№8 ДӘРІС: ШЕТЕЛДЕРДЕГІ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Қ азіргі кезде ә лем елдерінің ә рбіреуінде ө зінің дербес қ ұ қ ық тық жү йесі соның ішінде ө зінің қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ы қ алыптасқ ан. Ә р мемлекетте жеке жазылғ ан қ ылмыстық іс-жү ргізу кодексі бар, ө зіне тә н амал тә сілдерді қ олданады, ө зінің діни, тарихи, мә дени, экономикалық жә не ө зге факторларды ескере отырып қ ылмыстық істер бойынша анық тау жү ргізу, тергеу, ө ндіріс жү ргізу тә жірибесін қ алыптастырғ ан. Алайда белгілі параметрлерді, сипаттарды жә не мінездемелерді еске ала отырып заң гер ғ алымдар қ ылмыстық іс-жү ргізудің келесі тү рлерін анық тады. Жарыс процессі англосаксондық қ ұ қ ық моделін ұ станатын мемлекеттерде тарағ ан (Англия, АҚ Ш, Канада, Австралия, Жаң а Зеландия). Оның ерекшелігі қ ылмыстық процесстің екі жағ ы да (қ орғ ау, айыптау) тең, оларғ а бірдей заң ды мү мкіндіктер берілген. Ал сот арбитр рө лін жү зеге асырады. Дә лелдемелердің бағ а беруі кейбір формалды элементтерді (дә лелдемелер стандарты, дә лелдемелерді қ олдану мү мкінділігінің нормативті бекітілуі) еске ала отырып ішкі сенімі бойынша жасалады. Аралас процесс кө бінесе континенталды Еуропа жә не кейбір Азия жә не Африка мемлекеттеріне тә н. Оның классикалық мысалы ретінде (Германия, Австрия, Бельгия, Италия, Франция) табылады. Аралас процесстің еркшелігі сотқ а дейің гі сатыларда инквизициялық процесстің элементтерінің басым болуы (жариялық тың жоқ тығ ы, айыпталушының ө зін ө зі қ орғ аудың мү мкіндіктерінің шектелуі), ал істі сотта қ арастырғ ан кезде жарыс элементтері тә н болуында, оның атауы да осыдан шық қ ан [1].

Дә лелдемелер жү йесі судьялардың ішкі сенімділігіне негізделіп дә лелдемелерді еркін бағ алауынан тұ рады. Дә лелдемелердің маң ыздылығ ы мен бағ алылығ ы олардың судьяғ а жасағ ан ә серінен тә уелді болады.

Сонымен қ атар қ арастырылғ ан процесс тү рлерінен басқ а діни ә дет ғ ұ рыптық қ оғ амдарда қ олданылатын қ ылмыстық іс жү ргізу де ә рекет етеді. Оның негізгі ерекшелігі барлық қ ылмыстық іс-жү ргізу ә рекеттері қ асиетті жазбаларғ а жә не соның негізінде қ алыптасқ ан нормалар талаптарына сай жү ргізілуінде. Осығ ан ә сіресе ислам қ ұ қ ығ ы фикхтағ ы қ ылмыстық іс-жү ргізу жақ сы мысал болып табылады. Фикх бойынша ә рбір қ ылмыстық іс бойынша шешімді судья қ ади қ абылдайды. Қ ади фикхтың қ айнар кө здері болып табылатын Қ асиетті Қ ұ ран мен Суннаны Мұ хаммед Пайғ амбар Саллалаху алейхи салам ә дет ғ ұ рпын ө те жақ сы білу керек жә не оның шешімі де соның негізінде қ абылданады. Дә лелдемелер жү йесінде орталық орынды куә лар алады. Куә болып ақ ыл есі дұ рыс ересек мұ сылман ғ ана болып табылады. Ә рбір іс бойынша куә ретінде екі ер немесе тө рт мұ сылман ә йел қ ажет. Жаза ретінде кейбір ауыр қ ылмыстар бойынша тальондық жазалар (қ олын шабу, таспен ұ рып ө лтіру) қ олданылуы мү мкін. Айта кететін жайт ислам қ ұ қ ығ ы бойынша ұ рлық болып тек қ ұ ны тө рт жарым динардан шамамен тоғ ыз мың тең геден асатын затты алғ ан болып табылады. Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары ә сіресе Батыс ақ парат қ ұ ралдары арқ ылы таратылып, ислам қ ұ қ ығ ы жайлы қ алыптасқ ан кері ұ ғ ым салдарынан ислам қ ылмыстық іс жү ргізілуіне толық ғ ылыми жә не тә жірибелік бағ а берілмей отыр. Ал ең жақ сы дә лел болып жалпы ислам діні ресми дін болып табылатын мемлекеттерде Катар, БАӘ, Бруней, Малайзия қ ылмыстылық тың тө мен болуы табылады [2].

