ЭЗОТЕРИЗМДІ ЗЕРТТЕУДІҢ МӘДЕНИЕТТАНУЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.

1 ЭЗОТЕРИЗМДІ ЗЕРТТЕУДІҢ МӘДЕНИЕТТАНУЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.

1.1 Эзотеризм түсінігін лигвистикалық-семантиrалық түрғыдан талдау[ZI7]

Біздің уақыт ежелгі дәстүрлермен дәріптелген және іс жүзінде сыналған ізбасарларына, өмір жолдарының идеологиясы мен технологиясын, адамның рухани кеңістіктегі орны мен қызметтерінің ауқымы мен түсінігін бере отырып, көптеген рухани ілімдерді тудырды. Мәдениет тарихы эзотериканың ерекше түрлері, типтері мен формаларының ерекше көптігін ашады.Тиісінше, ежелгі дәуірден бастап, олардың теориялық түсіндірулеріне тырысулар арасында эзотеризм терминін әр түрлі мазмұнмен толтыру әрекеттері белгілі орын алды. Еуропалық білімді адамға эзотериканың күрделі экзотикалық материалын түсінуге көмектесетін параметрлер мен анықтамалық нүктелер жүйесін құру міндеті, бұл адам рухының ең күрделі зертханасында терминнің өзін анықтаудан басталады. Сонымен Эзотеризм дегеніміз не?

Грек сөзі «esoteros» «ішкі», «жеке», «жабық» дегенді білдіреді. Ежелгі грек философтарының арасында бұрыннан бар бұл тұжырымдама мұғалімнің аузынан таңдалған оқушылардың аузына берілетін оқытуды білдірді. Мәселен, Платон арқылы Александриялық неопифагорлықтарға жеткен Пифагор ілімдері шәкірттің рухы мен жанына даналықты ұтымды сіңіруді мақсат еткен. Ежелгі грек философиялық ілімдерінің алдында діни мистериялар, яғни құпия әрекеттер тұрған. Мисттер Элевиндік жұмбақтар кезінде оларға ашылған құпияларды жария етпеуге ант берді.

Ресейлік философиялық әдебиетте бұл ұғым өте кең түсіндіріледі. «Эзотеризм» термині бойынша әртүрлі авторлар контекстке байланысты құбылыстардың алуан түрлілігін білдіреді. Біз кең көзқарастар спектрін анықтадық, оған сәйкес Эзотеризм:

- шындыққа деген қатынастың нақты формасы;

- адамның және қоғамның мәдени және рухани кеңістігіндегі құбылыстың түрі;

- әлеуметтік шындықтың ерекше көрінісі;

- әлеуметтік құбылыс;

- ежелгі дәуірдің діни-философиялық жүйелерінің ішкі мәні, магия, спиритизм және т.б., өткеннің үздік ілімдерінен үзінді;

- әдеттегі жағдайдың өзгеруінен қорқудың рационализациясы ретінде табиғатқа сену;

- ойлау мен көзқарас формасы, ғылымға балама;

- белгілі бір менталитет стилі; -рухани және өмірлік шындық;

- аутистикалық шағылысу;

- элиталық білім нысаны; -әлеуметтік және мәдени вице;

- арнайы ұйымдастырылған және салынған мәдениеттің қуатты қабаты;

- рухани трансценденталды мазмұнды ұтымды жоспарға аудару құралы;

- ақылға қонымсыз, бейсана күшін қолдануға болатын әдістер;

- ғылымнан тыс білім нысаны;

- миф тудыратын білім формалары және қызмет түрлері;

- діни негіздегі рухани сектанттық және партиялылық

мистикалық білім;

- масондықтың теориялық негіздері;

- гносеологиялық алдау;

- қолданыстағы мәдени контекстте көрсетілген шектеулерден шығу формасы және белгілі бір мағынада оны сынау;

- адамзаттың көрінбейтін тарихының мәдени-философиялық моделі;

- шынайы «вис терго» («жасырын күш»), ол халықтарды қозғалысқа келтіреді, олардың тұрақтылығы мен күшін қамтамасыз етеді және т.б.

Байқап отырғандарыңыздай пікірлер мен идеялардың ауқымы өте кең. Мұның бәрі бірдей құбылыстар ауқымына қатысты. Осы анықтамалардың кейбіреулері эзотериканың мәніне емес, оның функциялары мен олардың көріну формаларына сілтеме жасайды. Осылайша, эзотерика тұжырымдамасы аясында Веккердің анықтамаларына сәйкес, оларды бөліп, басқаша атауға болатын бірқатар формациялар пайда болады.

Автор қоғамның рухани дамуының қызмет ету ерекшеліктерін, жай-күйін және сипатын талдау, эзотерика құбылысының мәнін құрайтын маңызды элементтерді анықтауға мүмкіндік береді деп санайды.

