22. Галилей түрлендірулеріндегі ұзындық, уақыт интервалы және үдеудің инварианттылығы.

⇐ ПредыдущаяСтр 11 из 18Следующая ⇒

22. Галилей тү рлендірулеріндегі ұ зындық, уақ ыт интервалы жә не ү деудің инварианттылығ ы.

Координаталардың тү рлендірілуі кезінде сандық мә ндері ө згермейтін шамалар тү рлендірудің инварианттары деп аталады.

Ұ зындық тың инварианттылығ ы. Ұ зындық Галилей тү рлендірулерінің инварианты болып табылады:

Уақ ыт интервалы Галилей тү рлендірулерінің инварианты болып табылады:

Осының алдындағ ы тең діктерді 'dtdt= екендігін есте ұ стай отырып, дифференциалдасақ, мынаны табамыз:

Осы формулалар кө рсеткендей, ү деу Галилей тү рлендірулеріне қ арасты инвариантты болады.

23. Кү штер, масса туралы ұ ғ ымдар. Ньютонның 1, 2, 3-заң дары. Дененің импульсі.

Кү штер материялы денелер арқ ылы жасалады. Сондық тан, кү штер арқ ылы материялы денелер бір біріне ә сер етеді деуге болады, яғ ни олар ө зара ә серлеседі. Бұ л жерде кү ш ә серлесудің интенсивтілігінің векторлық сандық ө лшемі ретінде кө рініп тұ р.

Кү шті ө лшеуге болады. Кү штер материялы денелердің қ озғ алыс жылдамдығ ын ө згертіп қ ана қ оймай, оларды деформацияғ а да ұ шырата алады. Деформацияланғ ан дененің ең қ арапайым жә не кө рнекті мысалы ретінде сығ ылғ ан немесе керілген серіппені келтіруге болады. Оны кү шті ө лшеудің эталоны ретінде пайдалану ың ғ айлы. Кү штер тек сандық мә ндерімен ғ ана емес, сонымен бірге бағ ытымен де сипатталады. Кү штер параллелограмм ережесі бойынша қ алыптасады, яғ ни, векторлар сияқ ты. Осығ ан орай, кү штің вектор екендігі дә лелденеді жә не, ү деу ө лшеуінен тә уелсіз тү рде кү штерді ө лшеу процедурасы бекітіледі.

Масса – материяның инерциялық жә не гравитациялық қ асиетін анық тайтын физикалық шама. “Масса” ұ ғ ымын механикағ а Исаак Ньютон енгізген. Ньютонның классикалық механикасындағ ы масса дене импульсінің анық тамасына енеді.

Бә рімізге белгілі, бірінші заң бойынша, басқ а денелерден ә жептә уір алыста тұ рғ ан дене тыныштық кү йін немесе, бірқ алыпты тү зусызық ты қ озғ алысын сақ тайды, ал екінші заң денеге тү скен кү штің ә серінен пайда болатын ү деудің ө рнегін мына тү рде береді

Eгер денеге басқ а денелер ә рекет етпесе немесе олардың ә рекеті тең герілген болса, онда дене не тыныштық тағ ы кү йін сақ тайды, не тү зусызық ты жә не бірқ алыпты қ озғ алысын жалғ астырады. Бұ л — инерция заң ы. И. Ньютон инерция заң ын механика негізіне енгізді, сондық тан бұ л заң ды Ньютонның бірінші заң ы деп атайды.

Ньютон екінші заң ы - материалдық нү кте импульсінің уақ ыт бойынша бірінші туындысы нү ктеге ә сер ететін барлық кү штердің қ осындысына тең дігі туралы механиканың заң ы.

Ньютонның екінші заң ы тө мендегіше тұ жырымдалады: денеде туындайтын ү деу оғ ан ә рекет етуші кү шке тура, ал массасына кері пропорционал:

Ньютонның ү шінші заң ы былайша тұ жырымдалады: Ә рекет етуші кү шке ә рқ ашан тең қ арсы ә рекет етуші кү ш бар болады. Басқ аша айтқ анда, денелердің бір-біріне ә рекет етуші кү штері модулі бойынша ө зара тең жә не бағ ыттары қ арама-қ арсы:

Ә рекет жә не қ арсы ә рекет кү штері ә ртү рлі денелерге тү сіріледі. Сондық тан олар ешқ ашан тең еспейді жә не оларды тең ә рекетті кү шпен алмастыруғ а немесе қ осуғ а болмайды. Бұ л екі кү штің тағ ы бір ерекшелігі — олардың табиғ аты қ ашан да бір. Егер Ғ 1 серпімділік кү ші болса, Ғ 2 де серпімділік кү ші болады.

Сонымен, біз Исаак Ньютон тұ жырымдағ ан қ озғ алыстың негізгі ү ш заң ымен таныстық. Олар айналамызда болып жатқ ан алуан тү рлі механикалық қ озғ алыстар ү шін бірдей. Алайда Ньютонның екінші жә не ү шінші заң дары тек инерциялық санақ жү йелерінде жә не материялық нү ктелер ретінде алынуы мү мкін баяу қ озғ алыстағ ы денелер ү шін ғ ана орындалады. Ал жарық жылдамдығ ына жуық жылдамдық пен қ озғ алатын денелер ү шін релятивтік механика заң дары орындалады.

Импульс –

1. механикалық қ озғ алыстың ө лшемі (қ озғ алыс мө лшері ұ ғ ыммен бірдей). Материяның барлық формаларының, оның ішінде электрмагниттік жә не гравитациялық ө рістің де импульсті болады;

2. қ андай да бір уақ ыт аралығ ындағ ы кү ш.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 101112 13 14 15 Следующая ⇒