30.Жерге орналастыру жобаларында жерді және қоршаған ортаны қорғау шараларын қарастыру мәселелерін талдаңыз.

17. Аумақ ты ұ йымдастыруғ а, жерді пайдалануғ а жә не қ оршағ ан ортағ а тигізетін ә серінің сипаты бойынша ауыл шаруашылығ ына жатпайтын жер пайдаланулар топтарын сипаттаң ыз.

Ауылшаруашылық емес жер пайдаланушылық тар жерді пайдалану ерекшеліктеріне, территория реттілігі мен қ оршағ ан ортағ а ә сер етуіне қ арай мынандай бірқ атар тү рлерге топтастыруғ а болады:

- қ алыптасқ ан ө ндіріс пен территориялық реттілігін бұ збайтын шағ ын ауданды жер учаскелері;

- табиғ ат пен межелес территорияғ а зор ә сер тигізетін (жер, су жә не атмосфералық ластануы, халық тың кө шірілуі, ғ имараттар мен ө ндірістік қ ұ рылыстардың жойылуы т. с. с. ) ipi кә сіпорындарғ а берілген кең ауданды жер массивтері;

- сызық тық объекілерге (жолдарғ а, электр жү йелеріне, қ ұ бырларғ а, каналдарғ а т. с. с. ) бө лінген ұ зын пішінді жер уческелері;

- су қ оймаларының астына бө лінген ipi жер массивтері;

- пайдалы кең дерді ө ндіретін кә сіпорындарғ а бө лінген жер.

18. Ауыл шаруашылығ ының жерді пайдаланудағ ы қ ұ қ ығ ының басымдылығ ы қ ағ идасы бойынша ауыл шаруашылығ ына жатпайтын қ ажеттілікке жер бө лу кезінде қ амтамасыз ету қ ажет міндеттерін айтың ыз.

Жер заң дары бойынша ауылшаруашьшық емес жер пайдаланушыларғ а учаске бө лініп берілгенде ауыл шаруашылық тың жерге деген приоритеті ескерілуге тиісті. Бұ л принципті жү зеге асыру ү шін мынандай бip қ атар шарттарды орындап отыру қ ажетті:

а) ауыл шаруашылығ ын жү pгiзyгe жарамды жерлер, бірінші кезекте, осы мақ сатқ а берілуге тиісті;

е) ауылшаруашылық емес мұ қ таждық тарғ а ауылшаруашылық ө ндіріске жарамсыз немесе сапасы ө те тө мен жер танаптарын белгі беру қ ажетті;

б) бұ ндай объектілерге ауылшарушылық мақ саттағ ы жерлер ерекше жағ дайларда Министрлер кабинетінің Қ аулысы мен жер иеленушілердің кeлiciмi бойынша ғ ана беріледі;

в) ауылшарушылық ө ндірістің шығ ындарьн жер алғ ан кә сіпорындар мiндeттi тү рде ө теуге тиісті;

г) сонымен қ атар олар берілген учаскенің топырағ ының қ ұ нарлы қ абатын алып басқ а жерлерді жақ сарту мақ сатымен қ олдануғ а міндетті, ал уақ ытша бepiлгeн жерлерді пайдалану мерзімі ө ткеннен кейін бұ рың ғ ы қ алпына келтіруге тиісті.

Сонымен, шаруааралық жерге орналастырудың міндеті тек жер иеленушіліктер мен жер пайдалнушылық тарды тиімді тү рде ысырапты жұ мсауды камтуғ а тиісті.

19. Ауылшаруашылығ ына жатпайтын жер пайдалануды қ ұ ру кезең дерін жә не оның ә рқ айсысының орындалуы сипатын кө рсетің із.

Ауылшаруашылық емес жер пайдаланушыларды қ ұ ру процесі ү ш стадиядан тұ рады.

Бірінші кезең — объектінің орны мен оғ ан берілетін жер таң баның ауданы жө ніндегі алғ ашқ ы келісімді жасау. Жер алуғ а мү дделі кә сіпорындар, мекемелер, ұ йымдар тиісті органдарғ а (ә ртү рлі дең гейдегі ә кімшіліктерге) сұ рап отырғ ан жер учаскесінің ауданы мен орны керсетілген ө тініш жазады. Осы ө тініш бойынша аталғ ан органдар шешім қ абылдайды. Бұ л шешімді негіз етіп жобалау институттары (Ғ Ө O «Гипрозем») жобалау- іздестіру жұ мыстарын жү ргізеді. Жалпы бірінші стадия мынандай іс-ә рекеттерді қ амтиды:

- дайындық жұ мыстар;

- жобаны жажасау;

- жобаны қ арап, тексеру жә не келісу.

Жер учаскесін бө ліп беру екінші стадияда жү зеге асырылады. Жоба бекітілгеннен кейін оғ ан қ осымша тағ ы да бip қ атар қ ұ жаттар дайындалады. Бұ лар: жерді рекультивациялау (пайдаланып болғ аннан кейін жерді алғ ашкы қ алпына келтіру мақ сатымен топырақ тың қ ұ нарлы қ абатын алу, сақ тау жә не пайдалану) жө ніндегі жобаларды жасау, аудандық ә кімшіліктің жер беру туралы шешімі жә не т. б. Соң ында бірінші стадияда жасалғ ан жобалык ұ сыныстар нақ тыланып толық тырылады.

Ү шінші стадия - жер пайдаланушылық ты рә сімдеу. Жер учаскесін беру туралы шешім кабылданғ аннан кейін жоба (учаскенің межелері) жер бетіне тү сіріледі. Жер пайдаланушығ а куә лік ретінде (егерде учаске тұ рақ ты пайдалануғ а берілсе) мемлекеттік акт тапсырылады..

