2. Кісі өлтірудін криминалистік сипаттамасы

Кісі ө лтірудің криминалистік сипаттамасын мына элементтер қ ұ райды: қ ылмысты жасыру; қ ылмыскердің жеке тұ лғ асы мен жә бірленуші туралы мә ліметтер.

Қ ылмысты жасалу тә сіліне карай кісі ө лтіруді екі негізгі тү рге бө ліп қ арауғ а болады:

— ашық тү рде кісі ө лтіру, яғ ни кісі ө лтірушінің жанында оны білетін адамдардың болуы. Егер кө рген адам болмағ ан жағ дайдың ө зінде де, кісі ө лтіруші ө зінің істеген ісін жә не кінә сін жасырмағ ан жағ дайда.

— жасырын тү рде кісі ө лтіру, яғ ни қ ылмыстың ешкім кө рмеген жағ дайда жасалуы, кылмыскердің ө з кінә сін белсенді тү рде жасыруғ а тырысуы, куә герлер катынасқ ан жағ дайдың ө зінде бейтаныс адамның қ ылмыс жасап, жауапкершіліктен қ ұ тылып максатын іске асыруы.

Қ ылмыстың бұ л тү рі тергеу ү шін кү рделі болады. Тергеу ә дістемесін жасағ анда кісі ө лтірудің ә дістерін зертгеумен қ атар, олардың қ ылмыстарын жасыру тә сілдерін де зерттеу керек. Кісі ө лтірушілер кө бінесе бір нә рсені теріс кө рсетуге тырысып, тү рлі айла жасайды. Ә р тү рлі жағ дайларғ а сә йкес олар: табиғ и болғ ан ө лім, ө зін-ө зі ө лтіру, жазатайым жағ дайда, абайсызда бол-ғ ан ө лім жә не т. б. кө ріністер.

Кылмыстының айлаларын анық тау барысында мына негізгі факторларғ а кө ң іл бө лінуі кажет: жә біренушілерге ө лтіру уақ ытында жасалғ ан закымдардың сипаттамасы жә не ө зін ақ тайтын дә лелдердің шынайылығ ы.

Кісі елтірушілер мә йітті немесе оның бө ліктерін жә бірленушінің кім екендігін танытпау ү шін жасыруғ а тырысады. Мә йіт басының кесіліп алынуы, бү лдірілуі (қ ұ лақ, мұ рын, ерін, кө з шығ арулары мү мкін), бас терісін сыпыруы, ө ртеуі суғ а батырылуы, дененің бө лшектелініп тасталуы мү мкін.

Қ ылмыскер ө лім болғ ан жердегі ө з ізін жә не киіміне тү скен таң баларды жоюғ а тырысады. Іздер мен басқ а да заттай айғ ақ тар сә йкес материалдары болуғ а, кылмыскердін іс-ә рекетгері туралы айтуғ а мү мкіндік береді.

Ө лтіру қ ұ ралдарындағ ы қ ол іздер кейде кісі ө лтірушінін солакай екендігін анық тауғ а мү мкіндік туғ ызады.

Қ ылмыс жасау тә сілдері туралы мә ліметтерді пайдаланып, негізгі тү лағ алардың арасынан қ ылмысты кім жасағ анын аныктап, болжауғ а болады.

Қ ылмыстар деректі жағ дайда жасалынады. Жағ дайды зерттеп, қ ылмыскер мен жә бірленушінің ә рекеттеріне ә сер еткен объективтік факторларды, окиғ а тетігін, ө лтіру тә сілдерін анық тауғ а болады.

Мысалы: қ аладан алыс емес (ағ аш отырғ ызылғ ан) жерден жас ер адамның мә йіті табылғ ан. Мә йіттің, жанында жатқ ан қ анды еске тү сіретін, қ ызыл қ ышқ ыл тү сті шаш жабысқ ан ү лкен тас, тергеушінің пікірінше кісі ө лтіру қ ұ ралы деп танылды. Окиғ а болғ ан жерде алыс-жұ лыс іздері болмағ ан. Ө лтірілген адамның жаң а костюмі мен аяқ киімі, қ алтасында ақ ша болғ ан. Осылар-дың бә рі ө лтіру қ асақ ана емес, таластан, кек алудан, жә бірленушінің таныстары тарапынан болғ ан деген ойғ а ә келді.

Қ ылмыскер мен жә бірленуші туралы мә ліметтер криминалистік сипаттаманын, маң ызды бө лігін қ ұ райды. Оларды зерттеу, ә сіресе тергеудің бастапқ ы кезең інде жасалғ ан қ ылмыстың себебі мен оларғ а ә сер еткен жағ дайларды ашуғ а кө мектеседі. Кө птеген адамдар қ ылмыс жасағ андарына дейін жү йелі тү рде қ оғ амдық тә ртіпті бұ зып, кү ш кө рсетумен айналысатындығ ын байқ атқ ан.

Қ ылмыскерлер жү йелі тү рде спирт ішімдіктерін шамадан тыс ішіп, қ ұ қ ық бү зу ә рекеттерін мас кү йлерінде жасайды. Ө лтіру алдында жағ дайлар болады, болашақ жә бірленушілер кей жағ -дайларда ө здерін дұ рыс ұ стамайды. Кө бінесе, ә йелдер ерлерінің ө мірі мен денсаулығ ына қ астандык, жасайды: мастық тан, кол жұ мсаудан, қ орлық кө рсетуден.

Егер ө лтіру себептеріне кө ң іл бө лінбесе, олар: бұ зақ ылық пиғ ылдар, қ ызғ анушылық, пайдақ орлық, баска қ ылмысты жасыруғ а тырысуы жә не т. б. онда қ ылмыскердің жеке тұ лғ асы толық зерттелмейді.

Кісі ө лтірушілік қ ылмыстық -қ ұ қ ық классификациясы нормалар негізінің ә р тү рлі классификациясына жатады, олардың негізі болып субъективтік тараптың (кінә тү рі, ниет пен мақ -саттары) моменттері болып табылады, ө лтіру алдындағ ы жағ дай, жә бірленушінің тә ртібі (жан кү йзелісі жағ дайында, қ ажетгі қ орғ аныстан аскан жағ дайда ө лтіру), мұ нда криминалистік классификация тә сілдері кең колданылады.

Кісі ө лтірушілік жасалу тә сілі бойынша олар дайындалып жасалғ ан ба, ә лде жок па, дифференциялануы мү мкін. Статистикалык мә ліметтердің куә ландыруы бойынша кө птеген қ ылмыскерлер кісі ө лтірушілікті дайындалмай жасайды, жә бірленуші ө міріне қ асаканалық кенеттен пайда болып, сол арада жү зеге асырылады.

Болжамдар жасау негіздері:

зорлық шыл ө лім сипаты жә не оның тікелей себептері; жә бірленушінің жеке тү лғ асы; қ ылмыс жасалғ ан орын; сезіктінің ену жә не кету жолы; кылмыскерлердің болжамды саны; жә рбірленушінің жеке байланыстары; қ ылмыскер ө зімен бірге алып кеткен заттар; қ ылмыскерге жататын заттар; мә йіттің жатқ ан қ алпы; мә йіттегі жараның сипаттамалары; ө лтіру қ ұ рал-саймандары; жедел мә ліметтер мазмұ ны.

Қ ылмыс жасауда қ ылмыскер тандап алғ ан тә сіл, ә з кұ рбандығ ымен қ атынас жасау кезіндегі оның тә ртібі, оның денесіндегі іздер осы адамның психикасындағ ы ауытқ ушылық, тетіктер туралы куә ландырады жә не психиатриялык, наркологиялык мекемелерде есепте тұ ратын, тә ртібі ерекше сипатталатын адамдарды іздеп табуғ а кө мектеседі.

