Тақырыптың өзектілігі

Кіріспе

Золтан Дьенеш – ол ұ лы венгерлік математик, психолог жә не педагог, ол стандарттық тү сінікті ө згерткен адам, яғ ни математика қ ызық ты ғ ылым емес деп саналады жә не шығ армашылық тан алыс. Дьенеш ә дістемесі мектеп жасына дейінгі жә не ересек жастағ ы балаларғ а ойын нысанында тү рлі математикалық тү сініктерді игеруге кө мектеседі, сонымен қ атар бала ү шін маң ызды психологиялық процессті дамытады. Золтан Дьенеш, ө зінің мол педагогикалық тә жірибесіне сү йене отырып жә не психология саласында зерттеулер нә тижесімен, математиканы оқ ып ү йренудің 6 кезең інің теориясын ә зірледі жә не логикалық блоктар мен ойын қ ұ ралдары тү рінде тиімді кө рнекі материалдарды жасап шығ арды. Дьенеш жү йесі балалардың шығ армашылық пен зияткерлік нышандарын белсенді дамытуда ата – аналар мен педагогтарғ а кө мектеседі. Математикалық тү сініктерді оқ ып ү йренудің алты кезең інің авторлық теориясы. Золтан Дьенештің ө мірі ә р уақ ытта педагогикалық ә рекет пен математиканы терең оқ ып ү йренуге тығ ыз байланыста болғ ан. Педагог барлық жастағ ы балалар математиканы жең іл жә не қ ызық ты оқ ып ү йренуге кө мектесетін ә дістемені ә зірлеуге қ ұ лшынды. Тә жірибелік ұ станымы жә не жас ерекшелік психология білімі негізінде Дьенеш барлық жас санатты балалармен математиканы оқ ып ү йрену бойынша авторлық бағ дарлама жасады, осылай ол оның жү йесінің іргетасы болып шық ты. Педагог авторлық ә дістемеде ата – аналарғ а, педагогтарғ а тү рлі логикалық ойындарды, дамытушы оқ у қ ұ ралдыры мен қ ызық ты математикалық тапсырмаларды қ олдануды ұ сынады. Берілген педагогикалық қ ұ ралдар баланың математикалық сабақ тарғ а деген қ ызығ ушылығ ын ынталандыру ү шін керекті. Золтан Дьенеш математиканы оқ ып ү йренудегі алты кезең туралы теорияны ә зірледі жә не тә жірибеде мақ ұ лдады. Жү йе авторы математикалық тү сінің тің бірінші кезең ін «еркін ойын» - деп атады. Оның мә ні, бала педагогтан кез – келген тапсырма алады, оны сыналар мен қ ателер кө мегімен нұ сқ аларды абыл – сабыл іріктеуге жү гіне, жылдам шешуге тырысады. Берілген кезең баланы тапсырмамен таныстырады, оны ол табысты орындау керек. Осы сә ттен бастап баланың оқ ып ү йрену кезең і басталады. Берілген тапсырманы шешудегі кө птеген талпыныстардан кейін, баланы «ойын ережесі» атты екінші кезең ге жатық ауыстыру жү зеге асырылады. Ережені оқ ып ү йрену Золтан Дьенешү шін маң ызды ү йрету сә ті деп саналады, яғ ни бала ойын ережесінің білімінсіз берілген тапсырманы басынан аяғ ына дейін шеше алмайды. Ережеде балағ а деген ең маң ызды ақ парат бар, оны педагог балағ а жеткізуге тырысады. Ү шінші кезең де салыстыру процесі жү ргізіледі. Ересек адамдар мен балалар біріге жұ мыс ү шін бірнеше математикалық тақ ырыптарды қ олданғ аннан кейін, берілген ойынның мазмұ нын салыстыру кезең і басталады. Ә дістеме авторы баланы ұ қ сас ережелермен сипатталатын ойындарды ойнауғ а ү йретуге, ата – аналарды жә не педагогтарды шақ ырады, бірақ бұ л ретте тү рлі дидактикалық материалдар қ олданылады. Мысалы, бір тапсырманы блоктарда ойнауғ а болады, сосын геометрикалық пішіндерде, тү ймелерде немесе қ ояндарды оюда. Нә тижеде бала дә л осы уақ ытта немен ойнап отырғ анына тә уелсізде, ол ө з ә рекеттерінің дұ рыс алгоритміне жетуі тиіс. Бұ л кезең балада ойлау абстрактісін дамытады. Тө ртінші кезең балағ а ойын барысында санның абстракті мә нін қ абылдауғ а кө мектеседі. Золтан Дьенеш кө збен кө руді дамыту ү шін тү рлі бейнелі диаграммаларды, ойын мен кестелер карталарын қ олдануды ұ сынады. Бесінші кезең де бала тү сінуге кө шеді, яғ ни екі жә не кө п адымдар топтамасы бір нә тижеге ә келеді. Жү йе авторы осы кезең ді символдық деп атағ ан. Ойын карталарын сипаттау ү шін тү рлі белгілер тү рінде арнайы тілді қ олдану керек. Бала ойын процесінде ө зіндік белгілік жү йесін қ ұ рады. Қ орытынды кезең барлық аталғ ан кезең дерден ұ зақ болады. Алтыншы кезең де ойын карталарының тү рлі нұ сқ ада сипаттамалары беріледі, керекті логикалық нә тижеге жеткізетін арнайы ережелер анық талынады. Бала педагогпен бірге аксиома мен теория тү сінігінің мазмұ нын зерттейді, сонымен қ атар аксиомадан теоремағ а кө шетін ережелерді ү йренеді. Кө птеген ересек адамдар, бала тү сінігінде математикалық тү сініктер теориясын оқ ып ү йрену тү сініксіз жә не кү рделі деп санайды. Золтан Дьенеш осы теорияны ү ш жастан сегіз жастағ ы балалар ү шін, олардың тә ндік жә не жас ерекшеліктерін ескере отырып қ ұ рды. Осығ ан байланысты, ол балалармен тә жірибелік сабақ тарда аса қ ызығ ушылық пен жә не жең іл қ абылданады. Ересек адамдар ү шін басты міндет – шыдамдылық, ә дістеменің ерекшеліктерін тү сіну, сонымен қ атар кө рнекілік материалдарды қ олдануғ а ү йрену. Нә тижесінде балалар жоғ ары дең гейдегі кү рделі математикалық тапсырмалар мен жаттығ уларды жең іл жә не жылдам шешеді. Дьенеш логикалық блоктар ойынын Золтан Дьенеш логикалық блоктар ә зірлеген, олар балаларды математикалық негізін жең іл ойын нысанында оқ ытып ү йретуге кө мектеседі. Берілген оқ у қ ұ ралыды баланың ү ш жасынан бастап қ олдануғ а ұ сынылады. Логикалық блоктар балаларды тү рлі тү стермен, нысаны мен кө лемін тү сінуге таныстырады. Дьенеш блоктарымен ойнауда, балада логикасы, зейіні, қ иялы, есте сақ тауы жә не маң ызды психологиялық процестері белсенді дамиды. Авторлық дидактикалық материалмен жұ мыс барысында балада тү рлі заттық ә рекеттерді орындау дағ дылары қ алыптасады, тілі дамиды, сараптау, жалпылау, салыстыру, алынғ ан ақ паратты жинақ тау ептілігі дамиды, сонымен қ атар шығ армашылық қ абілеттері ашылады. Ойын ү шін жинақ та 48 логикалық блоктар кіреді, олар нысаны, тү сі, жуандығ ы жә не кө лемі жағ ынан айырмашылық та.

