адалау жұмыстарының дəлдігі 2 страница

Графоаналитикалық əдіс. Графоаналитикалық əдісте жобалаудың бастапқы берілімдерінің біразын топографиялық планнан графикалық жолмен, ал қалғанын аналитикалық жол мен анықтайды. Графоаналитикалық əдісті көбінесе қайта құрылып немесе өзгертіліп жатқан өндірістің бас планын құрастыруда қолданылады. Мұнда бұрыннан бар ғимараттар мен құрылымдарды, жаңадан салынбақшыларымен аналитикалық əдіс арқылы байланыстырады. Мұнда геодезиялық негіз қосындарын пайдалана отырып, бұрыннан бар ғимарат бұрыштарының, инженерлік торап құдықтарының, ғимаратаралық жолдардың қиылысу жəне басқаларының координаталарын анықтайды.

Геодезиялық дайындық жұмыстары қадалау тəсімін құрастырумен аяқталады, мұнда көрсетілетіндер: геодезиялық негіз қосындары, тірек нүктелері жəне ғимараттар мен құрылыстардың негізгі осьтері, бұрыштық жəне сызықтық өлшеулердің аналитикалық берілімдері, осьтер бойынша ғимараттардың өлшемдері, эскиздік сызбалар жəне с.с.

2.2 Жобалық құрылыс нүктелерін нақтылыққа шығару

Жер рельефінің жағдайына байланысты құрылымдар мен торлы тораптардың нүктелерінің салыстырмалы жағдайы, сонымен бірге өлшеу дәлдігі, құрылымдардың осьтері мен жобаның басқа да нүктелерінің қиылысу нүктелерін жоспарлы түрде бөлудің әртүрлі әдістері қолданылады. Ең көп таралған әдістер төмендегілер.

Тікбұрышты координаталар әдісі

Тікбұрышты координаталар әдісі (перпендикуляр) әдетте ғимарат торының қатысуымен қолданылады. Нүктелерді осылайша бөлу үшін бастапқы мәліметтер ретінде құрылыс торының нүктелері мен құрылымның нүктелерінің тікбұрышты координаттары қолданылады.

Құрылыстың негізгі осінің C және D нүктелерінің орналасуын құрылымның 3A4B және 3A5B нүктелерінен табу керек (1.20-сурет). С және D нүктелерінің координаталары тор жүйесінде

, ;

, .

3A4B және 3A5B пункттері мен C және D нүктелерінің координаталары арқылы қашықтықтарды есептейді және :

м; м;

м; м.

1.20 сурет Перпендикуляр әдісін қолданып нүктелерді белгілеу

3 A4B және 3 A5B нүктелерінен сегменттер және. Алынған нүктелерде теодолитті қолдана отырып, бұрыштар түзіліп, кесінділер перпендикуляр сызылады. Бұрыштар мен сызықтардың орналасу дәлдігі құрылымның сипаттамаларына сәйкес таңдалады (1.2 кестені қараңыз).

Қажет болса, С нүктесін рельефке шығарудың орташа квадраттық қателігін формула бойынша есептеуге болады:

;

және - қашықтықтардың орналасуының орташа квадраттық қателері; - тік бұрышты салудың орташа квадраттық қатесі.

Тік бұрышты түсіру әдісі

Кескінді жерлерде, сызықтық өлшеу және өлшеу ленталары мен лента өлшеуіштері бар ғимарат қиын немесе тіпті мүмкін емес. Бұл жағдайда жоба нүктелерін тікелей тік бұрышты әдіспен жасау ұсынылады, бұл жерге тек екі көлденең бұрыш салу талап етіледі. Әдістің артықшылығы орталық желінің нүктелеріне дейінгі қашықтық үлкен болған кезде көрінеді.

1.21 суретте P нүктесін тік бұрышты әдіспен нақтылыққа шығару мысалы көрсетілген. Құрылыс алаңының орталық торабының А нүктесінде бұрыш салынып, көру сызығының бағыты бойынша нүктелермен белгіленеді. В нүктесінде бұрышы бір жағынан алынады және көру сызығының бағытымен нүктелерімен белгіленеді.

1.21 сурет Тікелей бұрыштық белгіні пайдаланып нүкте құру

және

нүктелері арасында сымдар тартылып, олардың қиылысқан нүктесінде P нүктесі нақтылыққа шығады. Түсіру бұрышы

30 - 150 ° аралығында болуы керек.