Қ ылмыстың бұ л тү ріне қ ылмыс іздерін жасыру бойынша шараларды кең тарату тиімді. Бұ л екі жағ даймен ескертіледі:

а) ауыр қ ылмысты жасағ андығ ы ү шін жауапкершіліктен бас тарту (зорлағ ан, қ ұ рбандық пен ө лтіру);

б) қ ұ рбандық пен байланысы бар (туысқ андық, таныстық, қ арым-қ атынастық );

Арасында сезіктілер болатын типтік тұ лғ алар тобына мыналар жатады:

а) сондай кылмыстармен бұ зақ ылық тар ү шін бұ рын сотталғ андар — 37 пайыз.

ә ) жақ ындары мен таныстары.

б) жү йке ауруымен ауыратындар.

в) қ оғ амғ а қ арсы тә ртіппен кө рінген кә мелетке толмағ андар топтары.

Мә йітті бө лшектеу арқ ылы ө лтірудің біразын жә бірленушінің туыстары немесе жақ ын таныстары жасайды, бұ лар «тұ рмыстық ө лтірушілср» деп аталатындар: Ә йелдер адам ө лтірерде колдарына балғ а, балта, ү тік, асхана пышағ ы т. б. алады.

Қ ылмысты жасау тә сілдерінің қ ылмыстық -қ ұ қ ыктық дифференциясы аса зұ лымдық пен жасалғ ан кісі ө лтіру немесе кө п адамның ө міріне қ ауіп келтіру тә сілімен. Сол ә рекетіне сипаттама жасау ү шін маң ызы бар ғ ана емес, қ ылмысты тергеу бойынша жұ мыстарды ұ йымдастыру ү шін керек, бұ ларда материалдың жә не идеялық іздерде кө рінетін қ ылмыскер ә рекетінің дайындалуы, оны жасыруғ а байланысты істер тү рлерін кө рсетеді.

Нақ ты ә рекеттер спецификасы криминалистік аспектіде қ ылмыстық нә тижеге жетуге бағ ытталғ ан жә не осымен ө з суреті кө рінетін шарттылық қ ылмыс жасау қ олданудағ ы қ ұ ралдарғ а сипаттамалар мен оларды пайдаланудың тә сілдері кө рінеді.

Кісі ө лтірушілік жасағ анда бұ л қ ұ ралдардың, ату қ ұ ралдарының ә р тү рлілігімен, зорлауда жә бірленушінің қ арсылығ ын тойтару ө дістері мен қ ұ рал-жабдық тарына (қ ылқ ындыру, ұ ру) байланысты анық талады.

Пайдаланатын кұ ралдардың нақ ты тү рі оғ ан байланысты типтік із қ алдырып кана қ оймай, қ олдану шарттарын да анық тайды: арнайы адаммен (дағ ды, кү ш, табу мен дайындау мү мкіндігі) қ ұ ралдардың сипатына сә йкес қ олданудын орны мен уақ ытын таң дау, жасырыну тә сілдері.

Қ ылмыс жасауда қ ұ ралдар пайдаланудың тү рлерін есептеп криминалистік ә дістемеде ө лтірудің мынадай тә сілдерін бө ліп қ арайды:

Мылтық ты пайдалану.

Қ ара кү шті пайдалану (тұ ншыктыру, суғ а батыру).

Тұ рмыс заттарын пайдалану.

Улы жә не уландыратын заттарды пайдалану.

Қ ылмыс жасаудың типтік іздік суреті материалдық жә не идеалдық кө ріністердің барлық жиынтығ ын, қ ылмыскер мен жә бірленушінің іс-ә рекетімен жасалғ ан, ә рбір нақ ты жағ дайда қ ылмыс жасаудың тә сілінің тікелей кө рінісі болып табылады да, қ ылмысты ашудың жолдары мен мү мкіндіктерін анық тайды.

Мылтық тан болғ ан жараларды қ араудың ерекшеліктері бар: жараның кірген жә не шыкқ ан тесіктерінің белгілері: бытыраның шашылуы анық талады, мә йітте жә не киімде дә рімен кү йе іздері барлығ ы тексеріледі, мә йіт жанынан мылтық қ олданылғ андығ ын куә ландыратын заттардың іздерін табу шаралары қ олданылады.

Тұ рмыстық қ ұ ралдар арқ ылы салынғ ан жаракаттардың нысандары ә р тү рлі болады: жарты ай, бұ рышты, дө ң гелек т. б. Жарақ ат нысанына ө тпейтін қ ұ ралдардын, қ озғ алу бағ ыты мен формалық тү рі ә сер етеді. Егер ө лім жарақ ат салынғ аннан кейінгі алғ ашқ ы тә улікте жеткен болса, онда таң ба жиектерінде шіру процесінің іздері кө ріне бастайды.

Ө тпейтін қ ұ ралдармен салынғ ан жаралар біркелкі емес, кө бінесе жыртылғ ан болады, жара шең берінде зақ ым зонасы (кө герген, езілген) кө рінеді.

Тұ ншық тыру, суга батыруды кө рсететін белгілер. Тү ншык, тыру: ілмекпен немесе қ олмен, ө зінің белгілері бойынша асы-ып ө луді еске тү сіреді, бірақ оның ө зіне тә н белгілері бар:

ілмек-тұ зақ салғ ан жердегі жоғ арғ ы терінің кө гергені;

бет терісінде, ә сіресе қ асында кө птеген қ ан тамырлары қ иылғ андығ ы кө рінеді;

тілі салбырап тістерінің арасынан шығ ып тұ рады;

странгуляциялық тілім кө лденең бағ ытга болады жә не ілмек жанынан ү зілісі болмайды.

Суғ а батыру — егер сұ йық та адамның басы ғ ана кө рініп тұ рса, онда ол суғ а батырылғ ан деп есептелінеді.

Ө зендер мен шағ ын кө лдерде суғ а кеткен адам денесі су тү біне тү седі жә не қ атты ағ ыс болмаса бір орында калады. Шіри бастағ анда мә йіт су бетіне қ алқ ып шығ ады (жазда 2—3 кү н, қ ыста 10-20 кү н ішінде).

Мә йіттің суда қ анша жатқ андығ ын тері тү сінің ө згеруіне карап шамалауғ а болады: 2-6 сағ аттан кейін саусақ ұ штарының терісі аздап ісініп, ағ арады; 2—5 тә уліктен кейін алақ ан терісінің барлық беті ісінген, ә жімденген сияқ ты болады, ақ тү ске енеді; 7—15 кү ннен соң қ олдың сыртқ ы терісі тү се бастайды, 30—40 кү н ө ткен соң тырнақ тарымен бірге мә йіт дақ тары білінеді. Бү л процестер су температурасына байланысты етеді. Судан мә йітті шығ арғ аннан кейін ө лім туралы соң ғ ы пікір сот-медициналық зерттеу нә тижесінде айтылады.

Улану ә р тү рлі химиялық заттар арқ ылы болады жә не ә р тү рлі сипаттамалармен қ оса ө теді.

Кісі ө лтіруді тергеудің алгашқ ы кезең і. Қ аралып отырғ ан кылмысты тергеудің бастапқ ы сатысы екі негізгі жағ даймен айқ ындалады:

а) Қ ылмыс белгілерін кө рсететін материалдық іздердің бар болуы (мә йіттің табылуы, оның бө ліктері, қ ан іздері, ө лтіру

қ ұ ралдары);

ә ) Адамнын жоғ алып кетуі немесе қ ылмыстың ізі болмаса да, қ ылмыс болды деген хабар тү скен.

Қ Р Қ ІЖК-нің 177-бабына сай қ ылмыстық іс козғ ауғ а себептер мен негіздер.