Дьенеш блоктары негізгі геометриялық пішіндер тү рінде берілген: шең бер, тікбұ рыш, шаршы, ү шбұ рыш, сары, қ ызыл жә не кө к тү сте боялғ ан. Геометриялық пішіндер ү лкен жә не кішкентай ө лшемде орындалғ ан, сонымен қ атар жің ішке жә не жуан пішіндер тү рінде.

Белгілер:

Шең бер- Ү шбұ рыш- Тө ртбұ рыш-

Тіктө ртбұ рыш-

сияқ ты тө рт геометриялық фигуралардың формаларын білдіреді.

геометриялық фигуралардың тү сін білдіреді.

Салынғ ан Формасыз заттар: ү й (кө п терезелі) -ү лкен дегенді білдіреді. Салынғ ан

ү й( 2 терезе) -кішкентай дегенді білдіреді.

Салынғ ан адам: - жің ішке дегенді білдіреді. - қ алың дегенді білідреді.

Жинақ та геометриялық пішіндер бірдей параметлі болмағ аны маң ызды. Блоктармен ойынғ а кірісер алдында, баланы берілген дидкатикалық қ ұ ралмен алдын – ала таныстыруды ата – аналғ а Золтан Дьенеш кең ес етеді. Бала алдына жинақ ты жайғ астырың ыз да, оғ ан толық еркін ә рекет берің із. Ол оларды теріп шығ а, сипап сезіне, қ олында ұ стай жә не олармен ойнай алады. Бейімделу кезең інен кейін, балағ а кішігірім тапсырманы орындауды ұ сының ыз. Мысалы, баладан берілген материалдардың ішінен тек кө к пішіндерді теріп алуды немесе кө лемі жә не жуандығ ы бойынша пішіндерді бө луді сұ раң ыз. Осындай тапсырмалар балаларды математикалық тү сініктің негізімен таныстырады. Золтан Дьенеш блоктар негізінде кө птеген математикалық ойындар ә зірлеген. Дидактикалық жинақ қ а нақ ты нұ сқ аулық берілген, оның беттерінде авторлық ә дістемесінің мә ні мен жаттығ улар жә не ойындардың нұ сқ алары сипатталғ ан. Олардың кейбіріне нақ тылы тоқ талайық: Бала алдына ата – анасы ү штен аса тү рлі пішіндерді жайғ астырады. Бала пішіннің негізгі қ асиеттерін мінездеп, оларды жаттап алуы керек. Ә рі қ арай бала теріс айналады, ал ересек адам пішіндер орындарын ауыстырады, бір пішінді алып тастайды немесе бір пішінді жаң а пішінмен ауыстырады. Баланың міндеті пішіндермен қ андай ө згеріс болғ анын білу. Барлық оқ у қ ұ ралын педагог тығ ыз маталы қ апқ а салады. Бала сипап – сезу арқ ылы қ аптан тек барлық ү лкен немесе барлық кішкентай пішіндерді алып шығ уы керек. Ата – аналар жоғ арыда айтылғ ан тапсырмағ а ұ йқ ас жаттығ удың тү рлі нұ сқ аларын ойлап табуғ а болады. Тізбекті баламен жалғ астырың ыз, блоктарды кө лемі, тү сі, жуандығ ы немесе нысаны бойынша алмастырып отырың ыз. Мысалы: кө к, қ ызыл, кө к жә не т. б. Баламен тізбекті жайғ астырғ анда, кө лемі бойынша, нысаны жә не тү сі бойынша тү рлі жә не керісінше ұ йқ ас пішіндер қ атар болғ андай етіп орналастыру керек. Ересек адамдар жаттығ улардың кө птеген нұ сқ аларын қ ұ руғ а болады, олар балағ а салыстыру, сараптау жә не синтездеу ептілік машық тарын игеруге кө мектеседі. Балағ а ә р пішінге кө лемі, нысаны, тү сі жә не жуандығ ы бойынша жұ бын табу керек. Мысалы, ү лкен кө к тү сті ү шбұ рыш жұ бына кішкентай кө к ү шбұ рышты алады жә не т. б. Бала алдына ата – аналар сегіз блокты жайғ астырады жә не олардың бірінің астына кесілген сурет немесе тиын тү рінде қ ойма жасайды. Бала қ ойманы тез табуда, ересек адамдарғ а тү рлі жетекші сұ рақ тарды қ ояды. Бұ ндайда ата – аналар жауапты бір сө збен ғ ана айта алады: иә немесе жоқ. Барлық алынғ ан ақ паратты саралап болғ аннан кейін, бала қ ойма орынын табады. Ойын барысында ересек адамдар баламен рө лдерімен ауысады: ересек адамдар қ ойма