5. Жерге орналастыру жобасы және оның құрам бөліктеріне талдау жасаңыз

2. Жерге орналастыру қ андай мә селелерді қ амтиды жә не қ амтамасыз етеді жә не қ андай тү рлерге тү р тармақ тарғ а бө лінеді?

Еліміздің бірің ғ ай жер қ орын басқ ару бойынша маң ызды қ ұ рал ретінде, жер қ атынастарын реттеуге, заң актілерінің қ олдануын бақ ылауғ а жә не жеке меншік жә не жер арендасында облыстарда пайдалану жағ дайында жерге ораластыру қ олданылады. Ол Қ азақ стан Республикасы жер заң дарына сә йкес жерді ұ тымды пайдалануды ұ йымдастыруғ а жә не қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан шаралар жү йесі. Халық шаруашылық масштабында сала аралық немесе сала жоспары ретінде жү ргізіледі.

Елімізде ауыл шаруашылығ ын жү ргізудің аймақ тық жү йесін ө ң деп жә не енгізіп жатыр, ол жерге орналастыру негізінде жү зеге асады. Шаруашылық ішіндегі аумақ ты ұ йымдастыру ауыл шаруашылығ ы ө ндірісін жоспарлы негізде ұ йымдастыру болады.

Қ Р да жерге ораластыру жү йесі қ ызмет етеді, онда жер ресурстарын пайдалануды тиімді ұ йымдастыру тө мендегілерді ө ң деу жолымен:

• ғ ылыми негізделген болжадар тү ріндегі бас республикалық схема;

• облыстық жә не ә кімшілік аудандардың жерге ораластыру схемасы;

• шаруашылық аралық жерге орналастыру жобалары;

• шаруашылық жерін жә не учаскелік жерге орналастыру жобалары;

• жеке учаскелерді қ ұ ру, жақ сарту, мелиорация, рекультивация жө ніндегі жұ мысшы жобалар.

Қ азіргі кү нгі жерге орналастыру ө ндірістің маң ызды қ ұ ралы, табиғ и ресурс жә не операциялық базис ретінде, сондай-ақ жылжымайтын мү лік ретінде жер қ атынастарын реттеуге, жерді толық жә не ұ тымды пайдалану мен қ орғ ауды ұ йымдастыруғ а бағ ытталғ ан жер заң дарының жү зеге асуын, сақ талуын қ амтамасыз ету жө ніндегі іс- шаралар жү йесі болып табылады. Оның мазмұ ны қ оғ амдық ө ндіріс, бә рінен бұ рын экономиканың аграрлық сектор талаптары мен анық талады. Осығ ан байланысты жерге орналастырудың маң ызды қ ызметіне жатады:

- ауыл шаруашылығ ын жү ргізу ү шінжаң а қ ұ нарлы жерлерді анық тау;

- ауыл шаруашылық кә сіпорындардың, бірлестіктер, шаруа қ ожалық тары жә не басқ а шаруашылық қ ұ рылымдарпда бар жер пайдаланушылар мен жер иеленушіліктерін жетілдіру жә не жаң адан қ ұ ру;

- ауыл шаруашылық кә сіпорындары, ұ йымдары жә не мекемелері аумағ ында шаруашылық жерін ұ йымдастыру

-мемлекеттік, жеке жә не қ оғ амдық қ ажеттіліктер ү шін жер учаскелерін алу жә не бө ліп беру;

- қ алалардың, поселкелер мен ауыл елді мекендердің шекарасын ө згерту жә не белгілеу.

Жерге орналастыру қ ызметіне: топографо- геодезиялық, топырақ тық, геоботаникалық жә не т. б. іздестірулер мен зерттеулер жатады, қ олданылатын материалдар тек қ ана жерге орналастыру жобаларын негіздеу жә не қ ұ ру ү шін пайдаланып қ оймай, сонымен бірге мелиорация, жол қ ұ рылыстарында жә не т. б. қ олданылады.

Жалпы, жобалар ү лкен ү ш топқ а бө лінеді, жерге орналастыру тү рлеріне сә йкес- шаруашылық аралық, ішкі шаруашылық жерге орналастыру жә не учаскелік. Жерге орналастыру объектісіне қ арай екі тү р тармақ қ а ажыратылады. Олардың біреуі ауылшаруашылық

