыстарында кең інен қ олданылатын ЭПШ-20 элеваторының сенімділігі мен сапалық кө рсеткіштері негізгі ө ндірістік кө рсеткіштерге ә серін тигізетіні айқ ын. Сапалық кө рсеткіштері ө з кезегінде, сенімділік жә не бастартушылық кө рсеткіштеріне жіктеледі. Сенімділік - бұ л негізгі сапалық кө рсеткіш. Механизмдер мен қ ондырғ ылардың сенімділігінің - механизмдердің бастаруы салдарынан, оларды жө ндеу жұ мыстары мен алмастыруғ а жұ мсалатын шығ ындардың ө суінен, маң ыздылығ ы да арта тү седі. Сондық тан, осындай шиеленісті жағ дайларды алдын-алу мақ сатында, инженерлерге механизмдер мен қ ұ рылғ ылардың бастару себептерін анық тап, олардың сенімділігі мен сапасын арттыру тапсырмалары қ ойылады.

Курстық жобаның мақ саты болып- мұ най-газ ұ ң ғ ымаларын жө ндеу жұ мыстарында қ олданылатын негізгі жө ндеу жабдық тарының бірі болып табылатын, ЭПШ-20 штангалы элеваторының пайдалану жағ дайында бастарту себептерін, квалиметриялық ә дістермен анық тап, олардың сенімділік кө рсеткіштерін арттыру жолдарын ұ сыну болып табылады.

Курстық жобаның мақ саттарына сә йкесті келесідей тапсырмалар мен міндеттерқ ойылады:

- элеваторлардың функцияналдық арналуы мен бө лшектерін дайындау технологиясын келтіру;

- квалиметриялық ә дістерге шолу жасау;

- квалиметриялық ә дістердің тиімдісін таң дау пегіздемесін келтіру;

- квалиметриялық сараптаманы жү зеге асыру механизмін келтіру;

- сарапшылар тобы мен бағ алау нә тижелерін қ алыптастыру;

- механизмнің сенімділігін арттыру жолдарын ұ сыну;

- квалиметриялық сараптаманың нә тижелілігінің экономикалық тиімділігін негіздеу;

Курстық жобаның зерттеу объектісі болып ЭПШ-20 штангалы элеваторы табылады.

Курстық жобаның ғ ылыми жаң ашылдығ ы: мұ най-газ ұ ғ ымаларында жө ндеу жұ мыстарында қ олданылатын технологиялық жабдық тың сенімділігін арттыру мақ сатында, квалиметриялық сараптау ә дісін қ олданып элеваторлардың бекімділігін арттыру бойынша сараптама жү ргізіп, осы жұ мыстарды жү зеге асырудан кү тілетін экономикалық тиімділігі негізделеді.

Курстық жобаның практикалық маң ыздылығ ы: ө ндірістік жағ дайда қ олданылатын ЭПШ-20 штангалы элеваторының сапасы мен бекімділігін арттыру бойынша ұ сыныстар келтіріледі.

1. хххххх

1. 1 Ө німнің қ ызметтік арналуы

Элеватор тү сіру-кө теру операцияларын орындауда қ армау қ ұ бырлар бағ анасын немесе штангалар жә не олардың салмағ ын ұ стап қ алу процесінде қ олдануғ а арналғ ан. Қ армағ ыш бағ аналардың тү ріне байланысты қ ұ бырлық жә не штангалық элеваторлар қ олданылады. Элеватор мынадай негізгі бө лшектер мен тораптардан тұ рады: корпус, қ армауыш, қ ұ лып жә не сақ тандырғ ыш. Корпус, салмақ тү сетін жү ктемені қ ұ ймалық немесе ковандық тү рде орындайтын негізгі деталь. Элеватордың маң ызды бө лшегі — қ ұ лып, ол қ армағ ыш қ ұ рылғ ылардың сенімді жабылуын қ амтамасыз етеді. Бұ ғ ан сақ тандырғ ыш қ ұ рылғ ылардың кө мегімен қ ол жеткізіледі, олар ә рбір қ ұ лыптың ө здігінен ашылуын алдын алу мақ сатында жабдық талады.

Элеваторларды конструктивті орындау қ армағ ыш қ ұ бырлар жә не штангалардың диаметріне, қ армағ ыштың тә сіліне жә не кө терілген немесе тү сірілген колонналардың массасына байланысты. Бұ лар арқ ылы ұ ң ғ ымаларды жө ндеу кезінде алуан тү рлі элеваторлардың конструкцияларының қ олданылуымен тү сіндіріледі. Штангаларды тү сіру ү шін бірштропты элеваторлар пайдаланылады.

