ББК 84 Қаз 7-44 35 страница

расында да, Гриша шалдың айтқаны келді. Екі иығым, жон арқам, қара саным удай ашып, таңертең орнымнан қозғалуға дәрменім жетпеді. Күн арқан бойы көтерілгенше сұлық жаттым.

– Келінжан, Гриша шал шақырады сені. Шамаң жете ме?– деді Енем. Бойым жансызданып, сал болып қалғандаймын. амал жоқ, тұру керек.

– Етпетіңнен жат, денеңді уқалап берейін. – менің ұял- ғаныма қараған жоқ, жүн көйлегімді түріп тастады да, тарамыс қолымен жауырынымнан ысқылай бастады. Қартайған адам- ның саусақтарында қайбір қару бар дейсің, кісінің қытығын келтіргені болмаса, қанын таратуға қауқары жетпеді. Енеме ересек екі қызым қосылды. Олар да өз шамаларынша, киіз басқандай түйгіштеген болады. Дегенмен, бұл әлсіз әрекеттің өзі сеп болғандай, бірер сағаттан соң қалқайып басымды көтердім. Гриша шал ақылды адам еді ғой, осы ауылдағы көп қазаққа бергісіз, кешігіп барсам да, әлдекімдердей шу көтеріп, басқармаға үстімнен арыз айтқан жоқ. аяғыма тас байлағандай сүйретіле басып келгенімде, ол қарағайдың қабығын ұсақтап отыр екен, мені көріп күлді.

– Хал қалай, қызым? – деді.

– мұқым колхоз жабылып сабап тастағандай.

– Әрине, үш кісілік жұмысты жалғыз өзің істесең... Жоңқалаған қабықты келіге салып, ұшында үш айрық темір- жүзі бар келсаппен түйгіштей бастадым. алғашында қолым көтертпеді, екі-үш рет түйсем болды, жауырынымның екі ара- сы ашып, қарым талады. Әрі-беріден соң оған да көндіге бас- тадым. Өлсем өліп-ақ кетейін деген оймен жанталаса түйдім. Қатты қимылдаған соң, денеде ұйып тұрған кешегі шаршау мен ауырсыну біртіндеп тарқап, маңдайымнан сұп-суық тер бұрқ ете түсті. Құрыс-тырысым жазылып, тас моншаға түскендей ақ сорпам шықты. Тері илеп менің қапшағай қимылыма көз салып тұрған «деректірім» тағы да басын шайқады. мен сонда алғаш рет еңбектен ешкімнің де өлмейтінін санама сақтап едім. адам ересен жұмыстан емес, жанын аялағаннан ауру боларын көкірегіме түйдім. Түске дейін қабықты талқандай түйіп, түстен кейін иде бөгіп жатқан ауыр-ауыр үлкенді-кішілі терілерді таза

суға қайта салып иінен тазартып алған соң,келесі күбідегі қабықтың ніліне тоғытамын. Оның бер жағында отын жарып, от жағып тайқазандағы қарағайдың қабығын сақылдатып қайнату жұмысы тағы бар. Екі күннен соң, үш бірдей күбіні үш жүз литр сумен толтыру керек. Егер әр шелекке он литр су сыяды десек, өзеннен екі ортаға 45 рет қатынап, шелек су әкелу керек екен. Күбірлеп, ішімнен санаймын да жүремін.

– Сіз, апа, күніне 900 килограмм жүк көтерген екенсіз, – деді Күміс кемпірдің мойнынан құшақтап.

– алғашқы шаршау бәсеңсігенімен, он екі мүшем де әбден титықтап, амалсыз болдыру бар еді. Бұл қырсауы кете, қиюы қаша бастаған болдырыс қанша көнтерімін деген адамның қай-қайсысының да басында болар хал ғой: ой мен қырға, ұра- жыраға сала берсең машина да тозып, қажалып бітпей ме, тау мен тасқа күндіз-түні шапқылай берсе жануар екеш ат та аяғына қан түсіп, зорықпай ма?.. Жау қаша соғысып, батысқа шегінген сайын менің де жүйке-жүрегім әлсіреп, көңілімнің көк мұзы еріп, шаттанғанмен, денем майланбаған арбадай салдырап қажи бастаған-ды. Әсіресе тері илеу жұмысында жүрген жалғыз қыстың өзі-ақ жүз жылға жетерлік азабын арқалатқандай еді. Талықсып барып төсекке құлаймын. Кісі қатты шаршағанда екі көзі удай ашып, жанарың жұмылмай бақырайып жатып алады екен. Шеке тамырың білеулене ісініп соқпай тұрып алады да, басың тастай қатып, сана-сезімсіз тірі өлік күй кешесің. Осы кезде «тәтелеп» аяғын апыл-тапыл басқан жалғыз ұлым келеді жаныма. мекіреніп бауырыма тартамын. ал ол болса мұрнын тыржитып қаша жөнеледі. Әбден терінің иі, қайнатқан қабықтың иісі сіңіп қалған өне бойымнан, өзім үйреніп кеткенмен, өзгені жиіркендіре жағымсыз қоңыс шығады білем.