кә сіпорындарының жер пайдаланушылық тарын қ ұ руғ а, қ айта қ ұ руғ а, реттестіруге жә не жетілдіруге, екіншісі - ә р тү рлі мемлекеттік, қ оғ амдық жә не жеке шаруашылық мұ қ таждық тарғ а (ө неркә сіптік, азаматтық, энергетикалық, гидротехникалық жә не басқ а қ ұ рылыстарды жү ргізуге, қ орғ аныс, транспорт, байланыс, ғ ылым, мә дениет жә не т. с. с. ) жер бө ліп беруге байланысты. Демек ауылшаруашылық емес кә сіпорындардың жер пайдаланушылық тарын қ ұ ру. Жерге орналастыру қ ұ рамында оның тек екі тү рін белгілегенде жер категориялары мен жерге орналастыру іс-қ имылдарының мазмұ ны толық қ амтылмайды, ө йткені олардың кейбіреулері халық шаруашылығ ы салалары мен ә кімшілік-территориялық бірліктерге, ал кейбіреулері тек жеке кә сіпорындарғ а қ атысты. Қ азіргі жерге орналастыру сала аралық сипаттағ ы, жалпы республика, сонымен бірге халық шаруашылығ ының жеке салаларының кө лемінде, жердің пайдалануын ұ йымдастыруғ а бағ ытталғ ан іс-қ имылдарды қ амтиды. Сала аралық жерге орналастыруғ а облыстар мен аудандардың шекараларын белгілеу, тіпті мемлекеттік шекараны делимитациялау жө не демаркациялау жө ніндегі іс-қ имылдар жатады. Жерге орналастырудың екінші тү рі – шаруашылық аралық жерге орналастыру (ШАЖО}бір топ шаруашылық тың, ал кейбір кезде бү тін аудандардың территориясында жү ргізіледі, бірақ та тек жеке саланың (ө неркә сіп ауыл шарауашылығ ы жә не т. с. с. ) шең берінде. Нақ тылы тү рде ШАЖО ә ртү рлі мемлекеттік жә не мемлекеттік емес заң тү лғ алары мен жеке тұ лғ алардың мү дделерін, олардың жер иеленушіліктері мен жер пайдаланушылық тарын қ ұ ру немесе қ айта қ ұ ру арқ ылы қ анағ аттандырып отырады. Оның тү р тармақ тары ауылшаруашылық жә не ауылшаруашылық емес жерлерде жү ргізілуіне қ арай ажыратылады. Ішкі шаруашылық жерін орналастыру (ШЖО) тек ауылшаруашылық кө сіпорындарының, серіктестіктердің, кооперативтердің жә не ШФҚ -ның шең берінде ғ ана жү ргізіледі. Оның негізгі масаты жерді ө ң деудің жаң а технологияеын енгізуге, топырақ ты ә р тү рлі техногендік жә не табиғ и теріс ық палдардан қ орғ ауғ а, мә дени ландшафттарды жойылудан сақ тап қ алуғ а жә не жаң аларын қ алыптастыруғ а қ олайлы территориялық реттілік жасау. Шаруашылық жерін орналастыру формаларының бө лінуі тә лімі жә не суармалы егіншілік аймақ тарында жобалық міндеттердің ә р тү рлі ә діс-тә сілдері арқ ылы орындалуымен себептеледі. Учаскелік жерге орналастыру жеке учаскенің немесе алқ ап тү рінің шең берінде жү ргізіледі. Жерге орналастырудың бұ л тү рінде жұ мыс жобаларының типтеріне қ арай мынадай тү р тармақ тарын белгілеуге болады: 1-ауылшаруашылық алаптарды жақ сарту; 2-бү лінген жерлерді қ алпына келтіру (рекультивация); 3-жаң а жерлерді игеру; 4-культуртехникалық шараларды жү ргізу; 5-эрозияга қ арсы шараларды жобалау; 6-мелиоративтік шараларды жоспарлау.

4. Жобаны жасау алдында қ андай іс- қ имылдар жү ргізіледі? Жерге орналастыру ізденіс жұ мыстарының тү рлері жә не сипаттамасы.

Жобаны жасаудың алдынан дайындық жұ мыстары жү ргізіледі. Бұ ғ ан мынандай 6ip қ атар ic-қ имылдар ө неді: жерге орналастыру процесіне қ атысатын жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың қ ұ рамы анық талады; жерге орналастыруды жү ргізуге қ ажетті қ ұ жат-материалдар (қ ұ қ ық тық, план- картографиялық, іздестіру, экономикалық т. б. ) жиналады; кә сіпорындардың шаруааралық байланыстары; инфрақ ұ рылымның орналасуы жә не даму дең гейі; жер мен табигатты коргау жө нідегі талаптар; жобалық қ ұ жаттардың қ ұ рамы; жобаның ық тимал варианттары жә не жалпы кө ріністері. Жобалау тапсырмасы жә не далалық зерттеу актісі мен сызбасы дайьшдық жұ мыстардың қ орытындысы болып табылады.