Элеватор корпустан 1, топсалы біріккен сақ иналар 2, ауыспалы қ армауыштан 3 қ ұ бырлар жә не тұ тқ алар ү шін 4 орналасқ ан, олар бір мезгілде ілмекті қ ұ рылғ ы болып табылатын қ ұ ралдардан тұ рады. Оның пайдалану ерекшеліктері: жұ мыс уақ ытындағ ы қ арапайымдылығ ы жә не ың ғ айлылығ ы, трубаларды қ армау процесі кезіндегі автоматтылығ ы, трубалардың ө лшемдеріне байланысты қ олданылуы.

Кесте 1. 1 ЭПШ-20 элеваторының негізгі техникалық деректері мен сипаттамалары.

Жү к

кө тергіштігі,

Габриттік ө лшемдері, мм

Массасы,

кг

Ө зектер,

мм

ұ зындығ ы

ені

биіктігі

25, 29

Элеватор корпусы жапқ ышы топсалы байланысқ ан, қ ұ лыппен жабылады. Қ ақ пақ шада сонымен қ атар, штангілік жү ктеу кезінде қ ауіпсіздік қ ұ лпы орналасқ ан. Журналдар корпусында орнатылғ ан сырғ а, ол элеваторғ а ілінеді тү сіру-кө теру операцияларын орындау ү шін.

Сақ тандырғ ыш корпустық саң ылауларда еркін қ олдан жылжуғ а тиіс. Сақ тандырғ ыш ашылғ аннан кейін қ ұ лып еркін тү рде айналатын дененің кіші бө лігінде қ озғ алуы тиіс. Элеватордың беті жә не оның бө лшектері болуы таза, тегіс жә не олармен жарақ аттанусыз жұ мыс жү ргізуді қ амтамасыз етуге тиіс. ЭПШ-20 элеваторның негізгі бө лшектері СТ 40 МЕСТ 1050-88 материалынан жасалады.

1. 2. Элеватор корпусын дайындаудың технологиялық процессі.

Элеватор корпусын дайындаудағ ы технологиялық процестер келесі операциялардан тұ рады: Корпус Ст40 (МЕСТ 1050-88) материалынан жасалады.

№	Операция атауы	Операция мазмұ ны
	Дайындау	Соғ у бойынша техпроцесі ОГМет (еркін соғ у ү шін), min мө лшері Ø 130, L=238±1, 145х90х240 мм.
	Фрезерлік операция	Жазық тық ты фрезеровать, сақ талу мө лшері 25±1; Қ ылтанақ тардан тазарту.
	Фрезерлік операция	Екінші жазық тық фрезерлеу, оның ұ стап тұ ру мө лшері 80-0, 74. Қ ылтанақ тардан тазарту жә не қ абырғ аның тү тікті ө ткір жиектері ≈ 0, 2 мм.
	Фрезерлік операция.	Кесіктерді фрезірлеу, оның ұ стап тұ ру мө лшері 130 – екі жағ ынан. Ө ткір қ абырғ а жиектері ≈ 0, 2 мм.
	Фрезерлік операция	Бө лшекті фрезерлеу, оның ұ стап тұ ру мө лшері 226-1 симметриялы, Қ атысты соғ ылма. Симметриялық тан ауытқ уы 2 мм. Ө ткір қ абырғ а жиектері ≈ 0, 2 мм.
	Слесарлық операция.	Базаны сызбағ а сә йкес дә некерлеу.
	Фрезерлік операция	Цапфаларды алдын ала фрезерлеу, оның ұ стап тұ рі мө лшері 55±05; 136±0, 5; 45±0, 2; □ 43-0, 5. Қ ылтанақ тардан тазарту.

2. КВАЛИМЕТРИЯЛЫҚ САРАПТАМАНЫ ЖҮ РГІЗУ Ә ДІСТЕМЕСІ

2. 1 Квалиметриялық ә дістердің мә ні

Сапаны сандық бағ алау келесі қ ызметтердің жалпы алгоритмінкө рсетеді:

- Сапакө рсеткішінің иерархиялық қ ұ рылымынтұ рғ ызу;

- Сапакө рсеткішінің иерархиялық -абсолюттікмə нінанық тау,

- Сапакө рсеткішінің базалық мə нінанық тау;

- Сапакө рсеткішінің тепе-тең діккоэффициентінанық тау;

- Сапаныбағ алаудың сандық кешендімə нінанық тау.