Біріншіден, бұл болмыстың негізгі қағидалары мен заңдылықтары , әртүрлі идеялармен, тұжырымдамалармен, жабық сипаттағы теориялармен және ілімдермен берілген білім. Әдетте, ол қоғам қабылдаған парадигмаларға сәйкес келмейді, бірақ ғылыми-логикалық өңдеуді және мәдениетке енгізуді қажет етеді. Қолданыстағы жүйеге сәйкес келмейтін осы білімді қабылдау мәселесі туындайды. Бұл ғылымға ғана емес, жалпы мәдениетке, оның ішінде өнерге де қатысты.

Мәдениеттегі эзотеризм бағытына сипаттама бере отырып, бастапқы екіжақтылық оның белгілері ретінде атап өтіледі: эзотерика тарихта әрдайым нақты және жалпыға бірдей жарамды; бұл нақты тарихи уақыт пен белгілі бір қоғамға байланысты және тұтастай әлеуметтік-мәдени процеске жатады; оның тенденцияларын сіңіріп, оны өз идеяларымен қоректендіреді. Эзотеризм - бұл дәстүрдің немесе жазудың арқасында адамзат тарихының бізге белгілі барлық кезеңдерінде кез-келген адамзат қауымдастығының мәдени элементі ретінде болатын өзіндік әмбебап құбылыс. Эзотеризм мәдениеттің жанын, адамзат өркениетінің тұрақты құндылығын құрайтын дәуірден-дәуірге берілетін мәңгілік мазмұнды қамтиды. Эзотерикалық ілімдер адамның терең табиғатына жүгінеді, бұл олардың өміршеңдігі мен маңыздылығын анықтайды.

Көптеген философиялық сөздіктерге сәйкес[См.: Философский словарь. М., Политиздат, 1980. С.420], «эзотерика» термині тек бастамашыларға арналған, мамандарға ғана түсінікті идеяны, теорияны білдіру үшін қолданылса, кейбір сөздіктерде керісінше, «экзотерика» термині «танымал», «қарапайым адамға қол жетімді» мағынасында қолданылады. Бұл ұғымдар сонымен қатар құбылыстардың ішкі, маңызды (эзотерикалық) және сыртқы (экзотериялық) байланыстарын түсіндіреді.

Кез келген азды-көпті терең оқытуда ілім рухы мен әрпі, мәні мен құбылысы, өзегі мен қабығы бірін-бірі толықтыратын сияқты, бірін-бірі толықтыратын эзотерикалық және экзотерикалық сәттер бар. Егер сөздің этимологиясын ескеретін болсақ, онда «эзотерра» (грек тілінен аударғанда) - әртүрлі философиялық мектептердің үй-жайлары мен аулаларының геометриялық құрылымынан шыққан ішкі жер. Бұл ежелгі Грецияға тән ғимарат болған. Платонның академиясының кіреберісінде: «Мұнда геометрияны білмейтін адам кірмесін» деген жазу ілінгенболған екен.[ZI8]

Оксфорд сөздігіне сәйкес: Esoteric,a (Of philosophical doctrin es ets.) meantonly for the initiated; (of disciples) initiated; private, confidential. Hence Al a.~ adv.[f. Gk. esoterikos][См.: The concise OXFORD DICTIONERY of currenten eglish. Edited by H.W.Fowler and
F.G.Fowler based on The Oxford Dictionery Fourth edition Revised by E.Mc INTOSH Oxford University
Press. - Warshawa:Pannstwowe Wydawnictwo Naukove, 1956. C.405.] термині эзотеризм философиялық және басқа сипаттағы кез-келген құпия доктриналарға ғана емес, сонымен қатар белгілі бір пәндерге, тақырыптарға бағышталуды ұсынатын кеңірек мағынаны қамтиды[ZI9] .

Көбінесе, эзотеризм бірқатар ілімдерді санаумен байланысты. Оларға гностицизм, теософия, антропософия, магия, алхимия, астрология, масондық және т.б. жатады. М.Волошиннің «Теософия туралы» мақаласында[См.:Волошин M. О теософии//Наука и религия.- I990J&2] құпия ғылымдардың екі саласын ажыратады. Соның бірі - әлем заңдылықтарын іштен зерттеу. Осыған ұқсас көзқарасты Э.Шюре мен А.Бесантан кездестіруге болады [См.:Шюре Э. Великие посященные. Очерк эзотеризма религий.М.,1991; Безант А. Что такое
теософия?// АУМ. Синтез мистических учений Запада и Востока.М., 1991 ..№1.; Мистики XX века. Эн-
циклопедия,-М.1996.][ZI10] .

Эзотерикалық ілім - бұл эзотерикалық шындықтың сипаттамасы, оған қарай жылжу және оның шеңберінде қалу тәжірибесі. Ол эзотерикалық тәжірибенің көрінісі мен бекітілуінің бір шарты ретінде қалыптастырумен қатар жасалады және эзотерикалық мәдениет құтқару мұратымен сипатталады. Діннен айырмашылығы, бұл құтқару Құдайда емес, алдын-ала емес, шынайы шындықты жеке-дара алу ретінде көрінеді. Эзотерикалық құтқару үшін ерекше жол және тұлғаны түбегейлі өзгерту қажет.

