ІІ. ТАЯУ ЖЫЛДАРДАҒЫ МІНДЕТТЕР

Қ оғ амдық сана жаң ғ ырудың негізгі қ ағ идаларын қ алыптастыруды ғ ана емес, сонымен бірге, біздің заман сынағ ына лайық ты тө теп беруімізге қ ажетті нақ ты жобаларды жү зеге асыруымызды да талап етеді.

Осығ ан байланысты, мен алдағ ы жылдарда мық тап қ олғ а алу қ ажет болатын бірнеше жобаны ұ сынамын.

Біріншіден, қ азақ тілін біртіндеп латын ә ліпбиіне кө шіру жұ мыстарын бастауымыз керек. Біз бұ л мә селеге неғ ұ рлым дә йектілік қ ажеттігін терең тү сініп, байыппен қ арап келеміз жә не оғ ан кірісуге Тә уелсіздік алғ аннан бері мұ қ ият дайындалдық.

Қ азақ тілінің ә ліпбиі тым терең нен тамыр тартатынын білесіздер.

VI-VII ғ асырлар – ерте орта ғ асыр кезең і. Бұ л уақ ытта Еуразия қ ұ рлығ ында ғ ылымғ а «Орхон-Енисей жазулары» деген атаумен танылғ ан кө не тү ркілердің руникалық жазуы пайда болып, қ олданылды.

Бұ л адамзат тарихындағ ы ең кө не ә ліпбилердің бірі ретінде белгілі.

V-XV ғ асырларда тү ркі тілі Еуразия қ ұ рлығ ының аса ауқ ымды бө лігінде ұ лтаралық қ атынас тілі болды.

Мә селен, Алтын Орданың бү кіл ресми қ ұ жаттары мен халық аралық хат-хабарлары негізінен ортағ асырлық тү ркі тілінде жазылып келді.

Халқ ымыз Ислам дінін қ абылдағ ан соң руникалық жазулар біртіндеп ысырылып, араб тілі мен араб ә ліпбиі тарала бастады.

Х ғ асырдан ХХ ғ асырғ а дейін, 900 жыл бойы Қ азақ стан аумағ ында араб ә ліпбиі қ олданылды.

1929 жылғ ы 7 тамызда КСРО Орталық Атқ ару Комитеті мен КСРО Халық Комиссарлары Кең есінің Президиумы латындандырылғ ан жаң а ә ліпби – «Біртұ тас тү ркі алфавитін» енгізу туралы қ аулы қ абылдады.

Латын ә ліпбиінің негізінде жасалғ ан жазу ү лгісі 1929 жылдан 1940 жылғ а дейін қ олданылып, кейін кириллицағ а ауыстырылды.

1940 жылғ ы 13 қ арашада «Қ азақ жазуын латындандырылғ ан ә ліпбиден орыс графикасы негізіндегі жаң а ә ліпбиге кө шіру туралы» заң қ абылданды.

Осылайша, қ азақ тілінің ә ліпбиін ө згерту тарихы негізінен нақ ты саяси себептермен айқ ындалып келді.

Мен 2012 жылғ ы желтоқ сан айында жария еткен «Қ азақ стан-2050» Стратегиясында «2025 жылдан бастап латын ә ліпбиіне кө шуге кірісуіміз керектігін» мә лімдедім.

Бұ л – сол кезден барлық салаларда біз латын қ арпіне кө шуді бастаймыз деген сө з.

Яғ ни, 2025 жылғ а қ арай іс қ ағ аздарын, мерзімді баспасө зді, оқ улық тарды, бә рін де латын ә ліпбиімен басып шығ ара бастауғ а тиіспіз.

Ол кезең де таяп қ алды, сондық тан біз уақ ыт ұ ттырмай, бұ л жұ мысты осы бастан қ олғ а алуымыз керек. Біз осынау ауқ ымды жұ мысты бастауғ а қ ажетті дайындық жұ мыстарына қ азірден кірісеміз. Ү кімет қ азақ тілін латын ә ліпбиіне кө шірудің нақ ты кестесін жасауы керек.