5. Жерге орналастыру жобасы жә не оның қ ұ рам бө ліктеріне талдау жасаң ыз

Жалпы жоба ұ ғ ымы ә ртү рлі қ ұ жаттар жиынтығ ы болып табылады. Жерге орналастыру жобасы - бұ л жаң а жер формаларын қ алыптастыру жә не оларды экономикалық тұ рғ ыдан дә лелдеу жө ніндегі есептер мен сызбалар жиынтығ ы. Республиканың бү кіл территориясы жә не жер иеленушілер мен жер пайдаланушыларғ а белгіленген. Бұ лар жерге орналастыруды жобалаудың объектілері болып табылады. Осы объектілерден ө згерістерді жоспарлау, оларды экономикалық жә не техникалық есептермен дә лелдеу, соң ғ ылардың нә тижесінде территориялық жаң а кең істік реттілігін қ алыптастыру жерге орналастыруды жобалаудың негізгі мазмұ нын қ ұ райды. Бұ л ic-қ имылдардың нақ ты нә тижелері экономика жағ ынан тиімді. Алқ аптар аудандары, жер иеленушіліктер мен жер пайдаланушылардың, шаруашылық орталық тары мен ауыспалы егістердің, сонымен катар тағ ы да кө птеген жер реттілігіне қ атысты элементтердің орналасуы мен межелері. Жобалау- жерге орналастыру процестерінің ең маң ызды жә не кү рделі кезең і болып саналады. Жобаны қ ұ ру жә не негіздеу- барлық жерге орналастыру процесінің жү регі. Жобалық шешімдерді ө ң деу ә дісі, оларды экономикалық, экологиялық, ә леуметтік жә не қ ұ қ ық тық негіздеу жерге орналастыруды жобалаудың предметі болады. Жобада белгіленген шаралар агроэкономикалық, инженерлік-экономикалық жә не смета-қ аражаттық есептермен жан-жақ ты мұ қ ият дә лелденеді. Осылармен жобаның графикалық қ ұ рамына қ атысты қ ұ жаттар жалпы жоба – сметалық қ ұ жаттаманы қ ұ райды. Heгізгі қ ұ жат болып жобалық план саналады. Бұ нда жер иеленушіліктің ауданы, орналасуы жә не мэселелері кө рсетіледі. Осымен катар тағ ы да кө птеген, жоғ арыда аталып ө ткен, жер реттілігінің элементері план бетіне тү сіріледі. Демек, жобалық план белгіленген экономика жағ ынан тиімді, территориялық реттестіру формаларының жалпы графикалық сипаттамасы болып табылады. Планнан басқ а жобаны жер бетше тү cipy мақ сатымен жұ мыс сызбалары жасалады. Қ алғ ан қ ұ жаттардың керектігі арнайы ә дістемелік нұ сқ аулармен анық талады. Жобаның жазба бө лігіне есеп-тү сініктемесі, агроэкономикалық дә лелдеу жә не смета-қ аражаттық есептер енеді. Бұ л бө лігінің соң ында жобаның жоспарланғ ан тиімділігін сипаттайтын техника-экономикалық жә не экономикалық кө рсеткіштер келтіріледі.

7. Жер реформасының мә ні, кезең дері жә не ә рі қ арай даму бағ ыттары. Қ азастанда жер реформасы 1991 жылдың маусым айындағ ы «Жер реформасы туралы» Заң қ абылданғ ан соң жү зеге асырыла бастады. Бұ л Заң бойынша, жер реформасы республика экономикасының нарық тық қ атынастарғ а ену кезең інде жер иеленудің сапалық жаң а қ ұ рылымы мен жерді пайдаланудың қ ұ қ ық тық жә не ұ йымдық -технологиялық шаралары ретінде айқ ындалды.

Қ азіргі кезде жер реформасы жер қ атынастарын одан ә рі жетілдіру, қ ұ қ ық тық, экономикалық жә не жерде шаруашылық жү ргізудің ә ртү рлі ұ тымды формаларын қ алыптастыру, қ орғ ау жә не оның тиімділін қ амтамасыз етуде ә леуметтік жаң а сатығ а кө терілді.

Жер реформасының негізгі мақ саты, ә у бастан-ақ жер иесін жаң аша қ алыптастыру, оғ ан деген иесіздікті жойып, жанашырлық ты таныту, ауылдың жердегі ө нім ө ндірушілердің таң дауына ерік беру, ө ндірісті қ азіргі кездегі орын алғ ан тығ ырық тан шығ аруғ а жол ашу, жерге меншік иесінің қ ұ қ ығ ына керілдік беру болса, алда да солай блып қ ала бермек.

Реформа, жер пайдалану қ ұ қ ы мен жер нарығ ын калыптастыру ү шін шаруашылық жү ргізудің барлық тү рлерін тең дә режеде дамыта отырып, экономикалық, қ ұ қ ық тық жә не ә леуметтік жағ дайларды, сонымен бірге жер қ атынастарын жаң аша қ ұ руғ а бағ ытталғ аны белгілі.

Сондық тан да оның басты бағ ыты - жерде шаруашылық жү ргізудің жаң а нысанын, жер пайдалану мен жерге меншіктің жаң а жү йесін енгізіп, қ алыптастыру, сө йтіп, жаң а жер қ ұ рылысына кө шу болып табылады.

Соң ғ ы ө ткен он бес жылдан астам уақ ытта жерге орналастыру жер реформасына байланысты жү ргізілді жә не шаруашылық жү ргізудің кө п тү рлі формалары дамыды.

Қ азақ станда жү ргізілген жер реформасының негізі ретіндегі заң актілерінде, жер қ атынастарын реттеудің негізгі жолдары мен принциптері белгіленген. Онда жер ресурстарының, бірінші кезекте, ауылшаруашылық мұ қ таждық тарына, экологиялық тұ рғ ыдан қ ауіпсіз жә не ұ тымды пайдалануына бағ ытталғ ан іс-шаралар кө рсетілген. Бұ л бағ ыттар жерге орналастырудың басты міндетін - ғ ылыми тұ рғ ыдан негізделген, экологиялық -экономикалық жә не ә леуметтік жағ ынан тиімді жер иелену жә не жер пайдалану жү йесін, соң ғ ысына сә йкесті территориялық реттілікті қ алыптастыруғ а себеп болады.