Кез-келген діни ілімнің эзотерикалық және экзотерикалық жағы бар. Дегенмен, эзотерикизм міндетті түрде діни сипатта болмайды. Эзотеризм рухтың интуиция, ар-ождан және трансценденттік сфераларда жанның мистикалық қалуы сияқты қабілеттері арқылы болмыстың түпкі мәнін түсінумен байланысты.[См.: Современный философский словарь.-М.: Одиссей, 1996.- С.585-586]

Қорытынды шығару кажет. Лингвистақалық-семантикалық түрғыдан эзотеризм терминді қарастырғанда қандай тұжырымдаманы жасауға болады

Тіл біліміндегі қазіргі жағдайды ғалымдар поли-парадигма ретінде анықтайды, бұл объектінің әр түрлі білім парадигмаларында бір уақытта әр түрлі бағытта талдауға байланысты. Сонымен, В.И. Шаховский лингвистикалық ғылыммен қатар өмір сүретін парадигмаларын «антропоцентристік, функционалдық, коммуникативті, когнитивтік, текстоцетрлік, прагматикалық т.б» деп атайды [Шаховский 1998, б. 59 ].ХХІ ғасырдағы орыс тіл біліміндегі антропоцентристік тәсілдің үстем және жан-жақты рөлі - ғылыми координаттардың бүкіл жүйесінің орталығында адамның айқын «заңдастырылған» жағдайына байланысты.ХХ ғасыр тіл біліміндегі «ең маңызды әдістемелік ауысым». - «тіл білімінен имманенттік лингвистикаға антропологиялық лингвистикаға көшу», «егер ол тіл табиғатына тек адамнан және оның әлемінен ғана жетуге болады деген оймен одан әрі күшейеді». [Рузин, 1993, б. 48].Антропоцентристік мегапарадигманың негізгі бағыты - тілдік тұлға, сөйлеу-ойлау қызметінің субъектісі, мәтіндік массивтерге түсірілген әртүрлі типтегі дискурстарды құру немесе қабылдау.

Зерттелген лингвистикалық материал тұрғысынан бұл тараудың ғылыми өзектілігі ХХ-ХХІ ғасырлар тоғысында классикалық ретінде сақталған кең мәтіндер қабаты ұсынылған оқырмандар мен заманауи авторлардың қызығушылығын арттырған эзотеризм түсінігін зерттеуге байланысты. Эзотерика түсінігі өмірдің рухани мәнін алдыңғы орынға қоятын және адам болмысының барлық материалдық көріністерін «өзге әлемнің» көрінбейтін құбылыстарына бағындыратын адамның ерекше дүниетанымын білдіреді.Мыңдаған жылдар бойы бұл проблемалар адамзатты алаңдатқан, олардың әртүрлі түсініктемелері барлық ұлттық мәдениеттер мен әр түрлі тілдердегі мәтіндерде көрініс табады.Объективті жағынан, эзотерика түсінігінің жалпы – ортақ теориясын қалыптастыру үшін ғылыми алғышарттар пісіп жетілді, оның кейбір аспектілері енді дами бастады. Интернетте, эзотерикалық мәселелер тек қана қазіргі заманғы гуманитарлық ғылымдардағы философиялық-мәдени білім шеңберінде зерттеледі. [См. напр.:https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B1%D1%81%D1%83%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%3A%D0%AD%D0%B7%D0%BE%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B7%D0%BC].

Эзотерикалық мәдениеттің модернизациясы көптеген құрылымдардың өзгеру кезеңдерін қоса алғанда, дағдарыс ретінде белгіленген позициялардың көптігімен байланысты. Эзотерикалық мәдениеттің тартымдылығы қазіргі кезде болмыстың күрделі мәселелерін өзінің табиғаты бойынша түсіндіруге қабілетті болуымен байланысты.Ол әлемнің құрылымын құрайтын және оның дамуын анықтайтын күрделі қатынастардың себептерін, салдарын, мағыналары мен үйлесімдігін түсіндіруге мүмкіндік беретін бірыңғай принциптің айналасында ұйымдастырылған барлық таным құралдарын біріктіреді »[Белякова, 2003, б. 3].Эзотерикалық мәдениет элементтерінің адам өмірінің барлық салаларында - ғылымда, өнерде, дінде, ертегілерде, эпостарда, рәсімдерде, дәстүрлерде болуы туралы тезистер; оны жалпы адамзаттық мәдениеттің ажырамас бөлігі ретінде қарастыруы; оны құндылықтарды сақтайтын арнайы аккумулятор ретінде қарастыруы ; тұлға қабілетін дамытуда ерекше маңызы, оның құндылықтарын қалыптастыруы негізгі ғылыми ережелерге айналады [Сонда, 8 б.].

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 Следующая ⇒