1991 жылы тә уелсіздік алғ ан Қ азақ станда бұ рың ғ ы Кең ес Одағ ында ә рекет еткен қ ұ қ ық тық жү йенің, соның ішінде қ ылмыстық іс жү ргізу жә не ә ділсоттылық жү йесінің ә сері ө те кү шті болды. Іс жү зінде барлық он бес Кең ес республикасында қ олданыста болғ ан Қ ылмыстық жә не Қ ылмыстық іс-жү ргізу Кодекстері бірінен бірі айнымайтын. Осы жерде ә рине алдында айта кеткен Кең естік қ ұ қ ық тық жү йе жә не ә сіресе ә ділсоттылық жү йесі жайлы айтпай кетуге болмайды. Ө зінің алғ аш қ ұ рылғ анынан ақ қ атыгездік, бір жақ ты айыптауғ а бағ ытталғ андық, ө зінің жаулары болып табылатын саяси жә не қ ылмыстық элементтерге қ арсы бағ ытталғ андық, олардың қ ұ қ ық тарын аяқ қ а басу, қ ылмыстылық жә не қ ұ қ ық бұ зушылық мә селелерін кү шпен жою идеологиясы тә н еді. Қ ұ қ ық қ орғ ау органдары соның ішінде соттқ а дейің гі ө ндіріс жү ргізетін жә не сот органдарының ә рекет етуі кө бінесе бір жақ ты айыптауды қ оданғ ан еді, кең естік қ ылмыстық іс жү ргізудің мақ саты осы айыпталушының кінә сін қ алайда дә лелдеп оны отырғ ызу болғ андай еді. Ө ткен ғ асырдың отызыншы қ ырқ ыншы жылдарында гү лдең ген бұ л жү йе кейін ә сіресе жетпісінші сексенінші жылдарда гуманизацияғ а бағ ытталғ ан кейбір ө згерулерді еске алмағ анда жалпы сипаттарын жә не ә діс тә сілдерін сақ тады. Алайда заң ғ ылымы жә не заң гер ғ алымдар кө зқ арасы бойынша кең естік қ ылмыстық процесстің олқ ылық тары мен кереғ арлық тарын еске ала отырып оны романо германдық жү йеде қ олданыс тапқ ан аралас қ ылмыстық процесске қ осады [2].

Тә уелсіздікке қ ол жеткізген Қ азақ стан ә рине осы жү йеден қ алғ ан белең сіз жақ тарынан қ алайда тез қ ұ тылуды жө н кө рді. Мемлекетімізде осығ ан бағ ытталғ ан кө птеген реформалар жү ргізілді, қ ылмыстық іс жү ргізу органдар жү йесі, қ ылмыстық жә не қ ылмыстық іс жү ргізу заң намасы ө згерді. Батыс мемлекеттерінің соның ішінде Ұ лыбритания мен Францияның қ ұ қ ық тық тә жірибелерін кең қ олдана бастады. Сонымен қ атар бұ л жердегі айта кететін жайт осы реформаларды жү ргізген кезде біздің мемлекетіміздің жергілікті ерекшеліктерін оның азаматтарының психологиясы мен менталлитетін ескермеген жағ дайлар болды. Кез келген ұ сақ идеялар біздің мемлекетте нормативті акт нысанын алды, заң статусына ие болды.