«апыр-ау, ақан келгенде де осылайша сасып-борсып қарсы аламын ба», – деген күлкілі ой ұялайды.

Осылайша алты ай қысты артқа тастап, 1945 жылдың көктемін қарсы алдым.

ЖЕҢІС!

Осы сөзден алтайдың алып шоқылары жаңғырықты. Бір- бірінен сүйінші сұрап, алаөкпе болып жүгірген ауыл адамдары қолда бар малын сойып, ұлан-асыр той тойлады. Бұл сөздің құдіреттілігі сондай, тіпті күйеуі шейіт болған жесірлер де бастарына ал қызыл орамал тартып бар күнәдан арылғандай

«бисмилла» деп Ұлы қуаныштың қойнына кіріп еді. Енді бұдан

былай ЖЕСІрлЕрДІҢ өмірлік жолдасы ЖЕҢІС деген сөз боларын, соғыс кезіндегіден де қиын ұйқысыз түндер сұп-суық құшағына аларын, тірі қалғандардың ермек қыла бастайтынын, осылайша жасына жетпей қартайып, қырықтан аспай шаштары ағарарын қайдан білсін бишаралар... көйлектері желбіреп:

«Біз жеңдік!» – деп далақтап жүр. Осы күннен былай әкесіз балалар туа бастарын да ойлаған кім бар. Бірақ осылардын, барлығы «жасасын өмір» деп,ертеңіңе ұмтылған адамдардың игілікті қадамдары-тын. «Дүниеде үш арсыз бар: күлкі, тамақ, ұйқы» деп бұрынғылар бекер айтпаған ғой. Ендеше, отызға да толмай қара жамылып жесір қалған келіншектер төртінші

«арсыздықты» (егер оны арсыздыққа жатқызсақ) бастан кешері сөзсіз еді. Ол – нәпсі. алдыңғы үшеуін кешіре білген жұрт төртіншісіне келгенде төменшіктей беруші еді, бетін шымшылап ұятсыздыққа балаушы еді... Неге? Оның сырына күні бүгінге дейін түсіне алмай-ақ қойдым. Бірақ тірі адам тіршілігін істейді екен. Соғысқан төрт жылдың ішінде қайғы мен жұмыстан қабырғалары қайысып жүрген әйелдер ЖЕҢІС деген сөзден соң барлығын ұмытты; әлде де сенбей, өлді деуге қимай жүрген ерлерінен мүлдем күдерін үзді де, «айналайын, жарық дүние» деп бейбіт күннің нұрына алақанын жайып, сең болып жатқан сезімдері еріп, бөгеуі ашылған бұлақтай сарқырады-ай.

Соғыстан қайтқан солдаттардың ішінде біздің көршіміз Құмырай да бар. Құтты болсын айтайын деп үйлеріне бардым. Бір аяғынан айырылғаны болмаса, дені сау, айлап ауруханада жатқандікі ме, аппақ сазандай семіз. Омырауындағы жалғыз медалі жарқырап, қақ төрде бір шынтақтай жатыр екен. Қол алысып амандастық. алғашқы сөзі: – Сенің байың, хахолдан қатын алып, Оралда қалды, – деген бопсадан басталды.

– апыр-ай, төрт жылдан соң, көрдік пе, көрмедік пе деп, жылап-еңіреп табысқанда, аузыңа жөні түзу сөз де түспеді-ау, Құмеке, – дедім шыдай алмай ширығып.

– ашуланшақ болып кетіпсің, алма.

– Бұл елден ашуланшақ емесін табу қиын-ау бүгінде.