орынын табады, ал бала жетекші сұ рақ тарғ а жауап береді. Тығ ыз матадан жасалғ ан қ апқ а педагог бір пішінді тығ ады, ал бала жетекші сұ рақ тар кө мегімен жә не алынғ ан жауаптар бойынша тығ ылғ ан блоктың нысаны, кө лемі, жуандығ ы жә не тү сі туралы табады. Бір – бірінен арақ ашық тық та екі блок жә не ү ш блок жайғ астырылады. Ә рі қ арай блоктар қ ай жағ ынан кө п, қ ай жағ ынан аз екенін балағ а салыстыру ұ сынылады. Осығ ан орай баладан берілген блоктарды қ алай тең естіруге болатынын сұ рауғ а болады. Педагог қ атарда алты тү рлі пішіндерді жайғ астырады. Баланың міндеті, пішіндер астында қ арама – қ арсы пішіндер жатқ андай етіп, тө менгі қ атарды қ алыптастыру керек. Олар тү сімен, кө лемімен немесе нысандарымен айырмашылық та болуы мү мкін. Арнайы кестелерде, оларда қ ойылғ ан пішіндерімен дұ рыс блоктарды таң дап алу керек, олар қ атарды аяқ тайды. Дидактикалық материалдар кө мегімен баламен «Домино» ойнауғ а болады. Бұ л ү шін барлық пішіндер ойыншылар арасында тең бө лінеді. Ә р ойыншы кезекпен жү реді. Егер балада керекті пішін жоқ болса, онда ол жү ру жолын келесі ойыншығ а береді. Кімде пішіндер қ алмаса, сол жең імпаз аталынады. Бала арнайы сызба – суреттер кө мегімен тү рлі заттардың жазық тық ты бейнесін қ ояды. «Жинау» ойынында анасы қ орапқ а барлық тікбұ рышты блоктарды салады, ал бала – барлық қ ызыл. Сосын анасы барлық ү лкен блоктарды жинайды, ала бала – тек жің ішке пішіндерді жә не т. б. Дьенеш блоктары тиімді дидактикалық материал болып саналады, ол ө зінде қ ұ растыру элементтері мен дамытушы ойындарын сә тті ү йлестіруде. Логикалық блоктармен жұ мыс процесінде балалар алдымен бө лу жә не пішіндерде бір ғ ана қ асиетті дерексіздендіру машық тарын алады: тү сі, жуандығ ы, кө лемі жә не нысаны. Бірер уақ ыттан кейін, балалар жоғ ары дең гейлі кү рделі тапсырмаларды орындайды. Осымен бірге заттың екі жә не кө п қ асиеттері зейінге алынады. Логикалық блоктармен тапсырма жұ мысының қ олайлығ ы ү шін, ата – аналарғ а ү ш нұ сқ а берілген, олар тү рлі дең гейлі кү рделілігімен айырмашылық та. Логикалық блоктар ойынының нә тижесі педагог немесе ата – аналардың кә сіпқ ойлылығ ы мен баланың жекешілді ерекшелігіне байланысты. Золтан Дьенеш ересек адамдарғ а жұ мыс барысында баламен ынтымақ тастық та болуды ұ сынады, оның ә рекетін сынамау жә не ө з қ атесін ө зі тү зетуге мү мкіндік беру. Дьенеш жү йесіндегі қ ұ рсаулармен ойындармен Золтан Дьенеш қ ұ рсаулармен логикалық ойындар ә зірлеген, олар балаларда логикалық ойлауларын жә не кең істікте бағ дарлау қ абілеттерін ө те дамытады. Ойын алдында балағ а негізгі терминологияны тү сіндіру керек – қ ұ рсаудың «ішінде» жә не «сыртында». Бұ л мақ сат ү шін, ата – аналар екі стандартты қ ұ рсауды пайдаланады, олар бір – бірінен тү стерімен айырмашылық та, мысалы, кү лгін жә не жасыл, оларды кез – келген қ атты жерге орналастырады. Ә рі қ арай балағ а келесі аспектілер тү сіндіріледі: жазық тық тың қ ай бө лігі екі қ ұ рсаудың ішінде орналасқ ан; кү лгін қ ұ рсау ішінде, бірақ жасыл сыртында; жасыл ішінде, бірақ кү лгін қ ұ рсау сыртында; екі қ ұ рсау сыртында. Золтан Дьенеш педагогтар мен ата- аналарғ а бір, екі жә не ү ш қ ұ рсаумен ойнауды ұ сынады. Кейбір ойындар мазмұ нын нақ ты қ арастырайық. Бір қ ұ рсаумен ойынғ а логикалық блоктар мен қ ұ рсауды дайындау керек. Ә рі қ арай балағ а қ ұ рсау ішіне тек сары тү сті блоктарды салуды ұ сының ыз, ал қ ұ рсау сыртына қ алғ ан блоктарды. Ақ паратты бекітуде келесі сұ рақ тарды қ оюғ а болады: Қ ұ рсау ішінде қ андай материалдар жатыр? (Сары). Қ ұ рсау сыртында қ андай блоктар жатыр? (Сары емес). Ойын процесінде балағ а логикалық блоктардың негізгі тү сін ө зінді таң дауғ а мү мкіншілік етің із. Екі қ ұ рсаумен ойынғ а логикалық блоктар мен қ ұ рсауларды дайындау керек, олар кү лгін жә не кө к тү сте айырмашылық та болу керек. Қ атты жазық тық та қ ұ рсауларды орналастыру керек, олардың қ иылысуынан кейін жалпы бө лік болу керек. Ә рі қ арай балағ а қ ұ рсаудың тү рлі аумағ ына тұ руды ұ сының ыз, сонымен қ атар сө здерді айтуғ а: қ ұ рсаудың ішінде жә не сыртында. Мысалы, кү лгін қ ұ рсау ішіне тұ р, бірақ кө к қ ұ рсау сыртына немесе екі қ ұ рсау ішіне тұ р. Сосын бала екі қ ұ рсау ішіне логикалық блоктарды жайғ астырады. Мысалы, кү лгін қ ұ рсау ішіне барлық кө к блоктарды жайғ астыру керек, ал сары ішінде – шең бер пішінді блоктарды. Осы ойындағ ы блоктар екі негізгі қ асиет бойынша анық талынатынын айтып кету керек: тү сі жә не нысаны. Аса кү рделі дең гейлі ойын, ол ү ш қ ұ рсаумен ерекшелінеді. Бұ л берілген ойында балалар блоктарды ү ш белгілері бойынша сұ рыптауды орындайды. Ойын ү шін сегіз облыс болғ андай қ ұ рсаулырды орналастыру қ ажет. Ә рі қ арай бала мен ата – аналар қ ұ рсауғ а қ атынасы бойынша тү сімен ерекшеленетін берілген облыстарды атайды. Мысалы, жасыл жә не қ ызыл қ ұ рсау ішінде, бірақ кү лгін қ ұ рсау сыртында немесе ү ш қ ұ рсау ішінде. Облыстармен таныстырғ аннан кейін, ересек адамдар балағ а қ ұ рсауларда заттарды орналастыруды ұ сынады: қ ызыл тү сті қ ұ рсау ішіне шаршы пішінді блоктарды жайғ астыр, кү лгін тү сті қ ұ рсау ішіне – ү лкен кө лемді блоктарды, жасыл ішіне – сары блоктарды. Материалды қ айталау мен бекітуде, балағ а қ ұ рсаулар ішіне орналасқ ан материалдар бойынша қ осымша сұ рақ тарды қ ою керек. Қ ұ рсаулармен ойындар балаларғ а зейіндерін, есте сақ тауларын, бейнелі ойлауларын дамытуғ а кө мектеседі жә не те сараптау мен синтездеу операцияларына ү йретеді. Дьенеш логикалық пішіндерімен ойындар Дьенеш жү йесінің негізінде тү рлі жас санаты ү шін кө птеген қ ұ ралдар ә зірленген. Дьенеш логикалық ойындарын ү ш жастағ ы балаларда жә не бірінші сынып оқ ушылары да ойнай алады. «Кә не бірге ойнайық » жинағ ына жазық логикалық пішіндер енгізілген, олар Дьенеш блоктары мен қ асиеттер белгілерімен арнайы карточкаларды қ айталайды. Дьенеш логикалық пішіндері балаларды негізгі геометриялық нысандармен жә не кө лемдермен таныстырады. Жең іл ойын нысанында, балалар, алынғ ан ақ паратты кодтауғ а жә не кодсыздандыруғ а ү йренеді, саралау мен синтездеуді жү зеге асырады, сонымен қ атар балаларда маң ызды психологиялық процестер мен креативті ойлаулары дамиды. Белгілермен карточкалар кө мегімен балалар математикалық белгілерді қ олдану машық тарын игереді жә не белгілер жү йесін оқ ып ү йренеді. Ата – аналар мен педагогтар ү шін бү гінде Дьенеш пішіндерімен жә не белгілерімен кө птеген ойын нұ сқ алары берілген. Сонымен қ атар балаң ыздың жекешілді ерекшелігін есепке ала, ойынның ө зіндік нұ сқ аларын ойлап табуғ а болады. Бірнеше логикалық пішіндер мен белгілері бар карточкалармен ойындарды қ арастырайық. «Шыршаны моншақ пен безендірейік» ойыны реттік