15. Жер пайдаланудың кемістіктерін анықтау және түзету жолдарын табыңыз.

Жер пайдаланудың кемістіктері дегеніміз ауылшаруашылық мекемелерінінің жер пайдалануындағ ы ө ндірістің экономикасына, ұ йымдастыруына жә не жерді пайдалануда кері ә серін тигізетін қ олайсыздық тар. Бұ л қ олайсыздық тарғ а жер пайданаланудың ө те ү лкен немесе ө те кіші мө лшерлері, ың ғ айсыз орналасуы жә не шекарасындағ ы кемістіктер жатады. Осы кемістіктерді жоюғ а бағ ытталғ ан жерге орналастыру жұ мыстары жер пайдалануды жетілдіру деп аталады. Кемістіктер:

1. Жер пайдаланудың тиімсіз мө лшері – оның ауылшаруашылық мекемесінің мамандығ ына, аймақ тық тиімді мө лшерлерге сә йкес келмеуі. Мысалы, солтү стік аудандарда: қ ой шаруашылық тарының мө лшері ө те ү лкен болуы мү мкін, ол шаруашылық экономикасына, немесе ұ йымдастыруына кері ә серін тигізбейді. Ал егер оң тү стік аудандарда орналасқ ан жеміс-жидек немесе кө кө ніс ө сірумен айналысатын шаруашылық тардың мө лшері жоғ арыда айтылғ ан солтү стік ауданда орналасқ ан қ ой шаруашылығ ының мө лшеріндей болса, бұ л ө те қ олайсыз жә не тиімсіз мө лшер болады. Ө йткені бұ л шаруашылық тарда жұ мыс қ олы ө те кө п пайдаланылады. Сондық тан, осыншама кө лемдегі жерді игеру ү шін ө те кө п адам керек болады. Екіншіден, бұ л ө німдер ө те тез бұ зылатын, алыс жерге тасымалдауғ а келмейтін болғ андық тан олардан алынатын тү сімдер шығ ындардан асып кетуі мү мкін. Сондық тан, мұ ндай жағ дайда жер пайдаланудың ық шам ауданы жә не қ алағ а немесе басқ а ү лкен елді мекенге, яғ ни, сол ө німдерді сату мү мкіншілігі жоғ ары, елді мекендерге жақ ын орналасқ аны тиімді.

Сонымен, ауылшаруашылық мекемесінің тиімді мө лшері деп, шаруашылық тың мамандығ ына, оның орналасқ ан аймағ ына сә йкес кө лемді шаруашылық мө лшерін атайды. Мысалы, мал шаруашылығ ы бойынша шаруашылық тар жерлерінің тиімді мө лшері бірдей болуы мү мкін емес. Қ ойды алысқ а айдауғ а болады, ал сиырды оның ішінде – сү тті сиырды ө те алыс айдауғ а болмайды. Мысалы, шошқ а бір орында тұ рып ө сіріледі жә не бордақ ыланады. Сондық тан қ ой шаруашылығ ының мө лшері 20-50 мың га, ІҚ М шаруашылығ ының мө лшері –16-18 мың га, шошқ а шаруашылығ ы 1-5-7 мың га а/ш алқ аптарына сә йкес болулары керек. Бұ л шаруашылық мө лшерлері салыстыру ү шін берілген. Қ азіргі кезде, ауылшарушылық қ ұ рылымдарының мө лшерлерінің айырмашылық тары ө те ү лкен болғ андық тан олардың оптимальды мө лшерлерін атау қ иын.

2. Жер пайдаланудың кемістіктерінің бірі - жер пайдаланудағ ы ауыл шаруашылық пайдаланулардың тиімсіз қ ұ рамы мен ү лесі. Яғ ни, ауылшаруашылық алқ аптарының қ ұ рамы мен ү лесінің а/ш кә сіпорнының мамандығ ына жә не оның қ ұ рамындағ ы салаларғ а сә кес келмеуі. Мысалы, мал шаруашылығ ымен айналысқ ан кә сіпорынның жер пайдалануының ү лесінде шабындық пен жайылым кө п болуы керек, ал егістік пен шошқ а шаруашылық тарының ү лесінде егістік алқ аптары кө бірек болу керек.

