1.2.Мектеп жасына дейінгі балалар өміріндегі ойынның маңызы.

Мектепке дейінгі мекемеде адамгершілікке тә рбиелеу жә не білім беру ү рдісі ә р тү рлі ә рекеттер арқ ылы жү зеге асырылады. Олармен ойынның ә р тү рлі ұ йымдастыра отырып, бір-біріне деген қ айырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық, сезімдерді тә рбиелеуге болады. Ал балаларды қ оршағ ан ортамен таныстыру, тіл дамыту, бейнелеу ө нері сабақ тарында ө лі-тірі табиғ атқ а деген сү йіспеншілік, ү лкендердің ең бегіне қ ызығ у мен сыйластық сияқ ты адамгершілік сапалары қ алыптастырылады.

Қ азақ ауыз ә дебиетіндегі, ә сіресе балалар фолькларын дамытушы негізгі бір сала-балалар ойыны. Ойын балалар ө мірінің нә рі, яғ ни оның рухани жетілуі мен табиғ и ө суінің қ ажетті алғ ышарты жә не халық тық салтын ү йренуде, табиғ ат қ ұ былысын тануда олардың кө ру, есту, сезу қ абілеттерін, зейінділік пен тапқ ырлық тарын дамытады. Ойын дегеніміз – жаттығ у, ол арқ ылы бала ө мірге ә зірленеді.

С. Торайғ ыров «Балалық тың қ анына ойнау азық » деп бекер айтпағ ан, ө йткені ойын ү стінде баланың бір затқ а бейімділігі, мү мкіндігі жә не қ ызығ уы байқ алады. . Ойын мазмұ ны мен тү ріне қ арай: мазмұ нды-бейнелі; қ имыл-қ озғ алыс, дидактикалық қ ұ рылыс, кейіптендіру ойындары болып бө лінеді.

Мазмұ нды-бейнелі ойындарда балалар ойын мазмұ нын тү сінікті етіп жеткізуге тырысады, оғ аң қ ажетті қ ұ рал-жабдық тарды табуғ а талпынады, оларды дайындау ү шін ең бектенеді, ал ең бек ұ жымдық іс-ә рекетке біріктіреді жане шығ армашылық іс-ә рекетке бағ дарлайды, балалардың ө зара қ арым-қ атынасын реттеп, олардың бойында адамгершілік сапаларды қ алыптастырады. Бала алғ ан рольдеріне сай кейіпкердің киімін киіп, дауысын, қ имылын мә нерлі жеткізуге тырысады, кө ркемдік сабақ тардан (ә н, саз, бейнелеу ө нері сабақ тары) алғ ан білімдерін пайдаланады. Мазмұ нды- бейнелі ойынның ерекшелігі – оның балалардың ө здері жасайды. Бұ л ойындар қ ысқ а да, ұ зақ та болуы мү мкін.

Қ ұ рылыс ойындарында бала сызық бойына ә демі ү йлер тұ рғ ызып, оның болуларының бір-бірімен келісімді болуын қ адағ алайды. Қ ұ рлыс материалдарын пішімі, тү сі бойынша симметриялы орналастырып, оларды кө лемі, биіктігі бойынша салыстырады. Дидактикалық ойын барысында есту, кө ру, сезіну, қ абылдау сияқ ты ү рдістерді дамытып, ә р тү рлі қ имылдарды орындауғ а ү йренеді. Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарда сұ рақ, ө тініш, келісімді білдіретін дауыс ырғ ақ тарына еліктеу қ абілеттері жетіледі. Қ имыл-қ озғ алыс ойындарында балалар санамақ тар, ө лең дер, тақ пақ тар қ олданады. Мұ ндай ойында балалардың ептілігі, қ имылдың ә демілігі дамып қ алыптасады, кең істікті, уақ ытты бағ дарлауғ а ү йренеді. Ойынның қ ай тү рі болмасын балаларды адамгершілік қ асиетке тә рбиелеуде маң ызды рө л атқ арады.

Қ азақ халқ ының ұ лы ойшылы Абай Қ ұ нанбаев «Ойын ойнап, ә н салмай, ө сер бала бола ма? » деп айтқ андай, баланың ө мірінде ойын ерекше орын алады. Жас баланың ө мірді тануы, ең бек қ атынасы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын ү стінде қ алыптасады.