санауғ а ү йретеді, сызбаларды талдау ептіліктерін іскерілетеді, сонымен қ атар баланың абстракті ойлауын дамытады. Жұ мыс ү шін шырша бейнесін, логикалық пішіндерді жә не белгілері бар карточкаларды дайындау керек. Ойын мақ саты: шыршаны бес қ атар моншақ пен безендіру. Ә р қ атарда ү ш моншақ саналады. Карточкадағ ы сан жіптің реттік нө мірін белгілейді. Шыршаны жоғ арыдан тө мен безендіру керек. Сызба бойынша бірінші қ атарды моншақ тармен безендіру керек. Мысалы, ү лкен кө к шең бер, кішкентай кө к ү шбұ рыш жә не ү лкен кө к шарша. Ұ қ састығ ы бойынша қ алғ ан моншақ тарды орналастырамыз. Осығ ан орай штрихталғ ан шең бер жіптегі моншақ тың орынын кө рсетеді. «Дү кен» ойыны балаларда ө з таң дауларын дә лелдеуге, пайымдауғ а, дә лелімдеу ептіліктерін дамытады. Ойын процесінде логикалық пішіндер мен тү рлі заттар суреттерімен карточкалар қ ажет. Бала ө зіне ойыншық тар дү кеніне келгенін елестетеді. Тауарды сатып алу ү шін, арнайы ақ шаны қ олданады – логикалық пішіндер. Бір купюрағ а тек бір тауар ғ ана сатып алынады. Сатып алу ережесі, тек бір логикалық пішіннің қ асиеті бар ойыншық ты сатып алуғ а болады. Ойыншық ты таң дау бойынша бала ү шін ата – анасы тапсырманы кү рделендіруі болады. Мысалы, ойыншық ты сатып алуда, логикалық пішіннің екі қ асиетін есепке алу. «Суретшілер» ойынында балаларды заттар қ асиетін салыстыруғ а ү йретеді жә не эстетикалық қ абілеттерін дамытады. Ойын ү шін алдын – ала логикалық пішіндер мен суреттің арнайы эскиздерін жә не суретті безендіру ү шін қ осымша бө ліктерді дайындау керек. Бала эскиз бойынша суретті салу керек. Бала мен ата – аналар біріге эскизді, қ ағ азды, суретке керекті бө ліктер мен логикалық пішіндерді таң дайды. Жұ мыс процесінде бала, суретті дұ рыс салуда кө птеген ерекшеліктерді есепке алу керек. Мысалы, егер бө лік боялғ ан болса, онда кө лемді пішінді пайдалану керек. Бө лік сұ лбасы жазық тық ты пішінді қ олдануды білдіреді. Сурет толығ ымен қ ұ рылғ ан кезде, оны атау керек жә не онда не бейнеленгені жө нінде ә ң гімелеп беру керек. «Кә некей бірге ойнайық » жинағ ы балалар ұ йымында балалардың жекешілді ө зінді білімдерін жетілдіруде жә не ұ жымдық ойындарда қ олдануғ а ұ сынылады. Дьенеш жү йесінің артық шылығ ы Дьенеш жү йесі ата – аналар арасында, мысалы Никитинаның ойындар ә дістемесі немесе Воскобович ойындары сияқ ты ә лде қ айда ә йгілі емес. Берілген жү йе жә не оның кө п функциялы дидактикалық материалы балағ а, оның жасы мен дайындық дең гейіне тә уелсізде, бірден ұ нап қ алады. Логикалық блоктар балада ойлаудың тү рлі бейнесін дамытуғ а кө мектеседі, жаттығ улар мен тапсырмаларды шешуде оның ә леуетін ашады. Егер баламен сабақ тарда пішіндер мен Дьенеш блоктарын кү нделікті қ олданса, онда балада жеделді есте сақ тауы жә не кез – келген заттың қ асиетін мінездеу ептілігі қ алыптасады. Жең іл ойын барысында, бала заттар параметрлері мен геометриялық нысандарды оқ ып ү йренеді. Балалар салыстыруды, ақ паратты сараптауғ а, керекті шешім қ абылдауғ а математикалық ү лгілер, логикалық тізбектер жә не қ атарлар қ ұ руғ а ү йренеді. Осымен бірге Дьенеш блоктары қ ызық ты сюжеттерімен, қ ойылғ ан тапсырманың қ ызық ты шешімдерімен ерекшеленеді. Дьенеш жү йесі балалардың креативтік, эстетикалық, зияткерлік қ абілеттерін дамытуғ а мү мкіншілік жасайтын, тиімдіде жә не ізгілікті деп танылғ ан.