Латыншағ а кө шудің терең логикасы бар. Бұ л қ азіргі заманғ ы технологиялық ортаның, коммуникацияның, сондай-ақ, ХХІ ғ асырдағ ы ғ ылыми жә не білім беру процесінің ерекшеліктеріне байланысты.

Мектеп қ абырғ асында балаларымыз ағ ылшын тілін оқ ып, латын ә ріптерін онсыз да ү йреніп жатыр. Сондық тан, жас буын ү шін ешқ андай қ иындық, кедергілер болмақ емес.

2017 жылдың аяғ ына дейін ғ алымдардың кө мегімен, барша қ оғ ам ө кілдерімен ақ ылдаса отырып, қ азақ ә ліпбиінің жаң а графикадағ ы бірың ғ ай стандартты нұ сқ асын қ абылдау керек. 2018 жылдан бастап жаң а ә ліпбиді ү йрететін мамандарды жә не орта мектептерге арналғ ан оқ улық тарды дайындауғ а кірісуіміз қ ажет.

Алдағ ы 2 жылда ұ йымдастыру жә не ә дістемелік жұ мыстар жү ргізілуге тиіс.

Ә рине, жаң а ә ліпбиге бейімделу кезең інде белгілі бір уақ ыт кириллица алфавиті де қ олданыла тұ рады.

Екіншіден, қ оғ амдық жә не гуманитарлық ғ ылымдар бойынша «Жаң а гуманитарлық білім. Қ азақ тіліндегі 100 жаң а оқ улық » жобасын қ олғ а аламыз.

Оның мә ні мынада:

1. Біз тарих, саясаттану, ә леуметтану, философия, психология, мә дениеттану жә не филология ғ ылымдары бойынша студенттерге толық қ анды білім беруге қ ажетті барлық жағ дайды жасауғ а тиіспіз. Гуманитарлық зиялы қ ауым ө кілдері еліміздің жоғ ары оқ у орындарындағ ы гуманитарлық кафедраларды қ айта қ алпына келтіру арқ ылы мемлекеттің қ олдауына ие болады. Бізге инженерлер мен дә рігерлер ғ ана емес, қ азіргі заманды жә не болашақ ты терең тү сіне алатын білімді адамдар да ауадай қ ажет.

2. Біз алдағ ы бірнеше жылда гуманитарлық білімнің барлық бағ ыттары бойынша ә лемдегі ең жақ сы 100 оқ улық ты ә ртү рлі тілдерден қ азақ тіліне аударып, жастарғ а дү ние жү зіндегі таң даулы ү лгілердің негізінде білім алуғ а мү мкіндік жасаймыз. 2018-2019 оқ у жылының ө зінде студенттерді осы оқ улық тармен оқ ыта бастауғ а тиіспіз.

3. Ол ү шін қ азіргі аудармамен айналысатын қ ұ рылымдар негізінде мемлекеттік емес Ұ лттық аударма бюросын қ ұ ру керек. Ол Ү кіметтің тапсырысы бойынша 2017 жылдың жазынан тиісті жұ мыстарғ а кірісе бергені жө н.

Бұ л бағ дарлама арқ ылы неге қ ол жеткіземіз?

Ең алдымен, жү з мың дағ ан студентке жаң а сапалық дең гейде білім бере бастаймыз.

Бұ л – білім саласындағ ы жаһ андық бә секеге неғ ұ рлым бейімделген мамандарды даярлау деген сө з.

Оғ ан қ оса, жаң а мамандар ашық тық, прагматизм мен бә секелік қ абілет сияқ ты сананы жаң ғ ыртудың негізгі қ ағ идаларын қ оғ амда орнық тыратын басты кү шке айналады. Осылайша, болашақ тың негізі білім ордаларының аудиторияларында қ аланады.

