Галимҗан Ибраһимов 1 страница

Галимҗ ан Ибраһ имов

АДӘ МНӘ Р

(1921-22 елларда Идел-Урал буйларында булып ү ткә н фаҗ ига)

Ү лем ү зенең кара канатларын җ ә йде. Җ ир гү я, шуның астында капланып калды. Тирә -як куркыныч караң гы каберлеклә р, лә хетлә р белә н, бер ү лгә ч терелеп чыккан җ анлы мә етлә р белә н тулды. Адә мнә рнең йө рә ге моң а чыдамады, урыныннан кузгалырлык куә те булганнар куркышып, дө ньяның тө рле ягына качтылар. Тө ркстан, Кавказ, Себер далаларын шуннан таралган хә лсез шә ү лә лә р басты.

Галим карт ялгыз иде... Башкалар киткә ндә чирлә п, шешенеп калган кечкенә улы Рә хим дә ун кө н элгә ре югалды; шә һ ә ргә киткә ндерме, юлда егылып ү лгә ндерме, берә р җ ирдә тотып суеп ашаганнардырмы – һ ичкем, һ ичнә рсә белмә де. Кая икә н дип сораучы-тикшерү че булмады.

Бабай кышкы челлә нең каты, суык бураннары эчендә, ташландык йортлар арасында ү лем кү лә гә се, кабер шә ү лә се кебек атналар буенча аптыранып йө рде-йө рде дә, капкаларны, читә ннә рне кү меп киткә н тирә н кар кө ртлә реннә н чыга алмыйча, караң гы тө ндә хә лсезлә неп ауды.

Ачы җ ил яман ыжгырып уйнады. Картны буран каплады. Ул, бә лки, язга хә тле шунда яткан булыр иде: агасы Намаҗ ан ике кө ннә н соң ниндидер бер эш белә н бу тирә гә килгә ндә:

– Тукта ә ле, Галимнең хә лен беллим, – дип, аң а кереп чыгарга уйлады. Лә кин кар астыннан ө йнең тү бә се генә кү ренә, капкаларны кө рт кү мгә н иде. Кайдан керергә дип эзлә неп маташканда, абзар почмагында бер эт кү ренде. Ул, ачы аваз белә н шың шып-шың шып, нә рсә дер ө згә ли иде. Кү ң еле сизенеп, йө рә ген курку алган Намаҗ ан бата-чума шунда йө герде. Мә гә р, ул бераз гына кичеккә н иде инде: бер зур гына карт ала эт ү лекнең эчен актарып, эчә ген, бавырын ашап ята!

Тирә -якны каплаган караң гы ү лем мондый фаҗ игалә рне бик гадигә калдырган булса да, бу кү ренештә н Намаҗ анның башына кан йө герде, кү з алды томаланды, ни эшлә гә нен белмичә, калын таягы белә н Актырнакка ташланды, мә гә р бу ачлыктан йоннары коелган, кабырга, янбаш сө яклә ре тирелә рен ертып чыккан бер усал эт иде. Картның таягына карамастан тагы ү лекне ө згә лә ргә тотынды, ү зе бер туктамастан:

– Кыш буенча насыйбым минем шул гына булды. Нигә миң а тиясең?! – дип, кызганыч тавыш белә н шың шый иде. Лә кин, каты сугуга тү зә алмыйча, чак кына читкә китә дә, тагы яман кө ч белә н килеп гә ү дә гә тешлә рен батыра, тагы берә р канлы кисә кне ө зеп ала иде, тагы елап, рә нҗ еп кимерә башлый иде.

Карт чыдамады, бар куә тен җ ыйды да, этнең маң гаена шундый китереп бә рде: Актырнак һ ушыннан югала язды, лә кин һ аман да җ иң елмә де, ү пкә неме, бавырнымы элә ктереп качты.

Намаҗ ан аптырашта калды. Халык чакырырга барса, бу эт ү лә ксә не ашап бетерә чә к иде. Бә лки, берә рсе ишетеп килер дип, кычкырырга тотынды.

