1.2 Қауынның құрамы мен пайдасы

1. 2 Қ ауынның қ ұ рамы мен пайдасы

К. Қ. Ә рінов, И. Н. Можаев, А. Н. Шестакова, Ә. М. Ысқ ақ ов, Н. А. Нұ рғ алиев, С. Т. Рахымбеков, В. А. Иванниковтардың пікірлерін ескерсек, қ ауын – ө те жақ сы тағ ам жә не дертке дауа болар дә рі. Бірақ бұ л жемістерді шамадан тыс жеу

денсаулығ ың ыз ү шін ө те қ ауіпті.

Қ ауынның жемісінің қ ұ рамында 4, 5 – 18% қ ант, 0, 6% белок, С, РР витаминдері, каротин болады. Қ ауын жә ндіктер арқ ылы тозаң данады да, гү л жатыны тү йнекке айналып жеміс салады. Қ ауын 25 – 30⁰С температурада жақ сы ө седі, температура 15⁰С-қ а тө мендесе ө суі баяулайды да, 3 – 5⁰С-та ү сікке шалдығ ады. Қ ауынның қ ұ рамында: қ ант, А, Р, С дә румендері, аскорбин қ ышқ ылдары, темірдің минералды тұ здары, калий, натрий жә не фруктоза, сахароза, глюкоза кө міртектері бар. Ол жаздың аптапты ыстық кү ндері шө лді жақ сы басады. Қ ауынды ыстық немесе салқ ын тағ амдармен араластырып жеу асқ азанғ а ө те зиян, сондық тан тамақ тан кейін немесе тамақ тан соң 2-3 сағ аттан соң жегенің із абзал[3].

1-сурет

Жақ сы қ ауынның сабағ ы қ алың болады. Ал қ ауынның піскендігін білу ү шін сабағ ына қ арама-қ арсы беттегі қ ыртысын басып кө ру керек, шала қ ауынның сол тұ стағ ы қ абығ ы– қ атты, ал піскен қ ауынның қ абығ ы – басқ ан кезде аздап басылып, жұ мсақ екендігі байқ алып тұ рады.

Ең ұ тымды тә сіл – сатушыдан тілік кесіп кө рсетуін талап ету болмақ.

1. 3 Қ ауын егістігіндегі арамшө птердің тү р қ ұ рамы

М. М. Жанзақ овтың тұ жырымдамасы бойынша, қ азіргі таң да облысымызда бақ ша дақ ылдарын оның ішінде қ ауын егістігін арттырып, халық ты қ ауын ө німімен қ амтамасыз ету ү лкен маң ызды іс-шаралардың бірі.

Қ ауынның негізгі ө сірілетін аймағ ы Қ азақ станның Оң тү стік облысы болып табылады. Мысалғ а, 2011 жылы Республикамыз бойынша жалпы 24, 8 мың /га алқ апқ а қ ауын егіліп ә р гектардан 186, 7 ц ө нім алынса, ал Оң тү стік Қ азақ стан облысы бойынша 17, 3 мың гектарда қ ауын дақ ылы егіліп, тиісінше ә р гектардан 206, 4 ц ө нім жиналғ ан.

Бұ рынғ ы Кең ес Ү кіметі ыдырағ аннан кейін қ ауын ө сіретін шаруашылық тарда қ ауынды сату, яғ ни ө ткізу мә селесі тұ рды. Кедендік тосық тар, тасымалдағ анда ірі кө лемді салық тө леу, осының бә рі қ ауын ө ндірісіне кедергі болды. Кө птеген шаруашылық тар зиянына жұ мыс істеді, яғ ни бұ л іспен айналысу тиімсіз болды.

2010 жылдан бастап Қ азақ стан, Ресей жә не Беларусь мемлекеттері біртұ тас кедендік келісімге отырды. Осы жағ дай қ ауынды ө ндіріп оны сатуда оң ө згерістер ә келді. Кү н сә улесі мол болғ ан Оң тү стік Қ азақ станда ө сірілген дә мдік сапасы жоғ ары жә не экологиялық таза қ ауын ө німіне сыртқ ы сұ раныс арта тү сті. Аталғ ан ү ш мемлекет арасындағ ы кедендік келісім қ ауынның егістік алқ аптарын кең ейту арқ ылы, бұ л бағ алы ө німмен тек ішкі нарық ты қ амтамасыз етіп қ ана қ оймай, сондай-ақ мемлекеттен тыс сыртқ ы нарық қ а экспорттауғ а да мү мкіндік берді.

