ÆЦÆГÆЛОН АЙК

САУ КАЛМ

Нæ хъæ уы алыварс, æ рхыты æ мæ уымæ л рæ тты, уыди бирæ кæ лмытæ.

Æ з хоргæ лмыты кой нæ кæ нын: уыцы сабыр, æ нæ маст хоргалмыл махмæ афтæ сахуыр сты, æ мæ йæ суанг калмыл дæ р нæ нымайынц. Уымæ н йæ дзыхы ис лыстæ г æ мæ цыргъ дæ ндæ гтæ, уый ахсы мыстытæ æ мæ суанг цъиутæ дæ р, стæ й, æ вæ дза, буар дæ р фæ хуынкъ кæ ндзæ н; фæ лæ йæ дæ ндæ гты марг нæ й, æ мæ уымæ гæ сгæ хоргалмы хæ стæ й æ ппындæ р ницы тас у.

Хоргæ лмытæ махмæ тынг бирæ уыди, уæ лдайдæ р та, мусты раз цы хъæ мп уыд, уый бын. Куыддæ р-иу хур æ ртавта, афтæ -иу уыдон дæ р уырдыгæ й сбырыдысты. Хæ стæ г сæ м бацу, уæ д сыф-сыф кæ нын райдайынц, сæ фат æ взæ гтæ радарынц æ мæ цъыллинджытæ кæ нынц. Фæ лæ калм йе ’взагæ й, мыййаг, нæ фæ хæ цы.

Хоргæ лмытæ ма-иу суанг къухынайы пъолы бын дæ р цардысты, æ мæ -иу сывæ ллæ ттæ, пъолыл бадгæ йæ, æ хсыр куы цымдтой, уæ д-иу хоргалм пъолы бынæ й сбырыд æ мæ къусмæ йæ сæ р ивазын райдыдта; сывæ ллæ ттæ дæ р ын-иу йæ ных уидыгæ й æ ркъуырдтой, ма ’внал, зæ гъгæ.

Фæ лæ махмæ канд хоргæ лмытæ нæ уыди: махмæ ма уыди маргджын кæ лмытæ дæ р, саутæ, дынджыртæ. Уыдоныл нæ уыди, хоргалмæ н йæ сæ ры раз цы æ ртæ бур тæ лмы ис, ахæ мтæ. Ахæ м маргджын калмы махмæ хонынц саугалм кæ нæ хуссайраг калм. Саугалм-иу арæ х фæ хæ цыди фосыл, æ мæ -иу ахæ м сахат адæ мæ н куы нæ бантысти хъæ уæ й зæ ронд Охримы æ рбакæ нын, — уый зыдта цавæ рдæ р хос маргджын калмы хæ ст дзæ бæ х кæ нынæ н, — уæ д-иу уыцы стур ныммарди — ныррæ сыдис-иу, мæ гуыр, лалымау.

Иу гыццыл лæ ппу дæ р нæ м амарди калмы хæ стæ й. Уыцы лæ ппуйыл калм фæ хæ цыд йæ тæ ккæ уæ хскмæ æ ввахс, æ мæ йæ м цалынмæ Охрим цыди, уæ дмæ рæ сыд цонгæ й бахæ ццæ ис бæ рзæ й æ мæ риумæ; сывæ ллон сæ нттæ цæ гъдын, рафт-бафт кæ нын райдыдта æ мæ дыууæ боны фæ стæ амарди. Æ з ма сывæ ллон куы уыдтæ н, уæ д бирæ хабæ рттæ фехъуыстон саугæ лмыты тыххæ й æ мæ сæ тынг тарстæ н, цыма уыцы тæ ссаг саугалмыл искуы фембæ лдзынæ н, уый зыдтон, уыйау.

Нæ цæ хæ радоны фæ стæ, хуыскъ æ рхы, алы аз дæ р уалдзæ джы къада дон кæ м кæ лы, сæ рдыгон та æ рмæ ст уымæ лбын кæ м вæ ййы æ мæ бæ рзонд бæ зджын кæ рдæ г кæ м зайы, уым хос карстой. Алы хосгæ рдæ н дæ р мæ нæ н стыр бæ рæ гбон уыди, уæ лдайдæ р-иу хос чысыл мæ къуылтæ амад куы ’рцыди, уæ д. Æ з-иу тъæ бæ рттæ й фæ цагайдтон æ мæ згъоргæ -згъорын мæ къуылмæ сгæ пп кодтон, стæ й-иу уыцы адджын тæ фгæ наг хосыл ратул-батул систон, цалынмæ -иу мæ устытæ нæ асырдтой, мæ къуылтæ цæ мæ н пырх кæ ныс, зæ гъгæ, уæ дмæ.