және

бұрыштарын кері геодезиялық есеп формулаларын қолдана отырып есептейді:

;

; 1.26

;

1.27 Полярлық координаталар әдісіТүсіріс торларының барлығында нүктелерді нақтылыққа шығару үшін үшін полярлық координаттар әдісі кеңінен қолданылады. Құрылысқа жақын орналасқан А нүктесінде (1.22-сурет) теодолит орнатылып, β бұрышы түсіріс желісі жағынан орнатылып,

нүкте жерге бекітілген. Содан кейін алынған бағытта d ара қашықтықты орнатып, анықталатын P нүктесінің орнын бекіту керек. Горизонталь бұрыш пен қашықтықтың мәні кері геодезиялық есепті шешу арқылы табылады.

1.22 сурет. Полярлық координат әдісін қолдана отырып жобалық бағытты анықтауПолярлық координаталар әдісін қолдана отырып, нүктенің бөлінуінің орташа квадраттық қателігін мына формула бойынша есептеуге болады:

(1.28)

бұрыш пен қашықтықты салудың орташа квадраттық қателері.

Сызықтық түсіру әдісі

Белгіленген нүктеден тордың нүктелеріне дейінгі қашықтық өлшеу құралының ұзындығынан аз болған жағдайда сызықтық әдісті қолданады. Қажетті Р нүктесінің рельефі екі доғалардың қиылысында алынады, олардың радиусы түзету торабының А және В нүктелеріне дейінгі

қашықтыққа тең болады (1.23-сурет).

1.23 сурет. Сызықтық белгіні пайдаланып нүкте құру

Сызықтық әдіспен Р нүктесін сызудың дәлдігін мына формула бойынша есептеуге болады:

, 1.29

Анықтау бұрышы - ; және - түбірдің орташа қашықтықты анықтаудағы қателіктер.

Жобалық полигон әдісі

Жобалық полигон әдісі - егер нақтылыққа шығару кезінде арақашықтық тым үлкен болмаған жағдайда қолданылады. Бағыттардың ұзындығы және жобалық полигонның ішкі бұрыштары кері геодезиялық есепті шешу арқылы табылады (1.24-сурет). Содан кейін бұрыштар мен қашықтықты салған кезде B′, C′ және D′ нүктелерін белгілейді, егер қателіктер болса бұл нүктелер жобалық нүктелермен сәйкес келмейді. D′ нүктесінде айырмашылық пен DD′ сызықтық бағыты қалдықтарының магниттік азимуты өлшенеді. Егер қалдық рұқсат етілген мәннен аспаса, онда В′, С′ және D′ нүктелері сызғышты қолдана отырып, жобалық орнын магниттік азимут DD′ бағыты бойынша орналасады, жүріс басталған жерден бастап олардың қашықтығына пропорционалды бағытта жылжиды:

1.24 сурет. Жобалық полигон әдісін қолдана отырып нүктелерді анықтау

Алынған нүктелерді бекітеді.

2.3 Құрылыс алаңындағы жер бетін нивелирлеу

Құрылыс алаңындағы жер бетін нивелирлеу, егер ол тұста жазық жəне аздап толқымалы рельеф болған жағдайда топографиялық түсіріс үшін жүргізіледі. Ірі масштабта түсірілген план арқылы, жер бетін тік жазықтықта тегістеу; аэродромдарды, құрғату жəне суару жүйелерін жобалауда; қазу жұмыстарының көлемін жедел есептеуде; территорияларды жер ұйықтау (благоустройства) жəне басқа да инженерлік жұмыстардың тапсырмаларын орындауда қолданады. Дала жұмыстарына жер бетінде нүктелер торын құру, олардың пландық жəне биіктік шамаларын анықтау жатады. Планның рельефі геометриялық нивелирлеу нəтижесі арқылы анықталған биіктік шамалары арқылы горизонтальдармен бейнеленеді. План ішіне кіретін құрылымдарды түсіру биіктік анықтаумен қоса жүргізіледі.

6-сурет. Участокты негізгі шаршыларға бөлу тəсімі

Жер жағдайына жəне жобалық шарттарға байланысты, нивелирлеуді төмендегі əдістердің бірімен атқарады: шаршы немесе төртбұрыш əдісі; тұйықталған теодолиттік түсіріс жүрістері ішінде құрылған белдемелер арқылы; бұрыннан құрылыс салынған жердің алдын ала түсірілген планы арқылы атқарады. Инженерлік жоба үшін, ең ыңғайлысы шаршылар арқылы нивелирлеу нəтижесінде жасалған план, бұл əдіспен жұмысты жүргізу ретін төменде қарастырамыз.