– мен шындықты айтамын. ал сену-сенбеу – өзіңнің еркіңде.

– Екі айда бір хат алып тұрамын. амандық болса ол да келер маңдайы жарқырап.

– Көреміз, – деді ол күліп. – ақан қайтып оралса, қалған аяғымды кесіп берейін.

– Қойсаңшы, – деп қалды қойдан жуас әйелі.

– Өлейін десек қол тимей жүргенде, жаумай жасын түскендей қылдың-ау...

Есіктерін теуіп жауып, шыға жөнелдім. Жылайын-ақ дедім, жылай алмадым. Көзімнің жасы сарқылып, жанарым қаңсып қалғандай. міне осы күннен бастап қорамызға қорамыз тиіп тұрған көршімізбен араласудан қалдық. Бір-біріміздің есігімізді ашыспайтындай жаулықтың себепкері Құмырайдың оғаш мінезінен, ішегіне қыл айналмайтын қызғаншақ, ұрынарға қара таба алмай пәле іздеп жүрер қызылкөздігінен ғана көруге болар ма еді... меніңше, оның сыры тым тереңде жатқан секілді. Бәлкім, сүтпен кірді, сүйекке сіңді азбайтын да тозбайтын көнсірне «ауруымыз» шығар. Есіріп келген дұшпанды төрт жылда тас-талқанын шығарып жеңдік қой, ал, ағайын, ауыл- үй арасындағы мәңгілікке қатқан тонды балталап шабу, ыстық су құйып жібіту ешкімнің де қолынан келмесі рас еді. Саған өтірік, маған шын, сол Құмыраймен күні бүгінге дейін дәм- тұзымыз жарасып, бір-біріміздің төрімізге шығысқан емеспіз. міне, осылай да қатар өмір сүруге болады екен. Беттен алып, жағаға жармасып ашық айқасқа түспегенімізбен, барлық ашу-ызамызды қораға түскен малдан, бақшаға кірген ешкі мен тауықтан алатын едік. Талай ешкі мүйізінен, талай тауық сирағынан айырылды. Иесі естісін дегендей «атаңа нәлеттің малына дейін оңбаған»деген балағат сөзді дауыстап айтып, жазықсыз сабап, айыр алып жүгіреміз. Құдай-ау, сиыр екеш сиыр да бір-біріне қарап мөңіреп, ит жынымызға тиетін еді. Бірақ ат құйрығын кесісіп ешқайда көшіп кетпедік, ағаш үйді бұзып жіберіп ауылдың арғы басына салып алуға болушы еді, оны да істемедік, ошағымыздан түтінді қатар ұшырып, іштей егес, бітіспес бітеу жарамен өмір сүрдік.

Жаз шығып, шөп шабатын мезгіл туса да, ақан орала қойған жоқ. Соңғы бірер айда хабар-ошар болмай кетті. Күн өткен сайын Құмырай сөзінің шындығы дәлелденгендей кісіні жындандырып жіберер үнсіздік үстемдік ала түсті. Соғыста жүрген Бағдат қайнымнан «Берлинге жеттік» деген хат келді де, көп ұзамай,«1945 жылдың 8 майында қаза тапты» деген қаралы хабар алдық. Бүкіл ел-жұрттың қуанышы қойнына сыймай жүргенде біздің шаңырақты тағы бір қайғы соғып

өтті. Осы хабардан соң атам шөке түсіп, мүлдем жатып қалды. Есіктен кірген адамнан «ақаннан хабар бар ма?» – деп сұрайды да, теріс қараған күйі ләм деместен жата береді.

Көршіміз Құмырай жаз бригадир сайланып, атқа мінген. Есік көзіне ат ойнатып, таң атпай жұмысқа шығарып, айғайлайды да тұрады. Сол кезде небәрі он төртке толған қайын сіңлім Қарлығашты ертіп шөп жинауға шығамын. Қолымызда сырты күйелеш-күйелеш қара шайнек. Түскі үзілісте шай қойып шөлімізді басамыз. Ол шақта ыдыс-аяқтың тапшы кезі ғой, ыстық шайды қақпағына құйып, аузымызды күйгізе кезек- кезек ұрттаймыз. Енді-енді ғана бойымыз жазылып, талдың көлеңкесіне демімізді ала бергенде Құмырайдың «тұрыңдар» деген айғайы естіледі.