Мектеп жасында дейінгі балаларда ойын іс-ә рекеті басты орын алады, яғ ни ойын бұ л жастағ ы балалардың негізгі іс-ә рекеті болып табылады, алайда бұ л қ азіргі баланың, ә детте, кө п уақ ытын ө зіне қ ызғ ылық ты ойындармен ө ткізетіндігінен емес, ойын баланың ақ ыл-ойында сапалық ө згерістер туғ ызатындығ ынан болады.

Мә селен, бала қ олына тү скен затпен қ имылдар жасағ анда немесе ү лкендердің ү йреткендерін орындағ анда, ә сіресе, шынайы заттармен емес, ойыншық тармен орындалса бала ойнап отыр деп жиі айтамыз. Бірақ бір ә рекеті мен екінші бір ә рекетті, зат пен екінші бір затты бейнелегенде ғ ана ойын болады. Ойын ә рекеті белгілі сипатта ө теді. Тек ойында ғ ана бала санасында белгілі функция қ алыптасатындығ ы неғ ұ рлым айқ ын байқ алады. Белгілі функцияның ойын ү стінде кө рінуінің ө з ерекшеліктері бар. Заттар мен ойын балаларының ұ қ састығ ы, мә селен, суреттің бейнеленген болмысқ а, (шындық қ а) ұ қ састығ ы ә лдеқ айда тө мен болады.

Ә йтсе де ойынды алмастырғ ыштар балама затпен ә рекет жасағ андай дә режеде олармен ә рекет жасауғ а мү мкіндік беруі тиіс. Сондық тан бала таң дап алынғ ан заттың баламасына ө зінше ат беріп жә не оғ ан белгілі бір қ асиеттерді таң а отырып, оның да кейбір ерекшеліктерін ескереді. Мектеп жасына дейінгі бала негізгі заттың балаларын таң дағ анда олардың нақ ты, шынайы қ арым- қ атынастарын негізге алады. Мысалы, шырпының талы – қ онжық, тұ тас талы – қ онжық тың анасы, шырпы қ орабы – қ онжық тың тө сек-орны болатындығ ына ол бірден келіседі. Мектеп жасына дейінгі бала ойын іс-ә рекетінде заттарды ажыратып қ ана қ оймай, сонымен қ атар ө зіне қ андай да бір рольді алады да, сол рольге сә йкес іс-ә рекет жасай бастайды.

Бала ө зін аттың немесе қ орқ ынышты аң ның орнына қ ол тұ рса да, кө біне ол ересек адамдарды: анасын, тә рбиешісін, ұ шқ ышты, жү ргізушіні бейнелейді. Балағ а ойын іс- ә рекеті барысында адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынастар, олардың қ ұ қ ық тары мен міндеттері біртіндеп ашыла тү седі.

Айналасындағ ыларғ а қ атысты міндеттер баланың ө з басына алғ ан рольді орындау қ ажет екендігін сезгендігі. Ө зге балалар одан ө зіне алғ ан ролін дұ рыс орындауды кү теді жә не талап етеді. Мысалы, сатып алушының ролінде бала ө зінің алғ андары ү шін ақ ша тө лемей кетуге болмайтындығ ын тү сінеді. Дә рігердің ролі оны шыдамды болуғ а жә не ауруғ а талап қ оя білуге жә не тағ ы басқ ағ а міндеттейді. Міндеттерді орындай отырып, бала ойынғ а қ атысушылардың ролін орындайтын басқ алардың да қ ұ қ ық тарына ие болады. Мә селен, сатып алушының роліндегі бала ө зіне ойыншық тар сө ресінде бар кез келген затты жіберуді талап етуге жә не басқ а сатып алушыларғ а жасалынатын қ атынасты талап етуге қ ұ қ ығ ы бар. Дә рігер ө зіне қ ұ рмет пен сенімділік қ арым-қ атынасты, ө зі берген нұ сқ ауларды емдеушілердің орындауларын талап етуге қ ұ қ ығ ы бар. Сюжетті ойынның мә ні: рольді орындаушының ө зіне қ ойылғ ан міндеттерді орындауы мен ойынғ а қ атысушы ө згелерге де қ атысты қ ұ қ ық тарды іске асыру б. т.