Қ азақ стан Республикасының жер заң дарында жерге орналастыру - жер қ атынастарын реттеуге, жердің тиімді пайдаланылуын жә не қ орғ алуын ұ йымдастыруғ а бағ ытталғ ан шаралар жү йесі ретінде сипатталады. Бұ ның нә тижесінде қ олайлы экологиялық жағ дай қ алыптасып, табиғ и ландшафттар жақ саруғ а тиісті. Жалпы алғ анда, қ абылданғ ан заң дар мен актілер - жер қ атынастарын, жер иелену мен пайдаланудың реттеуші негізі, ал жерге орналастыру Ү кіметтің жә не оның атқ арушы органдарының осы актілерді жү зеге асыру жө ніндегі тұ рақ ты қ ұ ралы болып табылады. Бірақ жерге орналастырудың экономикалық мә нін, жерде шаруашылық жү ргізудің ә ртү рлі формаларын ұ йымдастырудағ ы, сонымен қ атар оның басқ а инженерлік-экономикалық кешендермен байланысын, жермен ү зілмес байланыстағ ы ө ндіріс қ ұ ралдарын (ғ имараттар мен қ ұ рылыстарды, жол торабы мен гидротехникалық қ ондырғ ыларды, кө пжылдық кө шеттерді жә не т. с. с. ) орналастырудағ ы рө лі мен маң ызын толығ ырақ кө рсете отырып, мақ сатын нақ тылай тү скен дұ рыс болар.

Ө ндірістің, ә сіресе ауылшаруашылық ө ндірісінің, жоғ ары тиімділігін қ амтамасыз ету, қ ай салада болса да жермен байланысты ең бектің ө німділігін арттыру - жерге орналастырудың мақ саты болып табылады.

Жерді жалпы ө ндіріс қ ұ ралы ретінде ұ йымдастыра отырып жерге орналастыру ә ртү рлі ө неркә сіптік, транспорттық, энергетикалық жә не басқ а кә сіпорындар мен ұ йымдардың технологиялық процестерінің ерекшеліктерін ескере отырып, территориялық негіздерін жасайды. Ә сіресе жерге орналастыру жерді басты ө ндіріс қ ұ ралы ретінде пайдаланылатын, ауылшаруашылығ ы ө ндірісінің тиімділігіне тікелей ә сер етеді, ө йткені бұ нда жер тек қ ана операциялық базис болып қ оймай, бү кіл кең істік қ асиеттерімен, бірінші кезекте қ ұ нарлылығ ымен, ө ндіріс процесінің нә тижелерін жоғ арылатуғ а себеп болады. Сондық тан жерге орналастыру жер иеленушіліктер мен жер пайдалануларды қ ұ румен, оларды ү немі жетілдіріп отырумен, межелерін жү ргізумен шектелмейді.

Ауыл шаруашылығ ы саласында жерге орналастыру ауылшаруашылық алаптарының қ ұ рамын, ө ндірістік бө лімшелердің, танаптардың жә не жұ мысшы учаскелерінің, сонымен бірге ауыспалы егістер, шабындық тар мен жайылымдардың, жол торабы мен шаруашылық орталық тарының орналасуын белгілей отырып, бү кіл ө ндірістің ұ йымдастырылуына территориялық негіз қ алыптастырады.

Жерге орналастырудың осы мақ сатына сә йкес оның негізгі міндеті анық талады. Соң ғ ылары жер заң дарымен белгіленеді жә не келесі іс ә рекеттерден тұ рады:

- Республика заң дарының негізінде жер қ атынастарын реттеу;

- жерде шаруашылық жү ргізудің барлық формаларына тең даму жағ дайларын жасау;

- жердің ұ тымды пайдаланылуын жә не қ орғ алуын ұ йымдастыру;

- топырақ тың қ ұ нарлылығ ын ұ дайы ө ндіру, табиғ и ортаны сақ тау жә не жақ сарту, тұ рақ ты агроландшафттарды жасау;

- жылжымайтын мү лік ретіндегі жер нарығ ын қ алыптастыру жә не дамыту.

Ә рбір тарихи кезең де жерге орналастырудың мақ сат-міндеттеріне қ арай оның мазмұ ны қ алыптасып отырады. Қ азіргі кезде ол мынадай жерге орналастыру іс-қ имылдарын қ амтиды:

- республикалық, облыстық жә не аймақ тық жерге орналастыру схемаларын (жобаларын), жер ресурстарын пайдалану, жақ сарту жә не қ орғ ау жө ніндегі бағ дарламаларды ә зірлеу;

- жаң а жер пайдалануларды қ ұ ру, іс жү зінде барларын реттестіру жө ніндегі шаруашылық аралық жерге орналастыру жобаларын жасау, учаскелерді жер бетінде кө рсету жә не межелерін жү ргізу, оларды иеленуге немесе пайдалануғ а қ ұ қ ық беретін қ ұ жаттарды дайындау;

- елді мекендердің шекараларын (шептерін) белгілеу жә не жер бетінде кө рсету, олардың жер шаруашылық тарын реттестіру жө ніндегі жобаларды жасау;

