2.3 Инвестициялық жобаларды тиімді ұйымдастыру -инвестициялық тартымдылықты арттыру негізі

Инвестициялық жобалау дегеніміз техника – экономикалық негізі бар (сызулар, тү сіндермелі хаттар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары жә не жобаны жү зеге асыру ү шін қ ажетті басқ а материалдар. Оның ажырамас бө лігі болып инвстициялық жобаның қ ұ нның аң ыктайтын смета табылады.

Жоба – бұ л техникалық материалдар(сызба, есептер, жаң а қ ұ рылғ ан гимараттардың макеті, қ ұ рлыстар т. б) белгілі бір қ ұ жаттардың алдын-ала тексті.

Ең алдымен ө ндірістік бағ ытта инвестициялық жобаны ө ндеу ұ зақ мерзім уақ ыт бойы жү зеге асады- идеядан бастап материалдық дең гейге дейін.

Инвестициялық жобаны нарыктық кө рсеткіштердің кө мегімен тиімді бағ алау ү шін жұ мыстын басталуы мен аякталуын нақ ты білу керек. Зертеуші, ғ алым ү шін жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер ү шін- алғ ашқ ы ақ ша қ аражатты жобаны жү зеге асыру ү шін салу болып табылады.

Жобаны қ аржыландыратын инвесторларды процестің жасалуы емес, оны ө ткізуден алатын табыс қ ызық тырады. Ал жобаны жү зеге асыратын мекемелер ү шін – жү мыстың аякталуы. Кейбір жобалар ү шін жұ мыстың аякталуы – қ аржыландырудың тоқ татылуынан, объектіні пайдалануғ а шығ ару, жобалық қ уаттылық ты толығ ымен игеру болады.

Жобамен жұ мыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқ талуы қ ұ жатты тү рде негізделу керек.

Жобаның басталу кезінен ө тімділік кезең ге дейінгі уақ ыт аралығ ы инвестициялық цикл деп аталады.

Инвестициялық циклды 3 топқ а бө луге болады. Оның ә ркайсысының ө з мақ саттары мен міндеттері бар:

1. Ивестицияғ а дейінгі- бастапқ ы зерттеулерден инвестициялық жобаны қ абылдау шешіміне дейін, яғ ни соң ғ ы зерттеулерге дейін

2. Ивестиция кезең і- келісім- шарт жасау кезең і

3. Ө ндірістік- кә сіпорынның немесе объектінің шаруашылық қ арекет ету кезең і.

Инвестициялауғ а дейінгі жә не инвестициялау кезіндегі этаптар инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал ө ндірістік кезең арнайы жү ргізуші кезең дер ( ө ндірістік мекеме жә не ең бек кү ші, болжау, қ аржыландыру, талдау т. б ) облысына кіреді.

Инвестицияғ а дейінгі кезде болашақ объектіні жобалау қ арастырылады. Кә сіпорын инвестиция туралы алдын-ала шешім қ абылдайды, салынып жатқ ан объектілерінің директорын тағ айындайды. Жобаның техникалық экономикалық бағ алауын, ө тімділік бағ асын зертеуді кә сіпорынның ө зі жү ргізеді немесе мамандырылғ ан мекемелердің кө мегіне жү гінуге болады.

Жобаның алғ ашкы кезінде кү тпеген жағ дайларды ескеруге болады. Ол ү шін ең экономикалық жолдарды табу, жобаның ө тімділігін бағ алау, оның бизнес- жоспарын қ ұ ру. Бірақ, уакытында тоқ тау деген принципке сү йене жү ру керек, яғ ни жұ мыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқ ан жө н.

Екінші инвестициялық кезенде жоба мыналарды енгізеді:

- жобалық кә сіпорынды таң дау;

- жобалық сызуларды жә не модельді объектілерді дайындау;

- жобалық жә не қ ұ рлыстық жұ мыстын алдын – ала жоспары;

- деталдық жоспарлау жә не спцификация;

- қ ұ рлыстық орындардын сызбасы.

Осы кезең де бас мердігер жә не субмердігер тағ айындалады. Мердігерлер мен жабдық таушылармен есеп айырысу ү шін қ ыска мерзімді зайымдар аң ыкталады.

