2. 1916 ж. көтерілістің алғышарттары, сипаты, көтерілістің негізгі ошақтары және маңызы.

Кө терілістің шығ у себебі ә леуметтік-экономикалық жә не саяси сипаттағ ы факторлар еді. Яғ ни отарлық езгінің соғ ыс кезінде барынша кү шеюі, жерді тартып алу, орыстандыру саясаты жә не т. б. Кө терілістің басталуына патшаның 1916 ж. 25 маусымда армияның қ ара жұ мысына Тү ркістан ө лкесінің жә не ішінара Сібірдің 19-дан 43-жасқ а дейінгі ер-азаматтарын шақ ыру жө ніндегі жарлығ ы тү рткі болды. Шілденің басында қ азақ даласында кө п кешікпей қ арулы кө теріліске айналғ ан стихиялық бас кө терулер басталды. Ол біртіндеп ұ йымдасқ ан сипат алды: Торғ ай мен Жетісуда оның танылғ ан жетекшілері А. Иманов, Ә. Жанкелдин, Т. Бокин, Б. Ә шекеев, Ө. Саурық ов басшылық еткен ірі ошақ тары пайда болды. ө терілістің аса ірі ошақ тары Жетісу, Торғ ай болды. Жетісу облысында қ арулы қ арсыластық шілде-тамыз айларында жаппай қ арқ ын алды. Шілденің 17 Жетісу мен Тү ркістан ө лкесінде ә скери жағ дай жарияланды. Патша ү кіметі мұ нда ірі ә скери кү штерді жібере бастады. Қ ыркү йек, қ азан айының басында жетісулық кө терілісшілер шегініп, Шығ ыс Тү ркістанғ а ө тіп кетуге мә жбү р болды. Торғ ай кө терілісі (басшылары А. Иманов, Ә. Жанкелдин) 50 мың дай адам қ амтығ ан ірі қ озғ алыс болды. А. Иманов кө терілісшілерді ондық қ а, елулікке, жү здікке, мың дық қ а бө лді. Арнайы мергендер бө лімшесі қ ұ рылды. А. Иманов бас сардар болды. Оның жанында ә скери кең ес жұ мыс істеді. Торғ ай облысындағ ы кө теріліс патша ү кіметі қ ұ латылғ аннан кейін ғ ана тоқ тады. 1916 жылғ ы ұ лт–азаттық кө терілістің аса ірі орталығ ы Жетісу болды. Жағ дайдың шиеленісуіне байланысты 1916 жылғ ы 20 шілдеде генерал Куропаткин Тү ркістан ө лкесінің генерал–губернаторы болып тағ айындалды. Ол кезде орасан зор аймақ ты тү гелдей халық революциясының от–жалыны шарпығ ан еді. Ө з кезең інде Жетісу болысының генерал – губернаторы М. А. Фольбаум жергілікті казактардан жазалау отрядтарын ұ йымдасытру ү шін казак станциаларына асығ ыс тү рде винтовкалар мен патрондар жіберді. Мұ нымен шектелмей, генерал Куропаткинің тамыздың 12 – сіндегі нұ сқ ауы бойынша қ оныстанушылар ауылдарындағ ы орыс кулактары қ аруландырылды. Жазалау отрядтарының жанынан, облыстың уездік қ алаларында ә скери дала соттары қ ұ рылды. Азғ ана уақ ыт ішінде кө теріліс Шу ө зені мен Ыстық кө лге жаспарлас жатқ ан бү кіл аумақ ты қ амтыды. Кө терілісшілер Қ астек тауы ө ң іріне, Ү лкен жә не кіші Кебен, Асы, Шілік, Сусамыр ө зендерінің аң ғ арына, Талас ө зенінің жоғ арғ ы ағ ысына топталды. Олар телеграф желілерін қ иратып, почта стансаларына, болыс ауылдарына шабуыл жасады.

Қ озғ алыстың сипаты, оның қ озғ аушы кү штері, игі мақ саттары, кө лемділігі, қ ұ лаш сермеуі мен мемлекеттіліктің жер-жерде қ алпына келтірілуінің бә рі қ озғ алыстың ұ лт-азаттық кө теріліс болғ андығ ын дә лелдейді. Бұ л ұ лттың ө мір сү руі мен болашағ ына тө нген апат қ аупіне қ арсы жұ млғ ан миллиондардың қ озғ алысы еді. Осы тарихи дә уірде кө теріліске шық қ ан халық азаттық пен тә уелсіздікке қ ол жеткізуді кө кседі.

⇐ Предыдущая 38 39 40 41 424344 45 46 47 Следующая ⇒