Эрых Марыя Рэмарк 19 страница

Было восем гадзін вечара. З вуліцы пачуўся гук клаксона.

- Гэта Готфрыд на таксі, - сказаў я. - Ён павязе нас павячэраць.

Я ўстаў, падышоў да акна і крыкнуў, што мы ідзём. Потым я ўключыў настольную лямпу і накіраваўся ў свой пакой. Ён мне здаўся непазнавальна чужым. Я дастаў бутэльку рому і хуценька выпіў чарку. Потым я сеў у крэсла і ўтаропіўся на шпалеры. Праз хвіліну я зноў устаў і пайшоў да ўмывальніка прычасацца. Але ўбачыўшы свой твар у люстэрку, я забыўся пра свой намер. Я разглядаў сябе з халоднай цікаўнасцю. Я скрывіў вусны і ўсміхнуўся сам сабе. У адказ я ўбачыў нацягнутую бледную ўсмешку.

- Здароў, - моўчкі сказаў я. Потым вярнуўся да Пат.

- Пайшлі, сябрук? - спытаў я.

- Пайшлі, - сказала яна. - Але я хачу яшчэ раз зазірнуць у твой пакой.

- Навошта? - здзівіўся я. - Старая буда...

- Пачакай, -сказала яна. -Я зараз вярнуся.

Я крыху пачакаў, а потым пайшоў за ёй. Яна стаяла пасярэдзіне пакоя і, убачыўшы мяне, уздрыгнула. Я ніколі не бачыў яе такой. Яна была зусім пагаслая. Але гэта цягнулася толькі секунду, потым яна зноў заўсміхалася.

- Пайшлі, - сказала. - Цяпер можна адпраўляцца.

Каля кухні нас чакала фраў Залеўскі. Яе сівыя локаны калыхаліся. На чорнай шаўковай сукенцы свяцілася брошка з картачкай нябожчыка Залеўскага.

- Сцеражыся! - шапнуў я Пат. - Яна будзе цябе абдымаць.

У наступны момант Пат ужо знікла, патануўшы ў агромністым бюсце. Над ёй сутаргава крывіўся вялізны твар. Яшчэ некалькі секунд, і Пат бясследна прапала б. Калі матухна Залеўскі плакала, у вачах яе быў ціск, як у сіфонах.

- Прабачце, - сказаў я. - Мы спяшаемся. Нам пара!

- Пара? - Фраў Залеўскі змерыла мяне знішчальным позіркам. - Цягнік адпраўляецца праз дзве гадзіны! За гэты час вы, відаць, хочаце напаіць беднае дзіця?

Пат не стрымалася ад смеху.

- Не, фраў Залеўскі. Нам жа трэба развітацца з сябрамі.

Матухна Залеўскі з недаверам пахітала галавой.

- Вы паглядаеце на гэтага маладога чалавека як у залаты гаршчок, фройляйн Хольман. А ён не больш чым пазалочаная бутэлька.

- Выдатны вобраз, - сказаў я.

- Дзіця маё! - фраў Залеўскі зноў захвалявалася. - Вяртайцеся хутчэй! Пакой чакае вас заўжды! Калі б там аказаўся нават кайзер, я выселіла б яго дзеля вас!

- Сардэчна дзякую, фраў Залеўскі, - сказала Пат. - Вялікі дзякуй за ўсё. І за варажбу. Я ўсё буду помніць.

- Добра. Адпачывайце і папраўляйцеся на здароўе.

- Вядома, - адказала Пат. - Паспрабую. Да пабачэння, фраў Залеўскі. Да пабачэння, Фрыда.

Мы пайшлі. Дзверы калідора стукнулі за намі. На лесвічнай пляцоўцы панаваў паўзмрок - некалькі лямпачак перагарэла. Пат моўчкі, ціха і мякка ступаючы, спускалася па лесвіцы. У мяне было такое адчуванне, быццам скончыўся водпуск і мы цяпер шэрым ранкам ідзём на вакзал, каб адправіцца на фронт.

Ленц адчыніў дзверцы таксі.

- Асцярожна! - сказаў ён.

Машына ўся была запоўнена ружамі. Два вялізныя букеты белых і чырвоных бутонаў ляжалі на задніх сядзеннях. Я адразу пазнаў, адкуль яны - з царкоўнага кветніка.

- Апошнія! - заявіў Готфрыд самазадаволена. - Запатрабавалі пэўных намаганняў. Давялося правесці даволі працяглую дыскусію пра іх са святаром.

- У яго светлыя дзіцячыя вочкі? - спытаў я.

- Ага, значыць, гэта быў ты, брат! - адказаў Готфрыд. - Значыць, ён расказваў мне пра цябе. Бедалага быў вельмі расчараваны, калі зразумеў, што ў цябе за малітвы. А яму ўжо здалося, што набожнасць мужчынскай часткі насельніцтва зноў пайшла ўгору.