- ә кімшілік-территориялық қ ұ рылымдардың, айрық ша қ орғ аудағ ы табиғ и территориялардың жә не басқ а да ерекше пайдаланудағ ы жер учаскелерінің шекаралары мен межелерін жер бетінде кө рсету;

- ішкі шаруашылық жерге орналастыру жобаларын, сонымен қ атар жаң а жерлерді игеруге, бү лінгендерін қ алпына келтіруге жө не басқ а да жердің пайдалануына немесе қ орғ алуына байланысты жобаларды жасау;

- жерді тү гендеу, пайдаланылмай, орынды пайдаланбай немесе берілген мақ сатына сә йкес емес пайдаланып жатқ ан жерлерді анық тау;

- топографиялық -геодезиялық, картографиялық, геоботаникалық, топырақ жә не басқ а зерттеу-іздестіру жұ мыстарын орындау;

- жер кадастрын жә не жер мониторингін жү ргізу;

- жер ресурстарының кү йі мен пайдалануы жө ніндегі кадастрлық жә не тақ ырыптық карталар мен атластарды жасау;

- жерді бағ алау жұ мыстарын жү ргізу.

Жерге орналастырудың мазмұ ны қ ұ қ ық тық, экономикалық жә не ұ йымдастыру-техникалық шаралар жү йесі болып табылатын жер реформасының жү зеге асырылуымен тығ ыз байланысты. Соң ғ ысы нарық тық жағ дайлардағ ы жер иеленушіліктер мен жер пайдаланушылық тардың мү лде жаң а қ ұ рамын қ амтамасыз етуге тиісті. Осыны жү зеге асыру барысында жерге орналастыру ауылшаруашылық жә не ауылшаруашылық емес мақ сатындағ ы жаң а жә не бұ рыннан бар жер иеленушіліктер мен жер пайдалануларды қ ұ ру жә не жетілдіру жө ніндегі жобаларды жасаумен айналысады. Сонымен бірге оғ ан жергілікті ә кімшіліктің арнайы жер қ орын қ алыптастыру, осы қ ордан жаң а шаруа (фермер) қ ожалық тары (ШФҚ ) мен ө ндірістік кооператив (Ө К) қ ұ руғ а, елді мекен (қ ала) шекараларын кең ейтуге жер бө ліп беру міндеттері жү ктелген. Жерді бө ліп беру, тарату, елді мекендердің шептерін белгілеу, оларды жер-шаруашылық реттестіру, жер учаскелерін иеленуге немесе пайдалануғ а қ ұ қ ық беретін қ ұ жаттарды рә сімдеу жә не қ айта рә сімдеу жө ніндегі іс-қ имылдар да жерге орналастыру міндеттерінде қ амтылғ ан. Аталғ ан кү рделі жобалау жұ мыстарын жү ргізу, аналитикалық жә не есептеу міндеттерін орындау, жерді пайдалану, жақ сарту жә не қ орғ ау жө ніндегі республикалық, облыстық жә не аймақ тық схема-болжаулар мен бағ дарламалардың негізінде жү зеге асырылады. Бұ л болжау жә не жобалау қ ұ жаттарында республиканың, облыстардың, аудандардың ө ндірістік кү штерінің 15-20 жылдың ішінде орналасуы мен дамуының негізгі бағ ыттары қ амтылуы тиіс.

Соң ғ ы уақ ытта ауылдық елді мекендердің, поселкелердің жә не қ алалардың жер-шаруашылық тарын реттестіру жө ніндегі жобалардың саны едә уір артуда. Бұ ндай жобалар урбанизацияланғ ан территориялардың пайдалану тиімділігін жоғ арылатуғ а, қ алалар мен басқ а елді мекендерде, оларды ә рі қ арай дамытуғ а қ ажетті, босалқ ы жер аудандарын іздестіруге бағ ытталғ ан. Қ арастырып отырғ ан жобалардың елді мекендерге қ атыстылары аса маң ызды, оларғ а соң ғ ы жылдары бө лініп берілген орасан зор кө лемді ауылшаруашылық, ә сіресе мал азығ ы алқ аптарының, дұ рыс пайдаланылуын ұ йымдастыру ескерілген.

Осымен қ атар жерге орналастыру жұ мыстарына табиғ атты қ орғ ау, рекреациялық жә не қ орық тық режимдегі айрық ша қ орғ алуды керек ететін территорияларды реттестіру жә не межелерін белгілеу жатады. Басқ аша айтқ анда, қ орық тар мен мә дени аймақ тарда, сонымен бірге экологиялық дағ дарысқ а ұ шырағ ан аймақ тарда жердің орынды пайдалануын ұ йымдастыру жатады.

Заң бойынша жерге орналастыру іс-қ имылдарына ә кімшілік-территориялық қ ұ рылымдардың (облыстар мен аудандардың ) шекараларын жер бетіне тү сіру жатады. Бұ ндай іс-қ имылдар ретінде Қ Р мемлекеттік шекараларын делимитациялау жә не демаркациялау жұ мыстарын да қ арастыруғ а болады.

