Жұлыннан басталатын жоғарылаған (афферентті) өткізгіш жолдар

39 – сурет. Ауырсыну және температура сезімталдығының ( жұлын – таламустық латералды жол ), жанасу және қысым сезімталдығының (жұлын-таламустық алдыңғы жол ) өткізгіш жолдары.

1 - жұлын – таламустық латералды жол; 2 - жұлын-таламустық алдыңғы жол; 3 – таламус; 4 – латералды ілмек; 5 – ортанғы мидың көлденең кесіндісі; 6 – көпірдің көлденең кесіндісі; 7 - сопақша мидың көлденең кесіндісі; 8 – жұлын түйіні; 9 – жұлынның көлденең кесіндісі.

Бассүйек нервтері арқылы нервтенетін бас терісінен келетін импулстер V, VII, X жұп нервтер құрамында өтіп олардың сезімтал ядроларына аяқталады. Бұл жерден таламусқа барады, одан жоғары көтеріліп, gyrus postcentralis -те аяқталады.  

2. Жанасу және қысым (тактилдік) сезімталдығының өткізгіш жолы, жұлын-таламустық алдыңғы жол, tractus spinothalamicus anterior, деп аталады. Бұл өткізгіш жол да үш нейроннан түзілген. Бірінші, сезімтал нейронның денесі жұлын түйінінде жатады, оның шеткі ұзын өсінділері (дендриттері) теріде орналасқан экстероцепторлары арқылы жанасу және қысым сезімін (ақпаратты) қабылдап, нервтік импулсті қысқа орталық өсінділеріне (аксондарына) өткізеді. Олар артқы түбіршік құрамында жұлынға келіп екіге бөлінеді. Бірінші, негізгі бөлігі артқы мүйіздегі екінші, аралық нейрондарда (сілікпетәрізді ядрода, substantia gelatinosa) аяқталады. Екінші, аралық нейронның аксондары, ақ дәнекер, comissura alba, арқылы жұлынның қарсы жағына 2-3 сегментке жоғары көтеріліп – алдыңғы жіпшеге өтеді. Бұл жол жоғары көтеріліп – сопақша мидың, көпірдің артқы бөліктері, ортаңғы мидың жамылғысы – арқылы өтіп таламустағы үшінші, аралық нейрондарда аяқталады.

      Сопақша мидың оливасынан жоғары бұл жол жұлын-таламустық латералды жолмен қатар жүреді де, екеуі – жұлын ілмегі, lemniscus spinalis, деген екінші атауға ие болады.

      Үшінші нейрон талшықтары (аксондары) ішкі қапшықтың, capsula interna, артқы аяқшасы арқылы өтіп, үлкен ми сыңарының орталық артындағы қатпарында, gyrus postcentralis, аяқталады.

      Сезімтал нейрондардың орталық өсінділерінің екінші бөлігі, жұлынның артқы жіпшесіне өтіп, саналы проприоцептивтік сезімталдықтың өткізгіш жолының (жіңішке және сынатәрізді жолдар) құрамында жоғары көтеріліп, сопақша мидағы жіңішке және сынатәрізді ядролардағы екінші (аралық) нейрондарда аяқталады. Екінші нейрондардың аксондары қарсы жаққа өтіп, медиалды ілмектің (саналы проприоцевтивтік жол) құрамында таламусқа келеді. Таламустағы үшінші нейрон талшықтары ішкі қапшықтың, capsula interna, артқы аяқшасы арқылы (таламус-қартыстық жол, tractus thalamocorticalis) өтіп, үлкен ми сыңарының орталық артындағы қатпарында, gyrus postcentralis,аз бөлігі (5-10%) шекелік жоғарғы үлесшеде, lobulus parietalis superior, аяқталады.

Жұлынның бір жағы зақымданғанда, жанасу және қысым сезу сезімталдығы дененің екінші жағында толығымен бұзылмайды, өйткені ол жақта қиылыспай, артқы жіпше арқылы өтетін жол орналасқан.