Ойынның сюжеті мен мазмұ ны. Балалар ө здерінің рольді ойындарында айналасындағ ы шындық тардың кө пжақ тылығ ын кө рсетеді. Олар ү й тұ рмысынан, ү лкендердің ең бектегі іс-ә рекеті мен олардың ең бектегі қ арым-қ атынастарынан кө ріністер кө рсетіп, замана оқ иғ аларын жә не басқ аларды бейнелейді. Балалар ойындарында кө рсетілетін шындық рольді ойындардың сюжеті болады. Балалар араласатын ө мір ауқ ымы неғ ұ рлым кең болса, ойын соғ ұ рлым кең де ауқ ымды болады.

Сондық тан да, мектепке дейінгі кішкентайлардың ойын сюжеттері шағ ын, ал мектепке дейінгі ересектердің ойын сюжеті сан алуан. 5-6 жастағ ы балалар қ онақ тар, қ ызы мен анасы, балабақ ша ойынын ғ ана емес, ауыл ө мірі, кө пір салу, космос кораблін ұ шыру сияқ ты ойындарды да ойнайды.

Ойын сюжетінің ә ралуандылығ ы артқ ан сайын ойын уақ ытының ұ зақ тығ ы да артады. Мысалы, 3-4 жастағ ы балалар ойындарының ұ зақ тығ ы 10-15 болса, 4-5 жастағ ы балалар ойынының ұ зақ тығ ы 40-45 минут, мектепке даярлық топтарында 1-1, 5 сағ атқ а дейін созыла береді.

Балалар ойынының кейбір сюжеттері мектепке дейінгі кішкентайларда да, ересектерде де қ ызы мен анасы, балабақ ша ойындары кездеседі. Бірақ ойын сюжеттері мектепке дейінгі жастағ ы балалардың бә ріне ортақ болғ анымен ойындардың ойналу сипаты тү рліше, бір тақ ырып тө ң ірегінің ө зінде мектепке дейінгі ересектер ойыны кішкентайлар ойынына қ арағ анда анағ ұ рлым алуан тү рлі. Ә рбір жасқ а ортақ сюжет тө ң ірегінде болмысты тү рлі жақ тарынан кө рсете білу тә н. Ұ қ сас ойындарды балалар кез келген жаста ойнай береді, бірақ тү рліше ойнайды. Сонымен, сюжетке нұ сқ ау ойынды толық тай сипаттамайды. Сюжетпен қ атар рольді ойынның мазмұ нын да ажырату қ ажет. Ересектер іс-ә рекетін бала нені негізгі сә т деп бө ліп кө рсетсе, ойынның мазмұ ны сол болып табылады.

Ә р тү рлі жастағ ы балалар тобы ортақ сюжетті ойынғ а тү рліше мазмұ н береді. Айталық кішкентайлар ересектердің қ андай да бір істерін еске тү сіре отырып, тек белгілі бір заттармен белгілі қ имылды бірнеше рет қ айталайды. Заттар арқ ылы ү лкен адамдардың шынайы істерін қ айталап кө рсету мектепке дейінгі кішкентайлар ойынының негізгі мазмұ ны болып табылады. Мысалы, сә билер тү скі тамақ ішу ойынын ойнағ анда қ андайда бір қ имылды бірнеше рет қ айталай отырып, нанды турайды, ботқ а пісіреді, ыдыс-аяқ жуады. Ә йтсе де балалар туралғ ан нанды ү стел басындағ ы қ уыршақ тардың алдына қ оймайды, пісірілген ботқ аы тә релкеге салмайды, таза тұ рғ ан ыдыстар жуылады. Мұ нда ойынның мазмұ ны тек қ ана заттар арқ ылы жү ргізілетін қ имылдармен кө рсетіледі.

Мектепке дейінгі кіші жастағ ы бала, рольді ойындағ ы сияқ ты ойын сюжетін жоспарламайды, ол қ олына іліккен затқ а байланысты ө здігінен пайда болады. Мысалы, баланың қ олында тү тік болса – дә рігер, ал термометр болса, онда ол медбике болады. Балалар арасындағ ы негізгі талас іс-ә рекет жасайтын заттарды иемденуден пайда болады. Сондық тан бір машинаны бір мезгілде екі жү ргізуші жү ргізіп келе жатады, ауруды бірнеше дә рігер қ арайды, тү скі тамақ ты бірнеше ана пісіреді. Міне, сондық тан да рольдер бір заттан екінші затқ а ауысуғ а байланысты жиі ө згеріп отырады. Ойын барысында ойынның мазмұ ны ретінде кө біне адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынас кө рінеді.

