ҚЫРЫҚ БІРІНШІ СӨЗ

Қ ЫРЫҚ БІРІНШІ СӨ З

Қ азақ қ а ақ ыл берем, тү зеймін деп қ ам жеген адамғ а екі нә рсе керек.

Ә уелі - бек зор ө кімет, жарлық қ олында бар кісі керек. Ү лкендерін қ орқ ытып, жас балаларын еріксіз қ олдарынан алып, медреселерге беріп, бірін ол жол, бірін бұ л жолғ а салу керек, дү ниеде кө п есепсіз ғ ылымның жолдары бар, ә рбір жолда ү йретушілерге беріп сен бұ л жолды ү йрен, сен ол жолды ү йрен деп жолғ а салып, мұ ндағ ы халық қ а шығ ынын тө летіп жіберсе, хә тта қ ыздарды да ең болмаса мұ сылман ғ ылымына жіберсе, жақ сы дін танырлық қ ылып ү йретсе, сонда сол жастар жетіп, бұ л аталары қ артайып сө зден қ алғ анда тү зелсе болар еді.

Екінші - ол адам есепсіз бай боларғ а керек. Аталарын паралап, балаларын алып, бастапқ ы айтқ андай жолғ а салып, тағ лым берсе, сонда тү зелер еді.

Енді мұ ндай халық ты еріксіз қ орқ ытып кө ндірерлік кү ш-қ уат ешкімге бітпейді. Ол баланы қ азақ тың бә рін паралап кө ндірерлік дә улет бір кісіге бітуге мү мкін де емес.

Қ азақ ты я қ орқ ытпай, я параламай, ақ ылменен не жырлап, не сырлап айтқ анменен ешнә рсеге кө ндіру мү мкін де емес. Етінен ө ткен, сү йегіне жеткен, атадан мирас алғ ан, ананың сү тіменен біткен надандық ә лдеқ ашан адамшылық тан кетірген. Ө здерінің ырбаң ы бар ма, пыш-пышы бар ма, гуілдегі бар ма, дү рілдегі бар ма - сонысынан дү ниеде ешбір қ ызық ты нә рсе бар деп ойламайды, ойласа да бұ рыла алмайды, егер сө з айтсаң, тү гел тың дап тұ ра алмайды, не кө ң ілі, не кө зі алаң дап отырады. Енді не қ ылдық, не болдық!

Қ ЫРЫҚ ЕКІНШІ СӨ З

Қ азақ тың жаманшылық қ а ү йір бола беретұ ғ ынының бір себебі - жұ мысының жоқ тығ ы. Егер егін салса, я саудағ а салынса, қ олы тиер ме еді? Ол ауылдан бұ л ауылғ а, біреуден бір жылқ ының майын сұ рап мініп, тамақ асырап, болмаса сө з аң дып, қ улық, сұ мдық пенен адам аздырмақ ү шін, яки азғ ырушылардың кең есіне кірмек ү шін, пайдасыз, жұ мыссыз қ аң ғ ырып жү руге қ ұ мар. Дү ниелік керек болса, адал ең бекке салынып алғ ан кісі ондай жү рісті иттей қ орлық кө рмей ме?

Ө зінің кә сібін тастап, кезегендікке салына ма? Малдылар малын ө ң кей малшыларғ а, бала-шағ ағ а тапсырып, қ олдағ ы қ ұ дай берген азды-кө пті дә улеті қ ызық сыз кө рініп, оның ұ ры-бө ріге жем болып, қ арғ а-жарғ а ұ шырауына шыдайды. Пыш-пыш кең естен қ алып, бір ауылғ а барып, қ улық, сұ мдық жасап жү ріп, тегін тамақ жеп, ыржың дасуды қ ысыратуғ а шыдамайды. Не ү шін десең, халық қ а ә дет жол болғ ан соң, шаруағ а пысық, мал бағ уғ а, мал табуғ а пысық ол ө нерлі кісіге қ осылмайды, я ө зі пә ле шығ аруғ а пысық, я сондайлардың сө зін «естігенім», «білгенім» деп елге жайып жү ріп, ырбаң дауғ а пысық ө нерлілерге қ осылғ андай кө рінеді.

Сол ү шін осы кү нгі қ азақ тың іске жараймын дегені ө зінің азды-кө птісін біреуге қ оса салып, «кө ре жү р, кө здей жү р» деп басын босатып алып, сө з аң дып, тамақ аң дып, ел кезуге салынады.

Бұ л кү ндегіге байлық та мақ тан емес, ақ ыл, абұ йыр да мақ тан емес, арыз бере білу, алдай білу - мақ тан. Бұ л екеуі қ олынан келген кісі салт атты, сабау қ амшылы кедей де болса, аз да болса орны тө рде, майлы атқ а, майлы етке қ олы жетеді. Желө кпелеу, мақ таншақ байларды: «сіз айтсаң ыз, отқ а тү суге бармын» деп желдендіріп алып, шаруасын қ ылмай-ақ, малын бақ пай-ақ, содан алып киімін бү тейтіп киіп, тә уір атын мініп алып, қ атарлы бір қ ұ рметке жетіп жү ре береді.

Ол бай ө з тыныштығ ын да білмейді, бос шығ ынданғ анын да ескермейді. Бір кісімен сө йлессе, «мұ ны қ айтеміз? » - деп бағ анағ ы антұ рғ анмен ақ ылдасады. Ол сиырдың жорғ асы секілденіп, қ арайғ анда жалғ ыз ө зім болсам екен дейтұ ғ ын ниетімен жә не де ақ ылдасар досы кө бейсе, қ адірім кетіп қ алады деп ойлап: «Ой, тә ң ір-ай, соны білмей тұ рсыз ба? Ол ана қ улық қ ой, бұ л мына қ улық қ ой» деп, «оғ ан бү йдей салсаң болмай ма? » деп бар оң бағ ан жауапты ү йретіп, амалшылық тың жолын ү йретем деп, ол байдың ө зін кісіге сенбейтұ ғ ын қ ылады. Жә не байдың ө зіне де адам сенбейтұ ғ ын болады. Байдың ө з жауабы, ө з мінезі оң бай тұ рғ ан соң, бағ анағ ы кісі бұ зылса, ә лгі антұ рғ ан бағ анағ ы байғ а: «Мен айтпап па едім, оныкі қ улық сө з деп, міне, кө рдің бе? » - деп, екіншіде тырп етпейтұ ғ ын қ ылып алады. Ендігі жұ рттың ақ ылы да, тілеуі де, харекеті де - осы.

⇐ Предыдущая 24 25 26 27 28 293031 32 33 Следующая ⇒