34.Г. Алмондтың саяси жүйені классификациялауы

Г. Алмондтың «Салыстырмалы саяси жү йелер» (1956) деген мақ аласында саяси жү йе саяси институттар мен саяси мә дениеттің бірлігі деген тұ жырымғ а басты назар аударады. Батыс саясаттануында саясаттың субъектілерін талдауда американдық саясаттанушы Г. Алмондтың классификациясына сү йенеді. Ол саясаттың субъектілерінің ү ш тобын кө рсетеді:

а) парохиалды субъектілер – олар ө здерінің тікелей, жергілікті, кү нделікті қ ызығ ушылық тарын іске асыру туралы ойлармен қ озғ алатын, жə не ө зінің қ атысуының саяси салдарын, ө зінің саяси рө лін сезінбейтін индивидтер;

б) бағ ынушы-субъектілер – ө здерінің саяси рө лі мен маң ызын тү сінеді, бірақ оның шегінен шығ у, ө збетінше саяси ө мірге ық пал ету мү мкіндігін кө рмейді;

в) патриципант-субъектілер (қ атысушылар) – ө здерінің мақ саттары мен оларды жү зеге асыру жолдарын айқ ын сезінеді, жə не ол ү шін институционалдық механизмдерді (партияларды, қ озғ алыстарды жə не т. б. ) қ олданады.

35. Егемендік жағ дайындағ ы Қ азақ стан Республикасының саяси жү йесін дамытудың негізгі бағ ыттары. Қ азақ стан Республикасының егемендігінің жариялануы жэне мемлекеттік тэуелсіздік алуы, бірпартиялық ө ктемдіктің жэне социалистік саяси жү йенің ыдырауы демократиялық принциптер негізінде қ ызмет жасайтын сан алуан саяси партиялар мен қ оғ амдық бірлестіктердің қ ызметіне жол ашты. Кө ппартиялық жү йеге ө тумен республика халық тарының мақ сат-мү дделерін, талап-тілектерін жү зеге асыру жолында қ ызмет жасағ ан саяси партиялар қ алыптасты.

Жаң адан қ ү рылғ ан қ оғ амдық бірлестіктер мен саяси партиялар қ оғ амдық -саяси ө мірді демократияландыру, саяси эр алуандық, халық тың ә ртү рлі ә леуметтік топтарының мү дделері мен қ ү қ ық тарын қ орғ ау, тү рақ ты ә леуметтік-экономикалық дамуғ а қ ол жеткізу мақ сатында кең інен қ ызмет жасады.

1990 ж. 1 наурызғ а қ арай республикада 100-ге жуық қ оғ амдық ү йым қ ызмет істеп тү рды.

1991 жылы тамыз айында Мэскеуде мемлекеттік тө ң керіс жасау эрекеті болды. Оғ ан КОКП Орталық Комитетінің кейбір жетекшілері қ атысты. Мү ның ө зі партияның, оның басшы органдарының беделін тү сірді. Бү л жағ дай Қ азақ стан Компартиясының жү мысына теріс эсерін тигізді. Сө йтіп, 1991 жылғ ы қ ыркү йек айында ө ткен республика Компартиясының тө тенше съезінде оның қ ызметі тоқ татылды. Ө зін Компартияның ісін жалғ астырушымыз деп санай- тын Қ азақ стан социалистік партиясы қ ү рылды. Оның қ ү рамында сол кезде 50—60 мың мү шесі болды. 1992 жылы наурызда Қ азақ стан социалистік партиясының кезекті съезі ө тті. Съезд республикадағ ы саяси, ә леуметтік-экономикалық жағ дай жэне партияның таяудағ ы міндеттері, партияның бағ дарламасы мен жарғ ысына ө згерістер мен толық тырулар енгізу сияқ ты мә селелерді талқ ылады.

1991 жылы қ азанда жетекшілері О. Сү лейменов пен М. Шаханов болғ ан Қ азақ стан Халық Конгресі партиясы қ ү рылды. Сондай- ақ, бірқ атар коммунистер бү рынғ ы Қ азақ стан Коммунистік партиясының қ ызметін қ айтадан қ алпына келтіруге ә рекет жасады.