Мектепке дейінгі балалар ө з ойындарында тым шағ ын, тар сюжеттер тө ң ірегінде қ арым-қ атынастар жасайды. Ә детте балалардың ө здерінің практикасымен тікелей байланысты ойындар. Кейінірек ойындарда адамның қ арым-қ атынасын бейнелеу басты орын ала бастайды. Мысалы, мектепке дейінгі естиярлардың ойыны мынадай сипатта ө теді. Баланың ойыны шексіз қ айталанбайды, бір ойын екінші ойынғ а ауысып отырады. Мектепке дейінгі естиярлардың сюжетті ойындарының негізгі мазмұ ны, адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынастар.

Ойын кезінде адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынасты толығ ынан бере білу баланы белгілі ережелерге бағ ынуғ а ү йретеді. Ойын арқ ылы балалар ү лкендердің қ оғ амдық ө мірімен таныса отырып, адамдардың қ оғ амдық функциясы мен олардың арасындағ ы қ арым-қ атынас ережелерін тү сінуге араласады.

Қ арым-қ атынас элеметтері балаларда тым ерте, олар ә лі кең ейтілген сюжетті, ойынды ойнай білмейтін, ә рқ айсысы дербес ойнайтын кезде пайда болады. Ә детте, дамудың бұ л кезең інде ө зінің жеке іс-ә рекетіне беріліп кетеді де ө зге балалардың іс-ә рекетіне назарына аз аударады. Ә йтсе де ойыннан зерігіп кеткен сә би ө зге баланың қ алай ойнап отырғ анына назар аудара бастайды. Қ ұ рдасының ойынына қ ызығ а қ арау онымен белгілі бір қ арым-қ атынас орнату ә рекетіне жетелейді. Қ арым-қ атынастың алғ ашқ ы тү рлері баланың қ асындағ ы балағ а жақ ын келіп, онымен қ атар ойнауғ а тырысуынан, ө з ойынының біраз бө лігін оғ ан бергісі келетіндіктен, балалар бір-бірінен кө з тіге қ арағ анда екеуінің де жү рексіне кү лімсіреу сә ттерінен байқ алады. Мұ ндай жең іл-желпі байланыстар ә лі де болса ойынның негізгі мазмұ нын ө згерте қ оймайды, мү мкіндігінше арақ ашық тағ ы тә ртібін сақ тай отырып, ә р бала ө зімен-ө зі ойнайды. Келесі кезең де 3-4 жаста бала ө з қ ұ рдастарымен жиі араласа бастайды. Ол енді бірлесіп іс-ә рекет, қ арым-қ атынас, орнату себептерін барынша іздей бастайды. Бұ л жағ дайдағ ы араласудың ұ зақ тығ ы баланың ойын ү стінде ойыншық тарды қ олдануды қ андай дә режеде игергендігіне, ойын мақ сатын қ ұ рып, іс жү зіне асыра білуіне байланысты.

Ойын іскерлігінің дамуымен, ойынның тү пкі мақ сатының кү рделенуімен балалар бір-бірімен ұ зақ араласа бастайды. Ойынның ө зі де осыны талап етеді жә не осығ ан себепші болады. Бірлескен ойында балала қ арым-қ атынас жасау тілін, ө з іс-ә рекетін басқ алардың іс-ә рекеттерімен ү йлестіруді, ө зара тү сінісуді, ө зара кө мектесуді ү йренеді.

Бірлескен ойындағ ы балалардың бірігуі ойынның мазмұ нын байытуғ а жә не кү рделендіруге себепші болады. Ә р баланың тә жірибесі шектеулі. Ү лкендер орындайтын біршама шағ ын іс-ә рекет ө зімен таныс. Ойын ү стінде балаларда тә жірибе алмасу пайда болады. Бір-бірімен білгендерімен алмасады, ересектерден кө мек сұ райды. Нә тижесінде, ойын қ ызық ты да сан алуан болады. Ойын мазмұ нын кү рделендіру, ө з кезегінде, шынайы ө зара қ арым-қ атынасты кү рделендіруге, ойынғ а қ атысушылардың санын кө бейтуге, олардың атқ аратын іс-ә рекетін неғ ұ рлым дә л ү йлестіру қ ажеттігіне қ ол жеткізеді.

