1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары

Инвестициялық қ ызмет бұ л – инвестицияларды салып жә не инвестицияларды жү зеге асыру бойынша тә жірибелік ә рекеттер жиынтығ ы.

Қ азіргі кезде Қ азақ станда жү зеге асырылып жатқ ан инвестициялық процесс ә леуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғ ы шартына айналып, еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр. Инвестициялар кез – келген ұ лттық экономиканың маң ызды да қ ажетті қ оры болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру ө ндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қ оса жұ мыс орындарының кө бейіп, тұ рғ ындарды ең бекпен толығ ымен қ амтамасыз етуге, сө йтіп халқ ымыздың ө мір дең гейінің ө суіне мү мкіндік береді. Сонымен, елімізде жү ргізіліп жатқ ан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, ә леуметтік саланың ө ркендеуіне жағ дай жасайтын қ ызмет деп қ арастыруымыз керек. Осығ ан орай, инвестициялық іс - ә рекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей ә сер ететін ә леуметтік шараларды ерекшелеудің маң ызы зор. Бұ л тұ рғ ыдан инвестициялық іс - ә рекетті екі қ ұ рамдас бө лікке жіктеуге болады. Экономикалық қ ұ рылым мынадай элементтерден жә не инвестициялық іс-ә рекеттің нә тижесінен тұ рады:

Пайда табу. Тү скен пайданың ө зі екі аспектіні қ амтиды: экономикалық, яғ ни инвесторлар пайда тауып оны қ айта ө ндіріске жұ мсайды – реинвестирование жә не ә леуметтік, тапқ ан пайданының белгілі бір бө лігі инвестордың ә леуметтік қ ажеттілігіне жұ мсалады.

Жоғ арыда кө рсетілген пайданың негізінде жұ мыскерлер де табыс тауып, соның негізінде ө здерінің, жанұ яларының ә леуметтік қ ажеттілігін ө тейді.

Пайдадан тү скен салық пен ө телімдер мынадай мақ саттарғ а жұ мсалады:

Міндетті медициналық қ амсыздандыру қ орына;

Мемлекеттік зейнетақ ы қ орына;

Аймақ тық бюджетке;

Республикалық бюджетке;

4. Ө неркә сіптік ә леуметтік даму қ орын қ ұ ру.

Егер фирма салымдары бойынша ең жоғ ары тиімділікке жетуге тырысса, онда олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі керек.

1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі

2. " Замазкалау" принципі.

Сылап, бітеу жұ мысына келетіндей инвестиция жү ргіз. Шешімді қ абылдап алғ аннан кейін, инвестицияны іске асыру барысында ол еркіндікті енді оғ ан бармау алмастырады, Мә селен, қ андай станокты сатып алуғ а, не жалғ а алуғ а немесе ө зің ө ндіргің келеді де, бұ л операцияны жү ргізу ү шін қ анша кредит аласың, оны қ андай мерзімге жә не қ анша проценттік мө лшерде алуғ а шешім жасауғ а еріктісіз. Ал, бұ л операциялардың бә рін жасап болғ аннан кейін, қ айтадан қ айту оң айғ а тү спейді, ө те қ ыйын болады. Бұ л станокты кө п жыл бойына пайдалану керек болады, алғ ан кредит ү шін проценттерді тө леу керек болады. Сө йтіп, сылап-бітеу процесінен шығ а алмай, байланасың да қ аласың, ө йткені иң вестициялық жоба кү шіне еніп алғ аннан кейін еркін қ имыл-ә рекеттерге баруың шектеулі болып қ алады.

Мұ нан еркін шешімділікке жә не басқ а ә рекеттерге баруың мү лдем тиылды деуге болмайды. Ә рине, сатып алғ ан станокті қ айтадан сатып жіберуге де болады немесе акциялардан да қ ұ тылуғ а болады да, " дезинвестирование" деп аталатынды жү ргізуге болады. Кө бінесе осыны жү ргізеді. Қ атені кейінге қ алдырудан гө рі, тезірек тү зетуге тырысу керек. Бірақ қ атені тузеу ү шін уақ ыт та кетеді, ақ ша да жұ мсалады, басқ ару қ ызметінде шә лгездік туады, іскер серіктестермен байланыс ү зіледі.