мә йіттің табылуы туралы азаматтардьщ, лауазымды тү лғ а-

лардың арыздары;

мә йіттің мә йітханағ а тү суі, немесе кісі ө лімінің жараланудан, уланудан болғ андығ ы туралы медицина мекемелерінің хабарлауы;

жә бірленушілердің оларды ө лтіруге немесе оларғ а қ астандық жасауғ а дайындық бар екендігі туралы арыздары;

кісі ө лтіруші мен оның сыбайластарының ө з кінә сін мойындап келуі;

қ ылмыстык іс қ озғ ауғ а қ ұ қ ылы органдар мен лауазым иелерінің кылмыс туралы мә ліметтерді ө здерінің анық тауы.

Тексерудін алғ ашқ ы сатысында шешілетін анық талуғ а бағ ытталғ ан негізгі мә селелер: а) кылмыс жасалғ ан орын; б) зорлап ө лтіру немесе ө лімнің басқ а да себептерден болуы; в) егер зорлық пен ө лтіру болса, оны жасаудың тә сілі; г) қ ұ рбандық ты, ө лтірушіні, сыбайластарды анық тау; д) ө лтірудің ниетін анық тау.

Алғ ашқ ы тергеу кызметтері:

Оқ иғ а болғ ан жерді жә не мә йітті қ арау. Мә йіт табылғ анда оқ иғ а болғ ан жерде бірінші рет сырттай карайды. Ө лімнің себебі мен тү рін анық тау жә не жә бірленуші жайында мә ліметтер жинау, жасалғ ан кылмыс іздерін табу ү шін жү ргізіледі. Табылғ ан мә йітте жарақ аттары барлығ ын тексеруге ерекше кө ң іл аударылады. Қ ару-жарак, жә бірленушінін денесінде терең із қ алдырып, адам денесінің ө мірлік маң ызды орындарына жарақ ат

келтіреді.

Қ арау-тергеу қ ызметінің маң ыздыларының бірі болып табылады. Оның нә тижелері барлық алдын ала тергеу істерінің табысты болуын анық тайды.

Оқ иғ а болғ ан жерді қ арағ анда, ең бірінші қ ылмыскердін, ізіне дереу тү суді, оны іздеуді ұ йымдастыруы қ ажет.

Кісі ө лімінде сот-медициналық, сарапшы-дактилоскопшылар, биологтер, сот-жедел суретке тү сіру мамандары немесе бейнежазу, ал қ ажет болғ ан жағ дайларда баллистер мен ө рт техниктері де қ атынасады.

Бұ л, оқ иғ а болғ ан жерді ұ қ ыпты, дә л қ арауғ а, болғ ан жағ дайды қ айта қ алпына келтіруге (қ ылмыс болғ анғ а дейінгі), айғ ақ заттарды, т. б. іске маң ызы бар объектілерді алуғ а мү мкіндіктер жасайды.

Қ арау объектілеріне мыналар жатады: ү й-жай немесе қ ылмыс болғ ан ашық жерлер, жә бірленушіге дене закымдарын салғ ан заттар, мә йіттің ө зі.

Оқ иғ а болғ ан жер мен мә йітті ұ қ ыпты қ арау мыналарды анық тайды:

Ө лімнің болғ ан уақ ыты, тергеуші хаттамада ө лімнің болғ ан уақ ытын анық тайтын мә ліметтерді жазады: мә йіттегі дактардың болуы мен сипаты, мә йіттің қ атаюы, шіри бастау, ауаның температурасы.

Жә бірленуші мен қ ылмыскер арасында алыс-жұ лыс болғ андығ ы, сынғ ан жиһ аз, аударылып қ алғ ан орындық тар, сынғ ан ыдыс-аяқ тар т. б. куә болады.

Қ ылмыскер мен жә бірленушінің тұ рғ ан жерлері: соң ғ ысына жарақ ат салу, ұ рып-соғ у т. б. мертігулер. Бұ л мә селе мә йіттің жату қ алпымен орнын тексеріп-зерттеуден, жаралар, қ ан таң баларын анық таумен шешіледі.

Ө лтірушілердің саны, олардың ө лтіру орнына баруы мен қ айту жолы, бұ л қ ылмыскерлердің іздеріне дереу тү суге мү мкіншілік береді.

Қ ылмыскерлердің саны туралы мә селе оқ иғ а болғ ан жерде қ алғ ан аяк, аяқ киім, қ ол іздерін, шылымның қ алдық тарын т. б. зерттеу жолымен шешіледі. Тергеуші оқ иғ а болғ ан жерді қ арау ү стінде криминалистік қ ұ рал-жабдық тармен табу тә сілдерін, іздерді алу мен анық тауды жә не баска да заттық айғ ақ тарды дұ рыс пайдалана қ олданып, шеберлік кө рсетуі қ ажет.

Атыс, атылғ ан оқ, гильзалар мен тығ ындар бойынша ату қ ұ ралдар тү рін, моделін, маркасын, жү йесін, ара қ ашық тық ты жә не ату бағ ытын анық тауғ а болады.

Табылғ ан жерінде мә йітті сырттай қ арау сот дә рігері, ол болмағ анда басқ а дә рігердің қ атысуымен жасалады. Маман ө лімнің болу дерегін кө рсетіп кана қ оймай, ө лімнің қ ай уакытта болғ андығ ының уақ ыт шамасын анық тайды, тергеушіге басқ а заттай шығ ындардың іздерін анық тауғ а, ашуғ а кө мектеседі.

Оқ иғ а болғ ан жерді қ арау — бұ л тергеуші немесе сол орында анық тама ізін жү ргізуші қ ылмыстық іс жү ргізуші заң тә ртібімен тағ айындалғ ан рет бойынша жағ дайды жә не басқ а да болғ ан оқ иғ а жайларын анық тау мақ сатымен атқ арылатын іс-ә рекет, іс ү шін маң ызы бар қ ылмыс іздерін анық тау, оларды алу мен басқ а да заттық айғ ақ тарды анық тау мен табу ү шін жү ргізіледі. Қ араудың негізгі міндеттері:

а) қ ылмыс іздерін табу;

ә ) басқ а да заттай дә лелдерін табу;

б) болғ ан оқ иғ а жағ дайын анық тау;

в) іс ү шін маң ызы бар баска да жағ дайларды аныктау;

г) тергеушінің барлық іс-ә рекетін жә не барлық табылғ андарды сол кү йінде, сол қ алпында, сол ретпен қ арау мезгілінде қ алай болғ анын қ ағ азғ а тү сіру;

д) карау кезіндегі барлық алынғ ан заттарды тізімдеу;

е) қ арау процесіндегі алынғ ан заттар мен қ ұ жаттарды сақ тауғ а шаралар қ абылдау.

Заң қ ылмысты іс қ озғ ағ анғ а дейін оқ иғ а болғ ан жерді қ арауғ а рұ қ сат етеді.

Істі қ озғ ауғ а бола ма, болмай ма, окиғ а болғ ан жерді біліктілікпен зерттелгеннен кейін ғ ана қ орытынды шығ аруғ а болады.

Сондық тан да, қ ылмыстық іс жү ргізу заң ы, окиғ а болғ ан жерді қ арауды ешкандай кезек кү ттірмейтін іс-ә рекет деп есептеп, тергеушіні анық тау органын дереу окиғ а болғ ан жерді қ арауғ а міндеттейді, бү л іс-ә рекетсіз қ ылмыстык іс козғ ау мү мкін емес.

Оқ иғ а болғ ан жерді қ арағ анда жіберілетін типтік қ ателер мыналар:

Криминалистік мә селелерді ә лсіз шешкенде: іздеу жұ мыстары жапа шегеді, ү стің гі жағ ында жатқ ан нә рсе ғ ана жазылып-тү сіндіріледі.

Қ араудың жү йесіздігі.