Ө кінішке орай, Қ азақ станның оң тү стігінің жер асты суының дең гейі жоғ ары, ашық -сұ р топырақ ты суармалы егіс жағ дайына бейімделген қ ауынның кө птеген сорттары селекциялық тұ қ ымшылық жұ мыстары жә не бұ л дақ ылдың ең жақ сы тү рлеріне іріктеу жү ргізілмегендіктен ө ндірістен шығ ып қ алғ ан. Сондық тан Оң тү стік Қ азақ стан облысында ө зекті мә селелерінің бірі қ ауынның жоғ алғ ан қ ұ ндылығ ын тіктеу жә не одан ә рі жетілдіру болып табылады.

Осығ ан орай, 2005-ші жылдан бастап Қ азақ мақ та шаруашылығ ы ғ ылыми-зерттеу ин ститутында бюджеттен тыс қ аржы есебінен топырағ ы орташа сорланғ ан, жер асты сулары 1, 5-2, 0 метр дең гейінде жайласқ ан суармалы егістің топырақ -климаттық жағ дайларына тө зімді қ ауынның жаң а сорттарын шығ ару бойынша жұ мыстар жү ргізілді. Нә тижесінде қ ауынның «Береке» сорты шығ арылды.

Осы аталғ ан жұ мыстармен қ атар ә р гектардан алынатын қ ауын ө німділігін арттыру мақ сатында, жер асты суы 1, 5-2, 0 м дең гейде жайласқ ан, топырағ ы орташа сортаң данғ ан суармалы аймақ тың топырақ -климаттық жағ дайындағ ы қ ауын егістігінің негізгі арамшө птерінің тү р қ ұ рамына да зерттеулер жү ргізілді.

Суармалы егіншілік жағ дайындағ ы агрофитоценоздарда мә дени ө сімдіктер мен арамшө птер арасындағ ы бә секелестік қ арым–қ атынас ерекшелігінде белгілі бір ө згерістер бар.

Кү тіп бапталатын алуан тү рлі дақ ылдар, олардан жоғ ары жә не тұ рақ ты ө німнің алынуы ү шін, нақ ты тек соларғ а ғ ана тә н агротехникалық іс-шаралардың қ олданылуын талап етеді. Алайда, бұ л шаралар арамшө птердің алуан тү рлілігіне біркелкі ық пал етпейді. Негізгі, егістен алдын жә не егістен кейінгі ө ң деулер арамшө птердің жалпылама санының азаюына алып келеді, алайда мұ ндай жағ дайда кейбір арамшө птердің тү рлері, ә сіресе ылғ алдың жеткілікті болғ ан жағ дайында дамып жетіле тү седі.

Қ ауын егістерінде арамшө птермен кү ресудің іс-шараларын жү зеге асыру, егістерді арамшө птердің ә ртү рлі биологиялық тү рлерінің басуының сипатын жан-жақ ты біліп алғ ан жағ дайда, мү мкін болмақ. Нақ ты мә ліметтер мен тү рлік жә не сандық қ ұ рамды жалпылау, арамшө птермен кү ресте ә ртү рлі агротә сілдер мен іс-шаралар арқ ылы ғ ылыми негізделген жә не экономикалық тұ рғ ыдан тиімді амалдарды айқ ындап береді.

Қ ауын дақ ылы егістігінде ә сіресе, арамшө птердің дамуы ү шін қ олайлы жағ дай суару жағ дайында қ алыптасады. Оң тү стік Қ азақ стан облысының байырғ ы егістік жерлерінде арамшө птер кездейсоқ жиынтық ты емес, осында ө сетін тү рлердің арасындағ ы (соның ішінде мә дени ө сімдіктердің ) бә секенің нә тижесінде қ алыптасқ ан кә дімгі заң ды тү рдегі қ ауымдастық ты білдіреді.

Жоғ арыда аталып ө ткендей, арамшө птермен кү рестің тиімді тә сілдері олардың ә рбір нақ ты егістіктегі тү р қ ұ рамы мен сол егістіктің арамшө птермен ластану дә режесі туралы мә ліметтердің негізінде мү мкін болмақ. Қ азақ станның оң тү стігінің суармалы егіс жағ дайындағ ы қ ауын егістігінде арамшө птердің тү р қ ұ рамын анық тау ү шін 2005-2010 жылдары гербологиялық мониторинг жү ргізілді.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 Следующая ⇒