2. Аттила мен Шыңғысханның тарихта алатын орыны.

2. Аттила мен Шың ғ ысханның тарихта алатын орыны.

Аттила (Еділ)-ә йгілі ғ ұ н ұ лысының билеушісі. Оғ ан Днестрден Римге дейінгі, Балтық тең ізінен Қ ара тең ізге дейінгі жерлер бағ ынды. Ол қ ай жерге аяқ басса сол жерде ү рей туды. Оғ ан бағ ынбағ ан Рим ғ ана қ алды. V ғ асырдың ортасына қ арай ғ ұ ндардың басшысы Еділ Румыния жә не Венгрия елдеріндегі ғ ұ ндарды ө зінің қ ол астына жинады. Еділ патшаның кезінде Ғ ұ н империясы ө з дамуының жоғ арғ а сатысына жетті. Еділ билігі тұ сында ғ ұ ндарда ә скери-демократялық қ ұ рылыс нығ айды. Ғ ұ ндар халық тардың ұ лы қ оныс аударуын туындатты. Кейбір ғ алымдардың айтуынша қ ұ л иеленушілік қ ұ рылысты қ ұ латып, жаң а дә уірдің –орта ғ асыр дә уірінің басталуына жол ашқ ан.

Шың ғ ысхан ө зара қ ырқ ысқ ан кө шпелі тү ркі-монғ ол тайпаларын бағ ындырып, бір орталық қ а біріктіріп Монғ ол империясының негізін қ алады. «Жасақ » атты заң ы бар. Ө зінің ұ ларымен біріге отырып, кө рші жатқ ан елдерді басып алды. Қ азақ стан жері оның ү ш баласының қ ол астына қ арады. Орта Азия жә не Қ азақ стан жерін басып алуғ ы ұ қ ыпты дайындалады. Аттила мен Шың ғ ысхан тариха ә лемді бағ ындырушылар ретінде қ алды.

20- билет

1. VI-XII ғ ғ. Қ азақ станның ғ алымдары мен ойшылдарының ә лемдік мә дениетке қ осқ ан ү лесін талдаң ыз (ә л-Фараби, М. Қ ашқ ари, Ж. Баласағ ұ н, Қ. А. Ясауи жә не т. б. )

2. 1916 ж. кө терілістің алғ ышарттары, сипаты, кө терілістің негізгі ошақ тары жә не маң ызы.

3. Қ азақ стан аумағ ындағ ы неолит дә уірінің тұ рақ тарын картағ а кө рсетің із.

Жауабы:

1. VI-XII ғ ғ. Қ азақ станның ғ алымдары мен ойшылдарының ә лемдік мә дениетке қ осқ ан ү лесін талдаң ыз (ә л-Фараби, М. Қ ашқ ари,

Ж. Баласағ ұ н, Қ. А. Ясауи жә не т. б. )

Ә бу Насыр ә л-Фараби ғ ылымды ө з бетінше зерттеп, ү лкен табыстарғ а жеткен ұ лы тұ лғ а. Философ, музыкант, математик ғ алым дү ниеге кө зқ арасы жағ ынан ө з заманының озыө ойлы адамы болды. Ол философия, ә лемтану, математика, физика, астрономия, ботаника, музыка т. б. ғ ылым саласынан 160-қ а жуық трактаттар жазып, ө шпес ғ ылыми мұ ра қ алдырғ ан. Аристотельдің ең бектерін зерделей отырып, «Қ айырымды қ ала тұ рғ ындарының кө зқ арастары», «Кемең герлік меруерті», «Бақ ытқ а жету», «Ақ ындық тың мә ні туралы» т. б. философиялқ ы туындылар жазғ ан. Ө з ең бектерінде адам дү ниені жә не оның мә нін ө зінің сезім мү шелері мен ақ ыл-ойы арқ ылы таниды деп тү сіндереді. «Қ айырымды қ ала тұ рғ ындарының кө зқ арастары» атты трактаты ағ ылшынның атақ ты утописі Томас Мордың ең бегіне негіз болды.

Махмуд Хусейн ибн Мұ хаммед Қ ашғ ари ү ш кітаптан тұ ратын «Тү рік тілдерінің сө здігі» атты мә ң гі ө шпес мұ ра қ алдырды. Бұ л ең бекті жазудан бұ рын ол бү кіл тү ріктердің елі мен жерін тү гел аралып шық қ ан. Атақ ты орыс ғ алымы А. Н. Кононов Махмуд Қ ашғ аридің бұ л кітапты жазудағ ы басты мақ саты тү ркі тілінің мә ртебесін кө теріп, оның араб тілінен ешбір кем тү спейтіндігін дә лелдеу болды дейді. Ал екінші бір тү ркі тілінің маманы Н. А. Баскаков Махмуд Қ ашғ ари ө зінің бұ л атақ ты ең бегін жазуда тү ркі тілдерін ө зара салыстыра зерттеушілердің кө шбасшысы болды деген пікірді айтады. Сондық тан ө зінің деректілігі жағ ынан бұ л ешбір бағ а жетпес ең бек болып табылады.

Жү сіп Баласағ ұ ни Қ арахан мемлекетінің ә йгілі ғ ұ ламасы, ақ ын. Оның атақ ты «Қ ұ т негізі-білік» («Қ ұ тадғ у білік») атты ең бегі ХІ ғ асырғ а дейінгі тү ркі тілдес халық тардың қ оғ амдық ой-санасында орын алғ ан, терең мазмұ ндағ ы ғ ылыми ең бек. Бұ л ең бек бү гінгі таң да да тү ркі тілдес халық тардың бә ріне ортақ. Бұ л ең бегін Сү леймен Арслан ханғ а сыйғ а тартқ аны ү шін Ұ лы хас-хажип деген лауазым алады.

Қ ожа Ахмет Ясауиден қ алғ ан мұ ра оның «Даналық кітабы»-«Диуани-и хикмет» болып табылады. Кітап тү рік тілінде араб ә ліпбиімен жазылғ ан. Бұ л ең бек адамды даналық қ а, имандылық қ а, кішіпейілділікке, адалдық қ а шақ ырады. Шә кірттерінің бірі-ғ ұ лама ақ ын, ел ішінде Хакім ата аталғ ан Сү леймен Бақ ырғ ани ақ ын халық ты имандылық қ а шақ ырды.

⇐ Предыдущая 37 38 39 40 414243 44 45 46 Следующая ⇒