Жерге орналастыру мазмұ нының ең кө лемді бө лігі болып ішкі-шаруашылық жерге орналастыру жө не ауылшаруашылық алқ аптарын жақ сарту жө ніндегі жұ мыс жобаларды дайындау табылады.

Жердің ауылшаруашылық ө ндірістің басты қ ұ ралы ретінде ұ йымдастырылуының нә тижесінде, агроландшафттың экологиялық тепе-тең дігі жә не сонымен бірге нарық тық жағ дайларда ұ дайы ө ндірісті жү ргізуге қ ажетті тұ рақ ты кіріс қ амтамасыз етіледі.

Ішкі шаруашылық жерге орналастыру жобаларын жасау барысында жеке іс-қ имыл ретінде жерді есепке алу мә ліметтерін нақ тылау, пайдаланылмай немесе нысаналы тү рде пайдаланылмай жатқ ан жерлерді айқ ындау мақ сатымен жерді тү гендеу жү ргізіледі. Бұ ның нә тижесінде арнайы жер қ орын қ алыптастыруғ а қ ажетті жер учаскелері де анық талып отырады.

Жерді пайдалану, жақ сарту жә не қ орғ ау жө ніндегі ә ртү рлі жұ мыс жобаларымен қ атар, пайдалы қ азбаларды ө ндіру немесе басқ а антропогендік ық палдардың салдарынан бү лінген жерлерді қ алпына келтіру жобалары жасалады.

Жерге орналастыру іс-қ имылдарына осылармен бірге топографиялық - геодезиялық, картографиялық, топырақ, геоботаникалық жә не басқ а да зерттеу-іздестіру жұ мыстарын, жер кадастры мен жер мониторингін жү ргізу, кадастрлық жә не тақ ырыптық карталар мен атластарды жасау, жерді бағ алау жұ мыстарын орындау жатады.

Жерге орналастырудың негізгі міндеті - ғ ылыми-техникалық прогрестің дең гейіне сә йкес жер ресурстарының ұ тымды пайдалануы мен қ орғ алуын ұ йымдастыру. Сондық тан да ол ө ндіргіш кү штерінің дамуына қ арай ү немі ө згертіліп жә не жетілдіріп отыруғ а тиісті.

6. Жерге орналастыруды жобалау қ ағ идаларын сипаттаң ыз Жерге орналастыруды жобалау принциптері дегеніміз жобалау жұ мыстарын орындауда міндетті тү рде басшылық қ а алатын қ ағ идалар. Олар жобалауда жер заң дылығ ында қ абылданғ ан жағ дайларды бұ лжытпай орындауғ а, жоғ ары тиімділіктерге жетуге, капиталдық шығ ыстың минимальды болуына жә не оның тез арада қ айтарылуына бағ ыттайды. Жерге орналастыру принциптері жобалаудағ ы есептеулерде прогрессивтік нормативтерді жә не технологияларды пайдалануды; ұ зақ жә не қ ысқ а мерзімдік жоба алды болжамдардың материалдарын пайдалануды; жоғ ары сапалы зерттеу жә не ізденіс материалдарын пайдалануды талап етеді. Сондық тан жерге орналастыруды жобалауда жерге орналастырудың жалпы принциптері басшылық қ а алынады:

- жерге орналастыру жұ мыстарын орындауда жерге жеке меншіктің, жерді пайдаланудың жә не онда шаруашылық жү ргізудің формалары жайында заң дылық тарды қ атал орындау;

- жерді аймақ тау материалдарын пайдалану;

- ауыл шаруашылығ ының, басқ а салалардың мү дделерін неғ ұ рлым толық есепке ала отырып, жерді пайдаланудағ ы ауыл шаруашылығ ының приоритеттілігін сақ тау;

- ауылшаруашылық тық қ ұ рылымдардың жер пайдалануларының тұ рақ ты болуын, ә рқ ашан оларды жетілдіре отырып, қ амтамасыз ету;

- жерге орналастыру жұ мыстарын орындауда оның объектілерінің табиғ и, экономикалық, ә леуметтік жә не экологиялық жағ дайларын, жердің кең істіктік қ асиеттерін жә не бағ алық аймақ тарды тү бегейлі есепке алу;

- жер пайдалануды ұ йымдастыруды жә не территорияны ұ йымдастыру-шаруашылық тық орналастыруды экономикалық, экологиялық жә не технологиялық бірің ғ ай жолмен орындау;

- жер учаскесінің топырағ ы мен бедеріне, ө сімдігіне жә не т. б. ерекшеліктеріне байланысты экономикалық жә не қ оғ амдық тиімді пайдалану;

- жерді тиімсіз, берекесіз пайдаланудан сақ тау;

- жобалау жұ мыстарын бір жү йеде орындау жә не оларды орындауда аудандандыру жерге орналастыру схемаларының, мелиоративтік, жол салу жә не т. б. жобалардың шешімдерін есепке алу.

