ҚОРЫТЫНДЫ

Қ орытындыда мынадай тү йіндемелер келтіргім келеді:

1. Қ ұ қ ық функциясы ретінде не қ ұ қ ық тың ә леуметтік міндеті, не қ ұ қ ық тың қ оғ амдық қ атынастарғ а ық палы, не олардың біріккен жиынтығ ы саналады.

2. Қ ұ қ ық тың ә леуметтік міндеті қ оғ амдық дамудың қ ажеттіліктерінен қ алыптасады. Қ оғ амның ә леуметтік мұ қ таждық тары мен қ ажеттіліктеріне сә йкес белгілі бір қ атынастарды бекіту, реттеу мен қ адағ алауғ а бағ ытталғ ан жаң а заң дар қ алыптасады. Қ ұ қ ық тың ә леуметтік міндеті қ оғ амдық қ атынастарды реттеу мен қ адағ алаудан, оларғ а тиісті тұ рақ тылық беруден, азаматтардың қ ұ қ ық тарын жү зеге асыруғ а жә не жалпы, қ оғ амның қ алыпты тіршілік етуіне арналғ ан қ ажетті жағ дайлар жасаудан тұ рады.

3. Қ ұ қ ық тық ық пал – бұ л қ оғ амдық қ атынастарғ а қ ұ қ ық ық палының жолдары, тә сілдері мен тү рлерін сипаттайтын санат. Бұ л қ оғ амдық ө мірдегі, мемлекет, оның органдары, қ оғ амдық ұ йымдар мен азаматтардың ә рекеттеріндегі қ ұ қ ық тық қ ағ идаларды, ұ станымдарды, тыйымдарды, алғ ышарттар мен нормаларды іске асыру.

4. Ық палдың бағ ыты – қ ұ қ ық функциясының аса бір елеулі қ ұ раушысы, ол қ оғ амдық дамудың қ ажеттіліктеріне ө зіндік бір жауап, сонымен қ атар осы қ ажеттіліктерді жинақ тайтын жә не оларды позитивті қ ұ қ ық қ а айналдыратын заң шығ ару саясатының нә тижесі болып табылады.

5. Осылайша, қ ұ қ ық тың функциясы – бұ л оның имманенттік, спецификалық қ асиеттерінің бейнеленуі. Функцияда ә леуметтік феномен ретіндегі сапалы дербестіктенпайда болатын қ ұ қ ық тың мынадай қ асиеттерді жинақ тайды:

Қ ұ қ ық тың функциясы оның болмысынан пайда болады жә не қ ұ қ ық тың қ оғ амдағ ы міндетімен анық талады. Функциялар – бұ л қ ұ қ ық болмысының қ оғ амдық қ атынастардағ ы ағ артушылығ ы. Сонымен қ атар болмыстың иманентті қ асиеттерінің бейнесі бола тұ ра, функциялар оғ ан апармайды жә не олардың қ арапайым «жобасы» болып табылмайды. Қ ұ қ ық тың болмысы мен функцияларды механикалық тү рде байланыстыруғ а болмайды. Қ алай бейне ә рқ ашанда болмыстан тә уелсіз болса, солайқ ұ қ ық тың функциясы да оның болмысынан белгілі бір дә режеде тә уелсіз.

Қ ұ қ ық функциясы – бұ л қ ұ қ ық тың ә леуметтік міндет ретінде ө мір сү ру қ ажеттілігін тудыратын қ оғ амдық қ атынастарғ а қ ұ қ ық тық ық палды жү зеге асырудың бағ ыты. Бұ л мағ ынада қ ұ қ ық функциясы қ ұ қ ық тың қ ажетті, яғ ни, қ оғ амның олсыз осы даму сатысында ө мір сү ре алмайтын (қ оғ амдық қ атынастардың белгілі бір тү рін бекіту, реттеу жә не қ орғ ау) ық палының бағ ытын сипаттайды.

Қ ұ қ ық функциясы қ ұ қ ық тың аса бір елеулі жә не басты жақ тарын бейнелейді жә не қ ұ қ ық тың алдында, оның қ азіргі даму сатысында тұ рғ ан тү пкілікті міндеттерді жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан. Қ ұ қ ық функциясы, ә деттегідей, қ оғ амдық қ атынастардың белгілі бір тү рін тә ртіпке салатын қ ұ қ ық тың белсенді ә рекетінің бағ ытын ө кілдік етеді. Сондық тан қ ұ қ ық функциясының ең басты нышаны болып динамизм табылады.

Бірқ алыптылық фнкцияның қ ажетті нышаны ретінде оның қ ызметінің тұ рақ тылығ ын, ү здіксіздігін жә не оның жұ мысының ұ зақ тылығ ын сипаттайды. Қ ұ қ ық функциясының бірқ алыпты мінезі туралы оның ә рқ ашанда қ ұ қ ық қ а тиісті екендігін айтуғ а болады. Бірақ ол дегеніміз тә жірибе қ ажеттіліктеріне сә йкес ө згеретін жә не дамитын механизм жә не оның жү зеге асырылу формалары ө згеріссіз қ алатынын білдірмейді.

