|
|||
Векторлық үлгілеу әдістері 4 страницаҚабаттар – мәліметтер көзін, сонымен бірге мәліметтер көзін бейнелеу қасиеттерін табу жолдарын сақтайды. Қабаттар іс жүзіндегі географиялық мәліметтерді сақтамайды, бірақ мәліметтер көзінде бар мәліметтерге сілтеме жасайды. Мәліметтер көзіне төмендегі мәліметтер жатады: · мәліметтердің векторлық жинақтары: shapefiles, автоматтанған жобалау файлдары (CAD), geodatabase және SDE мәліметтер базасы; · мәліметтердің растрлық жинақтары: гридтер мен суреттер; · мәліметтердің кестелік жинақтары: INFO, dBase және RDBMS кестелер; · тин мәліметтер жинақтары: TINs. Осы тәсіл бойынша мәліметтерге сілтеме жасау карта бетінде ең жаңа ақпараттарды автоматты түрде ГАЖ мәліметтер базасында көрсетуге мүмкіндік береді. Қабаттар картаның сақталған документінің (.mxd файл) бөлігі ретінде сақталады, бірақ олар тікелей тәуелсіз файлдар ретінде сақтала алады. Қабат файлдары (.lyr) символдар мен мәліметтердің анықталған көздері үшін қажетті қасиеттерін алдын ала анықтайтын оңтайлы әдіс. Сандық картография қазіргі кездегі технологияға байланысты қолданылып жүрген түсірісті кешен болып табылады. Сандық картография өзінің құрамына лазерлік сканер жəне сандық аэрофотокамераны біріктіреді. Сандық картография жергілікті жердің жəне жер бедерінің, ортотопландардың, қосалқы материалдардың жоғары дəлдікті сандық үлгісін бірден алуға мүмкіндік береді жəне соңғы өнімдердің сапасын көтеруге ықпал етеді. Соңғы өнім ретінде сандық топографиялық план алынады. Сандық картография қазіргі кездегі технологияға байланысты қолданылып жүрген түсірісті кешен болып табылады. Сандық картография өзінің құрамына лазерлік сканер жəне сандық аэрофотокамераны біріктіреді. Сандық картография жергілікті жердің жəне жер бедерінің, ортотопландардың, қосалқы материалдардың жоғары дəлдікті сандық үлгісін бірден алуға мүмкіндік береді жəне соңғы өнімдердің сапасын көтеруге ықпал етеді. Соңғы өнім ретінде сандық топографиялық план алынады. Сандық картография мыналарды қамтиды: 1. Аумақты нақты бағалау жəне анықтау; 2. Қазба байлықтардың қорларын анықтау; 3. Аумақтар мен транспорттарды, байланыс, коммуникацияларды басқаратын ГАЖ- дарды құру; 4. Құрылыстың жобалау нысандарын қамту; 5. Инженерлік, ауылшаруашылық, орманшылық, сулық жəне т.б. ізденістерді; 6. Экологиялық, геологиялық, картографиялың мониторингтерді; 7. Бизнесте, саясатта шешім қабылдауға қолдау жасау. Сандық картография- бұл: Жаңа технология бойынша жасалған; жоғары сапалы картографиялық мəліметтері болып табылады; нысаның- бағытты жергілікті жердің жобалық үлгісін қамтиды; топографиялық нысандардың геометриялық түзеулерінен өткен. Сандық карталар ауыстырылымды форматта болуы мүмкін: (MIF/MID) MapInfo, (СDR ) Corel DRAW, (DXF) AutoCAD, (DBF) DBASE( DB ) РАRADOX, (ASCII) WinGIS, (PCX), (ВМР), (TIFF) жəнет.б. Нысаның масштабына қарай сандық карталар растрлық, векторлық немесе аралас үлгілерде болуы мүмкін. Сандық картография компьютер арқылы карталар жасау жəне оған талдау жасау жұмысын атқарады.