Жалпы тү рінде ауылшаруашылығ ына жатпайтын жер пайдалануларды қ ұ ру жобасы осындай қ ұ рам бө лшектерден тұ рады:

а) берілетін жер учаскесінің (жер пайдаланушылық тың ) ауданын анық тау жә не негіздеу;

ә ) берілетін уческені орналастыру;

б) алынатын жердің алқ аптық қ ұ рамы мен қ ұ ндылығ ын анық тау жә не осында орналастырылатын объектінің қ оршағ ан орта мен шектес ө ндірістерге теріс ә сер етуін айқ ындап, оғ ан қ арсы шараларды белгілеу;

в) ауылшаруашылық ө ндірістің шығ ындарын анық тау жә не оларды ө теу жолдарын белгілеу;

г) жер иеленушілер шеккен залалдардың тү рлері мен мө лшерлерін анық тап, оларды ө теу жолдарын іздестіру;

д) топырақ тың қ ұ нарлы қ абатын алып пайдалану жө ніндегі техникалық шарттарды дайындау;

е) рекультивациялдау жө ніндегі техникалық шарттарды дайындау;

ж) берілген жерді пайдалану жө ніндегі негізгі шарттарды анық тау;

з) межелес жер иеленушіліктер мен жер пайдаланушылық тарды қ айта қ ұ ру, реттестіру, керекті жағ дайларда ө ндірістерін ө згерту, жұ ртты кө шіру жө ніндегі ұ сыныстарды дайындау.

22. Мерзімі мен игеру кезең іне қ арай, бө лінетін жер телімінің ауданын анық тау жә не негіздеу жолдарын сипаттаң ыз. Объектінің бас планы мен орналасу сызбанұ сқ асына қ арай жә не ә р тү рлі мақ саттарғ а арналғ ан жер беру нормалары мен қ ұ рылысты салу тығ ыздылығ ы ескеріле отырып берілетін жердің ауданы есептеледі. Ауылшаруашылығ ына жатпайтын қ ажеттіліктердің тү рлері бойынша орынлау жолдары қ арастырылады. Берілетін жер учаскесінің орналасуы бірнеше нұ сқ аларда қ арастырылады. Оларғ а бірқ атар талаптар орындалады. Біріншіден, мү мкіншілігіне қ арай жер учаскесі ауылшаруашылығ ыө ндірісіне жарамсыз немесе сапасы ө те тө мен жерлердің қ ұ рамынан бө лінуі тиіс. Екіншіден бұ л іс-ә рекет межелес орналасқ ан жер иеленулер мен жер пайдаланулардың территориялық тұ тастығ ын, ішкі шаруашылық реттілігін бұ збауғ а тиісті. Ү шіншіден жер учаскесінің қ ұ рылуы қ оршағ ан ортағ а терісс ә серін тигізбеуі тиіс. Қ аралғ ан нұ сқ алардың ішінде осы талаптарғ а сайы ең тиімдісі болып саналады. Жер учаскелері аудандарғ а сә йкес пландарғ а тү сірліеді.

23. Ауыл шаруашылығ ына жатпайтын жер пайдалануды қ ұ руда алынатын жердің қ ұ ндылығ ы мен қ ұ рамын анық тау жолдарын кө рсетің із. Бө лінген жердің ауданымен бірге оныі алқ аптық қ ұ рамы анық талады. Ә сіресе ауылшаруашылық қ ажеттіктерге жер бө лгенде шаруашылық тың маманданғ андығ ына, республика территориясы бойынша орналасқ ан ө ң іріне, территорияның табиғ и ерекшелігіне жә не т. б кө рсеткіштерге байланысты берілетін жердің алқ аптық қ ұ рамы анық талады. Учаскенің жалпы ауданы, алқ аптардың қ ұ рамы пайдалануғ а берілген мерзімі ( тұ рақ ты, ұ зақ, қ ысқ а мерзімді) бойынша мағ лұ маттар жобалық экспликацияғ а 0, 1 га дә лдікпен дифференциалды тү рде жазылып кө рсетіледі. Ауылшаруашылық ө ндірісінің шығ ынын анық тау мақ сатымен берілген жердің сапалық қ ұ рамы (қ ұ ндылығ ы) анық талады. Ол ү шін топырақ ты зерттеу бонитеттеу жә не жерді экономикалық тұ рғ ыдан бағ алау материалдары қ олданылады.

24. Ауыл шаруашылығ ы жә не орман шаруашылығ ы кә сіпорынының, сондай-ақ жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың шығ ындарының мө лшерін есептеу жолдарын анық таң ыз. Жердің ауылшаруашылық айналымның тұ рақ ты немесе уақ ытша тиіс қ алуы ауылшаруашылық ө ндірісті белгілі бip мө лшерде шығ ынғ а ө келіп соғ ады. Заң бойынша бұ л шығ ындар ө телуге тиісті. Ауылшаруашлығ ының жә не жер пайдаланушылардың шығ ынын анық тау жә не оны қ айтару тә сілдері ә р нұ сқ а бойынша Қ Р-дың Ү кіметінің 8 қ араша 2003 жылғ ы «Ауылшаруашылық жә не орман шаруашылық шығ ындарының кө лмеін жә не қ айтару жолдарын анық тау жайында, ауылшаруашылық жә не орман шаруашылығ ынан басқ а нысанда пайдалану ү шін алуларына байланысты жер пайдалнушыларғ а келетін зиянкестердің кө лемін анық тау оны қ айтару жолдары жайнда» тә ртіпті бекіту қ аулысы негізінде анық талады. Олардың келемі жер қ оныстары жә не жерге орналастыру жө ніндегі мемлекеттік комитеті дайындайтын нормативтер арқ ылы анық талады. Осы Қ аулы бойынша шығ ындардың мө лшері алынғ ан жердің ауданына теқ жаң а жер учаскелерін игеруге қ ажетті қ аржының кө лемінде белгіленеді. Мысалы, топырақ тың бонитет балына қ арай оның шамасы ә рбір гектарга 66, 8 мың тең геден 806, 6 мың тең геге дейін барады (1994ж. бағ асымен). Ауылшаруашылығ ына жатпайтын пайдалану ү шін ауылшаруа- шылығ ы алқ аптарын алып қ оюдан туындағ ан ө ндірістегі шығ ындар алкапгарының кө лемі мен олардың сапасын қ алпына келтіру аркылы ө ндірістің дең гейін сактау максатында бюджет кірісіне ө телуі тиіс. Бұ л тә ртіп бойынша ауылшаруашылығ ына жатпайтын қ ажеттіліктерге алынган ауылшаруашылық жә нс орман шаруашылығ ы жерлерінің орнына жаң а жерлсрді игеру нормативтік кұ ны анық талады: - ауылшаруашылығ ына жатпайтын қ ажеттіліктерге ауыл шаруашылық жерлерді уақ ытша пайдалапуғ а бсргендегі ауыл- шаруашылық ө ндірісінің шығ ының пайызбен жаң а жсрді игерудің нормативтік қ ұ ны есептелінеді;