«Қ ұ қ ық функциясы» тү сінігі қ ұ қ ық тың міндетін де жә не содан пайда болатын қ ұ қ ық тың қ оғ амдық қ атынастарғ а ық палы бағ ыттарын да бір мезгілде қ амтуы керек. Сондық тан да қ ұ қ ық тың қ андай да бір функциясының қ ұ рамын алып қ арағ анда, қ ұ қ ық тың міндеті мен оның ық палының бағ ыттары арасындағ ы байланысты ә рқ ашан кө кейде ұ стағ ан жө н.

Тегінде, қ ұ қ ық функциясы – бұ л қ ұ қ ық тың ә леуметтік міндетін іске асыру. Ал қ ұ қ ық тың ә леуметтік міндеті мен қ ұ қ ық тық ық пал дегеніміз не?

Қ ұ қ ық тың ә леуметтік міндеті қ оғ амдық даму қ ажеттіліктерінен туады жә не солардан қ ұ ралады. Қ оғ амның ә леуметтік мұ қ таждық тары мен қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру мақ сатында белгілі бір қ атынастарды бекітуге, реттеуге жә не қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан заң дар жарық қ а шығ ады. Сонымен бірге қ ұ қ ық тың қ андай да бір міндеті белгілі бір қ оғ амдық қ атынастардың дамуын бекіту, қ орғ ау немесе бағ дарлау, яғ ни оның ә леуметтік рө лінің мұ қ таждығ ы (қ ажеттілігі) ө ткір болғ ан сайын, соншалық ты ол айқ ын кызмет етеді.

Қ оғ амдық қ атынастардың тә ртіптілігі, олардың жү йелілігі жә не динамизмі қ оғ амның дамуы мен қ ызмет етуінің қ ажетті шарттары болып табылады. Сондық тан қ ұ қ ық тың ә леуметтік міндеті қ оғ амдық қ атынастарды тә ртіпке келтіру, реттеу, оларғ а тиісті орнық тылық беру жә не азаматтардың қ ұ қ ық тарын іске асыру мен жалпы азаматтық қ оғ амның қ алыпты тіршілік етуіне қ ажетті жағ дайлар жасаудан тұ рады.

Қ ұ қ ық тық ық пал – бұ л қ оғ амдық қ атынастарғ а қ ұ қ ық ық палының жолдары, тә сілдері мен тү рлерін сипаттайтын санат. Бұ л қ оғ амдық ө мірдегі, мемлекет, оның органдары, қ оғ амдық ұ йымдар мен азаматтардың ә рекеттеріндегі қ ұ қ ық тық қ ағ идаларды, ұ станымдарды, тыйымдарды, алғ ышарттар мен нормаларды іске асыру.

Ық палдың бағ ыты – қ ұ қ ық функциясының аса бір елеулі қ ұ раушысы, ол қ оғ амдық дамудың қ ажеттіліктеріне ө зіндік бір жауап, сонымен қ атар осы қ ажеттіліктерді жинақ тайтын жә не оларды позитивті қ ұ қ ық қ а айналдыратын заң шығ ару саясатының нә тижесі болып табылады. «Қ ұ қ ық функциясы» тү сінігін талқ ылағ анда, «қ ұ қ ық тық ық пал» мен «қ ұ қ ық тық реттеу» сияқ ты санаттардың қ атынасына да назар аударғ ан жө н.

Мемлекеттік басқ ару жү йесінде билердің мынандай кейбір айрық ша қ ұ қ ық тары болды: «Жеті жарғ ы» қ ағ идаларына сә йкес олар ө зіне бағ ынышты ру – тайпа шегінде ә кімшілік билік жү ргізді. Сот тө релігін жү зеге асырып, соғ ан байланысты ұ лтының ә дет-ғ ұ рпын, салт-дә стү рін, наным-сенімін терең білуге тиісті болды. Билер ру-тайпаның басшысы болғ андық тан, ә кімшілік қ ызметті де қ оса атқ арды, ө з қ ауымының тә ртіп, талабына жауапты болды.

Заң герлік – ежелгі қ азақ билеріне тә н басты қ асиет. Ел арасындағ ы даулар билер талқ ысына салынғ анында екі жақ тың билерінің бірі – айыптаушы (прокурор), екіншісі – ақ таушы (адвокат) болады жә не бір би – тө релік айтар тө бе би болып тағ айындалып, айтыс-тартысты шешуге ү ш би қ атысады. Сол себепті билерді бә ріне ортақ атаумен заң гер дегеніміз дұ рыс. Себебі, билер айыптауда, ақ тауда, тө релік айтуда Заң ды білуге тиісті ғ ой.

ПАЙДАЛАНЫЛҒ АН Ә ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Енгибарян Р. В., Краснов Ю. К. Теория государства и права: Учебное

2. Комаров С. А., Малько А. В. Теория государства и права. Учебник

3. Лазарев В. В., Липень С. В. Теория государства и права: Хрестоматия:

4. Малько А. В., Матузов Н, Теория государства и права: Курс

5. Марченко М. Н. Проблемы теории государства и права. Учебник.

6. Радько Т. Н. Методологические вопросы правоведения. Саратов.

«Наука», 1998,

7. Черданцев А. Ф. Теория государства и права. Учебник. - М.:

8. А. Ибраева, Г. Ә лібаева, Қ. Айтхожин «Қ ұ қ ық тану», Алматы, 2006

9. Баянов «Мемлекеттік қ ұ қ ық негіздері», Алматы, 2003 жыл

10. Е. Қ уандық ов, Ш. Маликова, С. Есетова «Қ ұ қ ық тану», 2007 жыл

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 56