22. ГАЖ-ғы мәліметтердің растрлық форматына сипаттама беріңіз. Растрлық формат-картографиялық ақпараттың автоматтандырылған тәсілінің бір түрі, мұнда ақпаратты жолдар мен бағаналардың көмегімен іске асырылады. Қазіргі уақытта осы тәсілді кеңінен қолдануға төмендегідей факторлар әсер етіп отыр. сандалған мәліметтердің ЭЕМ-нің жадында көп орын алуы; сандалған зерзаттарды автоматты түрде иденфикациялаудың қиындығы; сканерлейтін құралдардың бағасының қымбаттығы; растрлық кескіндер матрица түрінде өңделеді. Кескіндерді кіргізгенде, нүктелер мен сызықтарға «1» деген мағына береді, ал фон «0» цифрасымен кодталады. Егер де сканерленетін сызықтың қалыңдығы 1мм болса, ал растрдың размері 0,1мм болса, онда ЭЕМ-нің жадысында осы контурдың линиясын көрсету үшін 10 ұяшық «1» деген кодпен беріледі. Растрды кіргізу келесі этаптардан тұрады: сканерлеу: графикалық мәліметтерді сандық түрге ауыстыру; растрлық ақпаратты өңдеу (фильтрация); қосу және осьтік сызықтарды көрсету; векторлық форматты түрде мәліметтерді сақтауға көшу; мәліметтердің МБ-сін жазу. растрлық модельде нысандар үздіксіз кеңістікте ұяшықтар түрінде көрсетіледі. Растрлы суреттемелер – графикалық объектілерді сканерлеу нәтижесінде алынуы мүмкін. Растрлы бейнелер өзінше жеке элемент құраушылар мәндерінің жинағын береді, ол сканерленген картаға немесе көрініске ұқсас.Растрлық форматты байлау түрлері-Топографиялық картаны кеңістікте орналастыру үшін сканерден өткізіп, TIF жəне JPEG форматында сақтайды. Оны растр деген папкада сақтаймыз. Ең бірінші папка ашамыз. Оның ішінен растр, вектор, слой, Рабочий набор деген папкалар ашамыз. ArcCatalog- тан растр ішіндегі М 40/07 TIF форматқа барып, проекциясын анықтаймыз. Ол үшін картага барып тышқанның оң жағын басып, свойство→изменитьке кіреміз. Оның ішінде Выбрать → Projekted Coordinate Systems→ Gauss Kruger→ Pulkovo 1942.→ Pulkovo 1942 GK zone 13N → добавить → Ок. ArcMAP-та картаға поекция береміз. Пуск→ Программы → ArcGis 9.3.→ArcMAP-ты ашамыз. Слой (оң жақ кнопкасы) → свойства →системы координаты →предопределенные →Projected Coordinetc Sistema →Continental →Asia →Asia north Equidstant. +Добавить данные «растр» папкасына барып, М 40/07.jpg добавить карту дейміз. Біздің экрандағы картаның сол жақ бұрышынан бастап, сағат тілімен 4 координата x-y координатасының тірек нүктесін қоямыз. Ол үшін перейти точки ху белгісін қолданамыз. х0у белгіні басамыз. Кесте шығады. Долгота – х, широтаға – у жазамыз.→ Enter→ добавить подписанную точку→ полный экстент. Осылай қалған 3 координатаны жасап шығамыз. Бәрін біткеннен соң 1 нүктені тауып соның үстінен добавить опорные точки белгісін алып бір рет басып келесі бұрышын прейти к инструмент басып шыққан нүктеге басамыз. 