– Күйеуің хахолдан қатын алғанына сенбеген едің, қане қайтып оралғаны,– деп мысқылдайды.– Екі үйге бір еркек жетеді, көршілік қақымды орындауға әзірмін.

айыр ала жүгіріп едім, ана бір жылы бастықты сабағанымды естіген болуы керек, зыта жөнелді.

ақанның анық хабарын «трудабойдан» келген Қожақ пен Қаймақтан естідім.

Тағы да күз туды, тағы да бір қыс түсті, тағы да көктем шығып, жадыраған жазға жеттік. Біздің ауылдан аттанған азаматтардың ажал алмағандары түгелдей оралды. Тек қана... ақан жоқ.

1946 жылдың жазында шәйнегімді арқалап дәл былтырғы- дай пішен шабуға шықтым. Құмырай да бригадир сайланды. Бұл дүние өзгере ме, жоқ па деп ызадан жарылардай боламын. Шыдамның да шегі бар, бұрынғыдай емес, жүйкем жұқарып, ашуланшақ болып барамын. «аяғыңды етігің қысса, дүниенің кеңдігі неге керек» дегендей,бір жылдан бері белі көтеріле бастаған елдің күйі, бейбіт күн барған сайын қам көңіл тартқан жанымды жарылқай алған жоқ. Бес жылдан бері ауыр жұмыс, азалы өлімнен арылған кезім бар ма, темірден жаратылсам да тозып, қуатым майланбаған арбадай шиқылдай бастаған еді... Жаз шыға оқудан босаған ересек балаларды Шабанбай жайлауына алып кеткен. Одардың ішінде қабырғасы қатпаған Қарлығаш та бар. Өзгелерден әлдеқайда сүйкімді, ашық жарқын қайын сіңлім:«мен ақан ағама тартқанмын» – деп, тұлымы желбіреп менен бір елі қалмай әр ісіме қолғабыс жасап жүретін. Қас-қабағымды аңдып, әсіресе жаны ашитыны да осы

Қарлығаш еді. Әпкесі Сандуғаш суға кетіп өлген соң, ой түсті ме, әйтеуір, тез есейді. Өзі де үріп ауызға салғандай қыз біткеннің әдемісі. Ол жайлауға кеткен күннен бастап бар ермегімнен, сырлас құрбымнан айырылғандай жалғызсырадым-ай.

Көбен тауында шөп маялап жүргенбіз. Күн екіндіге таяп, тау ішіне көлеңке ұялай бастаған мезгіл. Колхозшылардың алды арба-саймандарын жинастырып, қайтуға қам жасай бастаған. Тамам қыз-келіншектер көлдің суына беті-қолымызды жуып, етпетімізден жата қалып, мұздай суық кәусардан шөлімізді қандыра іштік. Шілденің ыстығы кеш түсе қайтып, бой сергітер қоңыр салқын самал ескен. ғайша екеуміз басымызға жабыс- қан шөп-шаламды тазалап, шашымызды тарап, өріп отырған- быз. Түйетастан бері қарай салт атты құйындата шапқылап келеді. алғашында еріккен көп баланың біріне жорыдық. Кәперімізде ештеңе жоқ. Әлгі жолаушы шапқылаған күйі маған қарай ентеледі. Жүрегім су ете қалды. Не жақсылыққа, не жамандыққа жорыдым – әйтеуір тегін жүріс емес. ат үстіндегі бала: – алма тәте, Қарлығашқа қарағай түсіп өліпті! – дегені.

– Не дейт? – деп шөге түсіп отыра кеттім. Бетіме су бүркіп есімді әрең жиғызды. ғайша қолтығымнан демеп тұрғызған соң, орамалымды байлауға да мұршам келмей, қолыма ұстаған күйі Көбен тауынан төмен қарай жүгіре жөнелдім. аяғымды тас қағып, етпетімнен құладым, тіземді жаралап, алақанымды тас тіліп қан ақты, қарағаным жоқ, өкпем күйіп, жүрегім тарсылдап, қолқам үзілердей болды, тыңдағаным жоқ. Етекке қарай еңірей ұшып келемін. «Қарағым-ай, Қарлығашым-ай, қыршын кеткен ботақаным-ай». аузымда осы сөз, бетім айғыз- айғыз жас... бәрінен де осы өлім ауыр тиді маған.