- Няўжо ён цябе так і выпусціў з кветкамі? - спытаў я.

- Мы з ім паразмаўлялі. А потым ён дапамог мне нарэзаць ружаў.

Пат засмяялася.

- Няўжо праўда?

Готфрыд усміхнуўся.

- Вядома. Карціна была казачная: духоўны айцец скача ў паўзмроку, каб дастаць самыя высокія галінкі. Яго апанаваў спартовы азарт. Расказваў мне, што раней, у гімназіі, быў добрым футбалістам. Здаецца, правым нападаючым.

- Ты спакусіў пастара на крадзеж, - сказаў я. - Гэта абыдзецца табе ў пару сотняў гадкоў пекла. А дзе Ота?

- Ён ужо ў Альфонса. Мы ж ідзём вячэраць да Альфонса?

- Ну, вядома, - сказала Пат.

- Дык наперад!

У Альфонса нам падалі шпігаванага зайца з чырвонай капустай і печанымі яблыкамі. На заканчэнне вячэры ён паставіў на патэфон пласцінку з хорам данскіх казакоў. Гэта была вельмі ціхая песня, хор вёў яе стрымана, як далёкі арган, а над ім плыў адзінокі светлы голас. Мне здалося, быццам нячутна адчыніліся дзверы, у пакой увайшоў стары змораны чалавек, моўчкі сеў за столік і заслухаўся песняй сваёй маладосці.

- Дзеці, - сказаў Альфонс, калі хор, паступова заціхаючы, лёгка выдыхнуў апошні гук. - Дзеці, вы ведаеце, пра што я заўсёды думаю, калі чую гэтую песню? Пра Іпр. Памятаеш, Готфрыд, сакавік 1917 года, вечар з Бертэльсманам?

- Так, - сказаў Ленц, - я ўсё помню, Альфонс... Вечар і вішнёвыя дрэвы...

Альфонс кіўнуў.

Кёстэр устаў.

- Здаецца, пара. - Ён зірнуў на гадзіннік. - Трэба ехаць.

- Па чарцы каньяку, - сказаў Альфонс. - Сапраўднага «Напалеона». Я ж прынёс яго спецыяльна для вас.

Мы выпілі каньяк і падняліся.

- Да пабачэння, Альфонс! - сказала Пат. - Я так любіла бываць тут. - Яна падала яму руку.

Альфонс зачырванеўся. Ён сціснуў яе даланю ў сваіх лапах.

- Ну, калі што якое... проста дайце знаць. - Ён глядзеў на яе разгублена. - Вы цяпер належыце да нас. Ніколі не падумаў бы, што жанчына можа стаць сваім хлопцам.

- Дзякую, - сказала Пат. - Дзякую, Альфонс. Вы сказалі мне самае прыемнае, што толькі можна. Да пабачэння і ўсяго найлепшага.

- Да пабачэння! Да хуткага!

Кёстэр з Ленцам павезлі нас на вакзал. Перад нашым домам мы на хвілінку спыніліся, і я прывёў сабаку. Чамаданы Юп ужо завёз на вакзал.

Мы прыехалі на вакзал у самы раз. Ледзь паспелі сесці ў вагон, як цягнік адправіўся. Ужо лакаматыў зрушыў з месца, калі Готфрыд выцягнуў з кішэні і падаў мне закручаную ў паперу бутэльку.

- Вось, Робі, вазьмі. У дарозе заўсёды можа спатрэбіцца.

- Дзякую, - сказаў я. - Лепш выпіце сёння самі, хлопцы. Я прыхапіў з сабой тое-сёе.

- Вазьмі; - не пагадзіўся Ленц. - Лішняя не будзе.

Ён, ідучы побач з цягніком, які рухаўся, кінуў мне бутэльку.

- Да пабачэння, Пат! - крыкнуў ён. - Калі мы тут прагарым, то ўсе разам прыедзем да вас. Ота будзе лыжнікам, я - настаўнікам танцаў, а Робі - піяністам. Разам з вамі мы ўтворым трупу і пойдзем ад гатэля да гатэля.

Цягнік набраў хуткасць. Готфрыд адстаў. Пат высунулася з акна, махаючы рукой, пакуль вакзал не знік за паваротам. Потым павярнулася да мяне. Яна была вельмі бледная, у яе вачах бліснулі слёзы. Я абняў яе.

- Хадзем, - сказаў я. - Вып'ем кроплю. Ты трымалася цудоўна.

- Але на душы ў мяне зусім не цудоўна, - адказала яна, спрабуючы ўсміхнуцца.

- Як і ў мяне, - сказаў я. - Вось таму мы і вып'ем.

Я адкаркаваў бутэльку і наліў ёй шкляначку каньяку.

- Добра? - спытаў я.

Яна кіўнула і прыхілілася да майго пляча.

- Ах, мілы, што толькі будзе?

- Не трэба плакаць, - сказаў я. - Я так ганаруся, што ты не заплакала, ніводнага разу за дзень.