Дьенештің логикалық жү йесі -жанама дидактикалық қ ұ рал.

Карточкаларды қ олдану балалардың пішіндерді ажыратып, пішіндерден тү рлі заттарды жасауғ а болатынын, модельдеп, ә р нә рсенің сұ лбасын жасауғ а ү йренеді. Логикалық блок балалардың ойлау жә не іс-ә рекет кезең дерін дамытып, пішіндердің айырмашылығ ын білуге ү йретеді. Бала бойында математикалық дайындық қ алыптасады.

Затты тү сіне, пішініне сә йкес сипаттауғ а ү йренеді. Ұ қ сас заттарды салыстырып топтастыруғ а ү йренеді. Заттардың ерекшелігін, қ асиетін сезім мү шелері арқ ылы танып қ иялдап ә ң гімелейді. Дьенеш блогын қ олдану негізінде бала ө зімдік жұ мыс жасауды тү сінеді жә не оны қ олдануғ а тырысады. Ө з ойын айта отырып заттардың қ ұ рамдарына қ арап салыстыра білуі дамиды. Классификациялау жә не жалпылау ә рекеттері дамиды. Логикалық ә рекеттерге жә не операцияларғ а деген қ абілеттілігі дамиды.

Ә рбір пішін тө рт тү рлі қ асиетімен ерекшеленеді: тү сі, пішіні, ө лшемі жә не жуандығ ы. Бұ л жиынтық тың ерекшелігі: бірдей екі пішінді кездестірмейміз.

Логикалық (блок) жү йені ағ аштан немесе пластикадан жасағ ан дұ рыс. Жазық

логикалық блоктың пішіндерін картоннан, пластиктан жасауғ а болады. Логикалық блоктан басқ а, бұ л жұ мысқ а (5х5см) карточкалары қ ажет. Бұ лардың тү сі, пішіні, жуандығ ы, ө лшемі -жү йеде (блокта) берілген қ асиеттерге тә н болуы керек. Карточкаларды қ олдану балалардың пішіндерді ажыратып, пішіндерден тү рлі заттарды жасауғ а болатынын, модельдеп, ә р нә рсенің сұ лбасын(схемасын) жасауғ а ү йренеді. Бұ л қ асиеттер бала бойында осы пішіндермен ойын барысында дамиды. Карточкалар балағ а кө рнекі ойлау қ абілетінен, кө рнекі схеманы анық кө руіне кө мектеседі. Логикалық блок балалардың ойлау жә не іс-ә рекет кезең дерін дамытып, пішіндердің айырмашылығ ын білуге ү йретеді. Бала бойында математикалық дайындық қ алыптасады. Олар: ажырату, салыстыру, топтастыру, айырмашылығ ына қ арай іріктеу жә не «немесе», «не» жә не деген логикалық ойлау қ абілеттері дамиды.

Дьенештің геометриялық фигураларынан ү йлерді, машиналарды, мұ нараларды, ұ яларды жә не т. б. жинастырғ анда балалар ү лкен танымдық маң ыздылық қ а ие болады. Балалардың геометриялық фигуралардың қ асиеттерін қ алай тү сінгендерін тексеру ү шін арнайы код енгізілді, ол графикалық жағ ынан геометриялық фигуралардың қ асиеттерін суреттер арқ ылы кө рсетеді. Бұ л мақ сатта тә рбиеші мектепке дейінгі балаларғ а профессор Семаденимен ұ сынылғ ан кодты пайдаланады.

Тақ ырыптың ө зектілігі

Дьенештің логикалық жү йесі -жанама дидактикалық қ ұ рал.

Математика оқ у іс ә рекетінде карточкаларды қ олдану балалардың пішіндерді ажыратып, пішіндерден тү рлі заттарды жасауғ а болатынын, модельдеп, ә р нә рсенің сұ лбасын жасауғ а ү йретеді.

Дьенеш блогын қ олдануда бала бойындағ ы негізгі математикалық дайындық қ алыптасады

v ажырату,

v салыстыру,

v топтастыру,

v айырмашылығ ына қ арай іріктеу

v «немесе», «не», «жә не» деген логикалық ойлау қ абілеттері дамиды.

Затты тү сіне, пішініне сә йкес сипаттауғ а ү йренеді. Заттардың ерекшелігін, қ асиетін сезім мү шелері арқ ылы танып қ иялдап ә ң гімелейді. Дьенеш блогын қ олдану негізінде бала ө зімдік жұ мыс жасап, оны қ олдануғ а тырысады. Ө з ойын айта отырып заттардың қ ұ рамын салыстыра білуі дамиды. Классификациялау жә не жалпылау ә рекеттері қ алыптасып, логикалық ойлау қ абілеттілігі дамиды. Бұ л қ асиеттер бала бойында осы пішіндермен ойын барысында дамиды. Карточкалар балағ а кө рнекі ойлау қ абілетінен, кө рнекі схеманы анық кө руіне кө мектеседі.

Мектепке дейінгі жастағ ы баланы оқ ытып тә рбиелеуде қ арапайым математикалық тү сініктерін оқ ытумен олардың логикалық ойлауын дамытуының сабақ тастық ты қ амтамасыз ету мә селесі ө те ө ткір қ ойылып отыр. Мектепке дейінгі жастағ ы балалардың логикалық ойлау қ абілеттерін, қ иялын жү йелі ойлауғ а, шығ армашылық қ абілеттерін тү рлі ә дістер арқ ылы дамытуғ а тү рлі ә рекеттер жасау керек. Нә тижелерге жету ү шін Дьенеш блогын пайдалануғ а болады.