Қарлығаштың сүйегі жатқан жерге жібермей алдымды кес- кестеген кісілерді жалғыз-ақ итеріп жапырып тастадым да, өліктің үстіндегі кебінді жұлып алдым. Бет-аузы шелпек болып жаншылған бір кесек ет жатты қанға бөгіп. Өкіре құшақтаған күйі сылқ құлап түстім... мені тағы да ақ бүркіп ұшықтап тірілтіпті... Жүрек ауруым сол күннен басталып еді...

Шабанбай жайлауында шөп дайындап жүрген қыздар қас қарая қарағайдың түбінде от жағып, сауық кеш ұйымдастырған екен. Ән салып, әңгіме айтып дуылдап отырған жастар ағаштың тамырын кеулеп жанған отқа мән бермеген. Тек қана қарағай күтірлеп, қопарыла құлағанда ғана шыңғыра шулап, тым-тырақай қашады. Қарлығаш та орнынан ұша түрегеліп,

енді жүгіре берген кезінде аяғын бұтақ шалып етпетінен құлайды. Жығылған жерінен қайта тұра берем деген мезетте ұшар басы аспан тіреген алып қарағай үстінен басып қалады... Тұяқ серпуге шамасы да келмей, тіл тартпай кеткен он бес жасар қызды ағаштың астынан арамен үш жерден кесіп жүріп әрең суырып алады. Сонда мыжылған денеге бірде-бір адам қарауға дәті жетпеген. Балаларға бас-көз болуға жіберген тартпа шыңдайтын шал ғана жанына жақындап, өліктің үстіне шапанын шешіп жауыпты.

Қарлығаштың сау-тамтығы қалмаған жас денесін жууға да қорқып, өлікке бір адам түспеді. Өзім сатып әперген тасқа басқан гүлі бар шыт көйлектің ырымы ғана қалған, пәрше- пәршесі шығып жыртылған. Өне бойы қатқан қан. Сол ұйыған қап-қара қанның қағын жуып тұрғанымда, уыздай мәйіттің бас жағына қарауға менің де шыдамым жетпеді, бет емес, езіліп қалған бір нәрсе. Қарағайдың қапсағай бұтағы тура белден кірген... мұндай аянышты өлімді бұрын-соңды ешкім көрмеген шығар. Қарлығаштың бейнесі күні бүгінге дейін түсімнен шықпай, шошып оянатыным, сол бір өрім талдай жастың быт- шыт болған қан-қан денесі мәңгілікке көз алдымда қалғанынан болар-ау... Сүйекті орайтын ақырет таба алмадық. «ақ дәке тек Нартайда ғана бар» деген соң, алғаш рет басқарма үйінің есігін ашуға тура келді. Дөнен иттей кергіп төрде отырған бастық төре табақ етті буын бұрқыратып енді ғана алдына ала берген екен, мені көрген соң әйелі бетін жауып, қайтадан алып кетті. Бұйымтайымды айттым. Ол қыржиып, салқын тыңдады. Іші кепкен түйедей төңкерілген қарнына сүйсінгендей алақанымен сипалап, ыңырана тіл қатты.

– Қаңғырып жүріп, қарағай басып өлген қарғадай қызға мәрлі берер жайым жоқ, – деді.

– Колхоз жұмысында жүріп қаза тапты ғой.

– Оларға от жақ, өртенген ағаштың астында отыр деген біреу бар ма? Ерігіп жүріп етпетінен құлады.

– Әй, Нартай, имансыз екенсің. – «Сіз» деп сызылудан айырылдым. – Тасжүрек екенсің! Бұл өлім өз балаңның басына келсе қайтер едің. Жүйрікке де бір томар шығар, тостым құдайдан... алдыңа келтірермін...

– Тос, тоса бер... ешкі тулап ыңыршағын шақса мен де көріп алдым.

Бұдан ары шыдай алмадым. Есік жақта тұрған орындық қолыма қайдан ғана ілінгенін білмеймін.Нартайдың тақыр басын көздеп бар пәрменіммен лақтырдым. Ол бұғып қалды да, артындағы терезесіне барып тиіп, күл-пәршесі шыға сынды.

– Сотталасың, албасты! – деген Нартайдың, «құтырған қу қаншық» деген әйелінің сөзін шала-пұла естіген күйі есіктерін де жаппастан шыға жөнелдім.