Барлық саяси партиялар мен қ оғ амдық қ озғ алыстардың алдын- да тек демократиялық жолмен, Конституция талабына сай қ ызмет ету мақ саты қ ойылды. Олар парламенттік партияларғ а айналу, сайлаушылардың кө п дауысына ие болу ү шін кү рес жү ргізді. Бү л саяси партиялар мен қ оғ амдық қ озғ алыстар тек қ ү қ ық тық жағ дайда ө зара тү сінісу, келісу арқ ылы байланыс жасап отыруғ а тырысты.

Қ айта қ ұ ру жағ дайында Қ азақ станның қ оғ амдық ү йымдарында да сапалық жаң а ө згерістер іске асты. 1991 жылы қ азан айында Қ азақ стан комсомолының кезектен тыс XVIII съезі болып ө тті. Съезд делегаттары республика комсомолын Қ азақ станның жастар одағ ына ауыстыру жө нінде шешім қ абылдады. Оныц алдында республика жастарының қ ү қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ау міндеті қ ойылды.

Осы кезде кә сіподақ тың жергілікті, ә сіресе, бастауыш ү йымдары- ның рө лін кө теруге ерекше мэн берілді. Олар ө здерінің мү шелерінен жиналғ ан қ аржыларды ү йым қ ажетіне жү мсауғ а толық ерік алды. Қ азақ стан Орталық кә сіподақ комитеті жэне облыстық кә сіподақ комитеттері салалы кә сіподақ Кең естері болып қ айтадан қ ү рылды. Соң ғ ы жылдардағ ы кә сіподақ ү йымдарының негізгі қ ол жеткен табысы — ол эртү рлі саяси жэне мемлекеттік ү йымдардан тә уелсіздік алды. Бү қ ара халық тың мү ддесін қ орғ ауда олар кө птеген элеуметтік- экономикалық мэселелерді мемлекеттік жэне шаруашылық органда- рымен тең дэрежеде келісе отырып шеше алатын жағ дайғ а қ олдарын жеткізді.

Сондай-ақ бұ л жылдары эйелдер кең есіне балама ү йымдар эдеттен тыс тө меннен пайда болды. Солдат аналарының комитеті, Қ азақ стан мү сылман эйелдерінің лигасы, кө п балалы аналар, жапұ ялар одағ ы, “Айша”, “Ақ отау” жэне Іскер эйелдер қ ауымдастығ ы қ ү рылды. Сө йтіп, республикада 1991 жылы барлығ ы 120-дан астам дербес қ оғ амдық негізде бірлестіктер жү мыс істеді.

Бү л жоғ арыда аталғ ан фактілердің барлығ ы XX ғ. 80- жылдардың 2- жартысында қ оғ амды қ айта қ ұ ру барысында Қ азақ станның қ оғ амдық -саяси ө мірінде демократиялық қ атынастардың кең ө ріс ала бастағ анын кө рсетеді.

Қ оғ амдық -саяси қ озғ алыстардың ішінен «Азат» (1990 ж. 1 шілде), «Поколение» (1992 ж. 24 қ араша), «Лад» (1993 ж. мамыр), «Азамат» азаматтық қ озғ алысы (1996 ж. 20 сә уір) кең кө лемді қ ызметімен ерек- шеленді. Қ азақ станда қ оғ амдық бірлестіктердің қ алыптасуының келесі кезең інде Қ азақ станның либералдық қ озғ алысы (1997 ж. мамыр), «Қ азақ станның болашағ ы ү шін» (1998 ж. ақ пан) жастар қ озғ алысы, «Қ азақ стан — 2030 ү шін» (1998 ж. 6 қ азан) қ оғ амдық қ озғ алысы, «Ө рлеу» (1998), «Ақ жол» қ оғ амдық қ озғ алыстары (1998), Қ азақ станның демократиялық таң дауы қ оғ амдық бірлестігі (2002), т. б. қ ү рылды. 1989-1994 ж. аяғ ында Қ азақ станда 500-ге жуық қ оғ амдық бірлестік Қ Р Ә ділет министрлігінде тіркелді. 1998 ж. олардың саны 1500-ден асты, ал 2001 жылдың аяғ ына қ арай елде 1700-ден астам ресми тіркеуден ө ткен қ оғ амдық бірлестік қ ызмет жасады.

⇐ Предыдущая 20 21 22 23 242526 27 28 29 Следующая ⇒