4 координатаны осылай жасап шығамыз. Содан кейін перевязка жасаймыз. Пространственная привязка→ трансформировать→ растр→ добавить → сохранить . ArcMAP-та ашамыз. Картадағы қараны алып тастау слои→ своиства→ симболы → показать значение фона v → Ок Карта қисайып тұрса слои→ системы координат→ изменить→Central_Meridian картаның центрін жазамыз→ Ок→ Ок 23. Координаттар жүйесін атаңыз. Кеңістіктік байлауға анықтама беріңіз. Әртүрлі территориялардағы проекциялар айырмашылығын көрсетіңіз. Координаттар жүйелері:Географиялық, ең танымал сфералық координаттар жүйесі, ендік және бойлық арқылы өлшенеді. Бұл жүйе жер бетінің қандай да бір нүктесінің орнын индентификациялау үшін пайдаланылады. Орналасуға сілтеме жасау қабілеті үшін сфералық координаттар жүйесі Географиялық Координаттар Жүйесі немесе Ғаламдық Сілтеме Жүйесі ретінде танымал. Бойлық және ендік – жердің орталығынан жер бетіндегі пунктқа дейін өлшенген бұрыштар. Бойлық шығыс пен батыс, ал ендік солтүстік және оңтүстікпен өлшенеді. Бойлық сызықтарын меридиан деп те атайды, олар Солтүстік және Оңтүстік полюстар аралығында таралған. Ендіктің екінші аты параллель, жер шарын параллель сақиналармен қоршап жатыр. Бойлық пен ендік дәстүрлі түрде градустар, минуттар және секундтармен есептеледі (DMS). Бойлық Басты Меридиандағы 0одиапазоннан (Англия, Гринвич арқылы өтетін меридиан) шығысқа қарай 180о аралығын қамтиды. Тегістер (Плоские), сфералық координаттарда өлшемдерді жасау қиын болғандықтан, географиялық мәліметтер тегіс координаттар жүйесінде (жиі Декарт координаттар жүйесі деп аталады) проекцияланады. Тегіс бетте жер бетінің орналасуы тордың ортасынан өтетін х, у координаттарымен идентификацияланады. Әрбір орналасу горизонталды және вертикалды орналасқан екі мәнге ие болады. Осы екі мәнді х-координат және у-координат деп атайды. ArcGis – бұл геоақпараттық жүйені (ГАЖ) құруға арналған бағдарламалық өнімдердің шоғырланған жиынтығы.ArcGis, кеңістіктік мəліметтерді құруға, басқаруға, интеграцияға, талдауға, бейнелеу жəне көрсетуге қолданылады. ArcGis-дің бағдарламалық өнімдері, ГАЖ-функционалдық пен бизнес-логика қажет етілетін барлық жерлерде үстел үсті, серверлік жəне тұтынушы қосымшаларында, WEB арқылы, «алаңда» немесе ұтқыр құрылғыларында қолдануға мүмкіндік береді. ArcGis бағдарламалық өнімдерінің сызғышы «үйлесімділік» ұранымен өңделініп, СОМ, Net, Java, XHL, SOAP объекттік архитектурасын қосқанда, компьютерлік саланың стандарттары негізінде құрылған.ArcGis архитектурасының ауқымдылығы бағдарламалық қамтамасыздандырудың көптұтынушылық саралауы мен мəліметтерді жаңартуға арналған бірыңғай ортаның қажет болуы, жеке тұтынушылар мен ірі компанияларға бағдарламалық қамтамасыздандырудың біркелкі келетіндігін білдіреді. Картографиялық құжаттарды бейнелеу, мөлдірлікті қолдану, бұл тек ArcGIS-де визуализациялау мүмкіндіктерінің негізгі бөлігі ғана. Кеңістікте мəліметтердің үш өлшемді визуализациялауы, динамикалық мəліметтер түсінігі ұсыну, сонымен қатар желілік объектілер схемасы автоматты түрде генерациялау сияқты ArcGIS функциялары ГАЖ-дың пайдалану аумағын мəнді ұлғайтады. Реалистік 3 өлшемді кеңістіктерді, жердің сандық үлгісі, аэро жəне космо суреттер, кез-келген векторлық мəліметтер, қолдану арқылы құрмай, осы көріністерді интернетте жариялау. ArcGIS-бен жұмыс жасайтын диаграммалардың көптеген түрлері, олардың түсін географиялық