ауылшаруашылық ө ндірісінің шығ ынын қ айтаруга арналғ ан қ аражаттар жер ресурстарын басқ ару Агенттігінің арнайы есеп- шотына аударылады. Ауылшаруашылыгы ондірісіндегі шығ ын жер учаскесіие кү қ ық беру туралы шешім қ абылданғ ан нсмесе ауыл шаруашылыгы алкаптарының нысаналы мақ саты озгерген кезден бастап алты ай мерзімде ө телуге тиіс. Ауылшаруашыльпы ө ндірісшдегі шығ ындарды ө геу тә ртібі: ауыл жә не орман шаруашылығ ын жургізуге байланысты емес мақ саттарғ а пайдалану ү шін ауылшаруашылығ ы алқ аптарын жэне орман шаруашылығ ы жсрлерін алып қ ойғ ан кезде шығ ындардың мө лшері жергілікті аткарушы оргаішыц жер учаскесіне тиісті кұ қ ык беру туралы шешім кабылдауы ушін негіз болып табылатын жерге орналастыру жобасының қ ұ рамында аныкталады;

- ө телугс тиісті шығ ынның мө лшері жаң а жерді игеруді нсмесе алқ аптарды ауылшаруашылығ ы ө німі ө ндіру дең гейіне дейін жаксартуды қ амтамасыз ететін нормативтерді негізге ала отырып, алып қ ойылатын алкаптардан алынатын ө німнен нсмесе олардың сапасы тө мендегенге дейін алынғ ан ө німнен кем тү спейтін кө лемінде аныкталады; ауышаруашылығ ын жү ргізуге байланысты емес мақ саттарғ а пайдалану ү шін ауылшаруашылығ ы алкаптарын алып қ оюдан туындағ ан ауылшаруашылығ ы ө ндірісіндегі шығ ынды ө теу нормативтерін Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі белгілейді;

25. Ө неркә сіп мақ сатына жер бө луді жобалау ерекшеліктерін талдаң ыз. . Ө неркә сіп мақ сатына жер бө лудіжобалағ анда бұ л мә селе кә сіпорындарды территориялык- ондірістік кешендерге (ТӨ К) шоғ ырландыру аркылы жузегс асырылады. Ө неркә сіп объекгілерін осындай тү рде орналастыру оларғ а берілетін жсрдің ауданын 15%-ғ а дейін кыскартуғ а мү мкіншілік береді. Шаруашылык аралык жерге орналастыру жобасын жасауда кен ө ндіругс бө лінетін жердін кө лемі, орналасуы, кен байыту комби- наттарыныц жә не т. б. объекгілердіц орналасуы келесідей анык- талады:

- Қ НжТ-не (қ ұ рылыс нормалары жә не тә ртіптеріне) сай;

- ө ндірістік аландарда кұ рылысты жү ргізу тығ ыздығ ы норма- сына байлапысты;

- аналогтаргасә йкес.

Дайындық жұ мыстарыкезіндесұ ралғ анжеручаскссінің мө л- шсрінін жә не орнынының негізділігіталкыланады. Жобалаудакенө ндірумекемелеріжсрлерінің уакытжә нексң істікбойыншажылжуы, кенө ндірудегіжерлердің ә рдайымигерілуіжэнеигерілгснпснкейінбұ зылғ анжерлердіқ айтаданқ алпынакелтірілуі; рекультивациялау, коршағ анортага тигізетінкеріә серінжоюжұ мыстарыміндетгітү рдекарастырылуытиіс. Керектіжағ дайлардасұ ралғ ан учаскенің мө лшсрішаруашылык- техникалық кө рсеткіштерменсалысгырыладынемесекұ рылыснормаларыжэнеқ ұ рылысжиілігінормативтерімеисалыстырылады. Берілетін жердін кө лемі ө ндіріс технологиясына сә йкес болуы ү шін: ө ндірістік аландарының территориялык орналасу типгік жо- балары, ішкі жолдар, коммуникациялардыц орналасуы, тагы баска жактары тү гел каралуы керек жә не кұ рылысты жү ргізу кезсндері аныкталуы тиіс. Тау-кен ө ндірісін орналастыру іргелес шаруашьшыктардың мү ддесін есепке ала отырып орындалады. Ауылшаруашылык ө ндірісімсн айналысатын іргелес орналаскан жер иелерімен жә не жер пайдаланушылардын жерді пайдалануда жә не ө ндіріс жү ргізуде ың ғ айсыздық ка жә не киындыкқ а шалдыкпауларын есксру керек. Пайдалы казбалы кендер ү шін жер бө ліп беру барысында карьерлсрдің, анық талғ ан ү йінділерінің, калдык сактагыш тардың, жинагыш-буландырғ ыштар, шахта жолдары, байыту комбинаттарының жэне т. б. келешектегі аудандарын жә не орналасу орындарын аныктайды. Қ ұ рылыс объектілері жоспарлы-картографиялык материалдарга снгізіледі. Тау-кен ө перкә сіптері ү шін жер учаскелерін беру олардың жү зсге асуының кезектілігін ссепке алу мен жү зеге асырылады жә не шектес жаткан жер пайдаланушыларғ а колайсыз, киындық жағ дайлардың пайда болмауы есксріледі. Мұ най-газ жағ дайларда кө бінесе жер учаскелері бұ рғ ылау ұ ң ғ ымаларына, ииженерлік коммуникацияларга. мұ най- газ игеруге кызмет істуге, онімді тасымалдауғ а беріледі. Жер ө ндірістік алаң дарғ а ө те тығ ыз нормативтік мө лшерлермен берілсді. Бұ л талапты орындау ү шін ө ндірістік технологияны есенке алуы тиіс:

- ө ндіріс аландарының ішкі қ ұ рылысының типті жобалары;

- кіружолдарының, инженерліккоммуникациялардынорнала-суынпайдаланукерек;

- кұ рылысжү ргізукезегін;

- шаруашылыктыцжсрбө лу мерзіміндегіжэнеперспсктивалық ондірістіккуатгылыгынесепкеалукерек.

