2. Мектеп жасына дейінгі бала тәрбиесінде ұлттық мұра-ұлттық ойындар

Ойынның дербес ә рекеті айқ ын ө нерпаздық жә не шығ армашылық сипатта болады. Ойындар қ ызық ты да қ ысқ а болуы мү мкін. Балабақ шаның ә р тобында балалар жас ерекшеліктеріне сай ұ лттық ойынды ө ң деп, жаң артып пайдалануғ а болады. Дә л бү гінгі кү нде ұ лттық ойындардың тә рбиелік мә ні жайлы мә селе ө з қ ұ ндылығ ын жайғ ан жоқ, керісінше жаң а қ ырынан кө рініп отыр. Бұ ғ ан еліміздің егемендік алуы, ұ лттық сана-сезіміміздің оянуы, ұ мытылып бара жатқ ан салт-дә стү р, ә деп-ғ ұ рпымыздың ортағ а қ айта оралуы, жас ұ рпақ ты ұ лттық психологоияда тә рбиелеу қ ажеттілігінен туып отыр. Баланы жан-жақ ты тә рбиелеу, оның дү ниетанымын жетілдіру, сө здік қ оры мен сө йлеу тілін дамыту, ең бекке баулу барлық ойында ө з ү йлесімін табады. Атап айтсақ «орамал тастау», «Асық ату», «Тақ ия тастамақ », «Сақ ина салу», «Арқ ан тарту», «Бә йге», «Етек- етек», «Айгө лек», «Алты бақ ан» т. б.

Осының бә рінен келіп ойын туралы мынадай тұ жырым туады:

ойын тә рбие қ ұ ралы, ақ ыл-ойды, тілді ұ стартады, сө здік қ орды байытады, ө мірді танытып, сезімді кең ейтеді, тә рбиелейді.

ерік жә не мінез қ асиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді.

ұ жымдық сезім ә рекеттері ө се тү седі.

эстетикалық тә рбие беру - ө нерді, кө ркемдікті тү сіндіру қ ұ ралына айналады.

ең бек тә рбиесін беру мақ саттарын шешуге мү мкіндік береді.

дене кү шінің жетілуіне кө мектеседі - ойын баланы жан-жақ ты жарасымды тә рбиелеудің психологиялық жә не физиологиялық болып табылады. .

Халық жасағ ан мұ ралар сан алуан. Ағ а ұ рпақ ө з білгенін, ө з кө кейінен тоқ ығ аннан кейінгі буынғ а мирас етіп, іс-ә рекет ү стінде кө зін қ анық тыра беруден бастағ ан. Соладың бірі - ұ лт ойындары. Халық тың сә би шағ ынан бү гінгі ө скелең дә уірінің куә сі ретінде, адам баласының фантазиялық ой жү йесінің заң ды жалғ асы ретінде оны ү йретудің тә рбиеде пайдаланудың ү лкен білімділік, тә рбиелік маң ызы бар. Ойынғ а тек ойын деп қ арамай оны халық тың асыл қ азынасы, бір жү йеге келтірілген тамаша тә рбие қ ұ ралы деп қ арағ ан жө н.

Бұ л пікір жалаң болмас ү шін заманымыздың заң ғ ар жазушысы, ұ лы ойшылдарымыздың бірі М. О. Ә уезовтың мына бір пікірін еске ала кетейік: «Біздің заманымыздың ө мір кешкен ұ зақ жылында ө здері қ ызық тағ ан алуан ө нері бар ғ ой. Ойын деген менің тү сінігімше, кө ң іл кө теру, жұ рттың кө зін қ уантып, кө ң ілін шаттандыру ғ ана емес, ойынның ө зінше бір мағ ыналары болғ ан». .

Халқ ымыз ұ лт ойындарында ұ рпақ қ амын ойлағ ан, бір жү йеге келтіріліп ө рнекелген ой мен ә рекеттің, қ ұ пия философияны тү сінуге жетелейтін адамгершілік ү лгі-ө негенің желісі бар. Жас бала алдымен ойынғ а ү йренуші, кө руші ө се келе соғ ан белсенді қ атысушы, келесі кезең ді ү йретуші, жаттық тырушы, ұ лғ ая келе кө руші, жанкұ йер ретінде қ атысады. Кейінгі кезде ұ лт ойындарына кө ң іл бө лмеу нә тижесінде, кө бі ұ мыт болып, мү лде жоғ алуғ а жуық.

Ұ лт ойындарын жанұ я тә рбиесінен бастап, балабақ шада тү рлі шараларда қ осымша материал ретінде пайдаланып келеді. Ұ лттық мұ раның бай қ азынасының бірі –халық тың ұ лттық ойындары кө п салалы, кө п қ ырлы қ ұ былыс, ол тек ойындық сала емес, мә ні жағ ынан да балабақ ша тә рбиеленушілерінің рухани ө ресі кең ө сіп-жетілуіне, эстетиклық мә дениетін қ алыптастыруғ а тә рбиелейтін негізгі қ ұ ралдарының бірі.