Сапаның абсолюттікмағ ынасының кө рсеткішіə рбіржайжə некү рделі қ асиеттермен сипатталады жə не жеке мағ ынасын кө рсетеді. Басқ а ө німнің сə йкес (ұ қ састық ) кө рсеткіші арнайы дең гейде қ олданылады.

Бұ л жеке кө рсеткіш, яғ ниабсолюттікмағ ынакө рсеткішібазалық мағ ынакө рсеткішінен қ алыптасадыжə несапанысалыстырыпбағ алаудың негізін қ ұ райды.

Абсолюттікжə нежекесапакө рсеткіштерінің мағ ынасыə рбіржайжə не кү рделіқ асиеттермен, ө зінің кү рделілігімен, маң ыздылығ ыменсипатталады. Ө німнің сападең гейісапаның мө лшерліксипаттамасы. МЕМСТ15467- 79бойыншаө німнің сапасыжекесипаттамаларыменанық талады. Жалпыалгоритмдіксапамө лшерінбағ алаукелесітү рдекө рсетіледі:

- Иерархиялық орналасуқ ұ рылымы;

- Абсолюттікмағ ынасы;

- Сапаныбақ ылаудың кешендікмө лшері;

- Сапакө рсеткішінің базалық мағ ынасы.

Кө рсеткішкоэффициентінің мə нісапаның кейбірфункциясыретінде сапа дең гейінкө рсетеді. Теориялық квалиметрия тұ рғ ысынан қ арағ андабұ л ə дістер біртекті жə не бір ғ ана алгоритммə селелеріменсипатталады:

- сапаны бағ алаудың кешендік сандық ə дістері жаң а салаларды қ амти бастады. Бұ л ə дістер мен қ ағ идалардың алгоритмі теориялық квалиметрияда қ абылданғ андардансоншакө перекшеленбейді;

- бұ лə дістердің қ олдануаясы, мысалы, мамандардың сапасынбағ алауө те маң ызды. Сондық танхалық шаруашылығ ының тү рлісалаларындағ ысапаны бағ алаумə селесіменайналысатынзерттеушілердің ең бектерінбірортақ жү йеге келтіру керек.

- Сонымен қ атар, квалиметрия сферасының кең еюі ғ ылыми базаны тү рлі ү рдістер мен заттардың бағ алау мə селелерін шешудің тұ тас кешенінеайналдыруымү мкін.

Квалиметрия-ө німсапасынсандыбағ алаужə неө лшеутə сілдерітуралы ғ ылым. Квалиметриябойыншаө німсапасынө лшеукелесілердежатыр:

- ə р ө нім тү ріне нормативті қ ұ жаттарда жазылғ ан ө зінің арнайы сапа дең гейіесепкеалынады;

- сапаэталонытаң далынады;

- қ олжеткенсапаэталоныменсалыстырылады.

Жоғ арыда атап ө ткендей, квалиметрия - ө лшеу жə не бағ алау. Егер метрологияда ө лшеу бағ алаудың жеке жағ дайы ретінде қ арастырылса, ал квалиметрияда олар бағ ынышты емес екі тү рлі ұ ғ ымды сипаттайды. Квалиметриядағ ы сандық бағ алау – қ арастырылыпотырғ ан сапа кө рсеткіштерінің эталонретіндеқ абылданғ ансапакө рсеткіштерінеқ атынасы болыптабылады. Квалиметрияда, ə детте, кешендік бағ алаулар маң ызды орынғ а ие, яғ ни қ асиеттер жиынына кіреді, маң ыздылығ ы мен квалиметрияның шекарасын кең ейтеді. Квалиметрияө зіайтыптұ рғ андай, ə ртү рліə діспеналынғ анбарлық бағ алауларквалиметрияның аппаратыболыптабылады.

Сапаү лкенғ ылымсаласы. Олү шғ ылымсаласыменбайланыстыболып келеді. Сондық тансапанызерттеудеолардың алатынорындарыерекше. Квалиметрияның экономикалық, техника-экономикалық, жалпы ғ ылыми жə нежү йелікстатустарыбар. Экономикалық статус–сапаның категориясымазмұ нытұ тынушылық бағ а мен қ ұ нның политэкономикалық арақ атынасына байланысты болып келеді. Квалиметрияобьектілерменү рдістердің экономикалық қ асиеттерінө лшеу теориясысекілдіө зінеэконометрикаə дістерінкірістіреді.