Қарлығашты қара жерге беріп, жылап-еңіреп біз қалдық. Санап отырсақ, бұл үйден айналдырған бес жылдың ішінде төрт адам арғы дүниеге аттаныпты. Екеуі – қыз, екеуі – ұл. Екеуі – ауылда, екеуі – майданда. Бірақ қайғыдан адам өлмейді екен, атам мен енем, келмеске кеткендерден гөрі келер деген үміттегі ақанның амандығын ойлай бастады. «ақсағын қойып, сауын бақ»деген қазақ бекер айтпаған шығар... менде де ақаннан басқа қандай тілек, қандай үміт бар еді. рас, он екіде бір гүлі ашылмаған бірі суға ағып, екіншісі – колхоз малына шөп дайындаймыз деп жүріп, қарағай басып жас өмірлерімен тым ерте қоштасты. Жай ғана ойлап қараған пендеге оқыстан өлгендері де шындық. Бірақ оқыс оқиғаның да себепкері бар ғой... рас, соғыста қаза тапқан ақтайлақ пен Бағдатты атқан немістер, ал, Сандуғаш пен Қарлығаштың қыршынын қиған

«су» мен «ағаш» атты тілсіз жау ғана ма... Ол кезде бұлайша тереңдеп ойлауға мұрша болды ма, кейде жападан-жалғыз отырып, кінәлі біреулерді іздеймін де. Бәлкім, соғыс болмаса, буындары бекімей жатып ауыр жұмысқа бармас еді. Жұмысқа бармаса тірі жүрер ме еді, тірі жүрсе ендігі ақарлы-шақарлы семья құрып, ұрпағын жалғар ма еді... қайдан білейін...

айналайын, Қарлығашпен бірге жайлауда шөп шабуда болған осы ауылдағы құрбы-құрдастары, әне, барлығы да үйлі-баранды болып, сәре-сәре ғұмыр кешіп отыр. Бұл менің Қарлығаш өліп, олар тірі қалды деп баянды өмірлеріне қызғана қарағаным емес, жүректі сыздатқан арман, орны толмас өкініштерімді емірене есіме алуым ғой. мен көпке дейін қайын сіңлімді өлдіге қимай, үй ішінен елеңдеп жүрдім. «алма тәте, мен келдім» деп, мойылдай қара көздері жаудырап есікті ашып қалатындай немесе алыс бір жаққа – енемнің төркіні аталатын алтайдың арғы бетіне ұзатылып кеткендей, күндердің күні болғанда кішкентай сәбиін алдына алып, ақ боз атпен тау асып келе жататындай... Оң жақта шымылдықтың ар жағында жансыз жатқан Қарлығаштың сүйегін күзетіп, таң атқанша көз

ілген жоқпын. майшамды өлеусіретіп жағып қойдым. маған ақ кебіннің астындағы Қарлығаш қимылдағандай көрінді. анықтап қараған сайын қозғалатын сияқты. Шошына ұшып тұрдым да, Енеме жүгірдім: – апа-ау, Қарлығаш тірі...

– Қой, қайдағыны айтпа? – деп ұрысып, өліктің жанына жолатпай қойды. – Шал-ау, келініңді ұшықтап жіберші, шошын- ған секілді. а, құдай, кәріңді бізге неге тіге бердің.

Өлгеніне күні бүгінге дейін сенбеймін де. Сол күні аруақтың қозғалғанын өз көзіммен көргенімнен шығар. Бәлкім, адам баласы жан тапсырған соң да бойы біразға дейін суымай, әйтеуір, бір жерінде шырқыраған шыбын жаны сақталып қалар да. мал сойғанда да еттерінің әр жері өз-өзінен дірілдеп жатпай ма... ал Қарлығаштың қимылдағаны рас еді...

Ертеңінде колхоз кеңсесіне шақырды.

– Терезенің құнын төле, әйтпесе сотқа берем, – деп қорқытты Нартай.

– Тіреп тұрған аспаның болса тастап жібер, – дедім тілімді тартпай. Бастықтың құйрығына шала байланып, орнынан босайды деген сөз естігенмін. Жеті басты дәу пері болса да бір тықыр таянар уақыт жеткен секілді.

– албасты, дәл осы жолы сені құртпасам ба, Нартай атым өшсін.

– атыңның өшкеніне тілеулеспін, сотқа бергеннің көкесін мен көрсетермін.