Түсірілмекші участок АВСD бір-біріне перпендикуляр MN жəне PQ осьтермен төрт тең бөлікке бөлінеді (6-сурет). Ортадағы О нүктесінен осьтер бойымен бірдей ұзындықты кесінді лерді салып, шаршыға бөлуге кіріседі. Əрі қарай ол шаршылар ды кіші өлшемді шаршыларға бөледі де, үлкен шаршыларды ұсақ шаршылармен толтырады.

Негізгі шаршылардың төбелерін уақытша реперлермен, ал толтырушы шаршылардың төбелерін ағаш қазықшалармен бекітеді. Негізгі шаршыларды тік бұрыш жасап, теодолитпен қадалайды, ал сызықтарды ұзындықтары 100-200м таспамен немесе өлшегіш сыммен (арнаулы өлшегіш сым – темір) өлшейді. 1:500 масштабты түсіріс үшін, негізгі шаршы қабырғаларын 100 немесе 200 м, ал толтырушы шаршылардың қабырғасын 10 немесе 20м етіп алады; 1:1000 – 1:2000 масштабты түсіріс үшін негізгі шаршы 6-сурет. Участокты негізгі шаршыларға бөлу тəсімі қабырғаларын 200 немесе 400 м, ал толтырушы шаршылардың қабырғасын 20 немесе 40м етіп алады.

Шаршылардың реттік сандары іс жүзінде əртүрлі жазыла береді. Бірақ, ең ыңғайлысы негізгі шаршыларды толықтыру шаршыларынан тез айыру үшін əртүрлі етіп бейнелеген жөн. Мысалы, негізгі шаршы төбелерін бөлшек ретінде, яғни бөлшектің алымына MN абсцисса осі бойынша жүздік метрлерін, ал бөліміне PQ ордината осі бойынша жүздік метрлерін жазады. Мысалы, тəсімнің оңтүстік-батысында орналасқан D нүктесі үшін, – 6/– 6, мұнда шаршының төбесі участоктің координаталар басынан солға жəне төмен 600 м қалыс қалған деген сөз.

Толықтырушы шаршылардың төбелері – жазық жəне тік бағытта да тік-араб цифрларымен бейнеленеді. Мұнда бірінші цифр – тік бағыттағы, ал екіншісі – жазық бағыттағы реттік сандары. Мысалы, нивелирлік жүрістің жалғастырушы нүктелері болып есептелетін а, б, е төбелері ретімен 95, 65 жəне 59 цифрларымен белгіленеді (7-сурет).

Шаршылардың төбелерін №22 реперден техникалық нивелирлеу жүргізу арқылы іске асады, мұнда негізгі шаршылардың қабырғалары 200м. Нивелирлік жүрістің I, II, III жəне IV станцияларын (тұрақтарын), көздеу қашықтығы 100–150 м қа шықтықтан, мүмкіндігінше шаршының барлық ауданы көрініп тұратындай етіп таңдайды. Əр келесі станция, алдыңғы станциямен екі-үш нүктелермен байланыстыра жүргізіледі.

Мысалы, I, II станциялар, e, d жəне т.т. III жəне IV станциялары кірісетін параллель жүріс а жəне г нүктелерімен байланысқан

Барлық қазу жұмыстары алдын ала дайындалған, шаршылар торы салынған сұлбаға түсіріледі. Шаршылар арқылы нивелирлеуді сұлбада тексеріп отыру, көрші шаршылардағы екі жалғастырушы нүктелерден алынған бір-біріне қайшы жазылған есептердің қосындысы немесе қатар орналасқан станциядағы олардың арасындағы өсімшелер арқылы жүргізіледі. Айырмашылық 10 мм аспауы керек.

7-сурет. Шаршылар арқылы нивелирлеу тəсімі

Кішігірім, шаршы саны аз участоктерді алдын ала нивелирлік жүрісті салмай-ақ, полигонды құрайтын жалғастырушы нүктелер арқылы жүргізсе де болады. Бұл жағдайда бір станциядан əр топтағы шаршылардың барлық нүктелерін қамтуға (нивелирлеуге) болады, мұнда тексеру үшін екіжақты рейка немесе аспаптың екі деңгейінде жұмыс істесе болғаны. Аспап деңгейі арқылы биіктіктерді, əр екі есеп үшін шығарылған орташа шамасын пайдаланып анықтайды. Іргелес шаршылардың (топтардың) ортақ нүктелерінің биіктіктерін екі станцияда анықтайды. Егер ортақ нүктелердің биіктіктері айырмашылықтары 10 мм аспаса, онда олардың орташа шамасын қабылдайды.