Біздің ә леуметтік жә не гуманитарлық біліміміз ұ зақ жылдар бойы бір ғ ана ілімнің аясында шектеліп, дү ниеге бір ғ ана кө зқ араспен қ арауғ а мә жбү р болдық. Ә лемнің ү здік 100 оқ улығ ының қ азақ тілінде шығ уы 5-6 жылдан кейін-ақ жемісін бере бастайды. Сол себепті, уақ ыт ұ ттырмай, ең заманауи, таң даулы ү лгілерді алып, олардың қ азақ тіліндегі аудармасын жасауымыз керек.

Бұ л – мемлекеттің міндеті.

Ү кімет мұ ны аудармашы мамандармен қ амтамасыз ету, авторлық қ ұ қ ық, оқ у-ә дістемелік бағ дарламалар мен профессорлық -оқ ытушылық қ ұ рамды белгілеу сияқ ты жайттарды ескере отырып, кешенді тү рде шешуі керек.

Ү шіншіден, Қ азақ «Туғ ан жерге туың ды тік» деп бекер айтпағ ан.

Патриотизм кіндік қ аның тамғ ан жерің е, ө скен ауылың а, қ алаң мен ө ң ірің е, яғ ни туғ ан жерің е деген сү йіспеншіліктен басталады.

Сол себепті, мен «Туғ ан жер» бағ дарламасын қ олғ а алуды ұ сынамын. Оның ауқ ымы ізінше оп-оң ай кең ейіп, «Туғ ан елге» ұ ласады.

Мә селен, «Ауылым – ә нім» атты ә нді айтқ анда, «Туғ ан жерін сү йе алмағ ан, сү йе алар ма туғ ан елін» деп шырқ айтын едік қ ой. Бажайлап қ арасақ, бұ л – мағ ынасы ө те терең сө здер.

Бағ дарлама неге «Туғ ан жер» деп аталады? Адам баласы – шексіз зерденің ғ ана емес, ғ ажайып сезімнің иесі. Туғ ан жер – ә ркімнің шыр етіп жерге тү скен, бауырында ең бектеп, қ аз басқ ан қ асиетті мекені, талай жанның ө мір-бақ и тұ ратын ө лкесі. Оны қ айда жү рсе де жү регінің тү бінде ә лдилеп ө тпейтін жан баласы болмайды.

Туғ ан жерге, оның мә дениеті мен салт-дә стү рлеріне айрық ша ің кә рлікпен атсалысу – шынайы патриотизмнің маң ызды кө ріністерінің бірі.

Бұ л кез келген халық ты ә ншейін біріге салғ ан қ ауым емес, шын мә ніндегі ұ лт ететін мә дени- генетикалық кодының негізі.

Біздің бабаларымыз ғ асырлар бойы ұ шқ ан қ ұ стың қ анаты талып, жү гірген аң ның тұ яғ ы тозатын ұ лан-ғ айыр аумақ ты ғ ана қ орғ ағ ан жоқ.

Олар ұ лттың болашағ ын, келер ұ рпағ ын, бізді қ орғ ады. Сан тараптан сұ қ танғ ан жат жұ ртқ а Атамекеннің қ арыс қ адамын да бермей, ұ рпағ ына мирас етті.

Туғ ан жерге деген сү йіспеншілік нені білдіреді, жалпы, бағ дарламаның мә ні неде?

Бірінші, бұ л білім беру саласында ауқ ымды ө лкетану жұ мыстарын жү ргізуді, экологияны жақ сартуғ а жә не елді мекендерді абаттандыруғ а баса мә н беруді, жергілікті дең гейдегі тарихи ескерткіштер мен мә дени нысандарды қ алпына келтіруді кө здейді.

Патриотизмнің ең жақ сы ү лгісі орта мектепте туғ ан жердің тарихын оқ удан кө рініс тапса игі.

Туғ ан жердің ә рбір сайы мен қ ырқ асы, тауы мен ө зені тарихтан сыр шертеді. Ә рбір жер атауының тө ркіні туралы талай-талай аң ыздар мен ә ң гімелер бар. Ә рбір ө лкенің халқ ына суық та пана, ыстық та сая болғ ан, есімдері ел есінде сақ талғ ан біртуар перзенттері бар. Осының бә рін жас ұ рпақ біліп ө суге тиіс.

