1.3 Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақтарды жалпы тазалау әдістері

Мұ най жә не мұ най ө німдерімен ластанғ ан топырақ тың ө зіндік тазарту жә не қ айта қ алпына келу процестері ө те ұ зақ, кө птеген ғ алымдардың айтуы бойынша шамамен 20-25 жыл уақ ыт аралылығ ында жү зеге асады екен. Сондық тан ластанғ ан топырақ ты тазалау технологияларының дамуы екі негізгі мақ сатты кө здейді [19]:

- тазалаудың тиімділігін арттыру;

- жү ргізілетін шараларғ а материалдық шығ ынның аз болуы.

Мұ най ө ндіру, тасымалдау, жә не сақ тау, сонымен қ атар дұ рыс эксплуатацияламау кезінде туындайтын жә не мұ най қ ұ бырларындағ ы апаттар салдарынан миллиондағ ан тонна мұ най сыртқ а тө гiледi. Мұ наймен ластанғ ан жолдарды, топырақ тарды тазартатын бiрнеше ә дiстері бар (кесте 2) [20]. Олар: механикалық, биологиялық жә не физика-химиялық ә дiстер [21, 22].

Кесте 2 - Топырақ тың мұ наймен ластануын жою ә дістері

Ә дістер	Жою тә сілі	Қ олдану ерекшеліктері

Механи-калық	Ластанудан қ орғ ану, мұ найды ыдыстарғ а айдау	Сә йкес келетін техникалар мен резервуарлар бар болғ анда мұ найдың кең кө лемде тө гілуі кезінде біріншілік шара ретінде жү зеге асады (мұ найдың жер қ ыртысына терең ену мә селесі шешілмейді)
Механи-калық	Топырақ ты ауыстыру	Ластанғ ан топырақ ты табиғ и ыдырауы ү шін арнайы жерлерге шығ ару, яғ ни арнайы ө ндірістік қ алдық тарды кө метін полигондарғ а кө му қ ажет
Физика-химиялық	Ө ртеу	Жоғ ары температураның жетіспеуінен атмосферағ а мұ найдың айдалғ ан жә не шала тотығ у ө німдері ұ шуы мү мкін; жанғ ан жерді толығ ымен тазалау керек
	Жанудың алдын алу	Тө гілу кезінде жең іл тұ танғ ыш ө німдерді тұ тандырмау ү шін цехтарда, тұ рғ ын ү йлерде, кө лік магистральдарында тө гілген заттардың ү стіне ө ртке қ арсы кө біктерді қ ұ яды немесе сорбенттермен оқ шаулайды
	Топырақ ты шаю	Топырақ тарды арнайы шаятын барабандарда беттік активті заттардың (БАЗ) кө мегімен шайып, шайылғ аннан қ алғ ан суларды арнайы гидроизоляцияланғ ан кө лшіктерде немесе ыдыстарда тұ ндырады. Бұ л суларды ары қ арай бө лу жә не тазалаудан ө ткізеді
	Топырақ тарды қ ұ рғ ату	Дренажды жү йе арқ ылы топырақ ты шаюдың бір тү рі; мұ найды ыдырататын бактериялардың кө мегімен биологиялық ә дістермен бірге жү зеге асады

кестенің жалғ асы


Физика-химиялық	Еріткіштермен экстракциялау	Негізінен, арнайы шаятын барабандарда жең іл ұ шқ ыш еріткіштердің кө мегімен іске асырылады, еріткіштердің қ алдық булары айдалады
	Сорбция	Қ атты бетке (асфальт, бетон, тапталғ ан жер) тө гілген мұ найғ а сорбенттерді себеді, олар мұ най ө німдерін бойына сің іріп, жең іл тұ танғ ыш ө німдердің ө рт қ ауіптілігін тө мендетеді
	Термиялық десорбция	Сирек қ олданылады, қ ажетті ө німдерді (мазут фракциясына дейін) кө п мө лшерде алуғ а болады
Биология лық	Биоремедиация	Мұ най ыдыратушы бактериялар қ олданылады. Кезең імен тынайтқ ыштар ерітінділерін қ осып, қ адағ алайды. Ө ң деу терең дігі, топырақ тың температурасы (15 º С жоғ ары) шектеулі, процесс 2-3 маусымғ а созылады
Биология лық	Фитоpемедиация	Топырақ тағ ы мұ най қ алдық тарын мұ найғ а тө зімді шө птесін ө сімдіктермен тазалау, ластанғ ан топырақ ты рекультивациялаудың соң ғ ы кезең і

Механикалық, физикалық жә не химиялық тазарту ә дiстерiмен қ атар биоремедиациялық жә не фиторемедиациялық тазарту ә дiстерi де жиі ұ сынылады. Бұ л ә діс биологиялық, соның ішінде микроорганизмдердің жә не ө сімдік дақ ылдарының кө мегімен жү зеге асады. Биоремедиация ә дiсiн қ олдану мұ наймен ластанғ ан топырақ тардағ ы кө мiрсутектердің мө лшерi аз болғ анда тиімді.