Һ ичкем кү ренмә де, кү рше ө йлә рдә н дә җ ан ә сә ре сизелмә де: бу тирә нең кайчандыр гө жлә п торган йортлары хә зер ташландык, буш иде. Боларның хуҗ алары кө з кө не ү к вабадан, тагуннан [чумадан] качкан кебек, ач ү лем караң гылыгы каплаган бу иллә рдә н ә ллә кайларга таралганнар иде инде. Атлылар ат арбасына ү зенең актык ә йберлә рен тө яп, аты булмаганнар кечкенә арбага авыру балаларын утыртып, анда сыймаганнарны җ илкә лә ренә кү тә реп, хә ле белсә бө тенлә й ташлап калдырып, кә рван-кә рван тезелешеп каядыр, нә рсә гә дер, ни ө мет белә ндер агылганнар иде. Мә рхү м Галим картның балалары, кү ршелә ре дә шул кара туфан дулкыны белә н китеп, дө ньяның кай якларындадыр хә бә рсез беткә ннә р иде.

Актырнак кү здә н югалды. Ул я киткә ндер, я хә йлә корып берә р җ иргә яшеренгә ндер. Намаҗ ан аң а кү з салды, кү ренмә гә ч, шул кар баскан йорттан бата-чума яң адан урамга чыкты.

Югары яктан бер адә м карачкысы килә иде. Моны кү рү аң а бераз җ иң еллек бирде.

– Икә ү лә п мә етне алып китә рбез! – дип уйлады.

Шә ү лә ашыкмый гына килеп җ итте. Бу озын буйлы, киң җ илкә ле, лә кин ябыгып яң аклары эчкә баткан, иреннә ре тартылып, корышып, авызын яба алмас хә лгә килгә н, йө зенә, кү зенә ү лем тө се чыккан аяклы бер мә ет иде. Ө стендә кырык җ ирдә н ямаулы чикмә н, аның тишеклә реннә н коры сө яклә р кү ренеп торалар иде.

Килү белә н исә нлә шмә де, сә лам дә бирмә де, бер ү лә ксә гә, бер Намаҗ анга хә йранлык белә н карады, җ еп белә н муенына аскан казанын карга куйды да, ү зе хә лсезлә неп шуң а утырды.

Карт, ак кар ө стендә таралып яткан ү лә ксә нең канлы кисә клә рен кү рсә тә биреп, аң а ә йтте:

– Ник дә шмисең? Гә рә й, син адә м танымас булдың мы ә ллә?

Гә рә йнең кипкә н мие бераз кузгалды, йө рә гендә ге актык каны кайнап ачуга килде:

– Исә н вакытында бер сынык алабута икмә ге бирә белмә дең, ү лгә ч килеп йө рү ең дә ни файда синең, карт дуң гыз! – дип сү гә ргә чамалады, лә кин теле дә ә йлә нмә де, зиһ ененең ә ллә кай җ ирендә селкенгә н икенче бер уе да туктатты: ул ө ендә хатыны, бала-чагасының хә ле бик авырайгач берә рсенә закладка салып булмасмы дигә н исә п белә н актык казанын кү тә реп чыккан иде. Намаҗ анга да сугылмакчы иде. Эттә н калган ү лә ксә ө чен талашып торырга ү зендә кө ч җ ыя алмады. Тик кемнең келә те якын икә н дип, ү з эченнә н генә мә етне бер җ иргә илтеп ташлау турында уйлады.

Ү леклә р ө чен елау, аларны кә фенлә ү, кабер казып уң айлы лә хетлә р ясап кү мү кебек, элекке тук заманның яхшы гадә тлә ре кү птә н ташланган иде инде. Ө йдә ме, урамдамы, юлдамы – хә лсезлә неп егылалар да ү лә лә р. Исә н калганнар ү злә ре дә я яман шешенгә ннә н, я кибеп, корып, аякларын чак ө стерә п йө рилә р. Балта, кө рә к тотып, кышның каты суыгында, туң ып таштай каткан җ ирне казырлык, җ еназа-фә лә н укып, зияратка илтеп йө рерлек куә т юк. Ү лә ксә лә рне я ү зенең, я хуҗ асы ташлап киткә н буш келә тлә рнең, кайчандыр ашлык белә н тулы була торган идә ннә ренә ташлыйлар.