3. Жер пайдаланудың ә р учаскесінің басқ а жер пайдаланулармен жолақ тана орналасуы. Мысалы, шаруа қ ожалығ ына берілген жер пайдалану бірнеше учаскеден тұ рады: шабындық бір жерде, жайылым бір жерде. Бұ л жағ дай транспорттық шығ ын кө бейеді; басқ ару қ иындайды, басқ а жер пайдалануды басып ө ту қ ажеттілігі туады.

4. Бір жер пайдалануда екінші жер пайдаланудың жер учаскесінің орналасуы. Бұ л жағ дайда транспорттық шығ ын ұ лғ аяды, қ олайсыздық туады.

5. Алыс жерлік - жер пайдаланудың кейбір учаскелері елді мекеннен алыс орналасқ ан. Бұ л жағ дай экономикалық жә не шаруашылық тық кері ә серін тигізеді. Транспорттық шығ ын ұ лғ аяды, ұ йымдастыру кү рделіленеді.

6. Жер пайдалану шекарасының ирелек болуы. Ішкі шаруашылық жерге орналастыру жұ мыстарын кү рделілендіреді жене жер пайдаланудың конфигурациясын қ олайсыздандырады.

7. Топографиялық жолақ тана орналасуы. Жер пайдаланудың бір бө лігінің томардың, ө зеннің, кө лдің басқ а бетінде қ алуы.

Жер пайдаланудың кемістіктері олардың кө п жылдар бойы кү рделі қ алыптасу жолында пайда болғ ан. Кемістіктерді анық тау жә не оларды жою белгісі ретінде жер пайдаланудың сыртқ ы пішіні емес, оның шаруашылық тың экономикасына, оны ұ йымдастыруына тиетін кері ә сері қ аралады. Кейбір жағ дайларда бұ л кемістіктері жою мү мкіндігі болмайды.

Кемістіктерді жою жобасы бірнеше қ атар орналасқ ан жер пайдалануларды қ амтиды. Кемістіктерді жою жобасы шаруашылық тардың экономикалық, шаруашылық, жер пайдалану жағ дайларына ө те ү лкен ө згерістер енгізеді, кей жағ дайда шаруашылық тың мамандығ ын ө згертуде алынатын жалпы ө німінің мө лшері ө згеруі мү мкін. Сондық тан, кемістіктерді тү зетуге арналғ ан жерге орналастыру жобасы ғ ылыми жә не экономикалық негізделуі тиіс. Жерді пайдалану тиімді, алынатын ө німнің нә тижесі жоғ ары болуы керек.

Кемістіктерді жою жобасы келесі кезең дерде орындалады:

-аудан, немесе, бірнеше шаруашылық ты қ амтитын территорияда орналасқ ан шаруашылық тардың жер пайдаланулары зерттеліп, олардың кемістіктері мен оларғ а байланысты жер пайдалануды ұ йымдастыру жұ мыстарында болатын кедергі жә не кемістіктерді жою жолдары анық талады;

-жобаны қ ұ ру;

-жобаны негіздеу (экономикалық есептеулер арқ ылы жер пайдалануда болғ ан ө згерістердің, олардың ү лкейуіне немесе кішірейуіне байланысты ө згерістер қ андай экономикалық кіріс ә келді);

-жобаны қ арау, бекіту, жер бетіне шығ ару.

Кемістіктерді жою келесі жолдармен шешіледі:

-шаруашылық тардың арасында мө лшерлері жә не сапасы біркелкі жер бө ліктерін ө зара айырбастау арқ ылы (кейде республикалар арасында да кездесетін жағ дай);

-сапасы мен мө лшері біркелкі емес жер бө ліктерімен айырбастау арқ ылы;

-жер пайдалануды қ айтадан ұ йымдастыру арқ ылы.

Ә р жағ дайда жер пайдаланушылар мен мү дделі мекемелер мен шаруашылық тардың тілегі есепке алынады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8910 Следующая ⇒