КІРІСПЕ. 1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

КІРІСПЕ

Қ азіргі уақ ытта мұ най ө ндіру аймақ тарында сақ тану шараларына қ арамастан, мұ най жә не мұ най ө німдерін ө ң деу жә не ө ндіру, оларды тасымалдау жә не сақ тау кездерінде ластанудан қ ұ тылу қ иын ә сер тудыруда. Ө йткені, топырақ тың жә не судың мұ наймен жаппай ластануы, кө птеген жағ дайларғ а байланысты: қ ұ бырлардың жарылуынан, ескіруінен жә не байқ аусызда тө гілудің салдарынан мұ най тірі ағ заларғ а ө ткір токсинді кө рсеткіштері ластанудың алғ ашқ ы мерзімдерінде байқ атады.

Қ ұ нарлы топырақ мол ө німнің негізгі кө зі екені белгілі. Сонымен бірге біздің планетамызда топырақ маң ызды басқ а да роль атқ арады. Жердің топырақ жамылғ ысында жә не оның гумустық қ абатында тірі организмдердің жә не олардың биогенді энергиясының негізгі бө лігі орналасқ ан. Осыдан «топырақ -организмдер» экологиялық жү йесі биосфераның қ алыптасуының, тұ рақ тылығ ының жә не ө німділігінің бас механизмінің бірі болып табылады.

Топырақ тың антропогендік деградациялануы негізінен мұ най ө ндіретін, тасымалдайтын жә не ө ң дейтін аймақ тардың мұ най жә не мұ най ө німдерімен ластануымен байланысты. Мұ най жә не мұ най ө німдері биосфераны ластайтын заттар ішіндегі негізгілерінің бірі болып табылады. Мұ най жә не мұ най ө німдерін ө ндіру, ө ң деу жә не тасымалдау жердің топырақ қ абатының қ ұ нарлығ ына кері ә серін тигізеді. Мұ най жә не мұ най ө німдерімен ластану жаң а экологиялық жағ дай тудырады, табиғ и биоценоздың терең ө згерісіне жә не толық трансформациясына ә келеді. Ластанғ ан топырақ жалпы ерекшелігі: топырақ мезо жә не микрофаунасының тү рлік жә не сандық шектелуі. Топырақ тық мезофаунаның жаппай жойылуы: апаттан соң ү ш кү н аралығ ында топырақ жануарларының кө п тү рлері ө ліп, немесе ластанбағ ан топырақ пен салыстырғ анда 1% ғ ана қ ұ райды. Қ оршағ ан ортаның мұ най жә не мұ най ө німдерімен ластауы – ең кү рделі мә селелердің бірі. Топырақ қ а тү скен мұ най гравитациялық кү штердің ә серінен тө мен қ арай сің еді де, сыртқ ы жә не капиллярлық кү штердің ә серінен кең інен таралады [1, 2].

Топырақ мұ най қ алдық тарымен аз мө лшерде ластанғ ан жағ дайда, оны қ айта қ алпына келтіруге болады. Ал егер кө п мө лшерде ластанса, оғ ан қ арсы кү рес жү ргізуге тура келеді. Қ атты ластанғ ан аймақ тарда топырақ тың тығ ыз карбонатты-иллювиалды горизонты жалаң аштанады, нә тижесінде тақ ыр баттар тү зіліп, топырақ тың қ уаң дануы мен тұ здануына ә келіп соғ ады.

Мұ най қ алдық тарының ластанғ ан топырақ биогиоценоздарын қ айта қ алпына келтіру мақ сатында топырақ ты тазарту жә не рекультивациялау технологиясын жасау ү шін топырақ тың қ аншалық ты мұ най қ алдық тарымен ластануын, қ ұ рамын білу қ ажет. Мұ най қ алдық тарының топырақ қ ұ рамына ә серін білу мақ сатында мұ най қ алдық тарымен ластанғ ан топырақ ты зерттеуге химиялық жә не физика-химиялық талдаулар пайдаланылды. Ал, мұ наймен ластанғ ан топырақ тарды тазарту кө бiнесе биоремедиация жә не фиторемедиация ә дiстерiмен iске асады. Ө йткені, топырақ тың жоғ арғ ы қ ұ нарлығ ын қ амтамасыз ететiн негiзгi факторлар – микроорганизмдер мен ө сімдіктер болып табылады. Сондық тан топырақ тағ ы ө сімдіктер жамылғ ысы мен микроорганизмдер жиынтығ ының мұ наймен ластануының ә серiн зерттеу жә не топырақ қ ұ нарлығ ының қ айта қ алпына келуi ө те маң ызды [3].

Осыдан келе, бiздiң зерттеуiмiздiң мақ саты - топырақ қ а тө гілген мұ най жә не мұ най ө німдерін тазалау ү шін оларғ а биомассасының тотығ у активтілік ә серін зерттеу жә не процесс барысында мұ найдың химиялық қ ұ рамындағ ы ө згерістерді анық тау.

Мұ най жә не мұ най ө німдермен ластанғ ан топырақ ты тазалаудың механикалық, физикалық жә не химиялық тазарту ә дiстерiмен қ атар биоремедиациялық жә не фиторемедиациялық тазарту ә дiстерi де жиі ұ сынылады. Бұ л ә діс биологиялық, соның ішінде микроорганизмдердің жә не ө сімдік дақ ылдарының кө мегімен жү зеге асады. Биоремедиация ә дiсiн қ олдану мұ наймен ластанғ ан топырақ тардағ ы кө мiрсутектердің мө лшерi аз болғ анда тиімді. Топырақ тың биоремедиациясында екi ә дiстеме бар: мұ найдың ыдырау қ арқ ындылығ ына қ арай жә не ластанғ ан территорияларды локальдi тазартуына байланысты, топырақ жамылғ ысына, ең алдымен, сә йкестiгi бар олеофильдi тың айтқ ыштар жә не мұ найларды ыдырататын деструкторлы-микроорганизмдердi ендiріледі. Мұ най жә не мұ наймен ластанғ ан топырақ ты тазалау соң ғ ы кезең інде фиторемедиация ә дісі–мұ найғ а тө зімді ө сімдіктеді отырғ ызу жү ргізіледі. Табиғ атты қ орғ ау технология ә дісінің негізі ретінде ремедиация ә дісі маң ызды болып табылады. Сол себепті, кө птеген жерлерде биоремедиация жә не фиторемедиация технологиясын дамыту барысында екі негізгі мақ сат қ ойылғ ан: тазалау тиімділігін арттыру жә не шарағ а жұ мсалатын материалдық шығ ынды азайту. Жерді қ алпына келтірудің жалпы заң дылық тарын білу, осы заң дылық тарды нақ ты табиғ ат жә не экожү йе жағ дайларына байланысты қ олдану жолдарын табу - биосфера ү шін жалпы алғ анда ерекше маң ызды [4].

1 Ә ДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

12 3 4 5 6 Следующая ⇒