объектілер түсімен синхрондауы, динамикалық байланысы, сонымен қатар карталармен анимацияны құруға, ойнатуға жəне экспорттауға арналған құралдар зерттеу нəтижелерін тұтынушыға ерекше кез-келген көрнекі жəне түсінікті тəсілмен мүмкіндік береді. ГАЖ келесі сұрақтарға жауап бере алады: • берілген облыста не орналасқан? • берілген шарт жиынтығын қанағаттандыратын облыс қайда орналасқан? Заманауи ГАЖ карталарды жеке тақырыптық қабат түріндегі графикалық мәліметтерді сақтау есебінен қолдануды, ал олардың нысандардың сапалық және сандық сипаттамаларын мәліметтер базасы түрінде қолдануды кеңейтті. Картографиялық проекция – бұл элипсоид немесе шар бетінің математикалық жағынан анықталған картадағы бейнесі. Картографиялық проекцияларда бұрмаланулардың келесі түрлері болуы мүмкін. -Ұзындықтың бұрмалануы – осының нəтижесінде əр нүктеде жəне əр бағыттакарталардың масштабы тұрақсыз, ал сызықтың ұзындығы жəнеарақашықтығы бұрмаланады. -Аудандардың бұрмалануы – картадағы əр нүктелердегі аудандарыныңмасштабтары əртүрлі, бұл ұзындықтың бұрмалануының салдары болыптабылады жəне нысандардың өлшемдерін бұзады. -Бұрыштардың бұрмалануы – картадағы бағыттың арасындағы бұрыштаржергілікті жердегі сол бұрыштардан біршама бұрмаланады. -Пішіндердің бұрмалануы – картадағы фигуралар өзгертілген жəне жергіліктіжердегі фигураларға ұқсамайды, яғни бұрыштық бұрмаланумен тікелейбайланысты дегенді білдіреді. Проекцияның таңдауына әсер ететін факторла 1) Картографияланатын территорияның географиялық ерекшеліктері, жер шарында оның орналасуы, өлшемдері, конфигурациясы. 2) Картаның бағытталуы, масштаб және картаның тақырыбы, ұсынылатын тұтынушылардың ортасы. 3) Карталарды қолданудың әдістері, жағдайлары, мәселелер, өлшеулер нәтижесінің дәлдігіне талап қою. 4) Проекцияның өзіндік ерекшеліктері-ұзындық,аудандық,бұрыштық бұрмаланудың өлшемі және меридиандар мен параллельдердің пішімі, олардың симметриялы болуы, полюстердің бейнесі, жақын арақашықтығы қисықтың сызықтығы.Жекеленген мемлекеттің карталары – әкімшілік облыстың, провинцияның карталары тең бұрышты және тең көлемді конустық немесе азимутальдық проекцияда жасалады, бірақ көбінесе территорияның конфигурациясы жер шарындағы орнына тәуелді. Геобайлау дегеніміз картаны кеңістікте байлау немесе орналастыру болып табылады. 24. ГАЖ-ғы мәліметтердің векторлық форматына сипаттама беріңіз. Векторлық формат – геоинформатикадағы ең жаңа немесе кең қолданылатын тәсіл. Мұнда картографиялық мәліметтерді формализациялау төмендегідей атрибуттар көмегімен іске асырылады. Ол: нүкте, кесінді-екі нүктені қосатын сызық, сегмент-екі және одан да көп сызықты қосады және осы сегменттер қосындысын контур немесе аудан деп аталады. Бұл әдісте картаны кеңістікте байлағаннан кейінгі қабаттар жасалады. Векторлық моделде әрбір нысан кесте жолымен беріледі. Ал нысан формасы кеңістіктегі координат х, у нүктелерімен анықталады. Аудандық полигондар шекараларымен анықталады және тұйықталған полигон түрінде көрсетіледі. Шекаралар ретінде жерді пайдалану учаскелері үшін нақты бекітілген