Бу җ иргә иң якыны Садрый байның келә те иде. Гә рә й белә н Намаҗ ан, ике сү здә аң лашып, шунда илтергә булдылар. Абзарда бер-ике чыпта бар иде. Картның Актырнактан калган кисә клә рен җ ыйнап шуң а тө рделә р. Икә ү лә п, кардан ө стери-ө стери, ө й янына китерделә р. Намаҗ ан туктап, ү лекне җ иргә куйды.

Мә рхү мнең балалары Кавказ тауларындамы, Азия чү ллә рендә ме, башка бер җ ирлә рдә ме ү леп калсалар, бердә нбер варисы ул булачак иде. Карт моны уйлап, туганының ә йберлә ре ә рә м-шә рә м булмасын дип ө йгә керде.

Гә рә й дә аң а иярде.

Заманында урта хә лле бер тормыш кичергә н бу ө й хә зер җ ен-пә ри оясы кебек иде: тә рә зә лә ре ватык, мич җ имерек, идә ндә, сә кедә чү п-чар, тузан-туфрак. Галимнең бер иске тун кисә ге генә монда кайчандыр адә м торганын кү рсә теп тора. Намаҗ ан кызганып, бу хә рабә гә карады:

– Мә рхү м зур мә шә кать белә н бу ө йне салдырган иде. Ү зенә насыйп тү гел икә н... Ай, гомер дигә нең! – дип сө йлә нә -сө йлә нә тө рле җ ирлә рне актарды: мич астыннан бер табагач килеп чыкты, шү рлектә н ике кашык белә н бер табак алды. Картның тө се булыр дип шуларны баягы ертык тунга тө рде дә, култыгына кыстырды. Йозак эзлә де, лә кин таба алмады, кү ң еленнә н:

– Бү ген ү к килеп, ишек-тә рә зә не кадакларга кирә к, – дип уйлады.

Лә кин Гә рә йгә бу турыда сү з ә йтмә де. Ул аның усал телле икә нен белә иде:

– Галим карт туган энең иде, аның кул-аягы да сиң а тиядер, алып кайт та пешереп аша, – дигә н кебек бер яман сү з ә йтү еннә н шиклә нде, ү зен тыйды.

Шуның белә н эшне бетереп чыктылар да, чыптага тө релгә н ү лә ксә не ө стерә п тирә н кар эченнә н авылның юлсыз, сукмаксыз урамы буйлап Садрыйның келә тенә киттелә р.

III

Монда ү зенә бер дө нья – караң гы куркыныч ү лем дө ньясы: келә тнең ишеген ачуга бө тенлә й ялангач бер хатын белә н бер зур киң ак сакаллы картның гә ү дә се ята. Киемнә ре юк, ө слә рендә ге капчык бер якка шуып тө шкә н. Каралып кү гә ргә н коточкыч тә ннә ре кабер җ ә фасын кү рсә тә лә р. Болардан арырак аяк-куллары тө рле якка таралган баш-алты яшь баланың ү лә ксә лә ре бер-беренә ябышып туң ып катканнар. Балаларның гә ү дә лә рен башына мендә р кебек ясап сө ялгә н бер карчык бик артык шешенгә н тә не белә н тау кебек ө елеп, сузылып тө шкә н. Ул беренче карауда терек кебек кү ренә, чә члә ре тузып җ илкә сенә салынган, авызы елмайган рә вештә ачык, сирә к сары тешлә ре бер-берсенә кысылганнар, пыяла кү злә ре ишектә н керү чегә, гү я шелтә белә н, ү пкә ле ачу белә н карап торалар...

Галим карт ү лә ксә се бу ү леклә р дө ньясына тагы бер кеше арттыру гына иде. Кыенлык белә н кертеп аны теге ачык кү зле карчык янындагы буш урынга салып азапланганда, кайдадыр бер ың гырашкан тавыш килгә н кебек булды. Моң ардан йө рә клә р дерелдә п китте, Намаҗ ан каушап калтыранды:

– Йа, ходай, ү леклә р телгә килгә нме ә ллә?! – дип, як-ягына каранды.