26. Энергетикалық мақ сатқ а жер бө луді жобалау ерекшеліктеріне талдау жасаң ыз. Екінші топка энергетикалык кұ рылыстардың жсрлері жатады: су коймалары, ГЭС, АЭС жә не т. с. с. Ірі су шаруашылыгы қ ұ рылыстары мен су қ оймаларына жер бө ліп беру - шаруашылык аралык жерге орналастырудың сң кү р- делі міндеттерінің бірі. Бұ л - біркатар жағ дайларғ а байланысгы. Біріншіден, ірі ауданды алқ аптардың су астында калуы. Екіншіден, жасалган су коймаларының айнала ортағ а, шсктес жер иелсну- шіліктср мсн жер пайдаланушылыктарга. олардың ондірісіне, ә леумсттік жағ дайларына сан алуан ыкпал етуіне байланысты. Осы ыкпалдардың салдарына карай жалпы бірқ атар жергс орналастыру мә селелері карастырылады. Олардың ішінде: ауылшаруашылык айналымынан тыс қ алғ ан жерлсрді карастыру; тұ рғ ындарды, кө птеген ө ндірістік кұ рылыстар мен мә дени-тұ рмыс объектілерін кө шіру; су баспағ ан, бірак кауіп тө ніп тұ рган территорияларды инженсрлік корғ аумен камтамасыз ету; межелес жер иелену- шіліктер мен жер пайдалаиушылыкгарды қ айта кұ ру, реттсстіру жэне жетілдіру.

Аталғ ан міндеттерді орындау максатымен су қ оймасы ә сср етстін тсрритория біркатар зоналарғ а болінеді. Бұ лар; су басатын зона - су астында калатын немесс мезгілімен су басып, пайдалануғ а жарамсыз калғ ан территория. Бұ л зонаның межелсрі судың нормалды биіктігіне шағ атын жағ а сызығ ымен белгіленеді. Жер асты суы кө теріліп кеткен жә не соғ ан байланысты пайдалану жағ дайлары кү рт нашарлағ ан территория. Жер асты суы кө терілетін зонаның сырткы межелері ауылшаруашылык алаптар орналаскан жерлерден - 1м селолык елді мскендер мен бау-бакшалардан - 2м калалардың орналасуынан - Зм тө мен биіктікте ө тетін горизонталь бойьшша белгілснеді. Жағ алардыц ө згеру зонасы - жага бойындағ ы толқ ынмен ә лсін- элсін шайылып жә нс осығ ан байланысты ө згсріп отыратын герритория. Жоба бойынша оның жалпактығ ы жағ алардан 100 мсгрдсй алыпады. Тайыз су зонасы - терең дігі 2 м аспайтын су коймаеының акватюриясы. Бү л зона ортү рлі ауруларга карсы санитарлык шараларды жоспарлау, сонымен біргс ауылшаруашылыгында пайдалануғ а колайсыз немесе пайдалануғ а мү лде келмей қ алғ ан жерлер (кө лем- дсрі тым кішкентай, аралдар т. с. с) Аталғ ан зоналардың барлығ ы су қ оймасынын жогары бетіне жатады. Ө зенніц жайылмасының кұ ргауына байланысты суармалы шабындыктардың аудандары едэуір кыскарады. Осының саддары- нан жергілікті фауна мен флора қ ұ лдырайды, ал межелес орналас- каи шаруашылыктардың ө ндірістік жагдайлары нашарлап кетеді. Гидротехникатық қ ажетгіліктерге жер бө лу жерге орналастыру жұ мыстары гидрожү йені жобалау кезендерімсн бірге немесе ө зара сә йкестендіре карастыра отырып, орындалады. Бсрілетін жерлер 1: 2 500 немесе 1: 10 000 масштабтағ ы планда кө рсетіледі. Межелер жү ргізілгсннен кейін массивтің жалпы жэне жеке алқ аптардьщ аудапдары есептеліп, ә рбір жер санаттары бойынша облыс, аудан жә не жер иеленушіліктер бойынша экспликация жасалады. Сонымен бірге - планга жер асты суы кө терілетін жерлердің межслері де тү сіріліп. олардың аудандары жер иеленушіліктердің карамағ ында калдырылады. Басқ а аймақ тардың кө лемінде корғ ау шаралары жоспарланады. Бұ л қ ұ нды жср учаскслерін, елді мекендерді, ө ндірістік объектілерді сактап калу максатымен жер ү йінділсрі мен бө гендер жү йесін жобалауды камтиды. Кө п каражат талап ететіне карамастан бұ л шаралар кейбір жағ дайларда ө те тиімді болуы мү мкін. Гидротехникалык кажеттіліктерге жер болуде кө птеген ауыл- шаруашылык, алкаптарын су басып, бурынғ ы пайдаланудан шы- гарылады, сондыктан ауылшаруашылык шеккен шыгьндары, жер иеленушілер мен пайдаланушыларга келтірілген залалдардың турлері колемдері жә не ө теу жолдары аныкталады.

27. Сызық тық нысандар ү шін жер бө луді жобалау ерекшеліктерін сипаттаң ыз. Ү шінші топка темір жә не автомобиль жолдарының, электр жуйелерінің , каналдардыц, кұ бырлардың т. с. с. жер пайдаланулары жатады. Бұ нда жсрді унемдеу мэселесі аталғ ан объектердің узындыгын барынша кыскарту аркылы шешіледі. Жыл сайын осы жер пайдаланушыларга республика бойынша 6, 0-6, 5 мьң га бө лініп отырады.