Инвестициялық кезең де орындалғ ан кө п нұ сқ аулы есептер нақ ты жобаны, оның техникасын жә не жабдық тарды анық тауғ а мү мкіндік береді. Осы кезең де қ абылданатын шешімдер техникалық дең гейін, қ ұ рлымын қ ұ рлыстық ө ндірістік жобаны жү зеге асыру шығ ындары ғ ана емес, сонымен қ атар пайдалану шығ ындарына да тә уелді.

Жобалау ү рдісін 2 кезең ге бө луге болады:

- жоба алдындағ ы;

- нақ ты жобалау.

Жобалау алдындағ ы кезең инвестиция салудың алғ ы шарттарын жасайды. Дә л осы кезең де жобаның ө міршең ділігі мен инвестициялық тартымдылығ ы қ алана басталады. Жобалау алдындағ ы кезең зерттеулері нақ ты инвестициялық жобаның толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның ө мірлік циклін бұ л кезең де дә л анық тау мү мкіндігі қ иынғ а соғ ады.

Нақ ты жобалау ө зі екі кезең ді енгізеді: бастапқ ы жә не соң гы жоба. Ә р кезең де болашақ объектінің сметасы аң ық талады.

Кә сіпорындар барлық инвестициялық ұ сыныстарды «жинағ анда» оларды бағ алау жэне ранжирлеу процесі басталды. Сонымен қ атар инвестицияның нә тижелік кө рсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұ рылады, олар ө з кезегінде, банк жә не басқ а да кредиторларғ а ұ сынылатын техника-экономикалық жағ дайда жү зеге асырылады.

Барлық ө ркенниетті мемлекеттерде неғ ұ рлым болашағ ы бар кә сіпорындар ө з қ ызметтерін кең ейте келе, міндетті тү рде инвестиция тартуғ а есік ашады. Бұ л ө з кезегінде инвестициялық жобаларын тиімді де тартымды тү рде ұ сыну арқ ылы инвестиция тарту тә жірибесі кең інен қ олданалынады/25/. Инвесторлар ө здеріне тиісті инвестициялық паймен еркін қ олданады. Олар пайды мұ рагерлікке қ алдыруғ а, бағ алы қ ағ аздар заң ына сә йкес басқ а да келісімдер жасай алады. Барлык кә сіпорындар инвестициялық қ арекетпен байланысты. Инвестициялық жоба бойынша шешім қ абылдау кө птеген факторлармен қ иындатылады. Олар: инвестицияның тү рі, инвестициялық жобаның қ ұ ны, қ аржы ресурстардың шектеулігі, шешім қ абылдаумен байланысты тә уекелділіктер.

Инвестицияны қ ажет ететін себептер кө п болуы мү мкін, бірақ жалпы оларды ү ш тү рге бө лү ге болады: қ олда бар материалды-техникалық базаны жаң арту, ө ндірістік қ арекеттің кө лемін ұ лғ айту, жаң а қ арекеттердің тү рін мең геру. Инвестициялық жобаны қ абылдау міндеті ә р бағ ытта ә ртү рлі. Егер бар ө ндірістік қ уатты ауыстыру керек болса, онда шешім оң ай қ абылданады, себебі кә сіпорынның басшылары жаң а ө ндірістің қ аң дай сиппаттамалармен қ анша керектігін нақ ты біледі. Ал егер негізгі ә рекетті кең ейтумен байланысты инвестиция туралы шешімді қ абылдау қ иынғ а тү седі. Осы жағ дайда жаң а туындайтын факторларды ескеру қ ажет. Олар: тауар нарығ ында кә сіпорынның жағ дайының ө згеруі, қ осымша ең бекті игеру.

Инвестициялық сипаттағ ы бақ ылау шешімін қ абылдау процесі негізінде болашақ ақ ша тү сімдері мен болжаулы инвестиция кө лемін салыстыру жэне бағ алау жатыр. Ө йткені салыстырылатын кө рсеткіштер ә р тү рлі уақ ытқ а қ атысты, осындағ ы ең негізгі проблема оларды салыстыру. Оғ ан ә ртурлі қ арауғ а болады, объективті жэне субъективті жағ дайғ а байланысты инфляция қ арқ ыны болатын тү сімдердің кө лемі, болжау кө кжиегі, аналитиктердің білім дең гейі жә не т. б.