Гъе ацы хатт дæ р та æ з афтæ хъазыдтæ н уыгæ рдæ ны хосы мæ къуылыл: устытæ й уым ничи уыди, хосгæ рдджытæ ацыдысты дард. Æ рмæ ст ма нæ дынджыр сау куыдз Бровкæ хуыссыди мæ къуылы сæ р æ мæ стæ г æ хсыдта.

Асæ рбихъуырой кодтон иу мæ къуылыл, иу цъус ыл аратул-батул кодтон æ мæ æ васт фестъæ лфыдтæ н. Цыдæ р уазал æ мæ лæ гъз мын мæ къухыл йæ хи ахафта. «Саугалм! », зæ гъгæ, æ васт мæ сæ ры февзæ рдис ахæ м хъуыды. Æ мæ куыд æ нхъæ лут? Æ вæ ццæ гæ н æ й æ з бахъыгдардтон æ мæ дынджыр саугалм хосæ й рабырыди, йæ къæ дзилыл слæ ууыди æ мæ йæ хи æ рбагæ пп кæ нын æ ввонг сцæ ттæ кодта.

Æ з, лидзыны бæ сты, цавддурау лæ ууыдтæ н, цыма йе ’нæ уæ лтъыфал, æ нæ ныкъулгæ цæ стытæ й ныккæ сгæ йæ мын кæ лæ нтæ скодта, уыйау. Иунæ г минут ма — æ мæ ме сæ фт æ рцыдаид, фæ лæ Бровкæ мæ къуылы сæ рæ й цъиусурау йæ хи фехста æ мæ калмыл йæ хи ныццавта. Куыдз æ мæ калмы æ хсæ н бацайдагъ мæ лæ тдзаг тох.

Куыдз йæ дæ ндæ гтæ й гæ базгай къуыхтæ кодта калмы, зæ хмæ йæ æ лхъывта къæ хтæ й. Калм лæ бурдта куыдзмæ, фæ хæ цыд ын йæ хæ мхудтыл, йæ риуыл, гуыбыныл. Фæ лæ иу минутæ й фылдæ р нæ рацыд, афтæ саугалм лыстæ г къуыхтæ гонд æ рцыд, æ мæ уæ д Бровкæ цыппæ рвадæ й азгъордта кæ дæ мдæ р æ мæ æ рбайсæ фти.

Æ рмæ ст гъе уæ д æ рцыд мæ уд мæ химæ, æ мæ æ з хъæ р кæ нын æ мæ кæ уын райдыдтон. Хосдзаутæ æ рбазгъордтой æ мæ сæ цæ вджытæ й бынтон ныцъцъæ л кодтой, калмы гæ бæ зтæ й ма змæ лгæ чи кодта, уыдон.

Фæ лæ æ ппæ тæ й диссагдæ р уый у, æ мæ Бровкæ уыцы бонæ й фæ стæ мæ фесæ фти æ мæ кæ мдæ р хатти.

Æ рмæ ст дыууæ къуырийы фæ стæ æ рбацыд куыдз сæ химæ цола, тæ бæ кк, фæ лæ æ нæ низæ й. Мæ фыд мын дзырдта, куыйтæ, дам, зонынц, саугалмы хæ стæ й сæ хи кæ мæ й дзæ бæ х кæ нынц, ахæ м кæ рдæ джы мыггаг.

Æ ЦÆ ГÆ ЛОН АЙК

Зæ ронд Даря сыстадис райсомæ й раджы, кæ ркдонмæ бацыд æ мæ уым иу хибар ран, талынг къуымы чыргъæ ды фæ лмæ н хосыл къуыртт нывæ рдта æ ртындæ с айчы, стæ й сыл æ рбадын кодта къуырттон карчы.

Талынггомау ма уыди, æ мæ зæ ронд ус нæ бафиппайдта, æ ртындæ сæ м айк цъæ хбын æ мæ иннæ тæ й стырдæ р кæ й уыд, уый.

Карк йæ æ йчытыл бады æ нувыдæ й, хъарм сæ дары. Хатгай разгъоры, хæ ринаг ахæ ры, дон ануазы æ мæ та фæ стæ мæ йæ къуырттыл абады; йæ гуыбыныл бумбули дæ р нал баззади, мæ гуыр. Æ ниу куыд смæ стыгæ р ис, къуыртт-къуыртт æ мæ цъиах-цъиах кæ ны, суанг ма уасæ джы дæ р йæ химæ хæ стæ г бацæ уын нал уадзы, афтæ мæ й уый та тынг фæ ндыд, уыцы талынг къуымы цытæ цæ уы, уый базонын.