Сызыкгык обьектілердің курылысы ушін жер учаскелерінін аудандары тиісті жер боліп беру нормалармен есептеліп, жобала- нады. Автомобиль жолы курылысы ушін жер бол1п беру жобасын- да жер жолагынын еш (туракгы жопе уакытша пайдалануга алынатын) жолдын техникалык категориясына жә не оның уйіндіде немссе ойындыда орналаскандыгына байланысты жер боліп беру нормасымен аныкталады. Курылыстын жеке жобасына сойкес туракты бө лінгсн ауданга салынатын жол жэне коргайтын орман кошетгері астындагы жер учаскелері ал уакытша бө лінген ауданга капталдагы резервтер мен кюветтер астындагы учаскелер беріледі. Электр жуйесі сызығ ының астына жер боліп беру жобасында, кернеулігі 1000 В жогары электр жуйесі сызыктарынын багана- лары астына боліп берілетін жер учаскелері тұ ракты пайдалануга алынуы белгіленген. Баганалар астына алынатын аудан жер бө лу нормасымен белгіленеді. Ол сызык кернеулігіне жэне багана туріне байланысты. Уакытша пайдалануга бағ аналарды жө ндеу ушін олардын, айналасына бө ліп берген жер учаскелері жэне электр жуйесін ұ зьндығ ымен бойлай жер жолакгары жатады. Радиосызыктык байланые жуйелері, кабель жэне т. с. с. объектілерге жер бө ліп беру жобасында арнайы курылымды кушейту пунктгері тү йін тармактарын орналасгыру ушін туракты пайдалануғ ажер учаскелерін беру белгіленген (кушейту пункггері жуйелік байламдары жә не т. б. ), ал уакытша пайдалануга уакытша курылыстар ушін жер учаскелері жә не монтаждау ушін жер жолактары бө лінеді.

Жер асты кубыры магистралы ушін жер боліп беру жобасында, туракты пайдалануга корганыс арматураларды орналастыру ушін жер учаскелері бө ліп беріледі уакытша пайдалануга кұ быр узындыгын бойлай жолактар беріледі.

Магистраль каналдар ушін жер бө ліп беру жобасында (суару, курғ ату, су жинағ ыш-тасығ ыш, коллектр-дренажды) тұ ракты жә не уакытша пайдалануга жер жолагын беру белгіленген. Жер жола- гының ені каналдын параметрлеріне байланысты бө ліп беру нор- масы бойынша аныкталады. Каналдың жағ асына корғ ану немесе корғ ау зоналарын орнату мумкін.

28. Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар ү шін берілетін жерді жобалаудың ерекшеліктерін кө рсетің із. Тө ртінші топка корыктар, сауыктандыру, рекреациондык жэне тарихи-мә дени жерлер жатады. Олардын аудандары мен межелсрі, алкаптык курамдары мен пішін кескіндіктері, пайдалану максат тары мен мұ ктаждыктарына карай белгіленеді. Ерекше коргалатын табиги аумактардын жеріне Улттық, дендрологиялык жэне зоологиялык парктер, ботаникалык бак, корыктар (аншылыктан баска) жә не табигат ескерткіштері жатады. Мемлекеттік корык аймактарындагы жер учаскелері меншік иелсрі мен жер пайдаланушылардан алынбай, баска санаттардагы жерлер курамында болінеді. Ерекше коргалатын табиги аумактардын экологиялык жуйелерінің жә не оларда орналаскан мемлекеттік табиги-корык объектілернің жай-куйіне жә не оларды калпына келтіруге теріс ә сер ететін кез келген кызметті шектеу меншік иелсрі мен жер пайдаланушылардың жер учаскелеріне ауыртпалык болып енгізіледі.. Ерекше корғ алатын табиги аумактардын жерлері мемлекет меншігінде болады., жекешелендіруге жатпайды жә не ө зге қ ажеттіліктерге алып қ оюуғ а жол берілмейді. Қ орық тың аумағ ы екі зонағ а бө лінеді. 1) нақ иты қ орық тың жері, екіншісі шаруашылық зона. Соң ғ ысында шектелген тү рде жә не белгілі мө лшерде шаруашылық іс-ә рекеттер жү ргізіледі. Қ орық тардың жер пайдаланулары тұ тас ал межелері табиғ и шектермен сайма-сай болуғ а тиісті. Сауық тыру мақ сатындағ ы жердің кү зет санитарлық қ орғ ау жә не ө зге де қ орғ ау аймақ тарының шекарасы мен оны пайалану режимін жергілікті ө кілдермен атқ арущы органдар айқ ындайды.