Дьенештің логикалық жү йесі -жанама дидактикалық қ ұ рал.

Бұ лардың тү сі, пішіні, жуандығ ы, ө лшемі -жү йеде берілген қ асиеттерге тә н болуы керек. Карточкаларды қ олдану балалардың пішіндерді ажыратып, пішіндерден тү рлі заттарды жасауғ а болатынын, модельдеп, ә р нә рсенің сұ лбасын жасауғ а ү йренеді.

Логикалық блок балалардың ойлау жә не іс-ә рекет кезең дерін дамытып, пішіндердің айырмашылығ ын білуге ү йретеді. Бала бойында математикалық дайындық қ алыптасады. Олар: ажырату, салыстыру, топтастыру, айырмашылығ ына қ арай іріктеу жә не «немесе», «не» жә не деген логикалық ойлау қ абілеттері дамиды.

Тә жірибенің негізгі мақ саты:

v Балалардың ойлау қ абілеттерін, қ иялын қ арапайым математикалық тү сініктерін Дьенеш блогы арқ ылы қ алыптастыру,

v Сө здік қ орларын, тілдерін, логикалық ойлау қ абілеттерін дамыту.

v Балаларды геометриялық фигуралар жә не заттардың формасы мен ө лшемімен таныстыру.

v Балаларда кө рнекі –бейнелі ойлауды дамыту жә не ақ ыл –ой ә рекетін қ айта қ ұ рудың шарттарын, сө здік –логикалық ойлауғ а ө туін дамыту.

Міндеттері:

v Баланың танымдық қ абілеттерін қ алыптастыру.

v Заттардың пішінімен, санын, тү сін, кө лемімен,

қ асиет ұ ғ ымдарын дұ рыс тү сіне, айтуғ а ү йрету.

v Дьенеш пішіндерін қ олдана отырып, Семадени белгілерін

дұ рыс қ олдана білуге жаттық тыру.

v Балалардың ақ ыл –ой қ абілетін, ө збетінше ойлауын, ойлау операцияларын: талдау, біріктіру, салыстыруды, жалпылау қ абілетін;

кең істікті қ иялды дамыту.

Кү тілетін нә тиже:

v Пішін, кө лем, тү с, қ асиет ұ ғ ымдарын мең гереді.

v Байланыстырып сө йлеу дағ дылары қ алыптасып,

ауызша сө йлеу формасын игереді.

v Логикалық ойлау қ абілеттері арттады.

Бұ л белгілердің пішіні квадрат карточкаларда (ө лшемі 5х5см) салынады. Олардың ә рбіреуіне фланель жапсырылады, фланелеграф тақ тайында қ олдану ү шін.

Бұ л белгілер арқ ылы балалар нақ ты геометриялық пішіндердің қ асиеттерін бере алуы тиіс. Егер мысалғ а, қ ыз бала ү лкен кө гілдір, қ алың ү шбұ рышты таң даса, онда бұ л жағ дайда ол фланелеграфқ а жапсыратын ү шбұ рышы бар карточканы алады да ауызша былай айтуғ а тиіс:

-Мен ұ шбұ рышты таң дағ анымды білдіреді, себебі ү шбұ рыш кө гілдір, тә рбиеші пішінін, сапасын білдіретін белгіні тауып қ асына қ оюғ а кең ес береді. Тә рбиеші балаларғ а ө лшемді білдіретін тө рт белгіні кө рсетеді (ү лкен, кішкентай) жә не қ алың дығ ын білдіретін ( қ алың, жү қ а) Балалар тез арада карточканың қ айсысы «ү лкен» қ айсысы «кішкентай» дегенді білідіргенін тү сінеді.

«Ү лкен» деген мағ ынаны білдіретін карточка фланелеграфқ а «жұ қ а» мағ ынасы бар карточканың қ асына қ ойылады.

Енді бала фланелеграфқ а қ арап былай жауап береді: Ү шбұ рыш пішіні-тү сі кө к, кө лемі ү лкен жә не жұ қ а.

Бұ л балалар ү шін жаң а бір нә рсе болды. Олар таң дағ ан геометриялық пішін қ андай екендігін «оқ и алуғ а» мү мкіндік береді. Дә л осындай жағ дай сары, қ алың, кішкентай –шең бер сияқ ты геометриялық пішіндермен қ айталанады.

Дидактикалық ойынның мә ні мынада болды: балалар қ апшық тан алынғ ан геометрия-

лық пішіндердің белгілерін «кодтауғ а» жә не «жазып алуғ а» тиісті болды.

Балалар белгілерді суреттеп уақ ыт алмау ү шін тә рбиеші оларғ а кө лемі 2, 5х2, 5см-ден 9 карточка дайындады. Балалар белгілермен еркін қ олдануды ү йренді. Бұ л кейіннен «емес» болымсыздық белгісін енгізуге мү мкіндік берді. Ол суреттік кодта тиісті код

суретінің айқ астыра сызып тастау тү рінде кө рсетіледі. Код белгісі мен «емес» болымсыздық сө зінің қ атар қ олданылуы оны код мә нін ашу қ иындығ ын туғ ызатын жағ даймен байланысты болады. Бұ ндай белгіні тү сіну ү шін оғ ан қ арама-қ арсы белгіні таң дап қ олдану қ ажет. Ал егер таң дау екі белгі арасында жасалып жатқ ан кезде, мысалы: «ү лкен»-«кішкентай», «қ алың »- «жұ қ а» онда бұ л жағ дайда

-ү лкен емес деген белгі - кішкентай дегенді

білдіреді.