Жоғ арыда аталғ ан жалпы принциптердің ішінен жерге орналастыруды жобалауда міндетті тү рде орындалуғ а тиісті принциптер:

- Қ Р жер заң дылығ ына сә йкес жерге меншік қ ұ қ ығ ы мен пайдалану қ ұ қ ығ ын қ амтамасыз ету қ ажет;

- ауыл шаруашылығ ына жатпайтын қ ажеттіліктерге жерді ысырапсыз пайдалануды болдырмау;

- ауылшаруашылық ө німдерін максимал кө лемде алу ү шін ә р жер учаскесінің болашақ та пайдалану қ арқ ындылығ ын ә рдайым бірте-бірте жоғ арылатуды белгілеу қ ажет;

- жобаланатын шараларды мекеменің, шаруашылық тың, ұ йымның жә не ә кімшілік ауданның экономикасымен байланыстыру, жердің нарық тық механизмге енгізілуін ескере отырып, игерілетін капиталдың нақ ты мү мкіншілігінен жә не оны тез қ айтару қ ажеттілігінен шығ у қ ажет.

- жоба шешімдерінде минимальды транспорттық жә не машина-тракторлық агрегаттарды пайдалану шығ ындарын қ амтамасыз ету, адамдардың пайдасыз бір жерден екінші жерге жаяу немесе кө лікпен бару шығ ындарын азайту, мал жә не егіншілік шаруашылық тарында ең бекті ұ йымдастырудың прогрессивтік формаларын енгізуге қ олайлы жағ дай жасау.

- жоба шешімдерін топырақ эрозиясына қ арсы немесе оның қ алдық тарын жою шараларымен жә не жерге тиетін басқ а кері ә серлермен (екінші тұ здану, ластану жә не т. б. ) кү ресу іс-ә рекеттерімен байланыстыру.

- жерді тиімді пайдалану жә не қ орғ ау бойынша жоба шараларын басқ а инженерлік жобалармен (жерді мелиорациялау, рекультивациялау; автомобиль жолын, су шаруашылық ғ имараттарын салу; елді мекендерді жоспарлау жә не жер шаруашылық орналастыру жә не т. б. ) бірге кешенді тү рде ө зара байланыстыруды қ амтамасыз ету.

- жобалауда зерттеу жә не ізденіс жұ мыстарының нә тижелерін, жер кадастры жә не жерді бағ алау деректерін, жоба алды жә не болжау шешімдерін максимал қ олдану.

Жоғ арыда аталғ ан талаптар жобалаудың барлық кезең дерінде шешім қ абылдауда жә не кез келген объектілерде: аудан, шаруашылық тар немесе олардың бірлестіктерінде, жеке учаскелерде (массивтерде) орындалуы тиіс.

Жерге орналастырудың жалпы принциптерін жә не оның ең негізгі бө лігі – жобалаудың талаптарын ескере отырып, жерге орналастыруды жобалаудың принциптерін келесідей қ ысқ аша тұ жырымдауғ а болады.

Жерге орналастыруды жобалаудың негізгі шешетін сұ рақ тары жалпы жерге орналастырумен бірдей: жерді неғ ұ рлым толық, ғ ылыми негіздеу арқ ылы, тиімді жә не ө німді пайдалануды ұ йымдастыру. Соғ ан байланысты келесі жерге орналастыруды жобалау принциптері орындалуы тиіс:

1. жоба ұ сыныстарының экономикалық, экологиялық жә не ә леуметтік тиімділігінің жоғ ары болуы;

2. жерді тиімсіз пайдаланудан, нә тижесіз шаруашылық жү ргізуден жә не табиғ аттың жағ ымсыз қ ұ былыстарынан сақ тау;

3. жоба мә селелерін кешенді шешу;

4. жобалауда табиғ и-ауылшаруашылық аймақ тау нә тижелерін міндетті тү рде есепке алу.

5. қ азіргі кездегі жерге қ ұ қ ық тық қ атынастарды есепке алу.

Бірінші принципті алатын болсақ, ә р жоба шешімі экономикалық тұ рғ ыдан негізделуі тиіс. Экономикалық тұ рғ ыдан негіздеу – жерді тиімді пайдаланудан алатын қ осымша ө німнің мө лшерін есептеу немесе адамдардың бір жерден екінші жерге баруына, техника мен транспорттың бір жерден екінші жерге ауысуына байланысты шығ ындардың азаю мө лшерін есептеу. Экономикалық тиімділік экологиялық жә не қ оғ амдық тиімділікпен тығ ыз байланыста, яғ ни жоба шешімдерінің негізінде табиғ атты тиімді пайдалану жә не адамдардың ө міріне, ең бек етуіне жә не дем алуына ың ғ айлы жасау нә тижесіне келу [6 с. 24].

Екінші принцип, жоба шешімдері қ ұ қ ық тық жә не экологиялық негізделуі тиіс. Ә р жер учаскесін ә ріқ арай пайдалану ұ сыныстары оны тиімсіз пайдаланудан сақ тауды, оның ө німділігінің арттырылуының, мә дени агроландшафтының сақ талуын жә не ә ріқ арай дамуының нақ ты нормативтік актіге негізделуін қ амтамасыз етуі тиіс.

Ү шінші принцип жоба мә селелерін кешенді шешу. Жоба қ ұ рам бө ліктері жә не оның элементтері ө зара бір-бірімен жә не олар басқ а жерге орналастыру жобаларымен, болжам схемалармен, мелиорациялау жобаларымн, жол салу, аудандық пландық жоспарлау жә не тағ ы басқ а осы территорияны қ амтитын жобалармен байланыса орындалуы тиіс.