- Я і не плачу, - адказала яна і заматала галавой, а слёзы каціліся па яе вузкім твары.

- Давай, выпі яшчэ крыху, -гаварыў я, трымаючы яе ў абдымках. - Трэба перажыць толькі першы момант, потым будзе лягчэй.

Яна кіўнула.

- Так, Робі. І ты не турбуйся. Зараз усё пройдзе, і стане лягчэй, толькі ты не глядзі на мяне. Пакінь на некалькі хвілін мяне адну, і я спраўлюся з сабой.

- Але чаму? Увесь дзень ты трымалася так мужна... Цяпер ты можаш паплакаць, колькі табе захочацца.

- Я трымалася зусім не мужна. Ты толькі не заўважыў.

- Магчыма, - сказаў я. - Але ў тым і ёсць мужнасць.

Яна паспрабавала ўсміхнуцца.

- У чым мужнасць, Робі?

- У тым, што не здаешся. - Я пагладзіў яе па валасах. - Пакуль не здаешся, ты - над лёсам.

- У мяне гэта не мужнасць, мілы, - прамармытала яна. - Гэта проста страх. Нікчэмны страх перад вялікім, апошнім страхам.

- Гэта самая вялікая мужнасць, Пат.

Яна прыхілілася да мяне.

- Ах, Робі, ты зусім не ведаеш, што такое страх.

- Ведаю, - сказаў я.

Дзверы адчыніліся. Праваднік папрасіў білеты. Я падаў.

- Білет у спальны вагон - для дамы? - спытаў ён.

Я кіўнуў.

- Тады вам трэба перайсці ў спальны, - сказаў ён Пат. - У іншыя вагоны білет не годны.

- Добра.

- А сабаку трэба здаць у багажны вагон, - заявіў ён. - Там - купэ для сабакі.

- Выдатна, - сказаў я. - А дзе спальны вагон?

- Справа - трэці. Багажны - самы першы.

Ён пайшоў. У яго на грудзях матляўся маленькі ліхтарык. Быццам ён ішоў па шахце.

- Трэба перабірацца, Пат, - сказаў я. - Білі я перапраўлю да цябе кантрабандай. У багажным яму няма чаго рабіць.

Сабе я не купіў білета ў спальны вагон. Мне нічога не значыла праседзець ноч у куточку купэ. Ды і дзешавей так.

Юп ужо занёс чамаданы Пат у спальны вагон. Маленькае зграбнае купэ было аздоблена чырвоным дрэвам.

У Пат было ніжняе месца. Я спытаў правадніка, ці занята верхняе.

- Будзе занята, - сказаў ён. - Ад Франкфурта.

- У колькі мы будзем у Франкфурце?

- А палове трэцяй.

Я даў яму «гасцінца», і ён вярнуўся ў свой куток.

- Праз паўгадзіны мы з сабакам зноў будзем у цябе, - сказаў я Пат.

- Але ж нельга, праваднік застаецца ў вагоне.

- Можна. Не замыкай дзверы.

Я пайшоў назад міма правадніка. Ён зірнуў на мяне. На наступнай станцыі мы з сабакам выйшлі і на пероне міма спальнага вагона перайшлі ў наступны. Тут я пачакаў, пакуль праваднік выйшаў, каб паразмаўляць з машыністам. Потым я зноў падняўся, прайшоў праз вагон да купэ Пат. Ніхто мяне не ўбачыў.

У белым мяккім халаце яна выглядала вельмі прыгожа. Яе вочы гарэлі.

- Я ўжо зусім супакоілася, Робі, - сказала яна.

- Добра. Але ці не прылегчы табе? Тут вельмі цесна. Тады я прысяду каля цябе.

- Добра, але... - Яна павагалася і паказала на верхняе месца. - Калі раптам адчыняцца дзверы і перад намі з'явіцца прадстаўніца Саюза выратавання паўшых дзяўчат?

- Да Франкфурта яшчэ далёка, - сказаў я. - Я буду напагатове. Я не засну.

Перад самым Франкфуртам я перайшоў у сваё купэ. Я сеў у куток каля акна і паспрабаваў заснуць. Але ў Франкфурце ў купэ з'явіўся чалавек з вусамі, як у цюленя. Ён адразу штосьці дастаў з чамадана і пачаў есці. Ён еў так старанна, што я не мог заснуць. Сілкаванне працягвалася амаль гадзіну. Потым цюлень выцер вусы, улёгся і пачаў канцэрт, якога я не чуў ад роду. Гэта быў не проста храп, гэта былі ўздыхі з падвываннем, якія перарываліся раптоўнымі стогнамі і працяглым булькатаннем. Я не мог ва ўсім гэтым вызначыць ніякай сістэмы, так усё было разнастайна. На шчасце, а палове шостай чалавек выйшаў.