Алғ ашқ ы сатының жиі қ айталанатын типтік кемшіліктері:

Оқ иғ а болғ ан жерді қ арауда ат ү сті жү ргізілуі;

Хаттамағ а криминалистік акпаратты дә л тү сіндіріп жазбау;

Анық таудың фотографиялык ә дістерін сапасыз пайдалану;

Микрообъектілер анық талмайды, зерттелмейді, жазылып-хатталмайды: ластар, киім мен аяқ киімдегі, қ олдағ ы жә не дененің басқ а бө ліктеріндегі;

Теріс жағ дайлар анық талып талданбайды.

Жә бірленушіден жауап алу. Жә бірленушіден ө з уақ ытында жауап алу, істің жағ дайлары туралы толық та шын кө рсетпелер алуғ а, кінә мен олардың жақ ындарына жә бірленушіге ә сер етпеуге жағ дай жасайды.

Уақ ыт ө те оның кө рсетпелері ө згеріске тү суі мү мкін, ол бір нә рселерді ұ мытады, басқ а біреудің ырқ ына кө нуі де мү мкін болатын жағ дайда, т. б.

Жә бірленушінің ө мірі мен денсаулығ ына қ астандық жасау нә тижесінде ол қ атты қ озу ү стінде болса, одан жауап алуғ а болмайды.

Аса ауыр жү йке-психикалық жағ дайды тү сіру ү шін тергеуші тыныштық, сенімділік жағ дайын, қ ылмысты тез ашу мен кінә ліні жазалаудың тез болатындығ ына сендіру керек.

Жә бірленушіден қ ылмыс жасау окиғ асын катынасты жағ дайлар туралы жауап алу кажет (уақ ыт, орын, тә сіл, жағ дай қ ылмысқ а дейін, қ ылмыс уақ ытында жә не онан кейін): кылмыскердің осы кезең дегі ара қ атынасы, дене жаракаттары жә не қ ұ ралдар, жә бірленуішнің тә ртібі мен жағ дайы, мү лікті зиян мө лшері жауапкершілікті жұ мсартатын немесе қ атайтатын жағ дайлар, қ ылмыс болу оқ иғ асын куә ландыратын дә лелдемелер жә не оның нақ ты бір адаммен жасалғ андығ ы.

Егер жә бірленуші оқ иғ а болғ ан жерде толық жә не дә л керсетпелер бере алатын мү мкіндігі болса, онда жауап алуды сол арада ө ткізген жө н.

Тек мү дделі болғ андық тан, жө бірленушінің кө рсетпелеріне сын кө зімен карауды қ ажет етеді. Оғ ан шабуыл жасаудын сылтау, ә депсіздік, дө рекілік, біреуді соғ у істерін оның жасыру мү мкіншілігі де жокка шығ арылмауы керек.

Куә лер жә не кө зімен кө ргендерден жауап алу. Окиғ а болғ ан жерді қ араумен бір мезгілде тергеуші немесе оның тапсырмасы бойынша қ ылмысты іздеу қ ызметкері куә ларды анық тап, олардан жауап алады.

Ең бірінші кезекте жауап алатындар:

Қ ылмысты кө зімен кө ргендер, мә йітті тапкан адамдар, қ ылмыс жасалып жатқ анда онымен болғ андар, туысқ андары, таныстары, жә бірленушінің ө мірін жақ сы білетіндер.

Куә ларды анық тау мақ сатында окиғ а болғ ан жерде сұ рау жү ргізіледі, жақ ын маң айдағ ы ү йлердің тұ рғ ындарымен, ұ йымдар мен кә сіпорын қ ызметкерлерімен ә ң гіме жү ргізіледі, басқ а ішкі істер органдарына сұ рау салынады, автобус, трамвай, троллейбус, электропоезд, автовокзал жү ргіншілеріне хабарланады, жергілікті баспасө з, радио, теледидарғ а хабарлама беріледі,

егер қ ылмыс кө лікпен жасалса, онда автошаруашылық, техстанция, жө ндеу орындарына, жедел-іздестіру шаралары қ абылданады.

Куә лар есебінде жә бірленушіге медициналық кө мек кө рсеткен дә рігерлер мен медицина қ ызметкерлерін қ арағ анда, жә бірленушілер жиі жағ дайда ашық болады.

Куә герден жауап алу барысында мыналар анық талады:

Қ ылмыс кайда? Қ ашан жасалды? Бастаушы кім? Қ андай қ ұ ралмен денеге жаракат салынды немесе ө лтірілді? Қ ылмыс қ ұ ралы қ айда болуы мү мкін?

Мә йітті кім, қ ашан жә не қ андай жағ дайда тауып алды? Мә йіт жанындағ ы нә рселер не? Қ аза тапқ ан кім?

Қ ашан, оны кіммен бірге соң ғ ы рет кө рді? Ол не істегісі келген еді? Қ ай жақ ка бара жатты? Ө зін қ алай ұ стады? Не айтып еді? Жә бірленушіні ү йінен кім шақ ырды? Қ айда? Неге кетті? Ө зімен бірге нә рсе, акша алды ма?

Тергеуші куә герден жеке жауап алады, егер аз уақ ыт ішінде бірнеше тергеу ә рекеттерін жасау керек бола, онда жеке куә герден жауап алуды анық тау органына жү ктейді.

Қ ылмысты кө зімен кә рген адамнан жауап алганда, мыналар анық талуга тиіс:

— қ ашан жә не қ андай жағ дайда куә гер окиғ а болғ ан жерге тап болды;

— болып жаткан оқ иғ аны қ андай қ ашық тық тан кө рді (қ ашық тық, ол жерге жарық тү суі);

— ө лтірілген кім? Куә гер ол кісімен карым-қ атынаста?

— ө лтірілген кім?

— ө лтірушілер нешеу болды?

— бұ л адамдар куә герге таныс па? Олармен қ арым-катынас қ андай?

— олардың ә рқ айсысының белгісі, киімі, аяқ киімі кандай?

— олар қ ашан қ ай жақ тан қ андай кө лікпен келді?

— бір мезгілде ме, ә лде ә р кезде ме? олардың келу реті қ алай еді?

— олар ө зара не туралы сө йлесті? Жә бірленушімен ше? Бірін-бірі ө зара қ алай атады?

— ө лтіру алдында не болды?

— ө лтірілушілердің ә рқ айсысында кандай кұ ралдар, қ ару бар?

— олардың ә ркайсысьның іс-кимылы қ алай, дененің кай жеріне қ айсысы немен тұ рды?

— ө лтірілер алдында жә бірленуші ө зін қ алай ұ стады оның тә ртібі жанжал тудыруғ а сылтау болғ ан жоқ па?

— жә бірленуші қ арсылық жасады ма? Жасаса қ андай?

— жә бірленуші ө лер алдында ө тініш айтты ма? Ө сиет ше?

— Ө лтірушілер жә бірленушіден не алды?

— Қ ылмыс жасалғ ан жерде кісі ө лтірушілер пайдаланғ ан немесе тү сіріп, жоғ алтқ ан нә рселер қ алды ма?

— қ ай жақ қ а, қ андай кө лікпен кетті?

— қ ылмыс жасалғ ан жерде ө лтірілер алдында кімдер тікелей болды, бұ л адамдар не айта алар еді?

— ө лтірілгеннен кейін оқ иғ а болғ ан жерде не болды жағ дайғ а кандай ө згерістер енгізілді?

Ө лейін деп жатқ ан жә бірленушіні немесе мә йітті ең алғ аш анық тағ ан куә герлерге мынадай сұ рақ тар қ ою жө н:

Қ ашан? Қ андай жағ дайлар кү шімен куә гер окиғ а болғ ан жерге тап болды?

Онымен бірге тағ ы кім болды?

