Қазақ диалектологиясы

Стр 1 из 23Следующая ⇒

Қ азақ диалектологиясы

Прктикалық сабақ тапсырмалары

1. Тақ ырып. Диалектология туралы жалпы тү сінік

Талқ ыланатын сұ рақ тар:

1. Диалектология ғ ылымы, оның зерттеу объектісі, мақ саты мен міндеттері.

2. Жергілікті диалекті мен говорлар туралы ұ ғ ым, пайда болу жолдары.

3. Зерттеу сипатына қ арай бө лінуі

Ә дебиеттер: 1-10

1 – жаттығ у. Мақ ал-мә телдерді дә птерлерің ізге кө шіріп жазып, асты сызылғ ан диалект сө здерді сө здіктен қ арап, мағ ынасы мен жергілікті қ олдану аймағ ын табың ыз:

Ақ ындардың ұ стазы,

Ө лең і ө рнек ү н берген.

Сө здің зергек ұ стасы,

Жаһ анда шолып ү лгерген.

Алашағ ым кетсе де,

Айташағ ым кетпесін.

Қ ыдырып ішкен кө женің кенеуі жоқ

Қ ыдырып айтқ ан биліктің беделі жок.

Ердің жонасы қ алың болса,

Аттың арқ асына жайлы болады.

Молшылық болсын десең ,

Қ ұ шырланып ең бек ет.

Тер тө гіп ең бек етсең дү р тересің.

Егін жақ сы шық са,

Халық қ а ү лкен алапа.

Ел егінді салады пұ л болсын деп,

Тө ре жұ ртын жияда қ ұ л болсын деп.

Тоқ ты сойғ ан тоқ алдар Шө міш алып қ оқ аң дар.

Тоқ ал қ атын ө р келетұ ғ ыны несі?

Кеселді кісі ер келетұ ғ ыны несі?

Кедей кісінің кер келетұ ғ ыны несі?

2 – жаттығ у. Мақ ал-мә телдердегі диалект сө здердің орнына ә деби нормадағ ы баламасын қ ойып, дә птерге жазың ыз:

1. Қ опал бө рі қ ой ү йретеді,

Ақ уа адам ел ү ркітеді

2. Жү дә лі жерде қ алмайды

Сыпатты адам сырын жасырмайды

3. Арманы жоқ жігіттің пә рмені жоқ

4. Жақ сы лебез – жарым ырыс

5. Қ арау адам – кү ншіл,

Менер адам – меншіл

6. Жалтсыз бұ йырмағ аннан татар

7. Алапатты олжа ү шін ө леді

Кү ншіл кү ндеумен ө леді

8. Тү йе шудасын,

Жылқ ы жалын, Пада мү йізін тө сейді

3 – жаттығ у. Сө йлемдерді кө шіріп жазып, Ә біш Кекілбаев шығ армаларында кездесетін диалектизмдердің ә деби баламасын табың ыз.

Ү лгі: Елеместің Шайхатты кө п мошқ айтыны да – оның тұ тымының жоқ тығ ы. Содан болар, талай жерде оның тапсырмасын орындаймын деп жаны кө зіне кө рінсе де, титекендей тү йткіл қ ашса не дейсің. Аштан ө лмес. Ә йтеуір, ешкім насырына тимейді ғ ой. Жақ ан ондай-ондайғ а кө п қ ың байтын боп барады («Автомобиль»).

Оның ө зі де ұ затылғ ан қ ыздың отын жинайтын шошаласында иесіз қ алды («Қ ұ с қ анаты»). Қ уғ ыншыдан ү ркіп жө ң кіле қ ашқ ан тағ ы ү йір жолында не тұ рса да қ арамапты. Айдалада жалғ ыз жайылып тұ рғ ан бурыл байталды да қ ақ пайлап ә кеп, ө здерімен бірге аранғ а жығ ыпты («Ү ркер»). Іштерінде Есетжан мінетіндей біреуі жоқ, ө ң шең тұ ғ жым! Сол тұ ғ жым бурылдың кө лең ке бетінде тө сі жылтырап Самат ағ ам тұ рады («Ү ркер»). Қ ойыртпақ ішіп, кү пке тү сіп, солардың кө ң ілін кө тереді («Ү ркер»). Тұ манның арты жібіскі жаң бырғ а айналды («Ү ркер»). Миы зең итіндей кү н бү гін ә деттегісінен ә лдеқ айда қ ағ у ( «Ақ ырғ ы аялдама»). Тұ сында ә уел бастағ ы қ арағ ай лашық тардың орнына осындай тә пене сыламалар салына бастағ анына Петр патша қ андай қ уанып еді! Ү йлерінің кө бі – сол баяғ ы бір қ абат сылама («Ақ ырғ ы аялдама»). Шә йдың дә мі ұ най ма, айтың ыз. Сізге шә йді басқ а дү мшеден қ ұ йсын («Ү ркер»). Қ араш, тіккені кү рке, асқ аны бақ ыраш, иті ү регеш, қ ызы кү легеш, ақ боз ү йге кіре алмас, шоң қ айма етік кие алмас, шө ккен тү йе міне алмас!... («Шың ырау»). Балалары қ ақ шаң дағ ан ә кесіне тартпай, балағ ын жинай алмай жү рген шешесіне тартып туғ ан. Ӛ ң шең бір аузынан сө зі тү скен бозым ( «Тасбақ аның шө бі»).

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