Калі я прачнуўся, за акном усё было бялюткае. Снег падаў буйнымі шматамі. Купэ патанула ў нерэальным паўзмроку. Мы ўжо ехалі паміж гор. Было каля дзевяці гадзін. Я пацягнуўся і пайшоў мыцца і галіцца. Вярнуўшыся, я ўбачыў у купэ Пат. Выгляд у яе быў свежы.

- Добра паспала? - спытаў я.

Яна кіўнула галавой.

- А кім аказалася старая спірытыстка - суседка па купэ?

- Яна маладая і прыгожая. Яе завуць Хэльга Гутман. Яна едзе, як і я, у санаторый.

- Сапраўды?

- Праўда, Робі. Але ты не выспаўся, па табе бачна. Табе трэба добра паснедаць.

- Кавы, - сказаў я. - Кавы з вішнёвай настойкай.

Мы пайшлі ў вагон-рэстаран. Раптам настрой мой падняўся. Усё ідзе не так дрэнна, як здавалася ўчора.

Хэльга Гутман ужо сядзела за столікам. Гэта была статная вясёлая дзяўчына паўднёвага тыпу.

- Дзіўна, - сказаў я, - што так супала - вы едзеце ў адзін санаторый.

- Нічога асаблівага, - адказала яна.

Я глянуў на яе. Яна засмяялася.

- У гэты час пералётныя птушкі зноў збіраюцца ў гурт... Там... - яна паказала на куток рэстарана, - там увесь столік едзе туды.

- Адкуль вы ведаеце? - спытаў я.

- Я іх ведаю з мінулага года. Там усе знаюць адзін аднаго.

Афіцыянт прынёс каву.

- Прынясіце мне яшчэ да кавы двайную порцыю вішнёвай настойкі, - сказаў я.

Мне трэба было крыху выпіць. Раптам усё стала так проста. Вунь сядзяць людзі і едуць у санаторый нават другі раз, і здавалася, што гэтая паездка для іх - проста прагулка. Глупства - так баяцца. Пат вернецца, як вярталіся дадому ўсе гэтыя людзі. Я не падумаў, што ўсе гэтыя людзі ехалі туды зноў. Дастаткова было ведаць, што адтуль можна вярнуцца і жыць яшчэ цэлы год. Наша мінулае навучыла нас не забягаць у думках далёка наперад.

Мы прыехалі пад вечар. Неба раз'яснілася, сонца пасылала залацістыя промні на заснежаныя палі, а неба было такое блакітнае, якога не было ўжо некалькі тыдняў. На вакзале было шмат сустракаючых. Яны віталі тых, хто прыехаў, махалі ім хусцінкамі, а з цягніка ім адказвалі пасажыры. Хэльгу сустрэла вясёлая жанчына-бландзінка і два мужчыны ў светлых штанах-гольф. Яна ўсхвалявана замітусілася, быццам пасля працяглай разлукі вярнулася дамоў.

- Да пабачэння, - потым, наверсе! - крыкнула яна нам і села са сваімі сябрамі ў вазок.

Людзі хутка разышліся, і праз некалькі хвілін мы засталіся на пероне адны. Да нас падышоў насільшчык.

- У які гатэль? - спытаў ён.

- У санаторый «Лясны спакой», - адказаў я.

Ён кіўнуў і даў знак фурману. Яны пагрузілі чамаданы ў блакітны вазок, запрэжаны двума канямі. На іх галовах былі султаны са стракатых пёраў, і пара з іх храпаў ахутвала пысы перламутравым воблакам. Мы селі.

- Хочаце падняцца наверх па канатнай дарозе ці ў санях? - спытаў фурман.

- Ці далёка на санях?

- Паўгадзіны.

- Тады на санях.

Фурман шчоўкнуў языком, і мы паехалі. Дарога вывела з вёскі і спіраляй закруцілася ўверх. Санаторый быў на гары па-над вёскай. Доўгі белы будынак са шматлікімі вокнамі на балконы. Слабы вецер гайдаў сцяг над будынінай. Я думаў, што ўбачу нешта накшталт бальніцы. Але санаторый быў больш падобны, ва ўсякім разе на першым паверсе, да гатэля. У холе гарэў камін. На некалькіх століках стаяў чайны посуд.

Мы адзначыліся ў рэгістратуры. Работнік занёс нашы чамаданы, і дама ў гадах растлумачыла нам, што Пат будзе жыць у пакоі 79. Я спытаў, ці нельга мне атрымаць пакой на некалькі дзён. Яна пахітала галавой.

- У санаторыі нельга. Магчыма, у флігелі.

- А дзе ён?

- Тут побач.

- Добра, - сказаў я. - Тады дайце мне пакой і скажыце, каб занеслі мой чамадан.

У бясшумным ліфце мы падняліся на трэці паверх. Наверсе, праўда, усё нагадвала бальніцу. Хоць і вельмі камфартабельную, ды ўсё ж бальніцу. Белыя калідоры, белыя дзверы, усюды бляск шкла, нікелю і чысціні. Нас сустрэла старшая сястра.

