Вербальды емес қарым-қатынас қызметі.

Вербальдық емес қ арым-қ атынас тә сілдері мен техникалар. Вербальдық емес (сө з арқ ылы емес) коммуникация жү йесі іскерлік қ арым-қ атынастың маң ызды компоненті болып табылады. Мамандардың берген бағ асы бойынша қ арым-қ атынас процесіндегі хабардың негізгі бө лігін жеткізудің жә не қ арым-қ атынас серігінің бейнесін нақ ты қ ұ рудың негізгі кө зі болып табылады.

Вербальдық емес қ арым-қ атынас тә сілдерін зертеушілердің бірі А. Мейерабианның зерттеуі бойынша ө зара ә рекет процесіндегі хабардың 93 пайызы вербальдық емес жолдар жү йесімен беріледі (жеткізіледі), 55 пайызы – мимика (ым-ишара), қ имыл-қ озғ алыс, дене тұ рысы арқ ылы, 38 папйызы – дауыстың интонациясы, тембрі жә не жоғ арылығ ы бойынша беріледі. Қ арым-қ атынас процесіндегі хабардың таралуының 7 пайызы ғ ана вербальдық тә сілдерге байланысты. Ө йткені вербальдық емес қ арым-қ атынас жү йесінде 700000-нан астам ым-ишара, қ имыл-қ озғ алыс жә не дене тұ рысы бар, біздің тілдегі сө здерге қ арағ анда ә лдеқ айда кө п.

Вербальдық емес қ арым-қ атынас қ ұ ралдары дегеніміз танымдық немесе эмоционалды-бағ алаушы хабарды жеткізуде ым-ишара, дене қ озғ алысы, дауыстың ырғ ақ тық ерекшеліктері, тактильдік (тері) ә серлері болып табылады.

Кинесикалық қ арым-қ атынас қ ұ ралдары бұ л қ арым-қ атынаста мә нерлі-реттеуші қ ызмет атқ аратын басқ а адамның қ имыл-қ озғ алысын кө ру арқ ылы қ абылдау (ым-ишара, пантомимика, дене тұ рысы).

Просодикалық (паралингвистикалық ) қ арым-қ атынас қ ұ ралдары тілдің ырғ ақ ты-интонациялық жағ ын қ арастырады (дауыс тембрі, екпіннің кү ші, дауыс ү нінің жоғ арылығ ы, қ аттылығ ы)

Экстралингвистикалық қ арым-қ атынас қ ұ ралдарына: сө здегі кідірістер мен адамның психофизиологиялық кө ріністері (кү лкісі, жылау, жө телу, дем алу, қ ың қ ылдау, т. б. ).

Проксемикалық қ ұ ралдар – қ арым-қ атынасқ а тү сушілер ү шін маң ызды хабардан тұ ратын қ арым-қ атынастың кең істік пен уақ ыт ситуациялары.

Такесикалық қ арым-қ атынас тә сілдері дегеніміз қ арым-қ атынас серігіне қ ол тигізу: қ ол алысу, арқ асынан қ ағ у, қ ұ шақ тау, сү ю т. б.

Коммуникативті техникалар – қ арым-қ атынас ситуацияларының элементеріне ә сер ету, тү сіндіру жә не қ абылдау тә сілдерінің жиынтығ ы (серіктес бейнесін дә л қ ұ растыру, контакт орнату, басқ анны тү сіну, хабар мен эмоцияларды жеткізу, ө зараә рекеттесушілердің мінез-қ ұ лқ ына ә сер ету жә не ө згерту, т. б. ). Айтылғ ан техникалар вербальдық жә не вербальдық емес болып бө лінеді.

Вербальды емес коммуникативті техникалар дегеніміз - ө зара ә рекет етудің кең істік пен уақ ыт кө рсеткіштерін қ олайлы басқ ару тә сілдері. Хабарды ым-ишара, қ имыл-қ озғ алыс жә не денені ұ стау арқ ылы жеткізу. Вербальды емес қ арым-қ атынас қ ұ ралдарының кө п болғ анына қ арамастан кинестикалық, тактикалық жә не праксемикалық қ ұ ралдар аса ү лкен орын алады.

Кинесика – адам сезімдері мен эмоцияларының сырт кө ріністерін зерттейтін ғ ылыми білім аумағ ы. Оның ғ ылыми обьектісі ретінде ым-ишара, қ имыл-қ озғ алыс, пантомимика жә не кө з арқ ылы білдіру (кө з арқ ылы контак жасау) шығ ады.