Тө ртінші принцип бойынша жобалауда табиғ и-ауылшаруашылық аймақ тау нә тижелерін міндетті тү рде есепке алу керек. Ол ү шін жер-кадастрлық қ ұ жаттамалар, ә ртү рлі ізденіс жә не зерттеу материалдары кең пайдалануы тиіс.

Бесінші принцип, жерді нарық тық механизмнің объектісі ететін қ азіргі кездегі жерге қ ұ қ ық тық қ атынастарды есепке алу.

Келтірілген негізгі талаптар мен принциптерге ә ртү рлі жерге орналастыру жобаларын қ ұ ру жә не негіздеу жалпы ә дістемелік ережелерін жасауда сү йенеді.

Жерге орналастыруды жобалаудың принциптері оның алдына қ ойылғ ан мақ сат- міндеттерінің тү ріне сай туындайды. Жалпы алғ анда, жобалауды мынандай 6ip қ атар қ ағ идаларды ескере отырып жургізген қ ажетті: барлық жерге орналастыру мә селелерін шешу барысында ондағ ы шаруашылық формаларының, жерге меншік жә не пайдалану формалары туралы заң дарды қ атаң сақ тау; жерді аймақ тарғ а бө лу материалдарын пайдалану; халық шаруашылық барлық салалардың мұ қ таждық тарын ескере отырып, ауыл шаруашылығ ының жерге деген приоритетін (біріншілігін) сақ тау; ауыл ең беккерлерінің ә леуметтік, мә дени-тұ рмыстық жағ дайларын ү немі жақ сартып отыру; жер иеленушілерді (жер пайдаланушыларды) ү немі жетілдіре отырып, олардың тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету; табиғ и, экономикалық, ә леуметтік жә не экономикалық жағ дайлар мен жердің кең істік қ асиеттерін мұ кият ескеріп отыру. Осы жалпы принциптерге сай жерге орналастыруды жобалаудың алдына 6ip қ атар талаптар қ ойылады. Соның ішінде: ауылшаруашылық емес мұ қ таждық тарғ а жердің жұ мсалуын шектеу; жердің пайдалануын ү немі жақ сартып отыру; жобалық шараларды экономикалық мү мкіндіктері мен бұ рын қ абылданғ ан басқ а инженерлік шаралар кешенімен сә йкестіре белгілеу; жобалық шешімдерде шығ ындардың ең азын қ амтамасыз ету, жерді пайдалану жө ніндегі болжау жә не жоспарлау материалдарын барынша қ олдану жә не олардағ ы жалпы принциптік шешімдерді жобаның негізгі ретінде алу; жер кадастры жә не кө птеген іздестіру жұ мыстары мен зерттеулер аркылы алынғ ан мә ліметтерді толық пайдалану. Атап ө ткен жалпы принциптер мен талаптардан жерге орналастыруды жобалаудың мынандай 4 ең басты принциптері туындайды; 1) Жобалық ұ сыныстардың жоғ ары экономикалык жә не ә леуметтік тиімділігі. Ә рбір жобалық шешім экономика жағ ынан делелді болуғ а тиісті. Ондай делел ретінде жобалау шешімдердің жузеге асырылу нә тижесінде пайда болатын қ осымша ө німді есептеу болып табылады. 2) Жерді ысырапты пайдаланудан жә не қ олайсыз табиғ и жағ дайлардан қ орғ ау. Ә рбір жобалық шешім қ ұ қ ық тық жә не экологиялық турғ ыдан делелді болуғ а тиіс. Ол ү шін олардың жер заң ы мен басқ а, жер қ ұ нарлығ ын сақ тау бағ ытталғ ан, нормативік актілерге негізделуі қ ажет. 3)Жобалық мақ сат-міндеттердің кешенді тү рде жү зеғ е асырылуы. Жобаның қ ұ рам белшектері мен элементтері 6ip 6ipiмен, сонымен қ атар болжау- жоспарлау жұ мыстарының қ орытындыларымен, жермен ү збес байланыстағ ы ө ндіріс қ ұ ралдардың орналасуымен сә йкесті болуғ а тиісті. 4) Жобалауда аймақ тық ерекшеліктердің ескерілуі. Басқ аша айтқ анда жобалау процесінде жер қ орын табиғ и-ауылшаруашылық аудандау жө ніндегі материалдарды толығ ырақ пайдалануды, сонымен 6ipre жердің кең істік қ асиеттерін ескеруді, жер кадастры мә ліметтерін кең қ олдануды қ амтамасыз ету. Бү кіл жобалау жұ мыстары осы қ ысқ аша сипатталып еткен жалпы талаптар мен принциптерің негізінде жү ргізіледі. Жобалау процесінің алдында 6ip қ атар ө те маң ызды іздестіру жә не зерттеу жұ мыстары жургізіледі. Олардың қ атарына топографиялық, геодезиялық, топырақ -эрозиялық, топырақ -мелиорациялық, геоботаникалық, су шаруашылығ ы жө ніндегілері жә не т. б. жатады.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