- Фройляйн Хольман?

- Так, - сказала Пат, - пакой 79?

Старшая сястра кіўнула, пайшла наперад і адчыніла дзверы.

- Вось ваш пакой.

Гэта было светлае, сярэдняй велічыні памяшканне, у якое праз шырокае акно свяціла вечаровае сонца. На стале стаяў букет жоўтых і чырвоных астраў, а за акном прасціраліся светлыя заснежаныя палі, у якія вёска хуталася, як у вялізную мяккую коўдру.

- Табе падабаецца? - спытаў я Пат.

Яе позірк на імгненне спыніўся на мне.

- Падабаецца, - сказала яна потым.

Работнік прынёс чамаданы.

- Калі мне прыйсці на абследаванне? - спытала яна сястру.

- Заўтра раніцай. Сёння вам лепш раней легчы спаць, каб як след адпачыць.

Пат скінула з сябе плашч і паклала яго на белы ложак, на якім вісеў чысты тэмпературны ліст.

- У пакоі няма талефона? - спытаў я.

- Ёсць разетка, - сказала сястра. - Тэлефон можна ўстанавіць.

- Што я павінна яшчэ зрабіць? - спытала Пат.

Сястра пахітала галавой.

- Сёння нічога. Толькі заўтра пасля абследавання будзе прызначана лячэнне. Абследаванне - у дзесяць. Я прыйду па вас.

- Дзякую, сястра.

Сястра выйшла. Работнік яшчэ стаяў каля дзвярэй. Я даў яму «гасцінца». Ён пайшоў таксама. У пакоі стала раптам вельмі ціха. Пат глядзела ў акно. Яе галава ў бляску святла здавалася чорнай.

- Ты замарылася? - спытаў я.

Яна павярнулася.

- Не.

- У цябе змораны выгляд, - сказаў я.

- У мяне іншая змора, Робі. Але на адпачынак у мяне яшчэ хопіць часу.

- Ты хочаш пераапрануцца? - спытаў я. - Ці спусцімся спачатку на гадзінку ўніз? Мне здаецца, будзе лепш, калі мы яшчэ спусцімся.

- Добра, - сказала яна. - Так будзе лепш.

На бясшумным ліфце мы з'ехалі ўніз і селі за маленькі столік у холе. Праз хвілінку да нас падышла Хэльга Гутман з сябрамі. Яны селі за наш столік. Хэльга была ўзбуджаная і крыху ненатуральна вясёлая, але я быў рады, што яна была з намі і што ў Пат ужо з'явілася некалькі знаёмых. Заўсёды цяжка перажыць першы дзень.

XXІІ

Праз тыдзень я вярнуўся. Ад вакзала пайшоў адразу ў майстэрню. Калі я прыйшоў, ужо сцямнела, яшчэ ішоў дождж, і мне здавалася, што мінуў год, як я адвёз Пат. Кёстэр і Ленц сядзелі ў канторы.

- Ты прыйшоў у самы час, - сказаў Готфрыд.

- А што здарылася? - спытаў я.

- Дай яму аддыхнуць з дарогі, - сказаў Кёстэр.

Я сеў.

- Як справы ў Пат? - спытаў Ота.

- Добра. Наколькі можа быць добра. Але скажыце мне, што тут здарылася.

Гаворка пайшла пра машыну, якую мы забралі пасля аварыі. Мы яе адрамантавалі і вярнулі тыдні два назад. І вось Кёстэр учора пайшоў па плату. Але гаспадар машыны за гэты час збанкрутаваў. Машына прадаецца з аўкцыёну, разам з усёй маёмасцю.

- Нічога страшнага, - сказаў я. - Мы маем справу толькі са страхавой кампаніяй.

- І мы так думалі, - суха заявіў Ота. - Але машына не застрахавана.

- Д'ябал! Няўжо праўда, Ота?

Кёстэр кіўнуў.

- Толькі сёння даведаўся.

- А мы цацкаліся з гэтым братам, як сёстры міласэрнасці, і яшчэ пабіліся за гэтую ламачыну, - прабурчаў Ленц. - А чатыры тысячы марак вылецелі на вецер!

- Хто б мог прадбачыць! - сказаў я.

Ленц засмяяўся.

- Якая дурасць!

- Што ж будзем рабіць, Ота? - спытаў я.

- Я заявіў пратэст распарадчыку аўкцыёну. Але баюся, што карысці з гэтага будзе не шмат, - сказаў Готфрыд. - Фінансавае ўпраўленне і так злуецца на нас за падаткі.

- Магчыма, - згадзіўся Кёстэр.

Ленц падняўся.

- Раўнавага і добрая вытрымка ў цяжкіх сітуацыях упрыгожваюць салдата.

Ён падышоў да шафы і ўзяў бутэльку каньяку.

- Выпіўшы такога каньяку, мы можам праявіць нават гераізм, - сказаў я. - Калі не памыляюся, гэта апошняя бутэлька добрага каньяку.