Лә кин балаларда да, кү зе ачык карчыкта да, каралып кө йгә н ялангач хатын белә н киң ак сакаллы картта да җ ан ә сә ре кү ренмә де. Тагын ың гырашкан тавыш ишетелде. Почмакта чикмә н, бү рек, оек-чабата, биялә й кигә н, җ итү чә чле кара мыеклы бер егет ята. Ә ллә чыны шулай, ә ллә кү згә кү ренә: менә шул егет кузгаладыр тө сле... Аң арчы таш кебек катып торган Гә рә й шашып егетнең чикмә ненә барып тотынды да селкетә башлады. Ү лекнең кул тамыры тибә, авызынан сулыш килгә н кебек тоела. Гә рә й ү зенең картка булган ачуын онытты, куркулы тавыш белә н:

– Намаҗ ан абзый! Монда ү лмә гә н адә мне китереп ташлаганнар бугай! – диде.

Икә ү лә п, куркып, ашыгып яктыга китерделә р. Билен, изү лә рен чиштелә р. Ү лек кү зен ачты, ың гырашып, иркенрә к сулу ала башлады.

Бу – Гә рә йнең кияве Миң лебай иде. Ачлык ө стенә тир хастасы белә н авырып берничә кө н яткач, теленнә н калып җ ансыз рә вештә каткан, бү ген иртә белә н аны ү лде дипме, яисә барыбер ү лә инде дипме, монда китереп ташлаганнар иде.

Миң лебай заманында ару кө н итешле, тырыш, чибә р ир иде. Гә рә йнең зур кызы аның хатыны иде. Бу ел кө з кө не Нә гыймә авырып ү лде. Баласы каядыр югалды. Ир ялгыз калды. Авыру вакытында ярдә мчесе булмады; Гә рә й балта эше табылмасмы дип урыс авылларында йө рү дә н бү ген генә кайткан иде. Агай-эненең, кардә ш-ыруның хә лен белү кебек гадә тлә р кү птә н беткә нгә, сорашу хә теренә килмә де. Авырганын да белмә де.

Ү лек, кү злә рен ачып ың гырашкач, аның йө рә ге тетелде; кияү не ярата иде, кү п дө ньялары элек бергә булган иде, балалар да ул җ изнә лә рен ү з туган абзалары кебек якын кү реп бергә -бергә гө ж килеп кайнашалар иде. Боларны уйлый алмады. Мә гә р кү п газаплар эчендә ташка ә йлә нгә н кү ң еле сынды, йө рә ге тү змә де, бу фаҗ ига җ анының кай җ ирендә дер сакланып кала алган элекке тук вакытның бер тамырын кузгатты, хә лсезлә неп елап җ ибә рде. Лә кин кү злә рендә яшь калмаган иде, аның елавы:

– Син дә шулаймыни, туганкаем?! – дип ә че, караң гы тавыш белә н ү керү булып чыкты. Ү зе хә лсез куллары белә н ө стери башлады. Ул, гү я, элекке кияве Миң лебайны бу кабердә н, бу коточкыч ү леклә р дө ньясыннан тизрә к алып китә ргә, шулай итеп коткарырга тырыша иде.

Кү п мә шә кать белә н кү тә реп келә т алдына чыгардылар. Ишек ябылды, тегендә ү леклә р ү злә ре генә калдылар.

Кү кне каплаган болытлар таралды. Җ ил тынды. Кышкы кояш бө тен җ ир йө зен каплаган ак кар ө стендә ү зенең алмаз нурлары белә н уйный башлады. Ирнең хә ле һ аман бер чама: теле юк, аякларына баса алмый ә ле.

Азрак хә л алгач, берә р кеше белә н алып кайтырмын дип, аны келә тнең почмагына, җ ылы-якты кояшка каратып сө яп куйды да Гә рә й, ү зе шуның янына утырды. Намаҗ ан карт кайтып китте.