шекаралар пайдалануы мүмкін. Векторлық көрсетуде – қос координатаның жиынтығы түріндегі нүктелік, сызықтық, полигонды кеңістік нысандардың цифрлық көрінісі. Деректер векторлық құрылымдарда сызық және оданда көп координаттардан тұрады. Векторлық моделдер әртүрлі тәсілдермен алынады. Ең көп тарағаны - сканерленген(растрлы) бейнені векторлау. Бұл тәсіл векторлық объектілерді сканерленген бейнеден бөлу мен оларды векторлық форматта алудан тұрады Векторлық үлгілеу әдістері Мәліметтердің векторлық үлгісі әрбір жер бетін изосызықтар сериясы түрінде көрсетеді, жер беті сипаттамаларын есептеуде қолданылады.Мысалы, белгілі бір нүктедегі немесе бағыттағы жер беті еңістігі сияқты жер бетіне қатысты мәліметтерді талдағанда қолданады.Қазіргі кезде графикалық акпараттарды енгізу туралы және картографиялық акпараттарды еңдейтін алгоритмдердің жұмысы негізінде де қолдануға жеңіл әдістердің бірі векторлық «құрылымдарға нүктелік, сызықтық жэне контурлық мәліметтер жатады.Контурлық өзінің ұқсас зерзатгьщ, яғни нүктелік, сызықтық,рвитурлық зерзаттармен сәйкес келеді.Картографиялық мэліметтерді векторлық әдіспен нысандандьфу ірафикалық элементтердің бірнеше түрлерінің көмегімен жүзеге асады.Нүктелік-бірінші элементтің ХҮ координаттарымен беріледі.Картографиялық мэліметтерді векторлық әдіспен көрсету:а) графикалық элементтер жиыны; б) мәліметтер ұйымының бөлімі; в) қиын контурға мысал — “аралдар”. Көптеген нүктелік зерзаттар бір қабат түзеді, олар векторлық форматта ретсіз түрде де беріледі. Онда жүйеліліктің әрқайсысы 3 санда болады. Олар: зерзаттардың бірегей идентификаңиялау нөмірі, координаттың ХҮ мәндері.Кесінділер- түзу екі нүктені қосатын сызық.Сегменттер- кескіндер жиынтығы, торлық нүкте - үш кескінді қосатын нүкте.Полигонжүйенің контурлық сегментінен кұралған.Олардың бүкіл картоғрафиялық мәліметтерді көрсетіп тұрғанын көруге болады.Мысалы, аудандық, сызықтық және нүктелік зерзаттар. Сызыктық зерзатка тоқталсақ (жол немесе су тораптары ретінде беріледі), олар көбінесе нүктелердің жиынтығынан тұрады. Картада кез келген осы сызықтық зерзаттың бағытын анықтауда алғашқы кезде төмендегі сызба векторизатор қолданылған болаты 25. Layerформатын сипаттаңыз. Полигоналді қабат құру.(Көлдер мысалында) а) сандық және текстік баған ашу; ә) карегорияларга бөлу: (ащы, тұщы көлдер) б) мәліметтерді енгізу; в) символ таңдау; г) Layer форматында сақтау; ArcCatalog (өз папканды тандап) → Вектор(оң жағын басамыз)→ новый→шейп файл→таблица шыгады: Имя: озера Тип объектов: Polygon Редактировать: импорт→растр→.imj ( форматында) →ОК
а) ArcMap→открыть(өз картанды шакырып) Текстік баған ашу: озера(оң жақ кнопканы)→Открыть таблицу атрибутов (редактировать қосылып тұрмауы қажет )→опции→добавить поле→ Имя: название Тип: Text →Ok Сандық баған ашу: осыған ұқсас бірақ Тип: Short Integer – қысқа сандар үшін. Тип:Long Integer – ұзын сандар үшін
ә) редактировать→начать редактировать (озера)→қаламды алып керекті көлді белгілейміз→таблица атрибутов ты ашып id береміз. Мысалы: ащы көл-1; түщы көл-2; деп белгілейміз.