Ым-ишара – хабар алмасуда аса ү лкен роль адамның ішкі эмоциялық жағ дайын бет бұ лшық еттерінің қ имыл-қ озғ алысы арқ ылы бейнелеуге байланысты. Адамғ а ә сер ету қ ұ ралы болып табылады. Оғ ан қ уану, таң қ алу, ашу-ыза, қ айғ ыру, қ орқ ыныш эмоциялары жатады. Жағ ымды эмоциялар (махаббат, қ уану, т. б. ) нақ ты білдіріледі жә не оң ай танылады. Жағ ымсыз эмоциялар (ашу, жиіркену, қ айғ ыру) қ иын танылады. Ым-ишараның анағ ұ рлым мә нерлі элементтері қ ас пен ерін болып табылады. Олардың қ алпының немесе пішінінің шамалы ғ ана ө згеруінің ө зі эмоцияның тү бегейлі ө згеруіне ә келеді. Осығ ан байланысты адамның жү здеген эмоциялардың рең ктерін ө згерту мү мкіндіктері бар. Мысалы, Л. Н. Толстой кү лкінің 97 тү рлі рең ін айырып жазғ ан.

Адамның кө зі ым-ишара бұ лшық еттерінің жұ мысымен тығ ыз бірлікте қ ызмет етеді. Адам кө з қ арашығ ының мө лшерін, кө здің маң айындағ ы бұ лшық еттердің жұ мысын басқ ара аламайды. Қ арым-қ атынас серігінің шынайы сезімдері мен ой-толғ аныстары жайлы маң ызды хабарлардың бұ лағ ы кө з болып табылады. Мысалы, егер де серіктес ә ң гімелесушінің кө зімен ә ң гіменің ү штен бір бө лігінен аз уақ ыт байланыс жасаса, онда ол қ андай да бір хабарды жасырғ ысы келетіні немесе ө зін кінә лі сезінетіні немесе ұ ят, сенімсіздік білдіретіні анық талды.

Бейтаныс адамның кө збен байланысының ұ зақ тығ ынан оның ә леуметтік статусын анық тауғ а болады. Жоғ ары ә леуметтік сатыда тұ рғ ан адамдар (басқ арушы, лидер) қ арым-қ атынас серігне ұ зақ уақ ыт қ арайтыны дә лелденген. Сезімдердің, кө ң іл-кү йлердің кө птеген кө ріністері адамның қ имыл-қ озғ алыстарынан анық талады. Қ имыл-қ озғ алыс «алфавитін», «грамматикасын» білу адамды кітап сияқ ты оқ уғ а мү мкіндік береді. Мұ ндай мү мкіндік қ имыл-қ озғ алыстар, ым-ишараларғ а қ арағ анда аз мө лшерде сапалы тү рде бақ ылауғ а алынады.

Вербальдық емес қ арым-қ атынас саласындағ ы мамандар А. Пиц, Дж. Ниренберг жә не Г. Калеро қ имыл-қ озғ алыстардың толық классификациясын береді.

1. «Ашық қ имыл-қ озғ алыстар» жә не «сенім, ық ылас қ имыл-қ озғ алыстары» алақ анның визуалдық бақ ылауы ү шін жең ілдігімен ерекшеленеді. Сондай-ақ, қ андай да бір аяқ -қ олды айқ астырудың болмауымен ерекшеленеді, қ олды кеудеге қ ою мен серіктесіне қ олды тигізумен ерекшеленеді. Мұ ндай қ имыл-қ озғ алыстар серіктестің психологиялық ашық тығ ы мен адалдығ ын дә лелдеп, оның тең қ ұ қ ылы ө зара ә рекеттесуге дайын екендігін кө рсетеді.

2. «Жабық қ имыл-қ озғ алыстар» немесе «адал емес қ имыл-қ озғ алыстар» жоғ арыда суреттелген. Олар қ арым-қ атынаста екінші (жасырын) мақ сат бар екендігін кө рсетедеі, серіктестің қ арама-қ айшы психологиялық міндеттерді шешкелі тұ рғ андығ ын кө рсетеді.

3. «Бағ аладу қ имыл-қ озғ алыстары» (иекті қ асу, сұ қ саусақ ты беттің бойымен созу, тұ рып ары-бері жү ру жә не т. б. ) серіктестің сенімсіздік білдіріп тұ рғ андығ ын кө рсетеді.