Далалық жұмыстардың нəтижелерімен істелген жұмыстың тəсімін жасайды, ол тəсімде участоктың бас осьтерін, негізгі жəне толтырушы шаршыларды, пландық жəне биіктік тірек қосындарын, бұрыштық жəне сызықтық өлшем берілімдерін, əр полигон бойынша сызықтық биіктік жəне бұрыштық қиылыспаушылықтары көрсетіледі. Негізгі шаршылар төбеле рінің жəне теодолиттік жүріс қосындарының координаталарын анықтайды.

Полигондағы бұрыштық қиылыспаушылық, төмендегі формуламен есептелінген шамадан аспауы керек:

,174

мұндағы, n – полигондағы бұрыштар саны.

Полигон периметрінің салыстырмалы қиылыспаушылығы 1:1000 қатынасындай шамадан аспауы керек.

Полигон планына горизонтальдарды салу үшін, сызба қағазына координаталық тор сызады да, негізгі шаршылар төбелерін координаталарымен салады. Əрі қарай негізгі шаршылар қабырғаларына толтырушы шаршылар қабырғаларын өлшеп салады.

Барлық нивелирленген нүктелердің биіктік шамаларын сантиметрге дейін дөңгелектеп жанына жазады. Нүктелердің биіктіктері арқылы, жер бедерінің тəсімдік сұлбасына қарай отырып горизонтальдарды жүргізеді. 8-суретте алаңды шаршылар арқылы нивелирлеу планының қима биіктігі 0,25 метрлік бір бөлігі 1:500 масштабта көрсетілген.

8-сурет. Шаршылар арқылы горизонтальдарды салу тəсімі

Құрылыс алаңы жер бетін немесе оның бір бөлігін ни велир леудегі кешенді жұмыс нəтижесінде келесі құжаттарды дайын дайды: түсіру негіздерінің жəне нивелирлеу журналдары; теодолиттік түсіріс жəне нивелирлеу жүрістерінің тəсімдері; координаталар жəне биіктік есептеу журналдары; құрылымдарды жəне рельефтерді түсіру сұлбалары; істелген жұмысты қабылдау актісі; сызылған планшеттер; түсініктеме мəтіні.

2.4 Тік жазықтықта тегістеу жұмыстары

Тік жазықтықта тегістеу жұмыстарының кешенді жобалық жұмыстарында алатын орны ерекше. Тік жазықтықта тегістеу жұмыстары дегеніміз – жер бедерін (құрылыс алаңы рельефін), ол жерде салынатын ғимараттар мен құрылыстарды пайдалануға ыңғайлы түрге келтіру.

Тік жазықтықта тегістеу кезінде жер бетіндегі (құрылыс алаңында) жиналатын суларды, ең аз жұмыс шығынымен басқа жаққа бұру болып саналады. Жұмыс көлемінің аз болуын, биіктіктердің тиімді шамаларын таңдау, яғни құрылыс сызық тарының қызыл биіктіктері авто жəне темір жолдардың қиылысқан тұсына дəл келуі, ғимарат еденінің биіктігін таңдау, цехтарға кіру биіктіктері, жер асты коммуникацияларын қандай тереңдікте орналастыру жұмыстарын сараптай отырып, қол жеткізеді. Іс жүзінде тік жазықтықта тегістеу жұмыстарын жобалауда негізінен барлық жерге бірдей, таңдамалы немесе араласқан тегістеу жүйелерін қолданады.

Барлық жерге бірдей тегістеу жүйесі, егер құрылыс алаңы тығыз, бірнеше жолдармен, жер асты коммуникацияларымен толыққан жағдайда қолданылады. Алаңды құрылыспен толық тыру коэффициенті 25%.

Таңдамалы тегістеу жүйесін, кейбір өндіріс жəне басқа ғимараттар орналасқан участоктерде ғана қолданады, мұнда алаңның құрылыс салынбаған тұстарының бұрынғы рельефі сол бетінде қалады. Бұл жүйенің артықшылығы, мұнда жұмыс көлемі аз, жиналмалы суды сыртқа ағызу құрылысына кететін шығын азаяды. Алаңды құрылыспен толықтыру коэффициенті 15% дейін кемиді.