Ойын жағ дайындағ ы балалардың шынайы ө зара қ арым-қ атынастары тек ө здері келіскенде ғ ана пайда болады, бірақ байқ аусыз тү рде ойын барысында ө туі мү мкін. Ойын ә рекетінде баланың психикалық қ асиеттері мен жеке басының ерекшеліктері неғ ұ рлым тез қ алыптасады. Ойын кезінде кейін дербес мә нге ие болатын іс-ә рекеттің ө зге тү рінің де негізі қ аланады. Бала ү шін саналы мақ сат зейін тоқ тату, есте сақ тау, еске тү сіру ойын арқ ылы ерте жә не бә рінен оң ай бө лінеді. Ойын тілдің дамуына ө те зор ық пал тигізеді. Ойын жағ дайы оғ ан араласқ ан ә рбір баладан тіл қ арым-қ атынасы дамуының белгілі бір дең гейін талап етеді. Рольді ойын баланың қ иялының дамуында анық таушы орын алады. Ойын ә рекетінде бала бір затты алмастыруғ а, ө зі тү рліше рольдерді алуғ а ү йренеді. Қ иялды дамытудың негізіне осы қ абілет жатады. Баланың жеке басының дамуына ойынның ө з ық палы бар. Ойын арқ ылы бала ө зін қ оршағ ан орта жайлы, ересек адамдардың мінез-қ ұ лқ ы жә не қ арым-қ атынасымен танысады.

Ойын – балаларды тә рбиелеу жә не дамыту туралы. Ойын мектепке дейінгі балалар ү шін қ ызық ты шаруа ғ ана емес, сонымен бірге оларды тә рбиелеу мен дамытудың аса маң ызды қ ұ ралы болып табылады. Бірақ ол ұ йымдастырылатын жә не басқ арылатын педагогикалық процеске енгізілгенде ғ ана сондай қ ұ ралғ а айналады. Ойынның дамуы мен орнығ уы оны нақ осылай тә рбиелеу қ ұ ралы ретінде пайдалануғ а кө п байланысты. «Балалар бақ шасындағ ы тә рбие бағ дарламасын» басшылық а ала отырып, педагог ойында балалар игеруге тиісті бағ дарламалық мазмұ нды сұ рыптап, жоспарлайды, дидактикалық жә не ойын міндеттерін, қ имыл мен ережелерді, ойлағ ан нә тижені дә л белгілейді. Ойынның ө зіндік ерекшелігі мен ө з ә рекеттік сипатын бұ збастан, оның бү кіл барысын жобалағ андай болады.

Ойынды педагогикалық процеске енгізе отырып, тә рбиеші балаларды ойнауғ а, А. С. Макаренконың сө зімен айтқ анда, «жақ сы ойын» жасауғ а ү йретеді. Мұ ндай ойынғ а мынадай сипат тә н: мазмұ нның тә рбиелік танымдық қ ұ ндылығ ы, бейнеленетін тү сініктердің толық тығ ы мен дұ рыстығ ы; ойын іс-ә рекетінің орындылығ ы, белсенділігі, ұ йымшылдығ ы жә не шығ армашылық сипаты, жеке балалардың жә не барлық ойнаушылардың мү дделерін ескере отырып, ойында ережелерге бағ ыну жә не соларды басшылық қ а ала білу; ойыншық тар мен ойын материалдарын мақ саткерлікпен пайдалану; балалардың қ арым-қ атынастарының игі тілектестігі жә не кө ң іл кү йлерінің шаттығ ы.

Бойында ұ лттық сана, ұ лттық психология қ алыптасқ ан бү гінгі қ оғ ам мү десіне лайық ты, жан-жақ ты жетілген парасатты азамат тә рбиелеп ө сіру міндетті ү здіксіз білім берудің негізгі бастау бұ лағ ы болып табылатын мектепке дейінгі ұ йымдардан басталуы заң дылық. Ө сіп, дамып келе жатқ ан, балалардың бойында алуан тү рлі қ асиеттер байқ алады. Осы қ асиеттерді бала бойына дер кезең де байқ ап, оғ ан оң бағ а беру, баланың танымын дамыту ә рбір тә рбиешінің міндеті деп ойлаймын.