Мысалғ а, ә лгі сатып алынғ ан станокты алсақ, оны 1 жыл бойы пайдаланып келеген. Конъюнктура ө згеріп кетті де, енді оны пайдалануғ а мү мкіндік болмай қ алды, оны 10 жыл бойы пайдаланбақ болғ ан. Осы 10 жылғ а есептеліп кредит алып, ә келіп беруші жә не сатып алушылармен келісіп, амортизацияны да есептеп, тиісті ұ зақ мерзімді келісім шарттарды жасап қ ойғ ан. Дезинвестирование жү ргізуге шешім қ абылдап, қ ателіктерді жө ндеуге бару керек болады, бірақ қ ателіктерді жө ндеуге ештене тө лемейтін болды. Кредит ү шін (10 жыл) тө леу керек, ә келіп берушіге шартты бұ зғ аны ү шін айып пү л тө леу керек, ө йткені ол станоктың жетіспей қ алғ ан бө лшектерін ә келіп берген болатын, олар да 10 жыл бойы тиімді келісім бойынша пайда алатынына сенген болатын. Ө німді сатып алушыларғ а да 10 жыл бойы беріп тұ ру жө нінде шартқ а отырғ андық тан, оларғ а да тө леу керек. Ө ткізуші ұ йымдарғ а да осы тә ртіп бойынша тө леу керек. Мұ нан да сорақ ы жағ дай, жабдық тарды қ айтадан сатқ ан кезде туады. Мұ ны рынокте ә лі қ алай сата алады? Қ андай бағ ағ а? Диллер саудалық -делдалдық ү шін қ анша алады?

Сө йтіп, қ атені тү зеу ү шін қ ететін шығ ындар тү гелімен кә сіпорын қ алтасынан шығ ады. Осындай батпақ қ а батқ аннан шығ у ө те қ иын болады. Ал, егер осында " байланып қ алу" бір уақ ытта 3-4 инвестициялық жоба бойынша болғ анда не болады? Капиталды сің іру саласы ү лкен болып қ алғ анда, іскерлік серіктестіктер де мық тылар болады да, қ атені тү зеу ү шін кө п шығ ынғ а бататының анық болады. Міне, осыдан барып, инвестициялық жобаны іске қ оспас бұ рын, алдын-ала оның тиімділігін есептеп алғ ан жө н. Тіпті 100 беделді фирмалар ақ ыл бергенімен, қ ате жібермеймін деп ойлауғ а болмайды. Нарық тың аты нарық. Бә рібір тә уекелділіктің аз болғ аны дұ рыс. Кә сіпорын басшылары тиісті шешім қ абылдаудан қ орық пауы керек, олар ө здерінің жоспарларын жө ндеуде ө те икемді болулары қ ажет, конъюнктураның уақ ытша ө згеруіне жә не басқ адай фактордарды кө ре біліп, тиімді істерді бастай алулары қ ажет.

3. Кү рделі қ аржыны салуда материалдық жә не тиімділіктерді бағ алау ү йлесімділік принципі. Тиімділікті бағ алаудың ү ш варианты бар:

1) Шығ ындар мен шығ арудың салыстырмалы бағ аларын салыстыру арқ ылы, яғ ни тек қ ана қ ұ ндылық, ақ шалай таддау.

Бірақ ә лемдік инвестиция жасау тә жірибесі тек қ ана тиімділіктің ақ шалай бағ алануы жеткіліксіз екенін кө рсетіп отыр. Ә сіресе, мұ ндай тә сілдік инфляцияның ауыздық сыз кеткен жағ дайында, су тү біне мү лдем батырады. Сондық тан ақ шалай бағ алауды техникалық есептеумен толық тыру керек болады.