Екінші, басқ а аймақ тарғ а кө шіп кетсе де туғ ан жерлерін ұ мытпай, оғ ан қ амқ орлық жасағ ысы келген кә сіпкерлерді, шенеуніктерді, зиялы қ ауым ө кілдері мен жастарды ұ йымдастырып, қ олдау керек. Бұ л – қ алыпты жә не шынайы патриоттық сезім, ол ә ркімде болуы мү мкін. Оғ ан тыйым салмай, керісінше, ынталандыру керек.

Ү шінші, жергілікті билік «Туғ ан жер» бағ дарламасын жинақ ылық пен жә не жү йелілікпен қ олғ а алуғ а тиіс.

Бұ л жұ мысты ө з бетімен жіберуге болмайды, мұ қ ият ойластырып, халық қ а дұ рыс тү сіндіру қ ажет.

Туғ ан жеріне кө мек жасағ ан жандарды қ олдап-қ ұ рметтеудің тү рлі жолдарын табу керек.

Бұ л жерде де кө п жұ мыс бар.

Осы арқ ылы қ алаларды кө галдандыруғ а, мектептерді компьютерлендіруге, жергілікті жоғ ары оқ у орындарына демеушілік жасауғ а, музейлер мен галереялар қ орын байыта тү суге болады.

Қ ысқ аша айтқ анда, «Туғ ан жер» бағ дарламасы жалпыұ лттық патриотизмнің нағ ыз ө зегіне айналады.

Туғ ан жерге деген сү йіспеншілік Туғ ан елге – Қ азақ станғ а деген патриоттық сезімге ұ ласады.

Тө ртіншіден, жергілікті нысандар мен елді мекендерге бағ ытталғ ан «Туғ ан жер» бағ дарламасынан бө лек, біз халық тың санасына одан да маң ыздырақ – жалпыұ лттық қ асиетті орындар ұ ғ ымын сің іруіміз керек.

Ол ү шін «Қ азақ станың қ асиетті рухани қ ұ ндылық тары» немесе «Қ азақ станның киелі жерлерінің географиясы» жобасы керек.

Ә рбір халық тың, ә рбір ө ркениеттің баршағ а ортақ қ асиетті жерлері болады, оны сол халық тың ә рбір азаматы біледі.

Бұ л – рухани дә стү рдің басты негіздерінің бірі.

Біз – ұ лан-ғ айыр жері мен аса бай рухани тарихы бар елміз. Ұ лы Даланың кө з жеткізгісіз кең -байтақ аумағ ы тарихта тү рлі рө л атқ арғ ан. Бірақ, осынау рухани географиялық белдеуді мекен еткен халық тың тонның ішкі бауындай байланысы ешқ ашан ү зілмеген.

Біз тарихымызда осынау кө ркем, рухани, қ астерлі жерлеріміздің біртұ тас желісін бұ рын-соң ды жасағ ан емеспіз.

Мә селе еліміздегі ескерткіштерді, ғ имараттар мен кө не қ алаларды қ алпына келтіруде тұ рғ ан жоқ.

Идеяның тү пкі тө ркіні Ұ лытау тө ріндегі жә дігерлер кешенін, Қ ожа Ахмет Ясауи мавзолейін, Тараздың ежелгі ескерткіштерін, Бекет ата кесенесін, Алтайдағ ы кө не қ орымдар мен Жетісудың киелі мекендерін жә не басқ а да жерлерді ө зара сабақ тастыра отырып, ұ лт жадында біртұ тас кешен ретінде орнық тыруды мең зейді.

Мұ ның бә рі тұ таса келгенде халқ ымыздың ұ лттық бірегейлігінің мызғ ымас негізін қ ұ райды.

Біз жат идеологиялардың ә сері туралы айтқ анда, олардың артында басқ а халық тардың белгілі бір қ ұ ндылық тары мен мә дени символдары тұ рғ анын есте ұ стауымыз керек.