Мектепке дейінгі кезең баланың танымдық, психомоторлық, ә леуметтік жеке тұ лғ а болып жедел даму кезең і. Осы кезең де баланың танымын дамыту маң ызды орын алады. Бала бойындағ ы танымдық қ ұ зыреттіліктерді дамыту барысында мектептегі шағ ын орталық тобында ойынның атқ арар рө лі ө те жоғ ары. Баланың ө мірді, қ оршағ ан ортаны тануы, ойлау қ абілеті, қ иялы, зейіні ойын арқ ылы қ алыптасады. Осы тұ ста Абай атамыздың «Ойын ойнап ә н салмай, ө сер бала болар ма? » - деген даналық сө зі ойғ а оралады. Қ азақ халқ ы бала тә рбиесіне аса зор мә н берген. Сондық тан да халық мұ расының танымдық, тә рбиелік мә ні ұ лан-ғ айыр дү ние. Соң ын ішінде баланың танымдық қ ұ зыреттілігін қ алыптастыруда санамақ тар ерекше рө л атқ арады.

Ең алдымен, ә демі сө йлеуге дағ дыландырса, санамақ ты кө п жаттауғ а деген қ ұ лшыныс, олардың жаттау қ абілеттерін, танымдық ой-ө рісін дамытады. Ойын барысында бала ө зінің қ оршағ ан ортадан кө ргенін, байқ ағ анын ө зінің ө мірінен алып, оны басқ аша қ айтадан терең ірек беруге тырысады. Бала ө зінің қ оршағ ан ортаны адамдар арасындағ ы қ арым қ атынасты білуімен сенуі ойын негізінде жү зеге асатындық тан тә рбиеші ойын тү рлерін тиімді пайдаланғ аны жө н. Осы тұ рғ ыда таным іс-ә рекетін дамытуғ а арналғ ан ойын тү рлері ө те кө п.

Таным іс-ә рекетіне арналғ ан ойындар арқ ылы баланың зейінін, есте сақ тау қ абілетін, ойлау қ абілетін, дү ниетанымын дамытамыз. Сол ойындардың бірнешеуін атап ө тсем «Не ө згереді? » ойынның мақ саты: есте сақ тау қ абілетін дамыту. Балаларғ а ү лкенділігі бірдей бірнеше жұ мсақ ойыншық тарды кө рсетемін балалар олардың атын атайды. Содан соң балалардан кө здерін жұ муын ө тінемін, ойыншық тардың біреуін алып тастаймын. Балалар кө зін ашып, қ андай ойыншық жоқ екендігін айтады.

Ойынды басқ ара жү ріп, тә рбиеші баланың жеке басының барлық жағ ына; оның санасына, сезіміне, ерік-жігеріне, мінез-қ ұ лқ ына ық пал жасайды, ойынды ақ ыл-ой, адамгершілік, эстетикалық жә не дене тә рбиесінің мақ саттары ү шін пайдаланады. Ойын процесінде балалардың білімі мен ұ ғ ымы айқ ындалып, терең дей тү седі. Ойында қ айсыбір рольді орындау ү шін бала ө зінің тү сінігін ойын ә рекетіне кө шіруге тиіс. Кейде адамдардың ең бегі туралы білімдер мен тү сініктер жетімсіз болып шығ ады да, соларды толық тыру қ ажеттігі туындайды. Жаң а білім қ ажеттігі балалардың сұ рақ тарынан кө рінеді. Тә рбиеші сол сұ рақ тарғ а жауап қ айтарады, олардың ойын кезіндегі ә ң гімелеріне қ ұ лақ тү реді, ойнаушылардың ө зара тү сінісуіне, келісуіне кө мектеседі. Демек, ойын балалардың соғ ан дейінгі білімдері мен тү сініктерін баянды етіп қ ана қ оймайды, сонымен бірге белсенді таным іс-ә рекетінің ө зінше бір формасы болып табылады, соның барысында олар тә рбиешінің басшылығ ымен жаң а білімді мең гереді. [4, 131б]