Бұ л жерде біз ү шін қ ызығ ушылық ты кезінде Кең естік Одақ тың сателлиттері болғ ан жә не оның қ ұ қ ық тық жү йесінің кө птеген жақ тарын сің ірген. Бірақ кейін тә уелсідікке қ ол жеткізіп қ азіргі кезде Еуропалық Одақ тың мү шесі болып табылатын Шығ ыс Еуропа мемлекеттерінің соның ішінде Польша Республикасының тә жірибесі жасап отыр. Польша Варшавалық Одақ тың ыдырауынан кейін социалистік жолдан бұ рылып социалисттік жү йеден толығ ымен бас тартты. Қ ұ қ ық тық жү йе соның ішінде конституциялық, азаматтық, ә кімшілік жә не ө зге қ ұ қ ық салалары тү бірімен ө згерді. Заң нама ө згертілді, жаң а Конституция қ абылданды. Бірақ поляктар ә рекет етіп отырғ ан қ ылмыстық іс жү ргізу заң намасын айтарлық тай ө згерткен жоқ. Ең ірі ө згертулердің бірі Қ ылмыстық іс жү ргізу Кодексіндегі «Kodeks Postepowania Karnego» қ ағ идаларының ішінде Қ ылмыстық қ ұ қ ық тық қ атынас субьектілерінің қ ұ қ ық тарын сақ тау гарантияларының пайда болуы болып табылады. Бұ рың ғ ы қ ылмыстық іс жү ргізу институттарының ең пайдалы жақ тары жә не конструктивті шешімдері сақ талынды, жедел іздестіру моделінің де кө птеген жағ дайлары ө згермеді. Жедел іздестіру заң намасы Еуропалық Одақ қ а кірген кезде қ абылданғ ан кейбір ө згертулерді санамасақ мү лдем ө згермеді деп айтуғ а болады. Ө згертулер кө бінесе сотқ а дейің гі сатыларындағ ы іске қ атысушы тұ лғ алардың қ ұ қ ық тарын сақ тау мә селелеріне, қ ылмыстық іс жү ргізудің жариялығ ы жағ дайларын қ амтыды. Тергеу кезінде айыпталушыларды уақ ытша ұ стау мекемесінен сотың рұ қ сатымен уақ ытша кепілге босату да қ олданыла бастады. Сонымен қ атар жең іл жә не орташа дә режедегі қ ылмыстар бойынша оларды сотқ а дейін апармай жақ тардың келісімі бойынша шешу, медиация, пробация, институттарының қ олданылуы да Польша қ ылмыстық іс жү ргізу жү йесінің жаң алық тары болды. Енді егер Польшадағ ы пробация институтына жеке тоқ тасақ, бұ рың ғ ы социалистік дә уірде мұ ндай тә жірибе мү лдем қ олданылмады. Пробацияның қ олданылуына ұ қ сас жағ дайларда айыпталушыларды шартты тү рде соттайтын. Қ азіргі кезде жең іл жә не орташа қ ылмыстар ү шін айыпталушы тұ лғ аларды тү пкілікті жазағ а кеспей мемлекетке тө ленетін арнайы кепіл kaucia тө леуді міндеттейді, Польшаның Қ ылмыстық Кодексінде оның сомасы 10 000 злотый, яғ ни шамамен 400 000 тең ге деп бекітілген. Айыпталушыларғ а белгілі уақ ыт ішінде ө згеруге бағ ытталғ ан мерзім беріледі, егер тұ лғ а осы берілген мерзім ішінде жаң а қ ұ қ ық бұ зушылық тарғ а жол бермесе ол қ ылмыстық жауаптылық тан босатылады.

Медиация институты да салыстырмалы тү рде Польшада бертін пайда болды. Польшаның бір ерекшелігі бұ л институтың функциясын социалистік дә уірде «Халық соты» атқ арды ал қ азіргі кезде бұ л функцияны кә сіби заң герлермен қ атар кейбір жағ дайларда діни қ ызметкерлерінің де атқ аруына мү мкіншілік берілуінде, бұ л ә рине жергілікті жағ дайды ә сіресе Польшада позициялары ө те мық ты католик шіркеуінің жә не жалпы халық тың менталитетінің ық палы деп тү сінемін. Жалпы тергеуге келсек ол социалистік заманнан кө п ө згерген жоқ Польша полициясымен қ атар ә сіресе кейбір кү рделі қ ылмыстар бойынша тергеуді прокуратура жү ргізеді. Прокуратура органдары қ ылмыстық іс жү ргізу жү йесінде маң ызды орын алады жоғ арыда айтып кеткендей тергеу мен қ атар ол жалпы қ адағ алауды жү зеге асырады. Бір жағ ынан қ арағ анда екі функцияны бір қ олғ а алу айыптау жә не қ орғ ау жағ ы арасындағ ы тепе тең дікті бұ затын сияқ ты алайда біз поляк прокуратурасының ү лгісінде ондайды кө рмейміз керісінші істі тергеу сатысынан алғ ан прокуратура қ ызметкерлері оны дайындауда кө бірек міндеттілікпен қ арап сотта да шикі істердің болмауының себепшісі болады.

Қ орыта келгенде Польша біз ү шін ескі жү йенің жақ сы жақ тарын сақ тап ә рі Батыс Еуропалық қ ұ қ ық тық жү йесінің ең пайдалы шешімдерін ө зіне сің іріп алудың жақ сы ү лгісі болып отыр. Осының негізінде қ ылмыстық іс жү ргізу саласындағ ы реформалауды жү ргізген кезде елеміздің ерекшеліктерін ескере отырып мұ қ ият сараптама жасап бірақ жасау керек [3].