Куә герге жө бірленуші белгілі ме?

Ол келгенде жә бірленуші тірі ме еді? Не айтты?

Жә бірленушінің ө мірін қ ұ тқ аруғ а кім, не жасады?

Егер куә гер жә бірленушіні тірі кү йінде кө рмесе, мә йітгің қ алпы, ү стіндегі киім жайы қ андай еді?

Тергеуші келгенге дейін окиғ а болғ ан жерде қ андай ө згерістер енгізілген? Мә йіттің қ алпы мен жатқ ан орны ө згерді ме? Қ анды біреу сү ртті ме?

Жоғ арыда кө рсетілген тұ лғ алардан жауап алуда олар мә йітті қ андай жағ дайларда тапты? Сол мезетте жанында немесе окиғ а болғ ан жерде жақ ын кім болды? Ол адам қ ай жақ қ а жасырынды, оның белгі тү рі қ андай?

Жә бірленуші табылғ анда, ол ө з есінде ме? Не айтты? Мә йіт айналасындағ ы жағ дай қ андай болды? Куә гер мә йітке жақ ындады ма? Оның жату қ алпын езгертпеді ме? Полиция қ ызметкерлері келгенге дейін оқ иғ а болғ ан жерден кетпеді ме? Олай болса, ол кезде мә йіттің жанында кім қ алды?

Сот медициналық сараптамасын тагайындау. Кісі ө лтіру туралы істер бойынша жү ргізілетін тергеу істерінің ішінде ең маң ызды орынды сот-медицина сараптамасы алады, оны тағ айындау дене жарақ аттары сипаты мен ө лімнің болу себептерін анық тау ү шін міндетті болып табылады.

Сот-медициналық сараптама мынадай мә селелерді шешу ү шін тағ айындалады:

а) Жасалынғ ан қ ылмыстың жағ дайлары: ө лімнің себебі мен уақ ыты. Мә йітте дене жарақ аттары бар ма? Олардың саны, локализациясы, сипаты жә не пайда болу тетігі? Закымдардың қ айсысы тірісінде, қ айсысы ө лгенінде жасалғ ан? Дене жарақ аттарының табылу реті? Жарақ ат жасағ ан кездегі жә бірленуші қ андай кү йде болғ ан?

ә ) Ө лтіру алдындағ ы жағ дайлар: жә бірленуші қ анынын қ ұ рамында алкоголь бар ма? Оның концентрациясы мастық тың қ андай дә режесіне сә йкес? Жә бірленуші ө лтірілгенге дейін тамақ ішті ме? Ө лім алдында жыныс катынасы болғ ан ба?

б) Ө лтірудің қ ұ ралдары: жә бірленушіге салынғ ан дене жарақ аттары бір немесе бірнеше қ ұ ралмен жасалғ ан ба? Кұ ралдың тү рі, нысаны, мө лшері, жарақ ат сараптамағ а ұ сынылғ ан қ ұ ралмен жасалмады ма екен?

в) Жә бірленуші тұ лғ асы: бө лшектенген мә йіт денесінің бө ліктері бір адамғ а жата ма? Жынысы, жә бірленушінін бойы қ андай? Жә бірленуші тірі кезінде қ андай аурулармен ауырғ ан? Қ андай операциялар болғ ан? Оның ағ засында патологиялық ө згерістер бар ма? Ішкі органдарынын. Ауытқ уы (аномалиясы) ше? Тіс аппараты қ ұ рылысының ерекшеліктері? Жә бірленуші қ анының тобы қ андай?

г) Сезіктінің тұ лғ асы: қ аны қ андай топқ а жатады? Мә йітті бө лшектеген адам анатомия саласынан білімі жә не секционды техникадан практикалық дағ дылары бар ма? Бө лшектеуді жасағ ан тұ лғ а солақ ай емес пе?

д) Қ ылмыстың сылтауы мен мақ саты: мә йіт денесінде зорлық пен жасалғ ан жыныс катынасына жататын іздер жә не екі қ абаттылық тың белгілері бар ма? Жә бірленушілерге қ орлық керсету сипаты, олар кұ рбандылық тың ерекше азап шегуіне соқ қ ан жоқ па?

е) Мү мкін қ ылмыс болмай, инценировка жасалғ ан шығ ар? Мә йіттің денесіндегі жарақ аттар жә бірленушінің ө з қ олымен жасалынғ ан емес пе? Мә йіттің дене жарақ аты оның киімінің бү лінуіне сө йкес келе ме? Егер олай болғ ан жағ дайда, оны қ алай тү сіндіруге болады? Жә бірленушінің мойныдағ ы ілмек-тү зақ елгеннен кейін салынғ ан емес пе? Мә йіттің табылғ ан жері ө лтірілген жермен сә йкес келе ме?

Сот-медициналык зерттеу ү стінде (мә йітті) сарапшы алдында кейбір кү мә нді мә селелерді шешетін фактілер де анық талуы мү мкін. Сонымен қ атар шұ ғ ыл тү рде тексеруді қ ажет ететін жағ дайлар да анық талуы мү мкін, мұ ндайда сот-медициналық сараптамасы жү ргізілсе, оғ ан тергеушінің қ атынасуы аса кажет.

Сараптамағ а материалдарды дайындауда, тергеуші ең алдымен, ауру тарихын (амбулаториялық карта) алады. Егер онда қ ажетті мә ліметтер жоқ болса, онда дә рігерден, хирургтен, емдеуші дә рігерден жауап алынады. Сарапшығ а ауруды қ арау мү мкіншілігін берген дұ рыс, дә рігерлерді, баска да куә лер мен айыптаушылардын хаттамаларымен танысу ө те маң ызды болып саналады.

Сезіктіден жауап алу. Мұ ндай жауап алуы жоспарлау мен оны ө ткізудің тә сілін тандап алуды тергеушінің қ ылмыстардын жағ дайларынан шығ а отыра жү зеге асырылады: дә лелдемелер жинау, жауап алынушынын. жеке басы туралы мә ліметтер.

Ашық ө лтірілгеннен кейін, қ ылмыскер кө бінесе ө з кінә сін жасырмайды. Мұ ндайда жауап алудың негізгі мақ саты жасалғ ан жағ дайлардын барлық мә нісін ашу мен ө лтірудің сылтауын анық тау болып табылады.

Анық емес жағ дайларда жасалғ ан ө лім туралы істер бойынша сезіктілер жауап беру кезінде кү ту ұ станымын жиі ұ станады, тергеуші кандай дә лелдемелермен оның ө лтіру ісіне катысты екендігін дә лелдейтіндігін білуге тырысады, сонан кейін ез кінә сін мойындау жолына тү седі. Ө з кінә сіын мойындамағ ан сезікті жауап беруде жалғ ан алиби ұ сынады, қ ылмысты баскалар жасады деп немесе жә бірленуші езін-ө зі ө лтірген, не болмаса жазатайым жағ дай болғ ан деп мә лімдейді.

Мә йіті табылмағ ан кісі ө лтірушілікті тергегенде сезіктілер жоғ алғ ан кісі тірі, ә р тү рлі себептермен тығ ылып жү р деген жорамал да ұ сынады. Жауап алу барысында сезіктілерден дү рыс мә ліметтер алу тергеушінің алынғ ан акпаратты шеберлікпен қ олдана білуіне байланысты: ө з қ олындағ ы дә лелдемелерді дұ рыс қ олдана білуіне, сондай-ақ жауап алуда айла тә сілдер қ олданудың ү лкен маң ызы бар: жауап берушінің логикалық ой-пікір қ орытындысын айтуғ а қ озғ ау салу, оның дә лелдемелерін зерттеуге қ атынасуғ а шақ ыру, тергеуде анық талғ ан фактілердің мә нін тү сіндіру.

