Мазмұны

Стр 1 из 6Следующая ⇒

Мазмұ ны

Кіріспе

1. Қ оршағ ан ортаның жағ дайына жануарлардың бейімделуі

2. Қ олайсыз ә серлерден жалтарыну

3. Темперетура факторының жануарларғ а ә сері

4. Салқ ын қ анды жануарлардың дамып жетілуіне температураның ә сері

Қ орытынды

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі

Кіріспе

Жануарлардың қ оныс аударуы(латынша mіgratіo – қ оныс аудару) – тіршілік еткен ортасының ө згеруіне немесе кө бею кезең іне байланысты жануарлардың мекен ауыстыруы. Бұ л тұ рақ ты (маусымдық не тә уліктік) жә не тұ рақ сыз болып екіге бө лінеді. Маусымдық мекен ауыстыру тіршілік мекеніндегі жағ дайдың ә лсін-ә лсін ө згеруіне немесе жануарлардың кө бею кезең іне, ал тұ рақ сыз мекен ауыстыру тіршілік ортасының кенет нашарлауына байланысты болады. Жануарлардың қ оныс аударуы сү тқ оректілер, қ ұ стар, балық таржә не жә ндіктер арасында жиі кездеседі. Жануарлардың қ оныс аудару жолын, кө бінесе, оларды таң балау арқ ылы білуге болады.

Қ оршағ ан ортаның жағ дайына жануарлардың бейімделуі

Тарихи дамуының (эволюция) кезең дерінде жануарлар қ оршағ ан ортаның ә ртү рлі факторларына біртіндеп бейімделеді. Бейімделу ғ ылыми тілде адаптация деп аталады. Бейімделуге, яғ ни адаптацияғ а қ абілеттілік ә рбір тірі ағ зағ а тә н қ асиет.

Қ оршағ ан ортада тұ рақ ты қ айталап тұ ратын ө згерістер кезінде (жыл мезгіліне, кү н мен тү нге т. б. байланысты ө згерістер) жануарлардың қ алжырамай тіршілік етуіне олардың бейімделуге қ абілеттілігі кө мегін тигізеді. Жануарларда болатын тұ қ ым қ уалау, ө згеру жә не табиғ и жолмен сұ рыпталу қ асиеттері жануарлардың бейімделу қ абілетін пайда болдырады.

Жануарлардың қ оршағ ан ортаның жағ дайына бейімделуінің белсенді, енжар жә не қ олайсыз жағ дайдан жалтарыну деген ү ш тү рі бар:

Белсенді жолы: қ андай бір фактордың ә серіне ағ за ө зінің қ арсылығ ын жоғ арылату, фактордың қ алыпты жағ дайдан ауытқ уына қ арамастан ағ заның тіршілігіне қ ажетті барлық қ ызметті қ алыпты жағ дайда сақ тау ү шін реттеу жү йелерінің қ ызметін кү шейту т. б. белсенді ә рекеттер арқ ылы жү зеге асады. Мысалы, сыртқ ы орта шамадан тыс суытқ ан кезде немесе шамадан тыс ыстық кезде сү тқ оректілер мен қ ұ стар денесінің температурасын ө згертпей, тұ рақ ты мө лшерде сақ тау арқ ылы жасушаларында жү рілетін биохимиялық реакциялардың бірқ алыптылығ ына жә рдемдеседі.

Енжар бейімделу – жануарлар ө зінің тіршілік іс-ә рекеттерін ортаның факторларының ө згерісіне бағ ындыру арқ ылы бейжай тү рде икемделу жолы. Мысалы, тіршілікке қ олайсыз жағ дайда жә ндіктер анабиоз (жасырын тіршілік) кү йге тү сіп денесінде жү рілетін зат алмасу ү рдісін барынша тө мендетуі арқ ылы (жә ндіктер мен омыртқ алы жануарлардың қ ысқ ы ұ зақ ұ йқ ығ а кетуі) қ олайсыз жағ дайды бейжай тұ рғ ыда ө ткізуі.

Қ олайсыз ә серлерден жалтарыну – жануарлардың мінезінде жә не тіршілік айналымының кезең дерінде қ олайсыз жағ дайлардан қ ашқ ақ тау ә деттерінің пайда болуы арқ ылы қ оршағ ан ортаның қ олайсыз факторларына кездеспеуге бейімделуі. Мысалы, жылдың ә ртү рлі мезгілдерінде жануарлар қ оныс аударып қ олайсыз мекеннен қ олайлы мекенге кө шуі. Мұ ндай мекен ауыстырып кө шу жануарлар арасында ө те жиі кездеседі. Жылдың суық мерзімінде қ ұ стар жылы жақ қ а қ айтып кө ктемде қ айта келуі, жә не жануарлардың басым кө пшілігінің балалап кө бею уақ ыты жылдың жылы мерзіміне сә йкес болуы, кейбір жә ндіктер қ атерлі жағ дайды сезінген кезде ө лі заттарғ а ұ қ сап қ имылсыз, қ озғ алыссыз (танатоза) кү йге тү суі барлығ ы да қ олайсыз факторларғ а ұ шырамау мү мкіндігін тудыратын экологиялық бейімделушілікті кө рсетеді.

Бейімделу ү ш тү рлі жолмен жү зеге асады:

- Морфологиялық бейімделу –жануарлардың дене қ ұ рылысы мен пішінінде ә ртү рлі ө згерістер жү рілу арқ ылы ортаның жағ дайына бейімделуі. Мысал ретінде салқ ын белдеуде тіршілік ететін қ ұ стар мен сү тқ оректілердің жү ні мен тү біті қ ыс мезгілі жақ ындағ анда қ алың дап, кө ктемде кү н жылынысымен тү леп, сирейтінін еске тү сірің із.

- Физиологиялық бейімделу –ағ зада атқ арылатын іс-қ ызметтер жү йесіне ө згерістер жү рілуінің негізінде бейімделеді. Мысалы шамадан тыс ыстық кезде жануарлар демігіп, тыныс алуын жиілету арқ ылы салқ ындайды, немесе терлеп, ағ заның ішкі мү шелерінде жиналғ ан ыстық ты буландырып сыртқ а шығ аруы арқ ылы ыстық ортағ а бейімделуі.

- Этологиялық (мінез-қ ылық тық ) бейімделу. Шө лде, ыстық аймақ тарда тіршілік ететін кө птеген жануарлар кү ндіз інде (немесе басқ адай салқ ын, кө лең ке жерлерде) тығ ылып жатып, тү нде белсенді тіршілік етеді. Сондай-ақ қ ысқ ы ұ зақ ұ йқ ығ а кету, мезгілге байланысты қ орегі мол, жылы мекенге кө шу т. б. мінездік қ ұ былыстар арқ ылы жануарлар фактордың мезгілдік, тә уліктік ө згерісіне бейімделеді

12 3 4 5 6 Следующая ⇒