![]()
|
|||||||
Қазақ диалектологиясыСтр 1 из 23Следующая ⇒ Қ азақ диалектологиясы Прктикалық сабақ тапсырмалары
1. Тақ ырып. Диалектология туралы жалпы тү сінік Талқ ыланатын сұ рақ тар: 1. Диалектология ғ ылымы, оның зерттеу объектісі, мақ саты мен міндеттері. 2. Жергілікті диалекті мен говорлар туралы ұ ғ ым, пайда болу жолдары. 3. Зерттеу сипатына қ арай бө лінуі Ә дебиеттер: 1-10 1 – жаттығ у. Мақ ал-мә телдерді дә птерлерің ізге кө шіріп жазып, асты сызылғ ан диалект сө здерді сө здіктен қ арап, мағ ынасы мен жергілікті қ олдану аймағ ын табың ыз: Ақ ындардың ұ стазы, Ө лең і ө рнек ү н берген. Сө здің зергек ұ стасы, Жаһ анда шолып ү лгерген.
Алашағ ым кетсе де, Айташағ ым кетпесін.
Қ ыдырып ішкен кө женің кенеуі жоқ Қ ыдырып айтқ ан биліктің беделі жок.
Ердің жонасы қ алың болса, Аттың арқ асына жайлы болады.
Молшылық болсын десең , Қ ұ шырланып ең бек ет.
Тер тө гіп ең бек етсең дү р тересің.
Егін жақ сы шық са, Халық қ а ү лкен алапа.
Ел егінді салады пұ л болсын деп, Тө ре жұ ртын жияда қ ұ л болсын деп.
Тоқ ты сойғ ан тоқ алдар Шө міш алып қ оқ аң дар. Тоқ ал қ атын ө р келетұ ғ ыны несі?
Кеселді кісі ер келетұ ғ ыны несі? Кедей кісінің кер келетұ ғ ыны несі?
2 – жаттығ у. Мақ ал-мә телдердегі диалект сө здердің орнына ә деби нормадағ ы баламасын қ ойып, дә птерге жазың ыз: 1. Қ опал бө рі қ ой ү йретеді, Ақ уа адам ел ү ркітеді 2. Жү дә лі жерде қ алмайды Сыпатты адам сырын жасырмайды 3. Арманы жоқ жігіттің пә рмені жоқ 4. Жақ сы лебез – жарым ырыс 5. Қ арау адам – кү ншіл, Менер адам – меншіл 6. Жалтсыз бұ йырмағ аннан татар 7. Алапатты олжа ү шін ө леді Кү ншіл кү ндеумен ө леді 8. Тү йе шудасын, Жылқ ы жалын, Пада мү йізін тө сейді
3 – жаттығ у. Сө йлемдерді кө шіріп жазып, Ә біш Кекілбаев шығ армаларында кездесетін диалектизмдердің ә деби баламасын табың ыз. Ү лгі: Елеместің Шайхатты кө п мошқ айтыны да – оның тұ тымының жоқ тығ ы. Содан болар, талай жерде оның тапсырмасын орындаймын деп жаны кө зіне кө рінсе де, титекендей тү йткіл қ ашса не дейсің. Аштан ө лмес. Ә йтеуір, ешкім насырына тимейді ғ ой. Жақ ан ондай-ондайғ а кө п қ ың байтын боп барады («Автомобиль»). Оның ө зі де ұ затылғ ан қ ыздың отын жинайтын шошаласында иесіз қ алды («Қ ұ с қ анаты»). Қ уғ ыншыдан ү ркіп жө ң кіле қ ашқ ан тағ ы ү йір жолында не тұ рса да қ арамапты. Айдалада жалғ ыз жайылып тұ рғ ан бурыл байталды да қ ақ пайлап ә кеп, ө здерімен бірге аранғ а жығ ыпты («Ү ркер»). Іштерінде Есетжан мінетіндей біреуі жоқ, ө ң шең тұ ғ жым! Сол тұ ғ жым бурылдың кө лең ке бетінде тө сі жылтырап Самат ағ ам тұ рады («Ү ркер»). Қ ойыртпақ ішіп, кү пке тү сіп, солардың кө ң ілін кө тереді («Ү ркер»). Тұ манның арты жібіскі жаң бырғ а айналды («Ү ркер»). Миы зең итіндей кү н бү гін ә деттегісінен ә лдеқ айда қ ағ у ( «Ақ ырғ ы аялдама»). Тұ сында ә уел бастағ ы қ арағ ай лашық тардың орнына осындай тә пене сыламалар салына бастағ анына Петр патша қ андай қ уанып еді! Ү йлерінің кө бі – сол баяғ ы бір қ абат сылама («Ақ ырғ ы аялдама»). Шә йдың дә мі ұ най ма, айтың ыз. Сізге шә йді басқ а дү мшеден қ ұ йсын («Ү ркер»). Қ араш, тіккені кү рке, асқ аны бақ ыраш, иті ү регеш, қ ызы кү легеш, ақ боз ү йге кіре алмас, шоң қ айма етік кие алмас, шө ккен тү йе міне алмас!... («Шың ырау»). Балалары қ ақ шаң дағ ан ә кесіне тартпай, балағ ын жинай алмай жү рген шешесіне тартып туғ ан. Ӛ ң шең бір аузынан сө зі тү скен бозым ( «Тасбақ аның шө бі»).
|
|||||||
|