Техника–экономикалық статус – обьектілер мен ү рдістердің экономикалық жə не техникалық қ асиеттерінің кешенді бағ алауынабағ ытталғ анынбелгілейді. Жалпы ғ ылыми статус – сапа категориясының философиялық - ə дістемелікжə не ғ ылыми функциясымен анық талады. Сондық тан пə ндік квалиметрия(ө нім, техника, ең бек, шешім, жоба, ү рдісжə нет. б). Сапа белгілі бір материалдық жə не рухани қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыруғ амү мкіндікберетінпайдалық асиеттердің жиынтығ ы.

Беріктік, тө зімділік, ө німділік, кө ркемдік кө рсеткіштермен сипатталады.

Сапа ө міршең дік циклінің сатысына қ арай бағ аланады:

- жобалаукезіндеқ ұ рылғ ының (қ ұ ралымның )сапасынасайбағ аланады;

- дайындаукезіндетехнологияның мү мкіндіктерінесайкелуі;

- пайдаланукезіндеатқ арушылық сапасыбағ аланады.

Сапаныайқ ындайтын қ асиеттерабсолюттік, салыстырмалынемесеү лестік болуымү мкін жə несубъективтік, объективтікнемесесараптамалық жолдармен

(мысалы, квалиметриялық қ ұ ралмен) ө лшенеді. Техникалық тə сілдері: шикізатты, материалдарды, операциялардыбақ ылау; дайынө німді, жабдық ты, жарақ ты, қ ұ рал-сайманды, жұ мыскерлердің біліктілігін бақ ылау.

Сапакө рсеткіштері, оларды тексеру жə не келісілгенталаптарғ асай келуі тə ртібі сатушы(дайындаушы)менсатыпалушы(пайдаланушы)арасындажасалғ ан сату, сатып алу шартында кө рсетіледі. Сапа ө ндіруші немесе экспортшыберетінсапасертификатымендекуə ландырылуымү мкін.

Импортталғ ан ө німге мемлекеттік инспекциялар немесе басқ а уә кілетті органдарының ақ параттандырылғ ан қ асиеттерге сай келетінін, қ ауіпсіз екендігін куә ландыратын сапа сертификатын береді.

Сапа квалиметрияда ө лшенеді жә не сандық бағ аланады, квалиметрияның пайда болуының негізін қ ұ райды. Сапа тү сінігінің мағ ынасы отандық экономиканың бірқ атар мә селелерін шешумен жә не сапаны есепке алумен айқ ындалады. Бұ л мә селелерге жататындар:

- қ оғ амдық ең бектің ө німділігінө лшеу;

- жаң атехникаменкапиталсалымдарының тиімділігінанық тау;

- кə сіпорынның шаруашылық жə неө ндірістікқ ызметтердің нə тижелерін бағ алау;

- бағ абелгілеудің теориясыменпрактикасы.

Тарихи тұ рғ ыда сапа термині басқ а терминдерге қ арағ анда жеке екі сала шең берінде дамыды. Олар:

1. Сапа философияның маң ызды категорияларының бірі жә не солай болып қ ала береді;

2. Сапа қ азіргі материалдық ө ндірістің, яғ ни қ азіргі экономиканың аса маң ызды тү сініктері мен термині болып қ алыптасып келеді.

Алғ ашқ ы кезде сапа затты немесе қ ұ былысты сипаттайтын басымды қ асиет басқ а қ асиеттері назарғ а алынбады. Бұ л тү сініктің ерте қ алыптасқ анына қ арамастан, ең бек ө німін ә зірлеудің бастапқ ы кезең інде, қ азір де мә селені жең ілдету ү шін, заттың немесе ү рдістің бірқ атар ерекшеліктерінің ішінен басты қ асиетін ерекшелейді. Мысалы бү гінде бетонның сапасы ретінде оның негізгі қ асиетін, яғ ни беріктігін айтады, ал химиялық ө неркә сіптегі ө ндірілетін полистиралдың сапасы ретінде оның жабысқ ақ тығ ы анық талады. Кез келген заттың сапасын қ ұ райтын қ асиеттерінің саны кө п екені белгілі. Сапаны анық тау ү шін осы қ асиеттердің ішінен жеке жә не қ оғ амдық қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыруғ а маң ызды зор қ асиеттерді бө ліп алу керек. Сондық тан да сапа тү сінігі тұ лғ аның немесе қ оғ амның қ андай да бір қ ажеттіліктерін қ анағ аттандырумен байланысты. Қ азіргі таң да «сапа» термині мен ұ ғ ымының тү сіндірілуінің ү ш бағ ыты анық талды:

- Сапаны басқ а ө німнің негізгі ө қ асиетімен шартты тү рде ұ қ састыру;

- Сапаны сызбаларғ а, техникалық шарттарғ а, стандарттарғ а сә йкестігі тұ рғ ысынан қ арастыру;

- Сапаны жеке қ ұ рамдастар кешені тарапынан қ арастыру.