Берничә минут та ү тмә гә ндер, авылның моннан ерак тү гел бер җ ирендә ниндидер шау-шу кү тә релде. Кар астындагы кайбер ө йлә рдә н чак ө стерә леп шә ү лә кебек адә мнә р, ирлә р, балалар чыгып, бер якка таба китә башладылар. Болар арасында Гә рә йнең малае Зә йни дә кү ренде. Ул башкалардан артык кычкырып, шаулап бара иде. Гә рә й аптырый тө ште:

– Ни бар? Ни эшлә п кычкырынасыз? – дип, улын чакырды. Малай, кулындагы озын таягы белә н шаяра-шаяра, атасы янына килде. Бу – ун-унбер яшьлек тере, ү ткен, лә кин эштә н чыгып ябыккан, саргайган йө зле, хә ерче киемле, шулай да уйнап торган кү зле, яң гыравык тавышлы малай иде. Юлсыз тирә н карда егыла-тора Гә рә й янына килеп җ итә р-җ итмә с, келә ткә сө яп утыртылган Миң лебайны кү реп куркуыннан кычкырып җ ибә рде. Ү зе елап, тавышланып:

– Ә йдә, барыйк! Мин убырлы карчыкны тоттым! – дип, атасының җ иң еннә н ө стери башлады.

Бу бала берничә кө ннә н бирле Зә бидә карчык белә н саташа. Моң а сә бә п шул: кайдандыр бер хә бә р чыгарганнар.

– Шул кортка хә ерче балаларын җ ыя, имеш, калганын тозлап куя, имеш, – дип сө йлә делә р. Зә йни башта ышанмады, бер кү рше килеп кереп сө йлә гә ндә аптырап, хә йран булып тың лап торды да:

– Адә м куркытып, юкны сө йлисең! – дип, сө йлә ү ченең башына чабата белә н бә рде, ү зе акырып, елап чыгып качты... Лә кин тынычлана алмады: туктаусыз Зә бидә нең ө й тирә сен сагалап йө ри башлады. Менә бү ген ике хә ерче бала шунда керделә р дә югалдылар. Малайның йө рә ге ярыла язды, йө гереп рә искә ү зе чапты. Ө йдә юк, диделә р. Намаҗ ан картны юлда очратып, аң а ә йтте. Лә кин бу ышанмады:

– Адә м саташтырып йө рисең, тиле малай! – дип, таяк белә н кыйнап җ ибә рде, лә кин Зә йни һ аман тынмады, ү зе арып, гыжлап хә ле беткә нче кеше торган ө йлә ргә чапты. Ирлә рнең кайсы кө лде, кайсы сү геп чыгарды; хатыннар, балалар бу хә бә рне элә ктереп алдылар, ач тамакларын оныттылар, хә лсезлеклә ренә карамастан урамга йө герделә р. Болар артыннан ирлә р дә кузгалды. Шулай итеп малай убырлы карчыкка каршы тирә -якны аякка бастырды, ү зе юлбашчы булып шунда куды.

Бу хә бә ргә Гә рә й дә тик кала алмады: казанын, авыруын ташлап, актык кө чен җ ыеп, малай артыннан йө герде. Болар барганда яртылай кар астында калган яң а агач ө йнең тирә сенә авылның кү п адә ме җ ыелган иде. Ишек-тә рә зә не ватып, керергә азапланалар иде. Тегендә, ахры, эчтә н биклә нгә ннә рдер, иң алда хатыннар, балалар шаулаша.

Гә рә й барып җ итү гә ү з-ү зен белмичә кычкырып җ ибә рде:

– Нә рсә карап торасың, ишеген, тә рә зә сен ват!

Яң акны каердылар, пыялалар челпә рә мә килеп юкка чыкты, акылын югалткан, шашкан, ябык, хә лсез шә ү лә лә р шаулашып ө йгә тулдылар. Болар эчендә иң яман акырганы куркынган бала Зә йни булды. Ул туктамый:

– Мин ике кө н сагаладым... Мин ү зем кү рдем... Ике хә ерче бала керделә р дә югалдылар, – дип акырына.