- кішкентай емес деген белгі - ү лкенді білдіреді

- қ алың емес деген - жұ қ а дегенді білдіреді.

- жұ қ а емес деген - қ алың дегенді білдіреді.

Болымсыздық белгілерін «Қ андай кубик екенін тап» деген ойында қ олдану жең іл. Ү стел басына бірнеше бала отырғ ызылады. Ү стелдің ортасына коды бар алдын-ала дайындалғ ан карточкалар қ ойылады. Жабық жә шікте кө лем белгілері мағ ынасың болымсыздық белгілері орналасады. Мысалы:

-ү лкен емес - кішкентай емес.

Ойында сондай-ақ, кө лем сипаттамасының ені мағ ынасының болымсыздық белгілерін қ олдануғ а болады. Мысалы: қ ызыл тү сті, қ алың емес, кішкентай емес ұ шбұ рыш.

Болымсыздық белгілері бар карточкалар бірінші қ атарғ а қ ойылғ ан соң оның астына қ алың дық пен кө лемді білдіретін тиісті карточкалар қ ойылады.

Мысалы:

Болымсыздық белгілері қ олданумен ойнатын ойынды қ иындатуғ а болады. Егер болымсыздық белгісі тү с сипаттамасымен байланысты болатын болса, ойын қ иындай тү седі. Бұ ндай жағ дайда балаларғ а осыны тү сінуге қ иын болады. Мысалы: Тиісті карточкаларды таң дағ ан кезде жә не оларды оқ ығ ан кезде:

-қ ызыл емес, демек кө кгілдір немесе сары

ж-кө гілдір емес, демек қ ызыл немесе сары

-сары емес, демек қ ызыл немесе кө гілдір

Карточкалар жиынтығ ы енді ә рбір тү сті жоқ қ а шығ ару белгілерімен байиды. Бұ ндай қ иындатылғ ан ойынның нұ сқ асында карточканың мә нін тек қ ана арнайы бір тү стің болымсыз формасын тү сіндіру жеткіліксіз болады, мысалы: «қ ызыл емес» жә не оны ү стелге қ ою. Себебі бұ л кө гілдір немесе сары тү с те болуы мү мкін. Ойында тағ ы бір элемент қ олданылады, мысалы мынадай сұ рақ: сары тү сті ме? Егер бұ л сұ рақ тың жауабы жоқ қ а шығ арылса, онда анық талып жатқ ан геометриялық пішіннін тү сі кө гілдір, себебі ол қ ызыл не сары болмаса онда ол кө гілдір болады. Бұ л логикалық шешім болып табылады. Ойынның соң ында ойынның кодтары бар суреттері мына ретімен салынады.

шең бер кө к жұ қ а ү лкен

Бұ л ойынды одан да қ иындатуғ а болады. Бұ ндай ойында 4 тү рлі геометриялық пішінді қ олданумен ойналады. Осы ойында балалар 3 альтернативағ а тіреледі: егер бұ л геометриялық пішін шең бер болмаса, квадрат немесе тіктө ртбұ рыш бола алады. Мысалы:

егер

немесе онда немесе

Бұ нда бір сұ рақ қ оймай бірнеше сұ рақ қ ою керек, сонда геометриялық пішіннін формасы анық талады. Ойын мына тү рде ө ткізіледі: Тә рбиеші алақ анында кез келген пішінді тығ ып тұ рады да, сұ рақ қ ояды:

-Менің қ олымда қ андай пішін бар?

-Ү шбұ рыш емес пе?

-Жоқ.

Балалар ө з алдарына карточканы қ ояды.

Бұ л ойын арық арай дұ рыс фигураны тапқ анша жалғ асады.

Қ иылыспайтын жиынтық тардың пайда болуы. Геометриялық пішіндер қ олданатын ойындар мектепке дейінгі балалардың логикалық ойлау қ абілеттерін дамытуғ а ә ртү рлі екі сипаттамасымен тү сіндірілетін екі жиынтық тардың пайда болу дағ дыларын қ алыптастыруғ а арналады. Бұ ндай ойындар бір топ балалармен ұ йымдастырылады (мысалы бір ү стел басында отырғ анда ) Кезекшілер логикалық геометриялық пішіндердің жиынтығ ын, суреттік коды бар карточкаларды жә не екі дө ң гелекті дайындайды. Тапсырма былай беріледі: Екі дө ң гелекті ү стелдің ортасына бір-біріне жақ ын орналастыру қ ажет. Дө ң гелектің біреуіне барлық сары тү сті геометриялық пішіндерді салып, олардың ү стіне «сары тү сті» карточканы қ ою қ ажет. Ал қ алғ ан сары емес пішіндерді екінші дө ң гелектің ішіне салып, оны «сары емес» карточкамен белгілеу керек.

Сары тү стілер Сары еместер

12 3 4 5 Следующая ⇒