Сапа ұ ғ ымын тү сіндірудің соң ғ ы қ адамдарында келесі кө зқ арастар тарапынан қ арастыратынымыз:

- Біріншіден, барлық қ ажеттіліктер кө зқ арасы бойынша, бұ л қ ажеттіліктер осы сападағ ы ө німмен қ анағ аттандырылады;

- Екіншіден, шығ ындар кө зқ арасы бойынша, қ оғ ам оны ө ндіру мен тұ тынуғ а жұ мсайды.

Жү йеленген формада бұ л кө зқ арастар мынадай пікірлерге айналады: «сапа тауардың бағ асы мен тұ тыну қ ұ нына негізделеді». Осылай, ө ндірістік техникалық мағ ынадағ ы сапа ү шін, жеке қ асиеттерді қ амту бойынша ерекшеленетін ү ш тү рлі ұ ғ ымды бө ліп кө рсетуге болады. Ө нім сапасы пайдалану бағ ытына сә йкес белгілі бір қ ажеттіліктерді қ анағ аттандвруғ а нгізделген қ асиеттер жиыны. Ө нім сапасының бірлік кө рсеткіші қ асиеттердің біреуіне ғ ана қ атысты ө нім сапасының кө рсеткіші. Ө нім сапасының кешедік кө рсеткіші қ асиеттердің бірнешеуіне қ атысты ө нім сапасының кө рсеткіші.

Ө нім сапасының интегралды кө рсеткіші ө німді тұ тыну мен пайдаланудың тиімділігін, оның тұ тыну немесе қ олдану бойынша салмақ тық шығ ындарының қ атынасын кө рсететін ө нім сапасының кешенді кө рсеткіші.

Сапа – бұ л ө зіне меншікті мінездемелердің жиынтығ ының талабын орындайтын дә реже. Тауар берілген талаптарғ а сә йкес болуы керек. Тауарларғ а талаптар: перспективті, ағ ынды, жалпы жә не спецификті болып бө лінеді.

- ағ ынды талаптар – нормативті қ ұ жаттармен регламенттеледі жә не ә рқ ашан нақ тыланады. Перcпективті талаптар – болжам бойынша анық талатын шикізаттың жаң а жә не материалдардың жаң а тү рлерін пайдалану, ө ндірістің жаң а технологиялармен байланысты тү рлері. Перспективтік талаптарды нормативтік қ ұ жаттар регламенттейді. Перспективтік талаптар уақ ыт ө ткен сайын ағ ындығ ы кө шеді, ол ағ ынды талаптар дең гейінің кө терілуіне ә келіп соғ ады.

- жалпы талаптар – бұ л талаптарғ а жалғ ыз немесе басым болуы негізінде кө пшілік тауар тү рлері жатады. Осы талаптарғ а: ө зінің атына сә йкес ең толық тауарлар, маң ызды функциялардвң орындалуы, пайдалану ың ғ айлылығ ы, жө ндеу мү мкіншілігі жә не басқ а да талаптар жатады.

- спецификті талаптарғ а – артық шарттардың эксплуатациясымен анық талады. Талаптарды орындау кезінде сапа кө рсеткіштеріне келесілер ескеріледі жә не тауар сапасының кө рсеткіштері, техникалық параметрлік мінездемелер, технологиялық жә не параметрлік, ә леуметтік жә не функционалдық белгілеулер, қ ауіпсіздік, экологиялық эргономикалық эстетикалық жә не т. б.

Жоғ арыдағ ы ұ ғ ымдарды пайдалану арқ ылы ө нім сапасын зерттеудің ү ш бағ ытын кө рсетуге болады. Осылай, сапаны ү ш тү рге бө лудің ә дістемелік қ ағ идасы осы тү сініктің дамуының тарихи ү рдісіне сай келеді.

Сауда экономикасына ө ту кезең інде аса маң ызды мә селе бұ л – ө нім немесе фирмалардан ө ндірілген ө німнің бә секеге қ абілеттілігі. Сауда тек жоғ ары зат сұ ранысқ а ие, сапалы ө нім мекеме табысқ а жететіне артады. Қ азақ стандық тарды ә лем нарығ ына шығ у кезең інде жоғ ары бә секеге қ абілеттілік кү тіп тұ р, сапасы жоқ тауарлар тұ рақ ты сатып алушыны кездестіретіне сенімді бол алмайды.

12 3 4 5 6 Следующая ⇒