Қ аржылық мененджмент тә жірибесі инвестициялық қ ызметтерді бағ алаудың келесі ә дістерін атап кө рсетеді.

Капитал мен табысты дисконтау. Матариалдық негізін ақ ша қ ұ райтың қ аржы ресурстары уақ ытша қ ұ ндылық қ а ие. Қ аржы ресурстардын уақ ытша қ ұ ндалығ ы екі аспектіде қ арастырылады. Бірінші аспект ақ шаны сатып алу қ абілеттілігімен байланысты. Екінші аспект ақ ша қ аражаты капитал сияқ ты айналымымен жә не осы айналымнан табыс алумен байланысты. Ақ ша жаң а ақ шаларды тезірек жасау керек.

Табысты дисконтау - капитал салу мерзіміне байланысты табысты ә келу. Дисконтау есебімен ө скен капитал мен қ осымша табысты аудару ү шін келесі формула анық талынады(3), (4):

К=К*(1+n), (3)

К - салымдардың бастапқ ы сомасынан t - мерзімінің аяғ ында капиталдың салымдарының мө лшері.

К- салынғ ан капиталдын мө лшерін ағ ымдағ ы бағ алау, яғ ни бастапқ ы салым салынғ аннан кейін бастапқ ы мерзімнің позизиясы.

n-дисконтау коэфициенті (яғ ни табыстылық нормасы немесе пайыз мө лшерлемесі) бірлік ү лесі.

Д=К (1+n)-К, (4)

Д- косымша табыс, тенгемен

Ағ ымдағ ы мезгіл позициясынан болашақ ақ ша тү сімдерін бағ алау ү шін табысты дисконтау қ олданылады. Инвестор капиталды салғ анан кейін, келесі жағ дайларды басшылық қ а алады.

Біріншіден, ә р уақ ытта ақ шаның қ ұ нсыздануы болады, екіншіден, анық талғ ан минимум мө лшерінен тө мен емес капиталғ а табыстың мезгілдік тү суі. Инвестор болашақ та қ андай табыс алатынын бағ алау керек жә не табыстың болжанғ ан дең гейінен жұ мыстың басталуына максималды мү мкін болатын қ аржылық ресурстар соммасына салуды жіберу.

Таза табыс келтіретін эффекті есептеу ә дісі. Бұ л ә діс бастапқ ы инвестиция кө лемін дисконттау таза ақ ша тү сімдерінің жалпы соммасын келтірілгеннен қ ұ ралғ ан. Ө йткені ақ ша қ аражаттардың қ ұ йылымы уақ ыт бойынша бө лінген. Ол аналитик инвестициялығ ысы келетін немесе инвестициялай алатыннын жылдық қ айтарылу пайызынан шығ а қ оятын r-коэффициенті арқ ылы дисконттталады. Мысалы мынандай болжам жасалынады, инвестиция (IC) жыл ішінде басқ арылады, ал жылдық табыстар P1, P2,............. Pn кө лемінде. (NPV) сә йкесінше мына формулалар бойынша есептелінеді(5), (6):

PV= Рк/ (1+r )e, (5)

NPV= Рк/ (1+r )e -С-С, (6)

Егер: NPV> 0, онда жобаны қ абылдау керек

NPV< 0, онда жобаны қ абылдамау керек

NPV=0, жоба не пайдалы емес, не зиянды емес//.

Мынаны ескеру қ ажет, NPV кө рсеткіші қ аралып отырғ ан жобаны қ абылдау кезде кә сіпорынның экономикалық потенциалының ө згеруінің болжамдық бағ алауын кө рсетеді. Бұ л жоба уақ ыт бойынша ә р тү рлі жобалардың NPV соммалауғ а болады. Бұ л ө те ерекшке белгі, бұ л критерияны басқ алардан ерекшелейтін жә не оптималды инвестицияланғ ан қ оржынды талдау кезінде оны негізгі етіп қ ояды.

Инвестицияның табыстылық индексін есептеу ә дісі. Бұ л ә дістің мә ні бойынша алдың ғ ының жалғ асы болып табылады. Табыстылық индексі PI мына формула бойынша есептелінеді(7).

PI=РК / ( 1+r)k/, (7)

Егер: PI> 1, жобаны қ абылдау керек

PI< 1, жобаны қ абылдамау керек.

