ҚЫРЫҚ ҮШІНШІ СӨЗ

Адам ұ ғ ылы екі нә рседен: бірі - тә н, бірі - жан. Ол екеуінің орталарында болғ ан нә рселердің қ айсысы жибили, қ айсысы кә сиби - оны білмек керек. Ішсем, жесем демектің басы - жибили, ұ йық тамақ та соғ ан ұ қ сайды. Аз ба, кө п пе, білсем екен, кө рсем екен деген арзу, бұ лардың да басы - жибили. Ақ ыл, ғ ылым - бұ лар - кә сиби. Кө збенен кө ріп, қ ұ лақ пен естіп, қ олмен ұ стап, тілмен татып, мұ рынмен иіскеп, тыстағ ы дү ниеден хабар алады. Ол хабарлардың ұ намдысы ұ намды қ алпыменен, ұ намсызы ұ намсыз қ алпыменен, ә рнешік ө з суретіменен кө ң ілге тү седі. Ол кө ң ілге тү сіруші бағ анағ ы бес нә рседен ө ткен соң, оларды жайғ астырып кө ң ілде суреттемек. Ол - жанның жибили қ уаты дү р. Бір ұ мытпастық жақ сы нә рседен кө ң ілге жақ сы ә сер хасил болып, жаман нә рседен кө ң ілге жаман ә сер хасил болу секілді нә рселер. Бұ л қ уаттар ә уелде кішкене ғ ана болады. Ескеріп бақ қ ан адам ү лкейтіп, ұ лғ айтып, ол қ уаттардың қ уатын зорайтады. Ескерусіз қ алса, ол қ уаттың қ айсысы болса да жоғ алады, тіпті жоғ алмаса да, аз-мә з нә рсе болмаса, ү лкен ешнә рсеге жарамайтын болады.

Кімде-кім сырттан естіп білу, кө ріп білу секілді нә рселерді кө бейтіп алса, ол - кө п жиғ аны бар адам: сынап, орындысын, орынсызын - бә рін де бағ анағ ы жиғ ан нә рселерінен есеп қ ылып, қ арап табады. Бұ лай етіп бұ л харекетке тү сінген адамды ақ ылды дейміз. «Қ ұ дай тағ ала ө зі ақ ыл бермеген соң қ айтейік? » демек, «қ ұ дай тағ ала сеніменен мені бірдей жаратып па? » демек - қ ұ дай тағ алағ а жала жауып, ө зін қ ұ тқ армақ болғ андығ ы. Бұ л - ойсыз, ө нерсіз надан адамның ісі. Оғ ан қ ұ дай тағ ала кө рме, есітпе, кө рген, естіген нә рсең ді ескерме, есің е сақ тама деп пе? Ойын-кү лкімен, ішпек-жемек, ұ йық тамақ пен, мақ танмен ә уре бол да, ішің дегі қ азынаң ды жоғ алтып, хайуан бол деген жоқ.

Кейбіреулер айтады: «Ақ ыл жибили болмаса да, талап - жибили. Талап берген адам ақ ылды тапты, талабы жоқ кісі таба алмады», -дейді. О да бекер. Талап балада да бар, оғ ан талас қ ылуғ а болмайды. Бағ ана айттық қ ой, қ уаты басында кішкене болады, ескермесе жоғ алып та кетеді, ескерсе, кү тіп айналдырса, зораяды деп. Жан қ уатыменен адам хасил кылғ ан ө нерлері де кү нде тексерсең, кү нде асады. Кө п заман тексермесең, тауып алғ ан ө нерің нің жоғ алғ андығ ын жә не ө зің нің ол мезгілдегіден бір басқ а адам болып кеткенің ді білмей қ аласың. Қ ай жоғ алғ ан ө нер: «ал, мен жоғ алдым» деп, хабар беріп жоғ алады. Енді қ усаң, бағ анағ ы ә уелгі табуың нан қ иынырақ тиеді.

Жан қ уаты дейтұ ғ ын қ уат - бек кө п нә рсе, бә рін мұ нда жазарғ а уақ ыт сыйғ ызбайды. Бірақ ә рбір ө нердің тыстан тауып алып, ішке салғ анын, соның тамырын берік ұ стап тұ руғ а жараушы еді. Кө п заман ескермеген адамнан ол бағ анағ ы ө нердің ө зінің ең қ ызық ты, қ ымбатты жерлері жоғ ала бастайды. Онан соң кө п заман ө тсе, сол ө нерді сақ тайтұ ғ ын қ уаттың ө зі де жоғ алады. Онан соң қ айта кә сіп қ ылуғ а болмайды.

Бұ л қ уаттың ішінде ү ш артық қ уат бар, зинһ ар, соны жоғ алтып алу жарамас, ол жоғ алса, адам ұ ғ ылы хайуан болды, адамшылық тан шық ты.