Ойын ө зінше бір мектеп, сол арқ ылы бала адамдардың мінез- қ ұ лқ ының ережелері мен нормаларын, олардың ең бекке, қ оғ амдық меншікке кө зқ арасын, олардың ө зара қ арым-қ атынасын шығ армашылық пен игереді. Ойын балалардың ө здерінің де қ оғ амдық мінез-қ ұ лқ ы, олардың ө мірге, бір-біріне кө зқ арасы, қ арым-қ атынасы қ алыптасатын қ ызмет формасы болып табылады. Ойынды ұ йымдастырып оны басқ ара жү ріп, тә рбиеші балалар ұ жымына жә не ұ жым арқ ылы ә р балағ а ық пал жасайды. Ойынғ а қ атысушы бала ө зінің ниеті мен ә рекетін басқ алармен ү йлестіруге, ойында қ алыптасқ ан ережелерге бағ ынуғ а тиісті болады.

Педагогикалық басшылық болмағ ан жерде балалардың ойындары кейде жарамсыз ық пал жасауы да мү мкін. Н. К. Крупская былай деп жазғ ан: «Қ атыгездікке, дө рекілікке машақ аттанатын, ұ лттық ө шпенділікті қ оздыратын, нерв жү йесіне жаман ә сер ететін, қ ұ марпаздық, менменшілдік туғ ызатын ойындар бар, ерікті нығ айтатын, ә ділет сезіміне, қ иын жағ дайда кө мектесе білуіне жә не тағ ы сол сияқ ты тә рбиелейтін ойындар бар. Сондай-ақ зор тә рбиелік мә ні бар, ерікті нығ айтатын, ә ділет сезіміне, қ иын жағ дайда кө мектесе білуге жә не тағ ы сол сияқ ты тә рбиелейтін ойындар да бар». Ойынның оң ә серін пайдаланып, жарамсыз ойындардың тууына жол бермеу ү шін балаларды ненің жақ сы, ненің жаман екенін ажырата білуге ү йрету керек, жақ сығ а қ ұ лшына ұ мтылуғ а, жаманнан жиренуге тә рбиелеу керек.

Осы мақ сатты тә рбиеші ойын арқ ылы жә не ойын ү стінде балаларғ а қ айсыбір жағ ымды фактірлердің мағ ынасын ашып, фактірлерге бағ а береді, балалардың соларғ а еліктеуге ұ мтылу ық ыласын туғ ызады, сол арқ ылы олардың ойында бейнелеген нә рсеге кө зқ арасын қ алыптастырады.

Баланың тілін дамытып, қ алыптастыруда ойынның маң ызы зор. Ойын технология арқ ылы баланың тілін дамыту жең іл болмақ. Ойын баланың оқ уғ а деген ынтасын арттыратын ә діс. Бү гінгі таң да дидактикалық, сюжеттік, спорттық, ұ лттық ж»не шығ армашылық ойындарды пайдалану маң ызды. Ойындар арқ ылы баланың дұ рыс жә не ұ ғ ынық ты сө йлей білуін, сондай - ақ ойын жағ дайлары арқ ылы олардың зейіні мен ынтасын арттыруғ а болады.

Баланың тілін дамыту барысында ойын тү рлерін жә не ө зара сө йлесу ү лгілерін қ олданғ ан дұ рыс.

Ойын дегеніміз не? Ойын қ оғ амдық тә жірибені қ алыптастыру бағ ытындағ ы іс - ә рекеттің бір тү рі, яғ ни тә ртіпті, ө зін ө зі басқ аруды жетілдіреді.

Адам тә жірибесінде кең тарағ ан дамыту ойынның қ ызметі;
Ойынғ а тарту, рахаттану, демалдыру, қ ызығ ушылығ ын тудыру.
Ойын арқ ылы баланың бойында адамгершілік қ асиеттерді, ө мірге деген
қ ұ штарлық ты қ алыптастыруғ а болады.

Халық ойынды тә рбие қ ұ ралы деп танығ ан. Ойын - балалардың ой ө рісін жетілдірумен бірге ө з халқ ының асыл мұ раларын бойына сің іріп, кейінгі ұ рпақ қ а жеткізе білу тә сілі. Ойын арқ ылы бала қ оршағ ан ортаны ө з бетінше зерделейді. Ойын дегеніміз - баланың тілін дамытатын, қ ызық тыра отырып, ойдан ойғ а жетелейтін, тыныс кең, алысқ а мең зейтін, қ иялғ а қ анат бітіретін нә зік нә рсе.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 Следующая ⇒