Тиісінше, оларғ а ө зіміздің ұ лттық қ ұ ндылық тарымыз арқ ылы ғ ана тө теп бере аламыз.

Қ азақ станның қ асиетті жерлерінің мә дени-географиялық белдеуі – неше ғ асыр ө тсе де бізді кез келген рухани жұ таң дық тан сақ тап, аман алып шығ атын символдық қ алқ анымыз ә рі ұ лттық мақ танышымыздың қ айнар бұ лағ ы.

Ол – ұ лттық бірегейлік негіздерінің басты элементтерінің бірі. Сондық тан, мың жылдық тарихымызда біз алғ аш рет осындай ауқ ымды жобаны жасап, жү зеге асыруғ а тиіспіз.

Биыл Ү кімет жұ ртшылық пен ақ ылдаса отырып, жобаны ә зірлеуі керек. Онда ү ш мә селе қ амтылғ аны жө н. Нақ тырақ айтқ анда:

1. Аталғ ан «Мә дени-географиялық белдеудің » рө лі мен оғ ан енетін орындар туралы ә рбір қ азақ стандық білуі ү шін оқ у-ағ арту дайындығ ын жү ргізу қ ажет.

2. БАҚ осыдан туындайтын ұ лттық ақ параттық жобалармен жү йелі тү рде, мық тап айналысуы керек.

3. Ішкі жә не сыртқ ы мә дени туризм халқ ымыздың осы қ астерлі мұ раларына сү йенуге тиіс. Мә дени маң ыздылығ ы тұ рғ ысынан біздің Тү ркістан немесе Алтай – ұ лттық немесе қ ұ рлық тық қ ана емес, жаһ андық ауқ ымдағ ы қ ұ ндылық тар.

Бесіншіден, заманауи ә лемдегі бә секелік қ абілет – мә дениеттің де бә секелік қ абілеті деген сө з. АҚ Ш-тың «қ ырғ и-қ абақ соғ ыс» кезіндегі табысының қ омақ ты бө лігі Голливудтың еншісінде.

Біз ХХІ ғ асырдың жаһ андық картасында ешкімге ұ қ самайтын, дербес орны бар ұ лт боламыз десек, «Жаһ андағ ы заманауи қ азақ стандық мә дениет» жобасын іске асыруғ а тиіспіз.

Ә лем бізді қ ара алтынмен немесе сыртқ ы саясаттағ ы ірі бастамаларымызбен ғ ана емес, мә дени жетістіктерімізбен де тануы керек.

Бұ л жоба нені кө здейді?

Бірінші, отандық мә дениет БҰ Ұ -ның алты тілі – ағ ылшын, орыс, қ ытай, испан, араб жә не француз тілдерінде сө йлеуі ү шін мақ сатты ұ станым болуы шарт.

Екінші, ол бү гінгі қ азақ стандық тар жасағ ан жә не жасап жатқ ан заманауи мә дениет болуғ а тиіс.

Ү шінші, мә дени қ азыналарымызды ә лем жұ ртшылығ ына таныстырудың мү лдем жаң а тә сілдерін ойластыру керек.

Мә дени ө німдеріміз тек кітап тү рінде емес, ә ртү рлі мультимедиалық тә сілдермен де шық қ аны абзал.

Тө ртінші, бұ ғ ан ауқ ымды мемлекеттік қ олдау жасалуы қ ажет. Сыртқ ы істер, Мә дениет жә не спорт, Ақ парат жә не коммуникациялар министрліктері жү йелі тү рде, қ оян-қ олтық жұ мыс істеуі керек.

Бесінші, бұ л жұ мыста шығ армашылық зиялы қ ауым, оның ішінде Жазушылар одағ ы мен Ғ ылым академиясы, университеттер мен қ оғ амдық ұ йымдар ү лкен рө л атқ аруғ а тиіс.

Біз заманауи мә дениетіміздің қ андай ө кілдері ә лемдік аренағ а жол тартуы керектігін анық тап алуымыз керек.