Ө йнең хуҗ асы алтмыш яшьлек карчык. Ө с-башы җ ү нле генә, йө зе тирә н җ ыерчыклы, борыны карчыганыкы кебек кә крә еп килгә н, кү злә ре ә ллә каян тө птә н ялтырап карыйлар.

Халыкның болан шашуын кү реп, аның коты очты:

– Балалар, мин ни эшлә дем? Нигә болай кыланасыз? – дип елап ү гетли башлады. Лә кин җ аны ә рнегә н ачларның сү з тың ларлык чамасы калмаган иде.

– Нә рсә сө йлә неп торасың? Ә йдә, ач базың ны! – дип, берә ү кычкырды. Башкалар ө йнең мич башын, шү рлеген, сә ке асларын актарырга тотындылар.

Гә рә й кайнап торган казанның капкачын ачып җ ибә рде. Ө йгә ак бу тулды. Кемдер берсе, агач чү меч белә н бутап, казаннан вак кына кисә кле кып-кызыл итлә р ташлады:

– Бу нә рсә бу? Ә? Бу нә рсә бу?

Карчык рә нҗ еп җ авап бирде:

– Ә й, балалар! Гө наһ булса да ә йтим инде: ү зем белә н бергә картайган этем бар иде... Бик аптырагач, кичә шуны суйдым! – диде.

Һ ә ммә се тыгылып карадылар: адә м ите кү ргә н кеше юк иде. Охшый да кебек, юк та кебек булды.

Бер читтә рә к торган хә лсез ике егет уртага ташландылар. Этме, баламы ите икә нен уйлмастан сә кедә пычракта яткан эссе кисә клә рне хап-хоп йота башладылар. Башкалар, казанын актарып, калган итне алдылар, кемгә кү пме нә рсә элә ксә, бер минут эчендә юк кылдылар. Гә рә йнең кулына кечкенә, нә зек, аз итле бер сө як туры килгә н иде.

– Карагыз, бармак бит бу?! – дип каты кычкырып җ ибә рде.

Яң а кергә н Намаҗ ан карт килеп карады да кө лде:

– Курыкканга куш кү ренә дилә р... Нинди бармак булсын, эт кабыргасы бит. Ә ллә кү зең чыкканмы? – дип шелтә ташлады.

Гә рә й моның сү злә рен аң ламады. Кулындагы сө якне ялый, суыра башлады. Бер егет Намаҗ анның ө стенә акырып килде:

– Нә рсә яклыйсың? Ә ллә бергә кә сеп итә сезме? – дип яң агына селтә нде. Аны туктаттылар. Кыйнарга ирек бирмә делә р.

Кемдер мич башыннан бер капчык сө як ө стерә п тө шерде, ү зе куркыныч тавыш белә н халыкны дерелдә тте:

– Карагыз, бары да адә мнекенә охшый! – дип, идә нгә чә чте. Карчыкның коты очып елап җ ибә рде:

– Балакайларым, ни сө йлисез? Җ ә й буена артыма утырмадым... Капчык кү тә реп сө як җ ыйдым: менә ат башы, менә дуң гыз кабыргасы, менә эт, йомран, мә че сө яклә ре.. Бер мин генә мени? Барыгыз да җ ыеп киптереп, он ясап та, шулпага кайнатып та ашыйсыз бит!... Дү рт ай икмә к йө зе кү ргә нем юк, яфрак, ү лә н дә бетте... Балчык ашап карадым, эчем таш булып катты... нигә миң а гына бә йлә нә сез, алладан куркыгыз! – дип сукранды.

Баягы ябык, хә лсез, аска караган егет башын кү тә рде, шашкан кү злә ре белә н карап торды да, тилергә н адә м кебек Зә бидә гә ташланды:

– Син, – диде, убырлы карчык, бө тен дө ньяны корытып ятасың да, җ итмә сә алла-мулла дип лыгырдаган буласың. Ә гә р алланы тотсаң, сан аны да пешереп ашар идең, убыр! – дип буа башлады. Гә рә й булмаса бетерә лә р иде, ул тыйды. Намаҗ ан карт куркып, чыгып сызды.