2) Тиімділіктің ақ шалай жә не техникалық белгілерінің ү йлесімділігі. Бұ л тә сіл сенімдірек болады. Ө йткені инвестициялық жобағ а салынғ ан технологияғ а кө п жағ дай байланысты. Ө ндірістік кү ш-қ арқ ынның артуының ө зі тікелей технологияғ а қ арай болады да, осыдан барып, инвестициялық мақ саттардың жү зеге асуына себебін тигізеді.

3) Тиімділікті бағ алаудағ ы таза тү ріндегі техникалық тә сіл. Бұ л бизнестегі нарық тық бағ алауды есепке алмайды, сондық тан оның қ олданылуы: ә зірше Қ азақ стан жағ дайында басты орында болмай тұ р.

4. Ү йренушілік шығ ындар принципі.

Ү йренушілік шығ ындар деген не? Бұ л - жаң а инвестицяялық ортағ а ү йренуге байланысты болғ ан барлық шығ ындар. Бұ ларды қ айта қ ұ рудан жә не кадрларды қ айта даярлаудан жоғ алтқ ан ө нім шығ арумен ө лшенеді, жаң а жабдық тар қ ойылғ анда, оны конъюнктура ө згеруіне қ арай, қ айтадан ө згертіп, қ ұ растыру керек болады.

Уақ ытша жоғ алту деген - табысты да жоғ алтумен бірдей деп есептелінеді.

Ә рқ ашанда да жаң а инвестиция жө ніндегі шешім мен оны іс жү зінде асыру, орнын толтыру арасында уақ ытша қ алып қ оюшылық «лаг» бола береді. Бірден ү йренушілік болмайды. Қ андай да болмасын ү йренушіліктің ө зінің шығ ындары болады: жаң а хабарлар керек, жаң а технология, кадрларды қ айта даярлауғ а қ аржы керек болады. Бұ лай болмағ анда, тездету ү шін тө леу керек. Мысалы, жаң а заводты қ айта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ мұ ндай қ ұ рылыстың қ ұ ны " алтынмен" тең болып кетеді.

Ө ндірістік инвестицияаудағ ы ү йренушілік шығ ындары одан да асып кетеді. Жабдық тарды орнаттық делік, технологиясы да дұ рысталды. Бірақ нарық тық конъюнктура ө згерді де, енді технологияны қ айтадан ө згертіп, оғ ан орай жабдық тарды да қ айтадан жаң ғ ырту керектігі туады.

Қ ол жұ мыстарын машинамен ауыстырғ ың ыз келді делік. Бұ л да белгілі ү йренушілік шығ ындарды керек етеді (тура жә не жанамалық ). Солардың кейбіреулерін ғ ана атайық: кадрларды қ айта даярлау, ескі жабдық тарды сатып, жаң аларын орнату, жұ мысшылар мен қ ызметкерлерге жұ мыс істемеген уақ ыттары ү шін тө леу керек (тиісті қ ысқ артулар операцияларды), ескі келісім шарттардың орындалмай қ алғ андарына айыппұ л тө леу.

Мұ нан туындайтын қ орытынды: ү йренушілік шығ ындарды жаң адан ө ндірілген ө німдерді сататын бағ ағ а қ осып жіберу. Бұ л бағ а ө ндіріске қ ажетті шикізат, материалдар, технологиялар, жабдық тарғ а кететін бағ алардан жоғ ары болғ анда ғ ана, бұ л вариант бойынша капиталды салудың артық тығ ы айқ ын кө рінеді. Сіздің ө німге сұ раным кө бейген сайын, ү йренушілік шығ ынына да іркілмей бара беретін боласыз.

Сұ раным бағ асы ұ сыным бағ асынан кө п болып, ең бастысы кө п уақ ыт осылай тұ ра берсе, сіздің ү йренушілік шығ ындарына қ арамай-ақ , бұ л инвестицияларың ыздың тиімділігін тә жірибе толық кө рсетіп берді.