- Гераізм, хлапец, - запярэчыў Ленц, - патрэбны толькі ў цяжкія часіны. А мы жывём у часы адчаю. Тут адзіна прыстойныя паводзіны - гумар. - Ён выпіў сваю чарку. - Добра. А цяпер я сядлаю нашага старога Расінанта, каб зарабіць якую дробязь.

Ён пайшоў праз змрочны двор і выехаў на таксі. Мы з Кёстэрам яшчэ крыху пасядзелі.

- Не шанцуе, Ота, - сказаў я. - Нам заклята нё шанцуе ў апошні час.

- Я прывык не задумвацца больш, чым трэба, - адказаў Кёстэр. - І гэтага хапае. Як там - у санаторыі?

- Каб не хвароба, то там - рай. Снег і сонца.

Ён падняў галаву.

- Снег і сонца. Гучыць крыху нязвыкла, праўда?

- Праўда. Вельмі нязвыкла. Там усё нязвыкла.

Ён зірнуў на мяне.

- Што робіш сёння ўвечары?

Я паціснуў плячыма.

- Трэба спачатку занесці чамадан дадому.

- Мне на гадзіну трэба адлучыцца. Ты потым прыйдзеш у бар?

- Абавязкова, - сказаў я. - Што мне яшчэ рабіць?

Я забраў на вакзале чамадан і занёс яго дамоў. Я адчыніў дзверы ціха: у мяне не было жадання размаўляць ні з кім.

Мне ўдалося прашмыгнуць, не трапіўшы ў лапы фраў Залеўскі. Хвілінку я пасядзеў у сваім пакоі. На стале ляжалі пісьмы і газеты. У канвертах былі толькі праспекты. Мне ніхто не пісаў. «Цяпер мне будуць пісаць», - падумаў я.

Неўзабаве я ўстаў, умыўся, пераапрануўся. Чамадан я не распакоўваў. Я вырашыў пакінуць сабе нейкі занятак пасля вяртання. Я не пайшоў у пакой Пат, хоць і ведаў, што там ніхто не жыве. Я ціхенька пракраўся праз калідор і, выбраўшыся на вуліцу, з палёгкай уздыхнуў.

Я накіраваўся ў кавярню «Інтэрнацыяналь» перакусіць. Афіцыянт Алоіс вітаў мяне на парозе.

- Зноў да нас?

- Да вас, - сказаў я. - Урэшце, заўжды вяртаешся на старое месца.

Роза і астатнія дзяўчаты сядзелі вакол вялікага стала. Сабраліся амаль усе. Гэта быў час паміж першым і другім выхадам.

- Бог мой, Роберт, - сказала Роза. - Рэдкі госць.

- Не пытайся ў мяне ні пра што, - сказаў я. - Галоўнае, што я вярнуўся.

- Не зразумела. Цяпер будзеш прыходзіць часцей?

- Магчыма.

- Не бяры блізка да сэрца, - сказала яна, зірнуўшы мне ў твар. - Усё праходзіць.

- Згодны, - сказаў я. - Гэта самая вялікая праўда на свеце.

- Вядома, - адказала Роза. - Лілі таксама ёсць што расказаць пра гэта.

- Лілі? - Толькі цяпер я заўважыў яе каля Розы. - Што ты тут робіш? Ты ж выйшла замуж і павінна сядзець дома ў сваёй краме водаправоднай арматуры.

Лілі не адказала.

- Крама, - сказала Роза кпліва. - Пакуль былі грошы, усё ішло гладка... Лілі - Лілічка... ніхто пра мінулае не ўспамінаў. Роўна паўгода працягваўся рай. Як толькі яна аддала апошні пфеніг, дык шаноўны пан, які стаў панам праз яе грошы, адразу адмовіўся ад жонкі... былой прастытуткі... - Яна цяжка дыхала. - Канечне, раптам заявіў, што нічога не ведаў. Быў бязмерна здзіўлены: няўжо ў яе такое мінулае? Так здзівіўся, што падаў на развод. Але ж грошыкі не вернеш.

- Колькі? - спытаў я.

- Чатыры тысячы марак, не дробязь! Як ты думаеш, колькі мярзотнікаў трэба прыняць для гэтага ў пасцелі?

- Чатыры тысячы марак, - сказаў я. - Зноў чатыры тысячы. Сёння сума як начараваная.

Роза зірнула на мяне, не разумеючы.

- Сыграй лепш што-небудзь, - сказала яна. - Змяні настрой!

- Добра... раз мы зноў сабраліся разам...

Я сеў да піяніна і сыграў некалькі модных мелодый. Я іграў і думаў, што ў Пат хопіць грошай на санаторый толькі да канца студзеня і што мне варта было б зарабляць больш. Я механічна барабаніў па клавішах і бачыў, як захоплена слухала Роза, седзячы на канапцы, а побач быў бледны, закамянелы ад жудаснага адчаю твар Лілі, больш халодны і безжыццёвы, чым у нябожчыка.