Фольклор танушы ғ алым Ә. Диваев «Қ азақ балаларының ойындары» деген ең бегінде адамның жас ерекшелігін ү ш топқ а бө леді: «ө мірге кегеннен бастап жеті жасқ а дейінгі бала, жеті жастан он бес жасқ а дейінгі балалар, он бес пен жиырма аралығ ындағ ы жастар... » Осының негізінде қ азақ тың ұ лттық ойындарын ү ш топқ а бө ліп қ арастырып, бірінші топқ а лайық тап «санмақ, тә й-тә й, айгө лек, соқ ыр теке, қ уырмаш, алақ ан соқ пақ » т. б. ойындарын жатқ ызуғ а болады, ал онан кейінгі топқ а: «тастамақ, тартыс, сиқ ырлы қ оржын, бә йге, кө кпар, асық, хан талапай, тенге алу, қ ыз қ уу, орамал тастамақ, ақ сү йек, кү рес» т. б. Мұ ндай ойындар баланы тез ойлауғ а, тапқ ырлық қ а баулып жаң а тақ ырыптарды жылдам мең геруге ық пал етеді, сө з тіркесіне, ұ йқ астарғ а дағ дыланады. Мысалы «тентек теке» ойыны шең бер ішінде ойналады. Жү ргізуші текені ортағ а шығ арып кө зін таң а бастағ анда, ол былай деп ә ндетеді:

Қ араң ғ ыда кө зім жоқ,

Мағ ан жақ ын келің дер.

Тиіп кетсем сө зім жоқ,

Бір қ ыз ұ стап берің дер!

Кө зі байланғ ан «соқ ыр текені» қ оршап тұ рғ андар мазақ тап:

Соқ ыр, соқ ыр, соқ ырақ,

Тастайын салайын.

Оң кө зің е топырақ,

Ал ұ стап кө р батырым

Топырағ ын алайын,

Міне, келе жатырмын!

Деп ө лең ді айтып бастасымен ә р жақ қ а қ ашады, ал «Соқ ыр теке» олардың бірін ұ стауғ а тырысады. Ұ стағ ан баласы оның орнына тұ рады, сө йтіп ойын жалғ аса береді.

Ұ лттық ойынның бірі – «ұ шты-ұ шты». Бұ л ойынғ а ересек балалар мен кішкентай балаларда қ атысса қ ызығ ырақ болады. Ойын ережені бір бала ортағ а жиылғ андардың дө ң гелете, ө зіне қ аратып бір қ атарғ а отырғ ызады. Содан кейін ойынның ойналу тә ртібін тү сіндіреді. Сө йтіп ойынды бастайды. Ойын жү ргізушісі ұ шты нә рселерді айтқ анда балалар қ олын кө тереді, ұ шпайтын затты айтқ анда кө термейді. Осы кезде кім қ олын кө терсе сол бала жазаланады. Сондық тан жү ргізушінің айтқ ан сө здеріне сақ болу керек. Алданғ ан ойыншылар жазасын ө лең айтып, би билеп, мақ ал-мә телдер арқ ылы ө тейді. Алданушылар кө бейген сайын ойын қ ыза тү седі. Ендеше ойын жү ргізушілерімен ойнаушылардың арасындағ ы бірін-бірі аң даушылық та кү шейе тү седі. Бала ойындарының мазмұ нын байып, ө згеріп отырады.

Балабақ ша балалары болашақ иесі болғ андық тан дү ниежү зілік мә дениетті танитын, ө зінің тө л мә дениетін білетін, сыйлайтын, рухани дү ниесі бай, саналы ойлайтын, дең гейі жоғ ары, білікті болуы ата-бабамыздың ғ асырлар бойы жинақ талғ ан тә жірибесін, мә дениетін жасө спірімдер бойына саналы сің іріп, қ оршағ ан ортадағ ы қ арым-қ атынасын, мінез-қ ұ лқ ын, ө мірге деген кө зқ арасын бағ ыттап, дұ рыс қ алыптастыру – тә рбиеге байланысты.

Ұ лттық ойындарды жанұ я тә рбиесінен бастап, балабақ шада тү рлі тә рбиелік шараларда қ осымша материал ретінде пайдалану қ ажет. Мен ұ лттық ойындарды балаларғ а серуендерде, оқ у іс – ә рекеті барысындағ ы, бой сергіту кезінде, ертең гіліктерде, спорттық шараларда ойнауғ а ұ сынамын.

Ұ лттық ойындардың бала тә рбиесінде алатын орны ерекше. Балабақ ша балалары болашақ иесі болғ андық тан дү ниежү зілік мә дениетті танитын, ө зінің тө л мә дениетін білетін, сыйлайтын, рухани дү ниесі бай, саналы ойлайтын дең гейі жоғ ары білікті болуы міндетті.

Жасө спірімдер бойында саналы сің іріп, қ оршағ ан ортадағ ы қ арым –қ атынасын, мінез – қ ұ лқ ын, ө мірге деген кө зқ арасын, бағ ытын дұ рыс қ алыптастыру тә рбиеге байланысты.

Ал балаларды қ оршағ ан ортамен таныстыру, тіл дамыту, табиғ атпен таныстыру, бейнелеу ө нері оқ у іс – ә рекетінде ө лі – тірі табиғ атқ а деген сү йіспеншілік, ү лкендердің ең бегіне қ ызығ у мен сыйластық сияқ ты адамгершілік сапалары қ алыптастырылады. [4, 4б]

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 Следующая ⇒