Сезікті ө зінің тұ рғ ан жерінде жиі ұ сталынады. Тұ рғ ын жайғ а ену ү шін сезікті дауысын танитын адамдардың кө мегіне сү йену керек. Бірақ қ арулы қ арсылық тың болатынын ескеріп, бұ л адамдардың қ ауіпсіздігін камтамасыз ету шараларын ұ йымдастыру кажет. Ұ сталғ ан сә ттен бастап-ақ жеке тінту ісін жү ргізіп, қ ылмыс қ ұ ралын немесе баска затгар мен қ ұ жаттарды тауып алу керек.

Куә ландыру. Егер жә бірленушінің, сезіктінің, айыптаушының денесінде қ ылмыстық іздері бар деген мә ліметтер болса, онда сот-медициналық сараптамасы немесе куә ландыру ө ткізіледі.

Сезіктінің денесінде оғ ан жә бірленуші қ арсылық кө рсеткенде салынғ ан қ арсыласу іздері болуы мү мкін ( тырнау, дененің кө геруі, т. б. )

Куә ландырылушының денесінде окиғ а болғ ан жердегі заттардың бө лшектері қ алуы мү мкін: (бояу, техникалық майларт. б) қ ан ізі де болады.

Ұ сталғ ан адамның тырнағ ының астында қ ан, мата талшық тары, басқ а да дү ниелер болуы мү мкін, сондық тан да зерттеу ү шін алынады.

Куә ландыруда ерекше белгі-таң баларды анық тау мақ сатында да жү ргізеді: татуировкалар, біткен жаралар мен таң балар, кө п ө скен тү к-шаштар, денедегі ақ аулар тағ ы басқ алар.

Хаттамада мыналар кө рсетіледі: кім куә ландырылды, сезіктінің. денесінде кандай жарақ аттары (тырналғ ан, қ анталағ ан) олардың саны, тү рі (ашық жара) тыртық, тырнақ ізі, дененің қ ай бө лігінде, мө лшері, жағ дайы, нысаны, тү сі, зақ ымдалғ ан тү стағ ы тері қ абатының жайы.

Қ ан ізі болғ ан жағ дайда оның формасы мен орналасуы кө рсетіледі.

Тінту. Окиғ а болғ ан жерді қ арағ аннан кейін бірден тінту жү ргізуге болады егер іс ү шін маң ызы бар заттары, іске мү дделі адамдар тығ ып қ ойды деген негіз туса жә не қ ылмыскер пә терде, ү йде, қ ора-қ опсыларда тығ ылып жатыр деген жағ дай туса.

Іс ү шін маң ызы бар заттар туралы мә ліметтер оқ иғ а болғ ан жерді, мә йітті қ арағ анда, куә лардан жауап алғ анда, басқ а да тергеу іс-ә рекеттерін жү ргізгенде алынады.

Тінту қ ылмыс жасау қ ұ ралдарын іздегенде киім мен аяқ киімді (оны сезікті қ ылмыс жасағ анда киген) заттардың, оның бө ліктерін, сол арадан тапқ анда жү ргізеді.

Тінту жү ргізе отырып, тергеуші қ ылмыс кұ ралы болып табылатын заттарды да кө ң іл қ оя карауы керек. Заттарды алғ анда хаттамада олардың қ айдан табылғ андығ ын, сыртқ ы пішінін, тү рін, мө лшерін ерекше белгілерін, жағ дайын, іздін бар-жоғ ын кө рсетуі кажет.

Мә йітті не оның беліктерін іздегенде. Оларды жасыру мен кө мудің барлық мү мкін болатын орындарын ұ қ ыпты тексеру керек: мұ ражайды, қ ұ дық ішін, ү й шатырын, қ азылғ ан шұ ң қ ырларды.

Мамандар мә йіт іздейтін жә не басқ а да іздеуші қ ұ рал-жабдық тарымен кө мектеседі.

Кісі ө лтірудің жеке турлерін тергеу ерекшіліктері.

Жоғ алып кету туралы мә ліметтер бойынша қ озғ алғ ан істерді тергеу ерекшіліктері.

Мұ ндай жағ дайларда кө бінесе мына жорамалдар тексеріледі:

Жоғ алғ ан адам тірі, бірақ бір себептерге байланысты ө зі туралы білдіре алмайды, ауруғ а байланысты жоғ алғ ан адам кенеттен қ айтыс болғ ан немесе жазатайым оқ иғ ағ а ілініп қ аза тапты не баска да қ ылмыс текті емес жағ дайларда опат болды.

Алғ ашқ ы екі жорамалды тексеру мақ сатында не анық тау керек:

Жоғ алғ ан адам не оның мә йіті ауруханағ а, мә йітханағ а басқ а да медициналық мекемелерге тү скен жоқ па?

Сотталғ андар мен тұ тқ ындалғ андар арасында жоқ па?

Ізденуші адамның мә йіті, танылмағ ан мә йіттер ішінде емес пе?

Жоғ алғ ан адам туралы тө лқ ұ жат пен ә скери есеп мә ліметтерінде жоқ па?

Іздеуші адам ө зінің бұ рынғ ы мекенінде, туғ ан жерінде, туыстарының тұ рғ ан жерінде тұ рмай ма?

Жоғ алғ ан адам тергеу жә не сот орындарынан қ ашып жү рген жоқ па?

Немесе тұ ратын орнын тұ рмыс жағ дайына байланысты ө зкерткен (отбасынан кетіп қ алу, қ арыздарын ө теуден қ ашу, тағ ы басқ алар) жоқ па?

Егер кісі ө лтірушілікке негіз бар деп ұ йғ арылса, онда ең бірінші кезекте мә лімдеушіден жауап алынады: содан жоғ алушыньң туысқ андарынан, дос-жарандарынан, қ ызметтес адамдардан жауап алынады.

Жоғ алғ анғ а дейінгі жағ дайларды анық тау процесінде мына мә селелер анық талады: бұ л кісіні соң ғ ы рет қ ашан керді? Алдағ ы жоспарлары қ андай еді? Оның тә ртібімен кө ң іл-кү йінде ерекшеліктері байқ алмады ма? Ол соң ғ ы кезде біреулермен жанжалдасқ ан жоқ па? Егер олай болса оғ ан себеп не? Оның туыстарының, кө ршілерінің, қ ызметтестерінің жә не таныстарының ішінде оның ө лімін тілеушілер бар ма? Жоғ алушы қ алай киінген еді, оның ө зінде қ андай заттар, киімдер, қ ұ нды заттар бар еді.

Жоғ алғ ан адамның тұ ратын орны қ аралады: тұ рғ ын ү й-жай, қ ора-қ опсылары мен оғ ан тиісті жер орындары;

Жақ ында болғ ан жө ндеу іздеріне ерекше кө ң іл аударылады: бө лмелердін. орналасуының ө згеруі, жердің жаң а қ азылғ ан учаскелері.

Егер кісі ө лтіру мен мә йітті бө лшектеу тү рғ ын жай ішінде болса, онда қ ылмыскерлердің ізі, олар қ анша ә рекеттенсе де қ алып қ ояды. Паркет плиткалары, не тақ тайлар арасындағ ы саң ылаулардағ ы нә рселерді зерттеу ү шін алу кджет; кейде жеке тақ тайларды кө теру керек, паркет плиткасын, онын астында қ ан ізі бар-жоғ ын анық тау ү шін алу керек.

Ү й іші тұ тыну заттарында саусақ іздері қ алмағ ан ба? Соны білу ү шін тексеру кажет. Жоғ алғ ан жә бірленушінің жұ мыс, тұ рғ ын орнын тінту барысында мә йіт, қ ылмысты жасау кұ ралы, киімдері басқ а да нә рселері, оның қ ұ жаттары, хаттары ізделінеді.