Араласқан тегістеу жүйесінде құрылыс алаңының кейбір участоктерінде барлық жерге бірдей тегістеу жүйесі, ал қалған жерлерінде таңдамалы тегістеу жүйелері қолданылады. Араласқан тегістеу жүйесі генпландарды (бас пландарды) жобалауда кеңінен қолданылады.

Еркін тегістеу территорияларында жобалық көлбеулік 0,003 аз, 0,05 промильден көп болмауы керек.

3 Құрылыстың жер асты бөліктерін (нөлдік циклды) салудағы геодезиялық жұмыстар

3.1Ғимараттар мен құрылыстарды түбегейлі қадалау

Ғимараттар мен құрылыстың негізгі осьтерін жер бетіне қадалаудағы бастапқы берілімдер болып, көбінесе құрылыс торының қосындары алынады. Сондықтан далалық жұмыстардан басталмай-ақ, құрылыс алаңының тəсімдік планы салынып, оған: жақын маңдағы құрылыс торының қосынын немесе басқа да тірек қосындарын, қадаланбақшы ғимараттың негізгі жəне қосалқы осьтерін олардың бұрыштық координаталарымен, құрылыс торына дейінгі қашықтықтарымен, сонымен бірге ғимарат немесе құрылыстың өлшемдерін салады.

Мысалы, ғимараттың негізгі осьтерін бекітетін I, II, III жəне IV нүктелерін тік бұрышты координаталар əдісімен, құрылыс торы қосындарынан бастап қадалау ыңғайлы (11-сурет). Сонда Dх жəне Dу қадалау элементтерін абсцисса жəне ордината осьтерінің айырмасы ретінде табады. I нүктесі үшін:

183

мұндағы, нүктесінің координаталары;

– шаршы төбесі а нүктесінің координаталары.

11-сурет. Ғимарат осьтерін қадалау тəсімі

I нүктесін (А-А жəне I-I осьтерінің қиылысу нүктесі) жер бетіне түсіру үшін теодолитті құрылыс торының қосынына орнатады да, оны абсцисса осі бойынша бағдарлап, шамасын салады, сонда М нүктесі пайда болады. Осы М нүктесінен перпендикуляр түсіріп, ордината осінің бағытын анықтайды. М – I бағытымен салып, I нүктесін табады.

Осыған ұқсас, жақын маңдағы құрылыс торы қосындарынан II, III жəне IV нүктелерін жер бетіне түсіруге болады.

Өлшеу нəтижелерін тексеру үшін, ғимарат қабырғалары ның жəне диагональдарының теңдігін өлшейді. Тексеру қорытындысында жобалық ұзындық шамаларынан ±5 см аспауы керек. Тік бұрыштарында артық ауытқулары болмауы керек. Алдыңғы параграфта айтылғандай, жоғары дəлдікті өлшеулерге тұғырдан өлшеу арқылы қол жеткізуге болады.

3.2Тұғырды қадалау жəне оған осьтерді түсіру

Тұғырды қадалау. Салынып жатқан ғимараттың сыртқы контуры бойымен салынған арнаулы қоршауды тұғыр (обноска) дейді. Тұғыр арқылы сызықтық өлшеу ыңғайлы болғандықтан, жоғары дəлдікті өлшеуге қол жеткізуге болады, яғни осьтерді дəл салуға мүмкіндік береді (осьтер арасындағы алшақтық 1-2 мм).

Тұғырды генпланның талаптарын ескере отырып, ғимараттың немесе құрылыстың осьтеріне параллель етіп орналастырады. Тұғыр сызықтарын ағаш діңгектермен бекітеді, мұнда діңгектер дің ешқайсысы ғимарат осьтерінің үстінен шықпауы керек, сонымен бірге жер қазу жұмыстарына кедергі болмағаны жөн. Діңгектерді орнатып болған соң, олардың сыртына көлденең, қалыңдығы 40-50 мм тақтай қағады. Тақтайлардың жоғары жиектері бір деңгейде, бір жазық жазықтықта болуы үшін, геометриялық нивелирлеу жұмысын жүргізеді. Тақтайдың жоғары жақ биіктігін жер бедеріне қарап адам жүруге, ал биіктік шамаларын құрылыс та қолдануға ыңғайлы етіп таңдайды. Автокөлік жəне жер қазу механизмдеріне кедергі болмас үшін тұғырдың үзік тұстары қарас тырылады. Көбінесе тұғыр сызығы үзілмеген, төртбұрыш ретінде салынады. Күрделі пішінді ғимараттардың төртбұрышты тұғырларына оның басқа да бөліктерін қоршап жалғастырады (12-сурет).

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 Следующая ⇒