29. Елді мекен шекараларын анық тау жә не ө згерту жұ мыстарын талдаң ыз. Қ ала шегі деп қ алағ а берілген жерлердің сыртқ ы межелерін айтады. Ол арқ ылы қ ала жері басқ а жер санаттарынан бө лінеді жә не оның орналасқ ан орны мен жалпы ауданы анық талады. Бұ л қ ұ қ ық тық тұ рғ ыдан қ арағ анда жер пайдаланушылардың емес, ә кімшілік ауданның немесе облыстың межелері сиякты ә кімшілік-территориялық қ ұ рылымның шекарасы болып табылады. Қ ала шегі даму генерлдық планы негізінде анық талады. Онда болашақ тағ ы жерлердің пайдалану нысаны, территориясының ішкі орналасуы, жоспарлануы, қ ұ рылыс салуыжә не кө ріктенуі белгіленеді. Қ аланың даму барысында қ ала шегі ө згереді, бұ л қ аланың жаң а шегін анық тауғ а арналғ ан жерге орналастыру жұ мыстарын орында қ ажеттілігін тудырады. Елдімекендердің шекараларын белгілеу мен ө згерті тиісті ж. о, сә улет, қ ұ рылыс органдары бірлесіп жасағ ан ұ сыныс бойынша белгіленген тә ртіппен, бекітілген қ ала қ ұ рылысы қ ұ жаттары негізінде жү ргізіледі. Жобалауғ а тапсырманы қ аланың даму болашағ ы бойынша деректермен бірге тапсырма беруші береді. Жобалауғ а тапсырмада қ азіргі кездегі жер қ оры жайында деректер; қ аланың даму генералдық жоспары бойынша даму бағ ыты жә не қ ала шегін белгілеу бойынша ұ сыныстар; жобаның графикалық бө лімнің масштабы бойынша деректер беріледі. Кала шегін белгілеу жобасы келесі материалдардан тұ рады: кала шегін жобасының планы; кала жерлерінің жә не онымен шектелетін жерлердің казіргі кездегі пайдалану планы; тү сініктеме жазбасы; кұ қ ыктык, экономикалык жэне экологиялык негіздеу материалдары. Жоба 1: 10000 немесе 1: 25000, кіші калаларда 1: 5000 жэне одан да ірі масштабтағ ы пландардажасалады. Жоба планында мыналар кө рсетіледі: казіргі кездегі кала шегі; негізгі жер пайдаланулардың шекаралары; кала шегіндегі жә не жанаса орналаскан, кала шегіне енгізілген территориялардың казіргі кездегі нысаналы пайдалануы; оган ө згертуге негіз болғ ан енгізілетін территорияны жоспарлау, курылысын журпзу, кө ркемдеу бойыпша жоба шешімдерін жобаланғ ан кала шегі; каламен межелес жерлердің сипаггамасы; жоба алдындагы кала жері, оган енгізілетін жә не кұ рамынан шығ арылатын жерлердің жалпы ауданы жә не жер пайдаланушылар кұ рамымен жіктеле берілген жоба бойынша калағ а бекітілетін территориясыньң балансы. Казіргі кездегі сол масштабта жасалғ ан жерді пайдалану планында кө рсетіледі: казіргі кездегі кала шегі; курылыстар шекарасы жә не онымен бірге кала сыртында орналаскан мекемелер мен кә сіпорындардьың жерлері; коммуникация жерлерінің шекарасы; теміржол, су, ә уе транспорттары, кұ быр журпзу жерлерінің шекарасы, ө ндіріс жэне энергетика кә сіпорындарындагы жер учаскслерінің шекаралары, ауылшаруашылық мекемелерінің жә не баска ауылшаруашылыгы максатындагы жерлердің шекаралары; кала жерлерінің экспликациясы. Жобаның тү сініктеме жазбасында беріледі: кала жайында, оның казіргі кездегі шекарасы жэне алкаптар мен жер пайдаланушылар бойынша жерлердің курамы (экспликация) жайында маліметтер; каланьң даму жолын негіздейтін генералдык планың жә не баска жобалык шешімдерінің бастапқ ы негіздері генералдык план бойынша жер балансы; кала шекарасын белгілеу жә не ө згерту бойынша жоба шешімдерін негіздеу, алкаптар жә не жер пайдаланулар бойынша жерлерді курамына енгізу немесе шыгару; жерлердің жобағ а дейінгі жә не жоба экспликациясы; кала шегіне баскаелді мекендерді енпзу бойынша усыныстар жә не негә здеулер; кала шегін сипаттау. Тү сініктеме жазбасына жобаны экономикалык, негіздеу материалдары, карау жә не келісу кұ жаттары косылып салынады. Кала шегі жобасы жерлері кала шегіне енгізілген жер иелері мен жә не жер пайдаланушылармен; кұ рылыс жэне сә улет, коммуналдык, ауылшаруашылык жэне орман шаруашылыгы органдарымен, жер ресурстарын баскару жэне коршаган ортаны корғ ау баскармаларымен келісіледі.

30. Жерге орналастыру жобаларында жерді жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау шараларын қ арастыру мә селелерін талдаң ыз.

Жерді қ орғ ау ұ ғ ымы жә не оны жү зеге асыру жө ніндегі шаруааралық жерге орналастырудың міндеттері;

1. Жерді қ орғ аудың негізгі бағ ыттары;

2. Рекультивация туралы ұ ғ ым;

3. Жерді пайдалануғ а қ ұ қ ық беретін қ ұ жаттарды рә сімдеу жә не жерге орналастыру жерге орналастыру жобаларын жү зеге асыру. Жер- кең істікте жә не сапа жағ ынан шектелген табиғ и зат, ө ндірістік ресурс. Оғ ан бас заттарғ а сияқ ты бip қ атар қ асиеттер тә н. Олардың ішінде: топырақ қ ыртысы, ө сімдік жамылғ ысы, қ ойнауы, сулары жә не кең естік қ асиеттері. Бұ лардың адамзат тіршілігі мен қ оғ амдык ө ндірісі ү шін маң ызы бағ асыз. Сондық тан жердің бұ л қ асиеттерін ү немі арттырып отыру қ оғ амның ең кү рделі міндеттерінің бipi. Бірақ та аталғ ан мә селені жү зеге асыру ү шін қ ыруар қ аржы қ ажетті, ал жерді қ орғ ау жө ніндегі шаралар зор кө лемде шығ ындарды талап етеді. Сонда неден, қ андай ic- ә сep мен қ ұ былыстардың жерді қ орғ ау керек? Біріншіден, ысырапты жұ мсау мен таратудан. Екіншіден, тиімсіз жә не ұ тымсыз пайдаланудан. Ү шіншіден, бү лінуден, ластанудан жә не басқ а жердің сапасына тepic ә сер ететін қ ұ былыстардан. Жер мен айнала ортаны қ орғ ау мә селесі жердің пайдалынуын ұ йымдастыруымен ө зара байланысты. Сондық тан ол жерге орналастырудың ең маң ызды міндеттердің бipi болып табылады. Дұ рыс жобалық шешімдердің қ абылдануы тек осы екі меселе бip уақ ытта жә не ө зара байланысты тү рде қ аралғ анда ғ ана қ амтамасыз етіледі. Ос ы арада жерді жә не айнала ортаны қ орғ ауғ а қ атысты жерге орналстырудың мақ сат -міндеттерін қ аралық: - ұ тымды экологиялық тепе-тең дікке сай алаптардың қ ұ рамын қ амтамасыз ету; - жердің ө ндірістік қ асиеттерін арттыруғ а қ олайлы жағ дайларды жасау; - жердің кең естік қ асиеттерін ескере отырып, жер пайдаланушылық тар мен олардың межелерін дұ рыс орналастыру;