Мысалы: жоғ алғ ан азамат Амановтың ә йелінің айтуына қ арағ анда, ол оны баска қ аладағ ы қ арындасын іздеп кеткеннен бері кө рген жоқ. Қ арындасы Амановтың келгендігін, ү йіне сыйлық тар ә кеткендігін жә не оны қ айтадан жолғ а шығ арып салғ андығ ын айтты.

Амановтың ү йге қ айту жолында жоғ алуы жайында тексеру ешқ андай мә ліметтер анық тай алмайды. Кейін Амановтың ү йіне тінту жү ргізілгенде, оньң соң ғ ы сапарында ұ лына деп сатып алғ ан пальтосы табылды. Бұ дан шығ атын болжам: Аманов ү йіне келгеннен кейін ғ ана ө лтірілуі мү мкін, ө лтірілушіні осыдан іздеу керек. Кө рсетілген бағ ыттағ ы тексеру қ анағ аттанарлық нә тижелер берді. Ә йелі кү йеуінің кайтып келген бетінде ө лтірілгендігін жә не оның мә йітін жасырын тү рде жерлегенін мойнына алды.

Мә йіттің бө лшектенуіне байланысты кісі ө лтіруді тергеудің ерекшіліктері. Кісі ө тірушілікті тергеуде ө лтірілген кім екендігі туралы мә селе кө п қ иыншылық тар туғ ызбайды. Ө лтірілген адамның ата-тегі, қ ызметі, тү рғ ан орны туралы тергеушіге қ ылмысты кө збен кө ргендер, не мә йітті алғ аш кө рген таныстары айтып береді.

Кейде мә йітте жеке қ ұ жаттар, тегі мен мекенжайы бар хаттар, поштағ а хат-хабарлар салғ аны туралы квитанциялар болады.

Бірақ қ андай талассыз жағ дайда болса да қ ате танудын, мү мкіндігі бар екендігін ешқ ашан естен шығ армау керек.

Бұ л туралы Вершинскийдің ө лімі туралы істі айтуғ а болады. Ө лген адамнан табылғ ан қ ұ жаттарғ а да сене беруге болмайды.

Жә бірленушіде баска адамның қ ағ аздары болуы да мү мкін, не қ ылмыскердің тергеушіні адастыру ү шін ә дейі қ алдырғ ан кұ жаттары да болады.

Жә бірленушінің жеке басын анық таудағ ы қ ате тергеуді жалғ ан жолғ а салуы мү мкін. Ө лтірілген адамның жеке тұ лғ асы бұ л мә селе бойынша бірнеше іздеу кө здерінен тү скен мә ліметтерді тексерістен ө ткізгеннен кейін ғ ана толық анық талады деп есептеледі (бірнеше адамның оны жеке тануы, қ ұ жаттар арқ ылы тану).

Мә йіттің бө лшектері табылғ ан жағ дайда тергеу алдындағ ы бірінші міндет келтірілген адамның жеке тұ лғ асын анық тау, кісі ө лтіру болғ ан орынды іздеп, мә йіттің бө лшектелген жерін табу.

Мә йіттің жетпейтін бө лігін іздеу ісі кең аумақ та мә йіттің бө ліктері немесе бө лігі табылғ ан жерлерден ізделінеді. Мү нымен қ атар қ олында қ ол сө мкесі, корзинкасы бар, яғ ни мә йіт бө лігін орағ ан орамағ а ұ қ сас заттар ұ сталғ ан кісіні жергілікті тұ рғ ындардан кездестіргендері бар ма, сол сұ рак анық талады.

Сот-медициналық сараптамасы алдына мына мә селелерді қ оюғ а болады: зерттеуге мә йітгің қ андай бө лігі ә келінген, ол адамдікі ме, жануардікі ме; адам денесінің бө лігі бір мә йітікке ме, болмаса бірнешеуінікі ме; мә йіттің денесін бү зуғ а қ андай қ ұ ралдар пайдаланылғ ан; ө лген адам хирургиялық операциядан ә ткен бе; ол қ ашан болғ ан; мә йіттің ерекше таң басы жок па; бө лшектеген кісінің анатомия саласына білімі жоқ па; мә йіт бө лігінде қ андай жарақ аттар бар; олардын қ айсысы тірі уақ ытында, кайсысы елгеннен кейін салынғ ан; қ андай қ ұ ралмен ө лтірілген; бө лшектеу осы кұ ралмен жасалғ ан емес пе (егер кұ рал болса).

Қ ылмыскер қ алдырылғ ан іздерді, кө лік қ ұ ралдарының іздерін анық тау ү шін, мә йіт бө лігі табылғ ан жерді ұ кыпты қ арау керек.

Ө лтірілген адамның жеке басына немесе ө лім болғ ан жерге мә ліметтер алғ аннан кейін тергеуші қ ылмысқ а, мә йітке катысты заттай дә лелдемелердің немесе қ ылмыс іздері сақ талып қ алуы мү мкін болғ ан жерлердің бә ріне тінту жү ргізеді. Кісі ө лтірушілік жә не мә йітті бө лшектеу болуы мү мкін деген тұ рғ ын жайларды тінткенде басты кө ң ілді қ аннын ізіне аудару қ ажет.

Киімдерді, шү беректерді, арқ андарды жә не мә йіт бө лшектерін қ ұ нтақ тау ү шін пайдаланылады деп таныткан басқ а да зат-тарды қ олғ а тү сірудің маң ызы да аз болмайды.

Ө зін-ө зі ө лтіру, жазатайым жагдай немесе табиги ә лім сияқ тандырып жасырылган кісі ә лімін тергеудің ерекшіліктері. Кейде қ ылмыскерлер ө здері жасағ ан кісі ө ліміне жазатайым жағ дай, ө зін-ө зі ө лтірген деген тү р беруге тырысады. Кісі ө ліміне жазатайым жағ дай кейпін беру ү шін қ ылмыскерлер ө лтірілген кісінің мә йітін темір жол рельсіне, поезд алдына апарып тастайды, мә йіт жатқ ан ү йді ө ртейді.

Ө зін-ө зі асу, ө зін-ө зі ө лтірудің кең тарағ ан тү рі. Сондық тан да қ ылмыскерлер осы тә сілді жалғ ан тү рде қ олданады. Мұ ндай жалғ аншылық ты сот-медициналык сарапшының кө мегімен странгуляциялык тілімді зерттеу тә сілмен, оқ иғ а болғ ан жердің, мә йітті, іздерді қ арау, заттық дә лелдемелерді зерттеумен анық тауғ а болады.

Мә йіт ілулі тү рғ ан жерді қ арап, жағ дайды зерттеп мына сұ рақ қ а жауап іздеу керек: жә бірленуші ілмекті езі байлағ ан ба, оғ ан басын ө зі сұ қ қ ан ба, ә лде баска адамдардың ә рекет іздері қ алғ ан ба?

Мә йіт жанында бө тен заттардың болуы, болмауын да анық тағ ан жө н, оларды ө зін-езі ө лтіруші аяғ ының астына қ оюы мү мкін.

Ө лгеннен кейін странгуляциялық тілімнің бар екендігін анық тау, қ ылмыскердің кісі ө лтіруді жасағ аннан кейін оны ө зін-ө зі ө лтірген етіп, іліп қ ойғ анын дә лелдейді.

Қ олмен тұ ншық тырғ анда мә йіт мойнында саусақ, тырнақ іздері қ алады. Арқ ан бекіткен жерде де қ ол саусақ тарының ізі болуы мү мкін. Ондагы саусақ тардың іздерін мә йіт саусақ тарының іздерімен салыстыру керек.