Қ азіргі таң да топырақ тың қ ұ нарлығ ын қ алпына келтіру жә не кө мірсутектердің биоыдырау процестерін интенсификациялауғ а бағ ытталғ ан экономикалық тұ рғ ыдан негізделген жә не экологиялық жағ ынан қ ауіпсіз шараларды зерттеу актуалды болып табылады. Мұ най ластануларынан тазарту бағ дарламасы екі кезең нен тұ рады:

- қ ысқ а мерзімді, мұ най дақ тарын алып тастау;

- ұ зақ мерзімді, сулар жә не топырақ тың толық қ алпына келтірілуі.

Мұ най жә не мұ наймен ластанғ ан топырақ ты тазалаудың ұ зақ мерзімді бағ дарламасы бірнеше кезең дерден тұ рады:

1. Дайындық кезең інде топырақ бетіндегі мұ най жә не мұ най ө німдері механикалық жолмен алынып тасталынады: гидросорғ ыш кө мегімен мұ най ө німдерінен тү зілген жұ қ а қ абат жойылады, одан соң топырақ ты беттік белсенді заттармен ө ң деу жә не қ опсыту арқ ылы мұ найдың физико-химиялық деградациялану ү дерісін интенсификациялау жү реді. Негізі бұ л кезең нің жалпы ұ зақ тығ ы 1 айдан 3 айғ а созылады жә не ол ластану дең гейіне, қ оршағ ан орта температурасына, топырақ тың типі мен ылғ алдылығ ына тә уелді болады. Бұ л кезең нің аяқ талуын топырақ тағ ы кө мірсутектер концентрациясының азаюын бақ ылау жә не тексеру кейбір мұ найғ а тө зімді индикаторлы ө сімдіктер тұ қ ымдарының ө нгіщтігін жә не микроскопиялық кө мірсутек тотық тырғ ыш саң ырауқ ұ лақ тардың кө беюіне қ ол жеткізуге мү мкіндік береді.

2. Екінші микробиологиялық кезең де топырақ та қ алғ ан мұ най ө німдерінің микробиологиялық деградациялануын ү детуге бағ ытталғ ан шаралар жү ргізіледі. Бұ л мақ сатта топырақ тың оң тайлы қ ышқ ылды (қ опсыту, тың айту) жә не сулы-ауалы қ асиеттерін сақ тап отырады жә не қ ажетті минералды тың айтқ ыштар микроэлементтерді енгізеді. Осы кезең нің аяқ талуын топырақ тың қ алыпты микробиотасын қ алпына келгендігіне жә не жоғ арғ ы сатылы ө сімдіктердің ө сіп жетілуіне қ арап талдайды. Бұ л кезең ә детте 1-3 вегетациялық периодқ а созылады. Топырақ қ а қ ұ рамында мұ найдеструктор бактериялары бар биопрепараттар енгізе отырып, бұ л кезең нің мерзімін бірнеше рет қ ысқ артуғ а болады. Негізінен мұ найды ыдырату ү шін Pseudomonas, Rhodococcus, Bacillus, Arthrobacter, Acinetobacter, Azotobacter, Alkaligenes, Mycobacterium текті бактериялар; Candida текті ашытқ ылар, Streptomyces текті жіп тә різді актиномицетттер; Aspergillus, Penicillium текті саң ырауқ ұ лақ тар жә не басқ а микромицеттер қ олданады.

3. Мұ най жә не мұ наймен ластанғ ан топырақ ты тазалау соң ғ ы кезең інде фиторемедиация ә дісі – мұ найғ а тө зімді (толерантты) ө сімдіктерді отырғ ызу жү ргізіледі. Бұ л кезде кө п жылдық ө сімдіктерді отырғ ызу агротехникалық шаралар ү йлесімінде жә не топырақ тың табиғ и микроорганизм-ө сімдік бірлестігінің белсенділігін ынталандырушы арнайы препараттар енгізу негізінде жү ргізіледі. Осы кезең нің тиімділігінің кө рсеткіші ретінде ең аз дегенде екі мезгіл бойында кө п жылдық ө сімдіктердің қ алыпты ө суі мен топырақ тағ ы 3, 4-бензапиреннің шекті рұ қ сат етілген концентрацияғ а тө мендеуі болып табылады [23].

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 Следующая ⇒