Карк æ йчытыл фæ бадтис иу-æ ртæ къуырийы бæ рц, æ мæ уалынмæ æ йчытæ й цæ уын райдытой цъиутæ иу иннæ йы фæ дыл: цъиу йæ бырынкъæ й рахуынкъ кæ ны айчы хъузг, стæ й тагъд бынтондæ р рахауы, йæ хи бацæ гъды æ мæ уайтагъд згъорын райдайы, къæ хтæ й къахы рыг, зæ хх, йæ хицæ н агуры зулчъытæ, уаллæ ттæ. Æ ппæ ты фæ стæ фæ къæ ртт ис цъæ хбын айк æ мæ дзы цъиу рацыд.

Æ мæ цы æ нахуыр цъиу у: тымбыл, хæ мпус, бур, цыбыр къæ хтæ йын, йæ бырынкъ фæ тæ н. «Цыдæ р диссаджы цъиу рауагътон, — йæ хинымæ р хъуыды кæ ны карк, — хæ ргæ дæ р æ мæ цæ угæ дæ р мах хуызæ н нæ кæ ны; фæ тæ нфындз, цыбыркъах, цыдæ р зылынкъах, узгæ цæ уы».

Фæ дистæ кодта карк йæ цъиуыл, фæ лæ цы гæ нæ н ис: цыфæ нды куы уа, уæ ддæ р йæ хи лæ ппын у. Æ мæ йæ уарзы, хъахъхъæ ны йæ иннæ цъиуты хуызæ н, мыййаг хъæ рццыгъайыл йæ цæ ст искуыцæ й куы ’рхæ цы, уæ д та, йæ тымбыл базыртæ фæ йнæ рдæ м уæ рæ х ныппака кæ нгæ йæ, йæ быны æ мбæ хсы йæ цъиуты, кæ мæ н дзы цавæ р къæ хтæ ис, уымæ нæ кæ сгæ йæ.

Карк йæ цъиуты ахуыр кæ нын райдыдта, зæ ххы уаллæ ттæ куыд къахын хъæ уы, ууыл æ мæ йæ бинонты се ’ппæ ты дæ р акодта ауæ зты былмæ: ома, дам, уым зæ хх фæ лмæ ндæ р у, стæ й дзы уаллæ ттæ дæ р фылдæ р ис.

Куыддæ р уым цыбыркъах цъиу дон ауыдта, афтæ комкоммæ гъе уым смидæ г ис. Карк фæ дис хъæ р кæ ны, йæ базыртæ тилы, донмæ йæ хи æ ппары; цъиутæ дæ р судаист сты, разгъор-базгъор кæ нынц, алырдæ м сцоппай сты, цъиу-цъиу кæ нынц, иу уасæ г ма дзы фыртæ ссæ й дуры сæ рмæ дæ р стахти, йæ къубал ныттынг кодта æ мæ йæ царды мидæ г фыццаг хатт ныууасыди уынгæ г æ мæ фæ сус хъæ лæ сæ й: «Хъи-хъыры-хъу-хъу! » Ома, дам, нын баххуыс кæ нут, хорз адæ м! Не ’фсымæ ры нын дон ласы!

Фæ лæ уыцы æ фсымæ ры дон нæ аласта, уый йæ зæ рдæ йы дзæ бæ хæ н, цингæ нгæ, бумбулийау рог æ мæ цæ рдæ г ленк кодта доны, йæ уæ рæ х къæ хтæ й дон фæ стæ рдæ м ссонгæ йæ.

Карчы цъæ хахстмæ хæ дзарæ й разгъордта зæ ронд Даря, ауыдта цы хабар æ рцыд, уый, æ мæ бардиаг кодта: «Æ, дæ тæ ригъæ д фæ хæ ссон! Æ вæ ццæ гæ н, цæ стæ й уыйас хорз нал дæ н æ мæ карчы бын æ нæ рхъуыдыйæ бабызы айк нывæ рдтон».

Карк та, мæ гуыр, донмæ йæ гæ ндзæ хтæ цагъта; тыххæ й-амæ лттæ й йæ ракодтой доныбылæ й.

⇐ Предыдущая 13 14 15 16 17 18 19 202122 Следующая ⇒