4. «Сенімділік қ имыл-қ озғ алыстары» (орындық та отырып ары-бері тең селу, саусақ тарды кү мбез тү рінде біріктіру, мұ рынның ұ шына қ ол тигізу) серіктестің ө з мү мкіндіктеріне ө те сенімді екендігін кө рсетеді, ө зін жақ сы, жайлы сезініп тұ рғ анын жә не ө зін басқ алардан жоғ ары сезініп тұ рғ андығ ын кө рсетеді.

5. «ө зіне сенімсіздік жә не шыдамсыздық (неврозность) қ имыл-қ озғ алыстары» (қ ол саусақ тарын алйқ астыру, алақ анды шымшылау, саусақ тармен ү стелдің бетін ұ ру жә не т. б. ).

6. «Кү ту қ имыл-қ озғ алыстары» алақ андарды ү йкелеу, ылғ ал алақ андарды матағ а сү рту, т. б.

7. «Мойындамау (отрицание) қ имыл-қ озғ алыстары» (денені артқ а ең кейту, қ ол мен аяқ ты айқ астыру, мұ рынның ұ шына қ ол тигізу жә не т. б. ) серіктестің сенімсіздігінің тұ рақ ты кө рініс тапқ андығ ын кө рсетеді жә не фактілер мен дә лелдерге негативті қ атынастың дең гейіне жеткендігін кө рсетеді.

Такесика – адам психикасының кө ріністерін серіктестердің жанасуын зерттейтін ғ ылыми аумақ. Жанасу қ арым-қ атынасқ а тү сушілердің эмоционалдық жақ ындығ ының дең гейін жә не статустық -ролдік бағ ытын бейнелейді.

Коммуникативті жанасулардың кө птеген тү рлерінің ішінде қ ол алысудың мә ні ү лкен.

Мамандар қ ол алысудың ү ш тү рін анық тайды: тең қ ұ қ ылы, ө ктем етуші, елгезек (тіл алушы).

Тең қ ұ қ ылы қ ол алысу (қ атты, алақ ан тү зу беріледі, еденге тіке).

Ө ктем етуші қ ол алысу (қ ол жоғ ары жақ тан беріледі, алақ анды тө мен, ә ң гімелесушінің қ олы кідіруі мү мкін) серіктестің ө зі туралы ойы ө те жоғ ары екендігі туралы айтады, ө зара ә рекеттесу кезінде оның мақ саттылық пен ө ктемдікке бел байлағ андығ ы туралы айтады.

Елгезек қ ол алысу (қ ол солғ ын тү рде тө меннен, алақ ан жоғ ары беріледі) серіктестің ө ктемдігін мойындауғ а дайын тұ рғ андығ ын бейнелейді.

Қ арым-қ атынастың кең істік пен уақ ыт кө рсеткіштерін праксемика деген ғ ылыми аумақ зерттейді (ағ ылшынның proxiti - жақ ындық ).

Тұ лғ ааралық кең істік зоналарғ а бө лінеді:

Сырластық зонасы (0-45 см) жақ ын адамдармен қ арым-қ атынас жасау ү шін арналғ ан (жақ ындармен, сү йіктілермен). Бұ л зонағ а қ арым-қ атынас жасау ү шін сенімділік, тактильдік байланыс пен жә й сө йлеу тә н.

Жеке зона (45-120 см) жақ сы таныс адамдармен қ арым-қ атынас жасауғ а арналады (достармен, ұ жымда істескен адамдармен)

Ә леуметтік зона (120-400 см) іскерлік қ арым-қ атынасты жү ргізу ү шін аз таныс адамдармен қ арым-қ атынас жасау ү шін арналғ ан. Бастық пен оның қ ол астында жұ мыс істейтіндермен қ арым-қ атынас жасағ анда ә леуметтік зонаны пайдаланады. Тү рлі кездесулер жасау ү шін пайдаланылады.

Кө пшілік зонасы (400 см, жоғ ары) ү лкен аудиторияларда қ арым-қ атынас жасару ү шін арналғ ан. Қ арым-қ атынас серіктерінің бірінің коммуникативті арақ ашық тық ты бұ зуы қ арым-қ атынастың психологиялық жағ дайының тө мендеуіне ә келуі мү мкін.

⇐ Предыдущая 1 2 3 45