З задумення мяне вывеў крык. Роза падхапілася, ачнуўшыся ад забыцця. Яна стаяла за сталом, вырачыўшы вочы, са збітым набакір капелюшом. Яна не заўважала, што кава паволі цячэ з перакуленага кубачка па стале ў яе адкрытую сумачку.

- Артур! - з цяжкасцю прамовіла яна. - Няўжо - ты?

Я перастаў іграць. У кавярню ўвайшоў хударлявы развязны чалавек у капелюшы, збітым на патыліцу.

У яго быў жоўты, нездаровы колер твару, вялікі нос і маленькая, падобная да яйца, галава.

- Артур, - усё яшчэ мармытала Роза. - Ты?

- Ну, а хто яшчэ? - прабурчаў Артур.

- Божа мой, адкуль ты ўзяўся?

- Адкуль я мог узяцца? З вуліцы праз дзверы.

Хаця Артур вярнуўся пасля працяглага расстання, ён быў не вельмі ветлівы. Я з цікаўнасцю назіраў за ім. Вось ён - легендарны ідэал Розы, бацька яе дзіцяці. Здавалася, ён толькі што выйшаў з турмы. Я не мог знайсці ў ім нічога такога, за што Роза магла яго так палымяна любіць. Магчыма, у тым і сакрэт. Дзіўна, чым спакушаюцца гэтыя цвёрдыя, як алмаз, знаўцы мужчын.

Артур, нічога не пытаючыся, узяў поўны куфаль піва, які стаяў на стале каля Розы, і выпіў. Адамаў яблык на яго тонкай жылістай шыі хадзіў пры гэтым уверх-уніз, нібы ліфт. Роза глядзела на яго, і вочы яе гарэлі.

- Вып'еш яшчэ? - спытала яна.

- Вядома, - сказаў Артур. - Але вялікі куфаль.

- Алоіс! - Роза, шчаслівая, паклікала афіцыянта. - Ён хоча піва.

- Бачу, - абыякава заявіў Алоіс і наліў піва.

- А дзіцятка! Артур, ты яшчэ не бачыў маленькай Эльвіры.

- Слухай! - Артур упершыню ажывіўся. Нібы абараняючыся, ён прыклаў руку да грудзей. - Пра гэта мне не балбачы! Мяне гэта не датычыць! Я ж хацеў, каб ты пазбавілася байструка. І так бы яно і было, каб я не... - Ён змрочна задумаўся. - А цяпер і на дзіця трэба грошы.

- Нічога страшнага, Артур. А потым... гэта ж дзяўчынка.

- Таксама каштуе грошай, - сказаў Артур і заліў у глотку другі куфаль. - Магчыма, знойдзецца дурная багатая баба, якая ўдачарыць дзіця. За прыстойную плату, вядома. Адзінае выйсце.

Ён схамянуўся.

- Ёсць грошы?

Роза паслужліва ўзяла сумачку, заляпаную кавай.

- Толькі пяць марак, Артур, я ж і не спадзявалася, што ты прыйдзеш. Дома ёсць яшчэ.

Артур, як які паша, абыякава сыпануў серабро ў кішэню жылеткі.

- Праціраючы задніцай крэсла, не заробіш нічога, - незадаволена сказаў ён.

- Ужо іду, Артур. Але цяпер няма чаго лавіць. Час вячэры.

- Хто стараецца, той і мае, - заявіў Артур.

- Ужо іду.

- Ну... - Артур дакрануўся да капелюша. - Заскочу зноў каля дванаццаці.

Развінчанай хадой ён пайшоў да дзвярэй. Роза праводзіла яго шчаслівым позіркам. Ён не азірнуўся і не зачыніў за сабой дзвярэй.

- Вярблюд, - вылаяўся Алоіс і зачыніў дзверы.

Роза горда глянула на нас.

- Ці ж не маладзец? Цвёрды, як крэмень. І дзе ён прападаў столькі часу?

- Бачна па колеры скуры, - адказала Валі. - У турме. Герой!

- Ты яго не ведаеш...

- Як аблупленага, - сказала Валі.

- Табе гэтага не зразумець, - Роза ўстала. - Ён сапраўдны мужчына. Не якісьці смаркач. Ну, я пайшла. Прывітанне, дзеткі!

Памаладзелая і акрыленая, яна пайшла, круцячы сцёгнамі. Цяпер зноў паявіўся чалавек, якому яна будзе здаваць грошы на прапой. А потым ён яе за гэта адлупцуе. Яна была шчаслівая.