Берничә хатын, идә нне ачып, базны актаралар. Болар бер-бер артлы ике кечкенә капчык, аннан соң ө сте чү прә к белә н ябып, җ еп белә н бә йлә нгә н юеш кызыл чү лмә к чыгарып ыргыттылар.

Гә рә й чү лмә кне идә нгә бә рде. Халык, телен, акылын югалтып таш кебек катып калды. Аларның барлык сизенү лә ре дө рескә чыкты: ватылган чү лмә к эченнә н кисә к-кисә к тозлы ит идә нгә чә челде, болар арасында бер-берсе ө стенә рә тлә п тезелгә н кечкенә -кечкенә куллар, эчендә кызгылт кө енчә сакланган ботлар, бармаклар бар. Моны һ ә ммә кеше ачык кү рде, шик калмады, ү лем килеп басты. Хә йран булып кату бер минут барды, иң элек Гә рә й кузгалды, ул:

– Анаң ны... фә лә н иткә н убырлы карчык! Син икә н дө ньяны корыткан... – дип, кабахә т сү з белә н сү генеп, Зә бидә нең бугазыннан алды да, идә нгә шундый китереп бә рде, кортка эһ... эһ... итте дә һ ушыннан язды, ө йдә коточкыч бер шау-шу, талаш, тавыш кузгалды...

Карчыкның килене, йортны халык баскач, куркуыннан чормага качкан икә н. Кемдер эзлә неп йө реп аны да ө стерә п тө шерде, ул ишектә н керү гә кычкырып җ ибә рде:

– Абзыйлар, безне ү терсә гез дә сү зем юк: без ө ч ай инде адә м каны эчә без! Кү пме бала суйганбыздыр, исә бен дә оныттым, – диде.

Зә йни малай баздагы чү лмә ктә н чыккан кеше бармакларын кү рү гә кычкырып елап һ ушыннан язды, аны тапталмасын дип, сә кегә ташладылар, ү злә ре хә ллә ре беткә нче карчык белә н киленне кыйнадылар.

Бу икесенең авыз-борыннары изелде, идә ндә тапталып аяк астында изелгә н кызыл иттә н башка нә рсә калмады. Бу кыйнауда шундый бер ә рнү, шундый бер лә ззә т белә н кыйнаштылар ки, гү я бө тен ачлыкларның, бө тен газапларның тө бе шул убырлы карчык белә н аның киленендә иде: боларны изү белә н гү я авыр ү лем куркынычыннан котылачаклар иде.

Баягы аска карап, карчыкны буа башлаган егет, халык чыгып бетү гә йортка ут тө ртте, янгын чыкты, мә гә р карга кү мелеп беткә н ө й бирешмә де, тү бә дә ге саламнары янды, аз-маз бү рә нә лә р кара кө еп кү мерлә нделә р, шуның белә н тукталды.

Арып эштә н чыккан ачлар:

– Убырлы карчыктан ут та җ ирә нә бит! Ө е янмады, лә гънә тнең! – дип, тагы ач, салкын ө йлә ренә таралдылар. Гә рә й кайберә ү лә рне ярдә мгә чакырды, малай аякка басты, бергә лә п дү рт кеше авыру Миң лебайны да, казанны да Гә рә йлә рнең йортына илтеп куештылар.

Ө йгә кайтып керү гә, башыннан нилә р кичкә нен ә ле яң а гына аң лый башлаган малай, ашыгып сө йлә ргә тотынды. Аның кечкенә сең лесе Нә фисә коты очып елап җ ибә рде. Апасы, җ итү кыз Бә хрия, ү зенең хә лсезлегенә карамастан вакыйганы бө тенлә й тың лады. Башына сыйдыра алмады, ни дип ә йтергә дә белми аптырап калды. Сә кедә Сатирә апа, тир хастасыннан ә ле һ аман котыла алмыйча, ачлык ө стенә каты авырып та ята иде. Зә йни аң а барып, ү зенең батырлыкларын бер кат сайрарга телә сә дә, Гә рә й аны:

12 3 4 5 Следующая ⇒