Ө зін-ө зі ө лтіру мү мкіндігін аныктау ү шін тергеуші сот-медицина сарапшысының алдына мына сұ рақ тарды қ ояды: жә бірленуші денесіндегі жарақ аттарды тірі кезінде ө зі салмады ма екен; бұ дан кейін ол арнайы ә рекеттер жасады ма; осы жарақ атпен ол қ анша уақ ыт ө мір кешуге тиіс еді.

Жә бірленушінің ө зін-ө зі физикалық жағ ынан соқ қ ы бере алмайтын дене жарақ атының болуы, жасырылғ ан кісі ө лімі болғ ан деген жорамалғ а келуге болады.

Мә йітті сот-медициналық зерттеу тірі жә не ө лгеннен кейінгі жарақ аттардың болуын анық тауғ а мү мкіндік береді.

Егер ө лер алдында қ алдырғ ан жазу болса, оның жә бірленушінің жазғ андығ ы жә не қ ашан жазылғ андығ ын анық тау қ ажет. Тергеуші жазуды криминалистік сараптамағ а жіберіп, оның не жалғ ан еместігін анық татады. Жақ ындары мен таныстарынан жауап алу, хаттарды зерттеу, кү нделіктерді оқ у арқ ылы ө лген адамның ө зін-ө зі ө лтіруге себебі болып па еді, соны анық тайды.

Кү шпен емес ө лтіруді жалғ ан кө рсету кісі ө лтіруді жасырудың тә сілі ретінде кә рі кісілер мен сырқ ат адамдарды ө лтіруде жиі қ олданылады.

Улап ө лтіру мү мкіншілігі бар болғ андық тан қ арағ ан кездегі ұ нтақ тарды, таблеткаларды, ампулаларды алу қ ажет. Жә бірленуші пайдаланғ ан жә не мә йттің тікелей жанында тұ рғ ан барлық ыдыс-аяқ тарды жә не асхана қ ұ ралдарын карау жә не алу керек. Дә рігер анық тамалары мен ішірткілер, медициналық ә дістемелерден алынады.

Жуынатын бө лмеде, дә ретханада қ ұ сык, зә р қ алдық тары, қ ан, тү кірік тағ ы басқ алар табылуы мү мкін.

Мә йітттің ішкі ағ заларын химиялық зерттеулермен сот-медициналық сараптама еткізу, емдеуші дә рігерден жауап алуда алынғ ан, ауру тарихындағ ы, баска да мә ліметтер жасырылғ ан ө лімді анық тауғ а, ө лімнің шын себебін айқ ындауғ а кө мектеседі.

Балаларды ө лтіруді тергеудің ерекшіліктері. Балаларды ө лтіру туралы қ ылмысты істердің жиі козғ алуы:

зорлап ө лтіру белгісі бар сә бидің мә йітін табуғ а байланысты;

жеке азаматтар, патронаждық бикелер, АХАЖ органдарының босанғ ан ә йелдің не босанатын ә йелдің баласы жоқ, не ол болып, жоғ алып кетті деп берілген анық тама-арыздары негізінде;

медицина мекемелерінен ү й жағ дайындағ ы туып-ө лген баланың мә йітін сот-медицина зерттегенде зорлап ө лтіру белгілері байқ алғ андығ ын, оның кісі ө лтіруге негіз екендігі жө ніндегі мә ліметтердің тү суі, медицина мекемелерінен кө мек сұ рағ ан ә йелде жақ ында бала туу белгісі болғ андығ ы, бірақ оны ол мойындамауы.

Бала ө лтіру туралы ә рбір іс бойынша, зорлық пен ө лтіру белгісі бар мә йіт табылуына байланысты, тергеуші мынаны анық тауы тиіс: баланың жасы жә не оның ө лімі туғ аннан кейін болмады ма екен; Сә бидің ә мір сү ру кабілеті болды ма? Қ анша тұ рды? Ө лімнің себептері кандай? Егер бала ө лтірілсе, қ андай тә сілмен?

Сот-медициналык сарапшының қ атысуымен қ арау болғ анда: мә йіт жағ дайы, жарақ аттары мен қ анжындар, баланың белгілері, бойы, салмағ ы, терісінің сыртқ ы тү рі жә не онын, қ асиеттері, белгілері, қ ылмыстық тә сілі мен қ ұ ралдарын куә ландырушылар зерттеледі.

Заттар қ аралады жә не ресми хатталады (кә рпелер, каптар, сө мкелер, мә йітті орағ ан ак жаймалар, т. б. )

Киімдерде сә билер ү йінің биркасы (таң басы) болуы мү мкін.

Ө лім қ ашан болды, туғ аннан кейін бала қ анша уақ ыт ө мір сү рді? Осы сұ рақ қ а жауап алғ анан кейін тергеуші баланың туу мерзімін, екіқ абат ә йелдің шама-жасын анық тап, солардың арасынан ө лген сә бидің анасын табуғ а мү мкіндік алады.

Аудандық денсаулық бө лімі, патронаждық бикелер жә не ә йелдер консультациясынан олардың бө лімшелерінде, мекемелерінде екіқ абат ә йелдер, бала туғ андары бар ма, жоқ па, соны анық тау керек.

Кө ше комитеттері, қ оғ амдық орындар арқ ылы осы арағ а қ ысқ а уақ ытқ а екіқ абат ә йелдер келген-келмегендігі анық талады.

Дә рімен атылатын қ ү ралдарды қ олданып жасалган кісі ө лтіруді тергеудің ерекшіліктері. Окиғ а болғ ан жерді қ арағ анда сол жердегі каралуғ а тиісті объектілер мен із іздеу жә не басқ а да заттай дә лелдемелерді, дә рімен атылатын қ ұ ралдарды қ олданумен байланысты, негізгі кө ң іл соғ ан бө лінеді.

Жә бірленушінің ө зін-ө зі ө лтіру, жазатайым жағ дайғ а байланысты болжам мү мкіншіліктерін тексеру мақ сатында, дә рімен атылатын қ ұ ралдарды пайдалануғ а байланысты, басқ а да мә селелерді шешу ү шін тергеу эксперименті мен сот-баллистикалық сараптамасы тағ айындалады.

Кінә ліні іздеу жө ніндегі шараларды жоспарлауда тіркеу органдарынын, (оқ -гильза, техника, ойық ты дә рімен атылатын қ ұ ралдарды пайдалануғ а байланысты, басқ а да мә селелерді шешу ү шін тергеу эксперименті мен сот-баллистика мә ліметтері есепке алынғ ан.

Сезіктіні ұ стағ ан жағ дайда оның денесі мен киімінде атыс ө німдерін анық тау ү шін куә ландыру жү ргізіледі.

Қ арау мен куә ландыру нә тижелері бойынша сот-химиялык сараптамасы тағ айындалады. Тұ рғ ын ү й мен жү мыста мылтық қ ұ ралын табу ү шін сезіктіні тінтеді.

Жарылатын заттарды қ олданып жасалатын кісі ө лтіруді тергеудің ерекшеліктері. Бұ л категориядағ ы істер бойынша болғ ан жерді қ арау ү стінде тергеуші ынта-жігері жарылыс эпицентрін, оның ө німдерін, жарылғ ыш қ ұ ралдардың бө ліктерін анық тауғ а бағ ытталады.

Қ ылмыскер пайдаланғ ан жарылғ ыш заттардың тү рін анық тау ү шін жарылғ ыш қ ұ қ ығ ы моделін қ айта жасауа сот-химиялық пиротехникалык сараптама тағ айындалады.

Жарылғ ыш заттарды немесе олардың компоненттерін, жазбалар мен созбаларын табу мақ сатында сезіктіге тінту жасалады.

Жарылғ ыш заттардың пайда болуы жә не оны сезіктінің иелегендігін анық тау ү шін, тергеу элементтері мен жедел-іздестіру шаралары пайдаланып отырылуғ а тиісті.

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