БЕСІНШІ СӨЗ. АЛТЫНШЫ СӨЗ

БЕСІНШІ СӨ З

Кө кірек толғ ан қ айғ ы кісінің ө зіне де билетпейді, бойды шымырлатып, буынды қ ұ ртып, я кө зден жас болып ағ ады, я тілден сө з болып ағ ады. Қ азақ тар: «Ә, қ ұ дай, жас баладай қ айғ ысыз қ ыла гө р! » деп тілек тілегенін ө зім кө рдім. Онысы - жас баладан гө рі ө зі есті кісі болып, ескермес нә рсесі жоқ сып, қ айғ ылы кісі болғ ансығ аны. Қ айғ ысы не десең, мақ алдарынан танырсың: ә уелі - «Тү стік ө мірің болса, кү ндік мал жи», «Ө зің де жоқ болса, ә кең де жат», «Мал - адамның бауыр еті», «Малдының беті - жарық, малсыздың беті - шарық », «Ер азығ ы мен бө рі азығ ы жолда», «Ердің малы елде, еріккенде қ олда», «Берген перде бұ зар», «Алағ ан қ олым - береген», «Мал тапқ ан ердің жазығ ы жоқ », «Байдан ү мітсіз - қ ұ дайдан ү мітсіз», «Қ арның ашса, қ аралы ү йге шап», «Қ айраны жоқ кө лден без, қ айыры жоқ елден без» деген осындай сө здері кө п, есепсіз толып жатыр.

Бұ л мақ алдардан не шық ты? Мағ лұ м болды: қ азақ тыныштық ү шін, ғ ылым ү шін, білім ү шін, ә ділет ү шін қ ам жемейді екен, мал ү шін қ ам жейді екен, бірақ ол малды қ алайша табуды білмейді екен, бар білгені малдыларды алдап алмақ яки мақ тап алмақ екен, бермесе оныменен жауласпақ екен. Малды болса, ә кесін жаулауды да ұ ят кө рмейді екен. Ә йтеуір ұ рлық, қ улық -сұ мдық, тіленшілік, соғ ан ұ қ сағ ан қ ылық тың қ айсысын болса да қ ылып жү ріп, мал тапса, жазалы демесек керек екен.

Бұ лардың жас баланың ақ ылынан несі артық? Бірақ, жас бала қ ызыл ошақ танқ орқ ушы еді, бұ лар тозақ тан да қ орық пайды екен. Жас бала ұ ялса, жерге ене жаздаушы еді, бұ лар неден болса да ұ ялмайды екен. Сол ма артылғ аны? Қ олымыздағ ыны ү лестіріп талатпасақ, біз де ө зіндей болмасақ, безеді екен. Іздеген еліміз сол ма?

АЛТЫНШЫ СӨ З

Қ азақ тың бір мақ алы: «Ө нер алды - бірлік, ырыс алды -тірлік» дейді. Бірлік қ андай елде болады, қ айтсе тату болады - білмейді. Қ азақ ойлайды: бірлік - ат ортақ, ас ортақ, киім ортақ, дә улет ортақ болса екен дейді. Олай болғ анда байлық тан не пайда, кедейліктен не залал? Ағ айын қ ұ рымай мал іздеп не керек? Жоқ, бірлік - ақ ылғ а бірлік, малғ а бірлік емес. Малың ды беріп отырсаң, атасы басқ а, діні басқ а, кү ні басқ алар да жалданып бірлік қ ылады! Бірлік малғ а сатылса, антұ рғ андық тың басы осы. Ағ айын алмай бірлік қ ылса керек, сонда ә ркім несібесін қ ұ дайдан тілейді, ә йтпесе қ ұ дайдан тілемейді, шаруа іздемейді. Ә уелі біріне-бірі пә ле іздейді. Не тү сін, не ажарын, не ө кпесін бұ лдап, ол болмаса, бір пә ле салып, қ орғ алатып, ә йтеуір бірін-бірі алдаудың амалын іздеседі. Мұ ның қ ай жерінен бірлік шық ты?

«Ырыс алды - тірлік» дейді, ол қ ай тірлік? Ол осы жан кеудеден шық пағ андық па? Жоқ, ондай тірлік итте де бар. Ондай тірлікті қ ымбат кө ріп, бұ лдағ ан адам ө лімді жау кө ріп, ахиретке дұ шпан болады. Жанын қ орғ алатып, жаудан қ ашып, қ орқ ақ атанып, ең бек қ ылудан, қ ызмет қ ылудан қ ашып, еріншек атанып, ез атанып, дү ниеде ә лгі айтылғ ан ырысқ а дұ шпан болады. Ол айтқ ан тірлік олар емес. Кө кірегі, кө ң ілі тірі болса, соны айтады. Ө зің тірі болсаң да, кө кірегің ө лі болса, ақ ыл табуғ а сө з ұ ғ а алмайсың. Адал ең бекпен ерінбей жү ріп мал табуғ а жігер қ ыла алмайсың.

Кеселді жалқ ау, қ ылжақ бас,

Ә зір тамақ, ә зір ас,

Сыртың - пысық, ішің - нас,

Артын ойлап ұ ялмас, -

болып жү ріп, тірімін деме, онан да алла жіберген ақ бұ йрық ты ө лімнің ө зі артық.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