- территориялық айнала ортағ а бейімделген реттілігін қ амтамасыз ету. Қ азақ стан Республикасының Жер кодексінің 169 бабы бойынша: «Жерді қ орғ ау, оны ұ тымды пайдалануғ а. Ауылшаруашылық айналымның негізсіз шығ арып тастауды болғ ызбауғ а, зиянды антропогендік ә серлерден қ орғ ауғ а, сондай-ақ топырақ қ ұ нарлығ ын, шабындық тардың, жайылымдардың жә не орман қ оры жерінің ө німділігін қ алпына келтіріп арттыруғ а бағ ытталғ ан ұ йымдық, экономикалық, қ ұ қ ық тық жә не басқ а шаралар жү йесін қ амтиды». Кодекстің осы бө лінің 176 статьясында республикалық жә не аймақ тық бағ дарламаларғ а сә йкес жү ргізілетін жер қ орғ ау жө ніндегі шаралар мемлекеттік бюджет қ аржысы есебінен, ал жер иеленушілер мен пайдаланушыларғ а берілген нақ ты жер учаскелерін жақ сарту жө ніндегі жұ мыстар соларды қ аржы есебінен жү зеге асырылады делінген. Жердің пайдалануы мен қ орғ алуы зор мемлекеттік жә не қ оғ амдық міндет болып табиғ и мемлекеттік тарапынан бұ ны жергілікті ә кімшіліктерің жерге орналастыру қ ызмет та биғ ат қ орғ ау органдары жә не арнайы уә кілдік берліген басқ ада органдар жү зеге асырады. Ө згерістерді уақ тылы анық тап, оларғ а бағ а беру, келең сіз процестер зардаптарының алдын алу мен оларды жою ү шін жер қ орының жайын кадағ алап отыру жү йесі жер мониторингі деп аталады. Жер мониторингінің қ ұ рылымын, мазмұ нын жә не жү зеге асырылуы тә ртібін Министрлер кабинеті белгілейді. Жалпы алғ анда жерді қ орғ ау жө ніндегі шаралар ү ш бағ ытта жү ргізіледі. Олар: қ ұ қ ық тық экономикалық жә не техникалық. Егерде біріншілері жерді қ орғ ау жө ніндегі шаралардың қ ұ қ ық тық жә не экономикалық негіздерін қ амтамсыз етсе, соң ғ ысы ол шаралардың жү зеге асырылуының нақ ты жолдары мен ә дістерін қ арастырады.

- қ айтара жер пайдалану ү шін тө лем;

- экологиялық тұ рғ ыдан таза жер пайдалануды ынталандыру ү шін тө лем;

- ауылшаруашылық ө ндірістің территориялық реттілігі бұ зылғ аны ү шін тө лем.

Ә рине, басқ а ұ сыныстар да баршылық бірақ та біздің ойымызша, осының ө зі проблеманың шешілуін жеткілікті тү рде қ амтамасыз етуге тиісті. Жалпы алғ анда, экономикалық шаралардың тү пкі мақ саты жерлердің ұ тымды жә не тиімді пайдалануын ынталандыру. Қ ұ қ ық тық жә не экономикалық бағ ыттағ ы шаралар жерді қ орғ ау жө ніндегі техникалық шаралар қ ұ қ ық тық жә не экономикалық алғ ы шарттарды жасайды. Нақ ты техникалық шаралар арқ ылы бү кіл жерді қ орғ ау жө ніндегі ic-ә рекеттер жү зеге асырылады. Осы мақ сатпен ә ртү рлі шаруааралық жобаларда мынандай бip қ атар техникалық шаралар ескеріледі:

- жаң а жерлер ауыл шаруашылық айналымғ а енгізілгенде экономикалық тепетең діктің бұ зылмауы қ амтамасыз етіледі;

- жер иеленушіліктер мен жер пайдаланушылық тардың ұ тымды орналасуы мен тиімді алаптың қ ұ рамы іздестіріледі;

- жер иеленушіліктер мен жер пайдаланушылық тардың межелері эрозияғ а жә не басқ а қ олайсыз қ ұ былыстарғ а қ арсы бағ ытталғ ан талаптарғ а сай жү ргізіледі;

- суармалы алқ аптарды орналастырғ анда олардың туздануы жә не т. с. с. теріс ық палдарғ а ұ шырауы ескеріледі;

- шаруашылық орталық тар жә не басқ а ө ндірістік объектілер экологиялық талаптар ескеріле отырып орналастырылады;

- тағ ы да басқ а кө птеген осылар тә різдес жә не осы мақ саттағ ы ic-ә рекеттер ескеріледі.

Бұ л тек шаруааралық жергеорналастырудақ амтылатыншаралар.

Соныменжалпыалғ анда, жердіқ орғ ау - бұ лұ йымдастырушаруашылық, қ ұ қ ық тық, экономикалық, техникалық жә небасқ ажердісақ тапқ алуғ а, қ алпынакелтіруге, утымдыпайдалануғ а, талан-таражданқ орғ ауғ абағ ытталғ аншараларжү йесі. Жерә ртү рліауылшаруашылық емесмақ статардапайдаланылғ андаоның ең қ ұ ндық ұ нарлық абатыбү лінуімү мкін. Бү лінгенжер - адамның ө ндірістікic- ә рекетінің салдарынаншаруашылық қ ұ ндылығ ынжоғ алтқ ан, айналаортағ аық палтигізетінжеручаскелері. Жеркодексінің 170 бабында «Жериеленушілер мен жерпайдаланушылар, соның ішіндеарендаушылартопырақ қ ұ нарлығ ы, сондай-ақ жерің басқ а да қ асиеттерінқ алпынакелтіру мен арттырудыжү зегеасырады» делінген. Осыменқ атаролар, бұ л статья бойыншабү лінгенжерлердірекультивациялауғ атиісті. Рекультивация - бү лінгенжерлдердің биологиялық ө німділігі мен халық шаруашылық қ ұ ндылығ ынбұ рынғ ық алпынакелтіругебағ ытталғ анинженерлік-техникалық, мелиоративтік, агоротехниаклық жә нет. с. с. шаралардың кешені. Соныменқ атаррекультивацияның міндеттерінеайналаортаның халахуалынжақ сарту да кіреді. Рекультивацияғ акарьерлер, олардың ү зінділеріжә несондайкө птегенжерлержатады. Алғ ашқ ық алпындакелтірілгенжеручаскелеріауылшаруашылық алаптарғ а, ормандарғ а, су қ оймаларынанемеседемалысзоналарынаайналдырылуымү мкін. Ондаймақ саттарғ ажарамсызжерлерә ртү рліқ ұ рылысжү ргізугепайдаланылады. Рекультивацияжө ніндегіжұ мыстарекікезектежү ргізіледі:

а) техникалық рекультивация;

е)биологиялық рекультивация. Біріншісінің мақ сатыжербетінің кең істікқ асиеттерінқ алпынакелтіріпбиологиялық рекультивацияғ а осы жағ ынанжағ дайжасау. Бұ лкезекжердітегістеуді, керектіжағ дайлардахимиялық мелиорацияныжү ргізуді, жол, гидротехникалық жә небасқ аинфрақ ұ рылымдардық алыптастырудық амтиды. Биологиялық рекультивацияның міндетіжердің қ ұ нарлығ ынқ алпынакелтіру. Олү шінә ртү рліагротехникалық, фитомелиорациялық шараларжү ргізіледі. Соң ғ ымақ сатысолжердің флора мен фаунасын, шаруашылық ө німділігінқ алпынакелтіру.

21. Ауылшаруашылығ ынажатпайтынжерпайдаланудық ұ ружобасының ең кең тарағ антолық орындалғ антү рін табың ыз жә неқ ұ рамбө ліктерін атаң ыз.

Ауыл шаруашылығ ына жатпайтын территориялар кө бінесе ауылшаруашылық жерлерінде орналасады. Ауыл шаруашылығ ына жатпайтын қ ажеттілікке жер бө лу шаруашылық аралық жерге орналастыру жобасын жасау арқ ылы орындалады. Бұ л жерге орналастыру жобаларында экономикалық тиімділігін дә лелдеумен бірге заң дық жә не техникалық мә селелерді шешудің мә ні кө тіріледі. Ауылшаруашылығ ына жатпайтын объектілер ә р тү рлі болады. Сонымен қ атар бұ лардың жер пайдалануларының аудандары мен орналасуы да ә ртү рлі болады. Оларғ а: ө ндіруші жә не ө ң деуші ө неркә сіптер энергетика транспорт байланыс кә сіпорындары; мә дени ғ ылыми денсаулық сақ тау су орман табиғ атты қ орғ ау жә не т. б объектілер. Уақ ыт аспектісінде жер пайдалануғ а тұ рақ ты тү рде немесе уақ ытша берілуі мү мкін. Ауылшаруашылығ ына жатпайтын объектілердің жер пайдала- нуын кұ ру жобасын жасағ анда келесі мә селелер шешіледі: -ауыл шаруашылығ ына жатпайтын объектілерді жермен кам- тамасыз ету; -олардың ө ндірістік жұ мыстарын орындау ү шін территория- лық жағ дай жасау; жерді тиімді пайдалануды жэне корғ ауды ұ йымдастыру. Бұ л жү мыстарды орындауда міндетті тү рде шаруашылык аралық жерге орналастыру жобасы қ амтитын шаруашылыкгардың мекемелердін, халық шаруашылығ ының ә р саласының мү ддесі жә не ауылшаруашылығ ынын жерді пайдаланудағ ы кұ кығ ының ү стемділігі міндетті тү рде орындалып отырады. Ауылшаруашылығ ына жатпайтын коғ амдық жә не мемлекеттік кажеттіліктерге жерлер барлық санаттардан беріледі. Ж'ерге орналастыру жұ мыстарының бұ л тү рінде экономнкалык жағ ына қ арағ анда заң дық жә не техникалық жақ тарының мә ні жоғ арылайды. Ауылшаруашылығ ына жатпайтын жер пайдаланулардың кө лемдері, алып жаткан орындары, конфигурациясы ә р тү рлі болады. Территорияны ұ йымдастыруда жерді пайдалануда қ оршағ ан ортағ а тигізер ә серіне байланысты ауылшаруашылығ ына жатпайтын жср пайдаланулар келесі тү рлерге бө лінеді: калыптаскан ө ндіріс пен территориялык реттілігін бұ збайтын шағ ын ауданды жер учаскелері: жер аумағ ы ү лкен ондіріс кә сіпорындары қ алыптаскан терри- торияны бұ зады; кұ рылыстарды бұ зуғ а адамдарды кө шіруге ә келеді, ортағ а кері ә серін тигізеді. жерді, суды ластайды; ұ зын объектілер: жер кө лемі аз болса да коршағ ан оргағ а тиетін ә сері ү лкен; пайдалы кендерді ө ндіретін кә сіпорындарғ а бө лінген жер. Ө ндіріс кә сіпорындары - кө мір жә нс темір кендерін; кұ рылыс материалдарын жә не т. б. ө ндіру жер пайдалануын бө лгенде, жсрдің бетінде ө те ү лкен ө згсрістер болады оның кұ нарлығ ы жойылады. су коймаларына бө лінген ірі жер массивтері. Ауылшаруашылығ ына жатпайтын жср пайдналануларды қ ұ рғ анда шаруашылық аралық жерге орналастырудың шешетін мә селелері бұ л мекемелердің жұ мыс жасауына қ ажстті орын, кең істік базис дайындау ғ ана емес осымен бірге республикалық жер ресурстарын тиімді пайлалануғ а. ә сер ету жә не кұ нарлы жерлерді орынсыз пайдалануғ а жол бермеу кө зделеді.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8 910