PI=1, жоба не табысты емес не зиянды емес.

Таза келтірілген эффектімен салыстырғ ан да табыстылық индексі қ атынасты кө рсеткіш болады. Осығ ан орай, NPV мә ні бірдей альтернативті жобалардың ішінен біреуін таң дап алуғ а қ олайлы.

Инвестицияны пайдалылық ү лесін есептеу ә дісі. Инвестицияның пайдалылық нормасының тү сінігінің астында дисконттау коэффициентінің мә ні жатыр. Сонымен қ атар, жобаның NPV=0:

IRR=r, бұ нда NPV=f(r)=0

Жоспарланғ ан инвестицияның нә тижелігін талдауда бұ л коэффициенттердің мә ні мынада жатыр: IRR- берілген жобамен біріктірілетін шығ ындарды жоғ ары қ атыста жіберу дең гейін кө рсетеді. Мысалы, егер жоба толығ ымен банктің ссудасы арқ ылы қ аржыландырылса, онда IRR-банктің пайыздық мө лшерлемесінің жіберілу дең гейінінің жоғ арғ ы дең гейін кө рсетеді, оның жоғ арлауы жобаны зиянды жасайды.

Инвестицияның нә тижелік коэффициенттерін есептеу ә дісі. Бұ л ә дістің екі белгісі бар: ол табыстың кө рсеткіштерін дисконттауды ұ сынбайды; табыс таза пайданы PN кө рсеткіштерімен сипатталады. Есептеудің алгаритімін ерекше оң ай, сондық тан бұ л коэффициенті тә жірибеде кө п қ олданады. Инвестицияны нә тижелік коэффициенті ARR орта жылдық пайданы PN инвестицияның орта кө леміне (коэффициент % алынады) бө лумен есептелінеді. Инвестицияның орта шамасы капиталды салымдардың бастапқ ы соммасын 2 бө лгенде табылады, егер талданатын жобаны ө ткізу мерзімі ө ткенде барлық капиталды шығ ындар шығ арылып тасталынады немесе қ олдық қ ұ нының қ олма - қ олдығ ын жіберсе RV онда оны бағ алау шығ арылып тасталу керек(8).

, (8)

Осы кө рсеткіш кә сіпорынның жалпы таза табысын оның іс-ә рекетіне авансталғ ан (орта баланстың нетто қ орытындысы) қ аражаттың жалпы сомасына бө лумен анық талады, авансталғ ан капиталдың табыстылық коэффициентімен салыстырылыды.

Ө телу мерзімін есептеу алгаритімі (РР) инвестициялаудан тү сетін болжанғ ан табыстарды бө лудің бір қ алыптылығ ына тә уелді. Егер пайда жылдарғ а бір қ алыпты бө лінсе онда ө телу мерзімі жылдық табыстың кө леміне бір уақ ытылы шығ ындарды бө лумен анық талады. Бө лшек сан шық қ анда оны бү тін жақ ын санғ а айналдырамыз. Егер пайда бір қ алыпты бө лінбесе, онда ө телу мерзімі жылдар санын тура есептеумен анық талады, ол сол жылдар ішінде инвестиция куммулятивті табыспен жабылады. РР кө рсеткіші есептеудің жалпы формуласы мынандай болады(9).

PP=n Pk, (9)

Мұ нда Pk > IC

Инвестицияны ө телу мерзімінің кө рсеткішін есептеу қ ажет. Сонымен қ атар талдауда ескеретін бірқ атар кемшіліктер бар. Біріншіден, ол соң ғ ы мезгілдердегі табыстың ә серін ескермейді. Екіншіден, ол куммулятивті табыстардың сомасы бірдей жобаларды ерекшелемейді, бірақ оларды жылдар бойынша бө луді ерекшелейді. Бірқ атар жағ дайларда ө телу мерзімін есептегеннен тұ ратын ә дістерді қ олдану дұ рыс бола алады. Мынандай жағ дайларда:

- Кә сіпорын басшылары жобаның табысты емес, кө бінесе ө тімділік проблемасын шешумен айналысқ анда;

- Инвестиция тә уекелділіктің жоғ арғ ы дең гейімен байланысты, сондық тан ө телу мерзімі қ ысқ а болғ ан сайын жобаның тә уекелділігі де аз болады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 678 9 Следующая ⇒