б) Таблица атрибутовты ашып (редактировать активті болып тұруы қажет) id – 1болса ; названияга –ащы көл id – 2 ; название – тұщы көл
в) озера(оң жақ кнопка)→свойства→симболы→категорий→ id→(все другие значение дегі v-алып тастаймыз)→добавить все→ОК
г) laуer форматында сақтау үшін: озера(оң жақ кнопка) → сохранить как файл слоя... → папка слои→сохранить 26. Карта шаблондары туралы айтыңыз. Карта шаблондарының қолданылуын сипаттаңыз. Карта шаблондары құрастырылымдарды тез арада аяқтауға мүмкіндік береді. Ол үшін ArcMap – ты ашып, пайда болған диалогты терезеде начать работу в ArcMap с шаблоном деген опцияны таңдай отырып жұмыс жасаймыз.Яғни: 1. ArcMap- тағы шаблондарды үйрену: 2. Карталарды өзгерту және оған жеке өзінің мәліметтерді қосу; 3. Карта аннотацияларының орнын ауыстыру; 4. Құрастырылымдарды өзгерту; ArcMap- та шаблондармен жұмыс жасаған кезде аз уақыт ішінде карта құрастыра аламыз. Кейбір шаблондар: карта құрылымдарын анықтайды: беттің бағдарлауы, өлшем және деректердің фрейімінің жағдайы, карта элементтерінің құрылымы, карта пішіні және картаға деректер енгізу. Жаңа карта шаблондарымен жұмыс жасаған кезде біз карта құжаттарымен жұмыс жасаймыз.Карта құжаттарымен жұмыс жасағандықтан, картаға өз калауымыз бойынша өзгерістер енгізуімізге болады. Кез келген жағдайда құрастырылым түрінде дайын карта шаблондарын қолдануға болады. Ол үшін компоновка аспаптар панеліндегі изменить компоновку деген батырманы таңдау қажет, Жасалынған картаны шаблон ретінде сақтауға болады. Сохранить как тип ( Save as Type) → c документа ( Document ( .mxd)) → на шаблон ( Template (.mxt)). Бұл арқылы құрылған құрастылырылымдарды қайта қолдануға болады. 27. Карта компановкасының элеметтерін айтыңыз. Карта компановкасы процесін анықтаңыз. Картограмма, картодиаграмма, нүктелік тəсіл, белгілік тəсіл сияқты бейнелеу 28. Arc Map-ғы Мәліметтер түрі мен Компановка түрі арасындағы ерекшеліктер мен айырмашылықтарын ажыратыңыз. Вид данных - географиялық қабаттармен жұмыс жасауға, əртүрлі символдарды анықтауға, анализ жасауға мүмкіндік береді. Мұнда негізгі картографиялық жұмыстар жасалынады. Вид компоновки - вид данныхта жасалған картаны безендіру, яғни легенда құрастырылады, тақырыбы жазылады, мəліметтер базасы, қағаз көлемі, масштабы жəне т.б. көрсетіледі. 23.Географиялық мәліметтер базасы. Құрылысы, кеңістіктік объектілер класының шейп файлдан айырмашылығы. Геомəліметтер базасы .Векторлық жəне растрлік, адрестік нүктелер геодезиялық өлшем мəліметтері, метомəліметтер жəне көптеген басқа да əр түрлі мəліметтердің құрылымы мен сақтау ережелерін анықтайтын үлгі. Географиялық мәліметтерді сақтауда шейп файлдар мен мәліметтер базасы жасалған. Шейп файлдар географиялық мәліметтерді сақтау үшін керек. Өзінің атқаратын қызметіне байланысты шейп файлдар манызды жұмыстар атқарады, соның бірі мәліметтерді ауыстырумен танымал.Шейп файлдар тек қарапайым географиялық мәліметтерді сақтау үшін ғана жасалса,қазіргі таңда маңызды жұмыстарды атқаратын бағдарламанның біріне айналып отыр. Шейп файлдар қолданыста қарапайым және оңай болғанымен, геомәліметтермен жұмыс атқаруда оларда шектеулер кездеседі. Мыналар: Географиялық мәліметтер тек шейп файлда кеңістік обьектер мен атрибуттарды сақтап қоймай,басқа да жұмыстар атқарады. Мысалы аннотаци, атрибуттық байланыстар, топологиялық байланыстар мен координаталық дәлділікпен, оны шешу жолдары, атрибутық домендер сияқты қызметтер көрсетеді. Бірақ бұл географиялық мәліметтерді сақталатын ақпараттар,олар шейп файлға еш қатысы жоқ.
|
|||
|