Не де болса ауданға тарттым. мүмкін, менің арызым себепкер болып, қызметінен ертерек қуар деген қулығым да бар. Жаяу-жалпылы жолға шықтым. Егін дән салып, жайқалып тұрған кез. Көктемде арпалысып суғарған еңбегіміз зая кетпепті. Тау басына бұлт ілініп, ауа тымырсықтанып, көп ұзамай жауар нөсерден хабар береді. Терістіктен сусылдап ып-ыстық жел соғып еді, егін теңіздей толқиды. Әлгінде ғана күнбатыстан пайда болған бұлт жел айдады ма, әп-сәтте қоғамдасып, қордасын жинап келеді. «Бұршақ жаумаса жарар еді»,– деп ойладым. алтай жауыны оқыс басталушы еді. Шайдай ашық тұрған аспанда, қара жолдың шаңын бұрқырата үйіріп, әуелі құйынға айналдырады, артынша бармақтай-бармақтай тамшылар қиғаштау ұшып, төпеп ала жөнеледі.

мен шапшаңдата аяңдап, екі шақырымдай жердегі Күркіреме бұлағына жете бергенімде, қаңсып жатқан даланың

шаң-тозаңын қопара қатты жел тұрды. Көзіме кірген тозаңды уқалай Күркіремені әдіптей өскен қалың талдың арасына жасырындым. Бетімді жуайыншы деп еңкейе бергенімде... екі қолы бұлаққа малынып етпетінен жатқан адамды көрдім. Қапелімде шошына шегініп кеттім. Соңғы жылдары соғыстан қашқан белгісіз біреу жүр дегенді талай рет естігенбіз. Наубайханадан нан, колхоз қоймасынан ет ұрлағаны да есімде. Тура безейін деп бір ойладым да: «Жат адам болса ес-түссіз былайша жата ма», – деп біртіндеп жақындадым. алғашында өліп қалған шығар деген сезік жеңдеді. Үсті-басы адам көргісіз, әбден азып-тозған: аяғында тісі ақсиған шәркей бәтеңке, қолтығы сөгіліп, жаға-жеңі қырқылған ескі күпәйке, бұтында тізесі жыртылып, құйрығы тесіліп қалған шалбар (ыстық күнде күпәйке кигені несі деп ойладым), жалаң бас, шаң басқан кір-кір шашы білтеленіп қобырап жатыр. Бұлаққа салақтап қалған екі қолын ағынды су тербеп, денеге жан бітіргендей қозғалақтады. Неге екенін білмеймін, жүрегім тайдай тулап, тізем дірілдеді. Дүниедегі ең қимас адамым жатқандай әрі қорқынышты, әрі аянышты сезім биледі. «Әй, кімсіз, тірімісіз»,– деп, үнім қарлыға дауыстап едім, тіл қатпады. Бойымдағы бар қуатымды жинадым да, тәуекелге басып аунатып қалдым... Суалған жақ шүңірейіп ұясына кіріп кеткен көз, тілім-тілім болып жарылған жүзі өте таныс... таныс болғанда да – өзімнің жанымнан да қымбат көретін затымның баяғыда жоғалтып алып, тот басып жатқан жерінен қайта тауып алғандай толқып кеттім. Жұлынымды қуалай ып-ыстық бір нәрсе жүгіріп өтті де «алла, алла» деп, белімді ұстаған күйі талықсып бара жаттым. Қызық, кенеттен пайда болған әлгі ып-ыстық пәле арқа омыртқаларымды аса шапшаңдықпен қуалап өтіп тура белімнен ұрғаны... Көзім қарауытып, басым айналды. Сонда да ырық бермей ернімді жымқыра тістеген күйі сүйретіліп бұлаққа жақындадым. Сылдырай аққан мөлдір судан алақаныммен көсіп алдым да, бетіме шаштым, ұрттадым. Кеуіп қалған таңдайым жібіп, сарайым салқын тартты. Сонда ғана есімді әрең жинап, кеуде кере ауа жұттым. Әлгі ып-ыстық пәленің уыты тарқағандай болған соң қолыма таянып қайта тұрдым. Неге екенін білмеймін, омырауым дымқылданғандай... Өңірімді ағытып, үңіле қарасам, мына ғажапты естігенің немесе көргенің бар ма, екі емшегімнен сүт тамшылап тұр. Тәңірім-ау,

⇐ Предыдущая 154 155 156 157 158159160 161 162 163 Следующая ⇒