Ұ лттық мә дениетіміздің озық ү лгілерін іріктеп алғ аннан кейін шетелдерде оларды таныстыру рә сімдерін ө ткіземіз.

2017 жыл жер жү зіне мә дениет саласындағ ы қ ай жетістіктерімізді кө рсете алатынымызды айқ ындап алу тұ рғ ысынан шешуші жыл болмақ. Содан соң бірегей бағ дарламаны 5-7 жылда тың ғ ылық ты жү зеге асырамыз.

Осылайша, мың жылдық тарихымызда тө л мә дениетіміз тұ ң ғ ыш рет ә лемнің барлық қ ұ рлық тарына жол тартып, басты тілдерінде сө йлейтін болады.

Алтыншыдан, ұ лт мақ танышы біздің бұ рынғ ы ө ткен батыр бабаларымыз, данагө й билеріміз бен жырауларымыз ғ ана болмауғ а тиіс.

Мен бү гінгі замандастарымыздың жетістіктерінің тарихына да назар аударуды ұ сынамын.

Бұ л идеяны «Қ азақ стандағ ы 100 жаң а есім» жобасы арқ ылы іске асырғ ан жө н.

Еліміздің Тә уелсіздік жылнамасы жазыла бастағ анына небә рі 25 жыл болды. Бұ л – тарих тұ рғ ысынан қ ас қ ағ ым сә т десек те, еліміз ү шін ғ асырғ а бергісіз кезең. Ә рине, жасалғ ан жұ мыстардың маң ызы мен ауқ ымына ешбір кү мә н жоқ.

Дегенмен, осы қ ыруар істі атқ арғ ан, ел дамуына зор ү лес қ осқ ан азаматтардың ө здері мен олардың табысқ а жету тарихы ә детте қ ұ рғ ақ фактілер мен цифрлардың тасасында қ алып қ ояды. Шын мә нінде, Қ азақ станның ә рбір жетістігінің артында алуан тү рлі тағ дырлар тұ р.

«Қ азақ стандағ ы 100 жаң а есім» жобасы – Тә уелсіздік жылдарында табысқ а жеткен, еліміздің ә р ө ң ірінде тұ ратын тү рлі жастағ ы, сан алуан этнос ө кілдерінің тарихы.

Жобада нақ ты адамдардың нақ ты тағ дырлары мен ө мірбаяндары арқ ылы бү гінгі, заманауи Қ азақ станның келбеті кө рініс табады.

Біз «Жаның да жү р жақ сы адам» деген сө здің байыбына бара бермейміз. Шын мә нінде, Тә уелсіздік дә уірінде ө зінің ең бегімен, білімімен, ө нерімен озып шық қ ан қ аншама замандастарымыз бар. Олардың жү ріп ө ткен жолдары – кез келген статистикадан артық кө рсеткіш.

Сондық тан, оларды телевизиялық деректі туындылардың кейіпкеріне айналдыруымыз керек. Жастар ө мірге шынайы кө збен қ арап, ө з тағ дырларына ө здері иелік ете алатын азаматтар болуы ү шін оларғ а ү лгі ұ сынуымыз керек.

Қ азіргі медиамә дениетті суырыла сө йлейтін «шешендер» емес, ө мірдің ө зінен алынғ ан шынайы оқ иғ алар қ алыптастырады. Мұ ндай оқ иғ аларды кө рсету бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының басты нысанасына айналуғ а тиіс.

Бұ л жоба ү ш мә селені шешуге бағ ытталғ аны жө н.

1. Ақ ылымен, қ олымен, дарынымен заманауи Қ азақ станды жасап жатқ ан нақ ты адамдарды қ оғ амғ а таныту.

2. Оларғ а ақ параттық қ олдау жасап, танымал етудің жаң а мультимедиалық алаң ын қ алыптастыру.

3. «100 жаң а есім» жобасының ө ң ірлік нұ сқ асын жасау. Ел-жұ рт ұ лтымыздың алтын қ орына енетін тұ лғ аларды білуге тиіс.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 Следующая ⇒