Біреуі орысша «подвижной элемент» деп аталады. Ол не нә рсе? Не кө рдің, не есіттің, ә рнешік білдің, соны тездікпенен ұ ғ ып, ұ қ қ андық пенен тұ рмай, арты қ айдан шығ ады, алды қ айда барады, сол екі жағ ына да ақ ылды жіберіп қ арамақ қ а тез қ озғ ап жібереді. Егер бұ л болмаса, кө п білуге кө п оқ у оң ды пайда да бермейді. Керекті уақ ытында ойламай, керекті уақ ытында қ ылмай, керекті уақ ытында айтпай, дә йім уақ ытынан кеш қ алып, «Ә й, ә ттеген-ай. Ү йтуім екен, бү йтуім екен» деп, ө мір бойы ғ афил болып-ақ отырғ аның.

Біреуін орысша «сила притягательная однородного» дейді. Ол - бір нә рсені естіп, кө ріп білдің, хош келді, қ азір соғ ан ұ қ сағ андарды тексересің. Тү гел ұ қ сағ ан ба? Яки бір ғ ана жерден ұ қ сағ андығ ы бар ма? Ә рнешік сол іске бір келіскен жері бар нә рселердің бә рін ойлап, білгенін тексеріп, білмегенін сұ рап, оқ ып, бө теннен хабарланып білмей, тыншытпайды.

Ү шіншісі, орысша «впечатлительность сердца» дейді, яғ ни жү ректі мақ таншақ тық, пайдакү немдік, жең ілдік, салғ ырттық - бұ л тө рт нә рсебірлә н кірлетпей таза сақ таса, сонда сырттан ішке барғ ан ә р нә рсенің суреті жү ректің айнасына анық рә ушан болып тү седі. Ондай нә рсе тұ ла бойың а жайылады, тез ұ мыттырмайды. Егерде бағ анағ ы тө рт нә рсемен жү ректі кірлетіп алсаң, жү ректің айнасы бұ зылады, я қ исық, я кү ң гірт кө рсетеді. Енді ондай нә рседен оң ды ұ ғ ым болмайды.

Ә рнешік тә н қ уатыменен сырттан тауып, сырттан сақ тайсыз, оның аты дә улет еді. Оның да неше тү рлі кеселі, кесепаты бар нә рселерін білмесең, сақ тай алмаушы едің ғ ой. Соғ ан ұ қ сағ ан іштегі жан қ уатыменен жиғ ан нә рсенің аты ақ ыл, ғ ылым еді ғ ой. Оның да неше тү рлі кеселі, кесепаты тиер нә рселері бар. Оны білмесең, бақ пасаң - айрыласың. Жә не ә рбір жақ сы нә рсенің ө лшеуі бар, ө лшеуінен асса - жарамайды. Ө лшеуін білмек - бір ү лкен керек іс. Ойланбақ жақ сы, іске тіпті салынып кеткен кісі ойын байлай алмай, қ ияли болып та кеткені болады. Ішпек, жемек, кимек, кү лмек, кө ң іл кө термек, қ ұ шпақ, сү ймек, мал жимақ, мансап іздемек, айлалы болмақ, алданбастық - бұ л нә рселердің бә рінің де ө лшеуі бар. Ө лшеуінен асырса, боғ ы шығ ады.

«Ненің қ ызығ ын кө п іздесең, соның кү йігін бір тартасың » деген. Баз махфи олмая ол, мен айтқ ан ү ш қ уаттың ішінде екеуі, яғ ни «сила притягательная однородного» бірлә н «подвижной элемент» - бұ л екеуі қ осылып тұ ра тұ рғ ан нә рсе, кү ллі пайда да бұ лардан шығ ады, уа кү ллі зарар да бұ лардан шығ ады. Мансап сү йгіштік, мақ таншақ тық, ашуланшақ тық, ө тірікшілік, осығ ан ұ қ сағ ан ә рбір маскү немдікке тартып, қ ұ мар қ ылып, ақ ылдан шығ арып жіберетұ ғ ын нә рселер осы екеуінен болады.

Бұ ларды тү бегейлеткенде жақ сы нә рселерді тү бегейлетіп, жаман нә рселерден, яғ ни жоғ арғ ы айтылмыш секілді адамшылық тан шығ арып, қ ұ марпаздық қ а салып жіберетұ ғ ын нә рседен бойды ерте тыйып алуғ а керек. Пайда, залалды айыратұ ғ ын қ уаттың аты ақ ыл еді ғ ой. Бір ақ ыл қ уатыбірлә н мұ ны тоқ татып болмайды. Һ ә м ақ ыл, һ ә м қ айрат - екі мық ты қ уат қ осылып тоқ татады. Ол екеуі кімде бар болса, бағ анағ ы екі қ уаттың екеуі де аз болса, яки бірі бар, бірі жоқ болса, бағ анағ ы екі қ уаттар - бір басы қ атты асау ат, жү генсіз тауғ а ұ ра ма, тасқ а ұ ра ма, суғ а ұ ра ма, жарғ а ұ ра ма - қ ұ дай білсін, ә йтеуір жолда кө рген есті, ақ ылы дұ рыс адамдар ә лі де сұ рамай да қ алады. Сенде ерік жоқ. Екі етек жайылып, екі кө зің аспанда, масқ ара болып кеткенің ө лгенің ше.

⇐ Предыдущая 24 25 26 27 28 29 303132 33 Следующая ⇒