5. Мультипликаторлық (кө бейткіш) принципі.

Мультипликаторлық принцип салалардың ө зара байланыстылығ ына сү йенеді. Бұ л дегенің, мә селен, автомобильге деген сұ раным ө зінен ө зі келеді де оның технологиялық істеріне керек тауарларғ а да сұ ранымды арттырады: металдар, пластмасса, резина жә не тағ ы басқ алар. Ө ң діріс технологиясын білу арқ ылы ө зара қ атынастық коэфффициенттерді есептеп шығ аруғ а мү мкіндік туғ ызады. Мысалы, егер биржалық бағ а белгілеуде машина жасаудың қ ұ ны кө терілетіні белгілі болса, машина жасаудың технологиялық байланыстылығ ы бізге белгілі болғ андық тан (басқ а салалармен), алдын-ала бұ л байланыстылық тың мультипликациялық кү шті ә серін есептеп шығ ара аламыз. Мә селен, фирма машина жасауғ а пластмаса шығ арады делік.

Сө йтіп, келешектегі кірістің қ андай болатынын білесіз. Мультипликатор арқ ылы салалар арасында байланыстылық ты анық кө рсетіп, оны сан жағ ынан да білдіреді.

Кү ш беруші саланың мультипликатор арқ ылы нә тижесі ә р тү рлі жә не ә р тү рлі уақ ытта болады. Егер мысалы, ондай тасың ыз ауыл шаруашылық техникасы болса, онда мультипликатор жә не технологияны жақ сы білуің із арқ ылы толқ ынның сізге қ ашан кә сіпорнына келетінін, кірісті кө тере немесе азайта ма, бә рін есептеп аласыз. Инвестициялық стратегияда мұ ны да есептеу қ ажет болады.

Мультипликатордың кү ш ә серінің азаюы сіздің кә сіпорны саласының басқ а саладағ ы - генераторлық сұ раным мен кірісінен біртіндеп алыстай беруіне қ арай болады. Кейіннен мультипликатордың кү ш ә сері уақ ыты жеткен сайын ә лсірей бастайды. Мұ нан кейін кү ш беретін жаң а сала пайда болады да, инвестиция стратегиясын қ айтадан тү зеуге тура келеді. Ө йткені рынок ү немі қ озғ алыста болып тү рады.

6. Q - принципі

" Q" - принципі - бұ л қ ор биржасындағ ы бағ алау мен актив қ ұ нын нағ ыз қ алпына келтіру арасындағ ы ө зара тә уелділік. Бұ л тә уелділіктің кө рсеткіш - қ атынасы (1):

Q ═ биржалық бағ алануы (қ ұ ндылығ ы) / бұ л активтерді ауыстырудың (сатып алу) кү нделікті шығ ындары, (1)

Егер бө лшек бірліктен ү лкен болса, онда инвестиция жү ргізу тиімді болғ аны (ү лкен болғ ан сайын, одан ә рі тиімді болады). Мә селен, ү йдің рыноктық (биржалық ) қ ұ нының, оны салудағ ы кү нделікті қ ұ нына қ арағ анда, артық болуына қ арай, ү й салуды ынталандырады, ө йткені бұ л ү йді жаң а ү ймен ауыстыруғ а кететін шығ ындардан ол ү йдің рыноктік бағ асының артық болуы.

Сө йтіп, инвестициялау тиімділігі сұ раным бағ асы мен ұ сыным бағ асының ө з ара қ атынастарына байланысты болады. Егер тұ тастай кә сіпорнын (фирманы) сатып алуғ а инвестицияны салуғ а есептегенде(2):

Q ═ фирманың барлық биржалық қ ұ ны / оның материалдық бө ліктерін орнына келтіру шығ ындары, (2)

Тұ тастай алғ анда, бұ л принциптің қ олданылу дең гейінің аз болуы, мемлекеттік реттеушіліктің кө п болуына қ арай туады.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 Следующая ⇒