Праз паўгадзінкі пайшлі астатнія. Толькі Лілі засталася сядзець. Твар яе закамянеў. Я яшчэ крыху пабарабаніў на піяніна, потым з'еў бутэрброд і таксама пайшоў. Было цяжка доўга заставацца сам-насам з Лілі. Я павольна ішоў па мокрых цёмных вуліцах. Каля могілак выстраіўся атрад Арміі выратавання. У суправаджэнні труб і трамбонаў яны спявалі пра нябесны Ерусалім. Я спыніўся. Раптам з'явілася пачуццё, што мне не вытрываць аднаму, без Пат. Я ўтаропіўся на бляклыя магільныя пліты. Я сказаў сабе, што год назад я быў куды больш адзінокі, што ў той час я быў увогуле незнаёмы з Пат. А цяпер яна была, хоць і не са мной. Але нічога не дапамагала - настрой мой раптам зусім сапсаваўся. Я адчуў сябе бездапаможным. Нарэшце я вярнуўся ў свой пакой, каб паглядзець, ці няма ад яе пісьма. Гэта не мела сэнсу, бо пісьма не магло быць і не было, але я ўсё роўна падняўся ў пакой.

Выходзячы, я каля дзвярэй сустрэў Арлова. Пад яго расшпіленым паліто быў бачны смокінг. Ён адпраўляўся ў гатэль на працу, ён там танцаваў. Я спытаў яго, ці не чуў ён што пра фраў Хасэ.

- Не, - сказаў ён. - Яна яшчэ не вярталася. І ў паліцыю не заявілася. Было б лепш, каб яна ўжо не вярнулася.

Мы разам ішлі па вуліцы. На рагу стаяла грузавая машына з мяшкамі і вугалем. Шафёр падняў капот і корпаўся ў маторы. Потым ён уладкаваўся на сваё сядзенне. Калі мы праходзілі каля машыны, ён завёў матор і даў газ на халастых абаротах. Арлоў уздрыгнуў. Я зірнуў на яго. Ён збялеў.

- Вам нездаровіцца? - спытаў я.

Ён усміхнуўся збялелымі вуснамі і пахітаў галавой.

- Не... але я часам пужаюся, калі нечакана чую такі гук. Калі ў Расеі расстрэльвалі майго бацьку, на вуліцы таксама завялі матор грузавіка, каб заглушыць выстралы. Але мы іх усё роўна чулі.

Ён зноў усміхнуўся, быццам просячы прабачэння.

- З маці доўга не важдаліся. Яе расстралялі раненька ў падвале. Нам з братам ноччу ўдалося ўцячы. І былі яшчэ каштоўнасці. Але мой брат замёрз па дарозе.

- За што расстралялі вашых бацькоў? - спытаў я.

- Мой бацька да вайны камандаваў казацкім палком, які ўдзельнічаў у падаўленні паўстання. Ён ведаў, што яго чакае. Ён лічыў гэта, так бы мовіць, у парадку рэчаў. Мая маці так не лічыла.

- А вы?

Ён зрабіў змораны адмоўны жэст.

- З таго часу так шмат было ўсяго.

- У тым-та і справа, - сказаў я. - Было больш, чым месціцца ў галаве.

Мы падышлі да гатэля, дзе ён працаваў. З «б'юіка» ў гэты час выйшла дама і з радасным воклічам кінулася да яго. Гэта была даволі поўная элегантная бландзінка гадоў сарака.

Па яе прывялым бяздумным твары было відаць, што яна не зведала ні турбот, ні гора.

- Прабачце, - сказаў Арлоў, амаль не глянуўшы ў мой бок, - справы...

Ён пакланіўся бландзінцы і пацалаваў ёй руку.

У бары былі Валянцін, Кёстэр і Фердынанд Граў. Ленц прыйшоў крыху пазней. Я сеў за іх столік і заказаў паўбутэлькі рому. Я ўсё яшчэ адчуваў сябе вельмі дрэнна.

Фердынанд - шырокі, масіўны - сядзеў у кутку. У яго былі запалыя шчокі і ясныя блакітныя вочы. Ён ужо выпіў.

- Ну, малыш Робі, - сказаў ён і ляпнуў мяне па плячы. - Што з табой здарылася?

- Нічога, Фердынанд, - адказаў я. - І гэта дрэнна.

Хвілінку ён узіраўся ў мяне.

- Нічога? - сказаў ён потым. - Нічога? Гэта шмат! Нічога - гэта люстэрка, праз якое пазнаеш свет.

- Брава! - крыкнуў Ленц. - Надзвычай арыгінальна, Фердынанд!

- Супакойся, Готфрыд, - Фердынанд павярнуўся да яго магутнай галавой. - Такія рамантыкі, як ты, - толькі патэтычныя конікі, што скачуць па краі жыцця. Яны разумеюць яго няправільна, і ўсё для іх сенсацыя. Што ты ведаеш пра НІЧОГА, ты - легкавагавая істота?

- Ведаю тое-сёе. І гэтага дастаткова, каб любіць сваю вагу, - заявіў Ленц. - Прыстойныя людзі паважаюць НІЧОГА, Фердынанд. Яны не корпаюцца ў ім, як краты.

⇐ Предыдущая 14 15 16 17 181920 21 22 23 Следующая ⇒