Ө зінің ә лемге деген ық палына жалпы қ ұ қ ық тың дамуына жасап отырғ ан ө з қ ылмыстық іс жү ргізу жү йесінің ерекшелігінің арқ асында Америка Қ ұ рама Штаттары жайлы айтпау кетуге болмайды. Америка англо-саксондық қ ұ қ ық тық жү йені ұ станады жә не ондағ ы қ ылмыстық процесс жарыс процессіне жатады, жалпы осы процесстің шық қ ан жері Англия болсада оның дамып қ азіргі қ алпында болуының Американың да ә сері болды. Енді осы жерде жарыс процессінің екі ө кілі Англия мен Американың арасындағ ы ерекшеліктерін айта кету керек. Біріншіден Американдық судьялар шешім шығ арғ ан кезде сот прецеденттерінен ағ ылшындарғ а қ арағ анда тә уелділігі шамалы. Англияда прокуратура органдарының мә ртебесі жоғ ары емес. Америкада прокуратураның функциялары мен ө кілеттілігі континенталдық жү йе мемлекеттеріне ұ қ сас. Жә не тағ ы бір ерекшелігі Америкадағ ы қ ылмыстық жә не қ ылмыстық іс жү ргізу қ атынастарын реттейтін заң наманың кодификациялануы. Осы жерде айтпау кетуге болмайтын жағ дай, американдық жү йеде қ ылмыстық материалдық жә не іс жү ргізу нормаларын бірге қ арастыруында, оларды бө лмеуінде. Біздің қ азақ стандық жү йеде бұ л екі аспект бө лек салаларғ а бө лініп тасталғ ан, ғ ылыми жағ ынан да бө лек қ арастырылады. Сондық тан бұ л біз ү шін бірінші қ арағ анда ө те қ ызық жә не ерсі болып кө рінуі мү мкін. Алайда белгілі ресейлік ғ алым А. Наумовтың айтуы бойынша: «Мағ ан американдық тардың қ ылмыстық материалдық нормалар мен қ ылмыстық іс жү ргізу нормаларын бірге қ арастыру тә жірибесі ұ найды. Шынымен айтсам қ ылмыстық кодекс пен қ ылмыстық іс жү ргізу кодексі тек қ ана бө лек ә деби шығ армалар кітә птар ретінде қ арастырылады деп тү сінемін. Ал олардың ішкі мә ні мазмұ ны ә рі қ олданылуы тек қ ана бірге жү зеге асырылады. Қ ылмыстық қ ұ қ ық нормаларын біз тек іс жү ргізу нормаларымен бірге ғ ана тә жірибеде қ олданып жү зеге асырамыз» [2].

Енді қ ысқ аша американдық қ ылмыстық іс жү ргізудің басты ерекшеліктері жайлы айта кетсек жә не оны қ азақ стандағ ы қ олданылатын қ ылмыстық іс жү ргізумен салыстырсақ. Салыстыруды АҚ Ш қ ылмыстық жү йесінің жалпы сипаттамасынан бастаймыз. Жарыс процессіне жатқ анмен американдық қ ылмыстық жү йесінде айыптау процессінің кейбір сипаттары да бар. Жарыс процессінің ерекшеліктерін жоғ арыда қ арастығ анбыз, ал ең бастысы екі жақ тың да іс бойынша дә лелдемелерді жинап оларды алқ абилер сотына ө з атынан ұ сынуы, судья болса іске қ атысуы ондағ ы жақ тардың жарысуының жалпы ә ділеттілігін қ амтамасыз етуге жететіндей мө лшерде болады. Американдық жү йеде айыптау процессінің қ ағ идалары жарыс процессі қ ағ идаларына дә лме-дә л келмейді алайда олар бірін бірі толық тырады. Қ азақ стандық қ ылмыстық іс жү ргізу қ ағ идаларының талаптары бойынша мемлекет жеке тұ лғ амен болатын дауда айыптау міндетін ө зіне тү гелдей жү ктейді. Ал жарыс процессінің қ ағ идалары бойынша прокурор мемлекеттік билік ө кілі ретінде айыпталушының кінә сін анық тайтын дә лелдемелер жинап ө зінің позициясын ұ сыну керек. Яғ ни, прокурор қ ылмыстың қ ұ рамының ә рбір элементі бойынша айыпталушының кінә сін дә лелдеп судьяның қ ол ұ шы мен айыпталушы жағ ынан мә жбү рлеп ә ріптестік талап етпеу қ ажет. Американдық жү йе айыптау процессінің де жарыс процессінің комбинациясы болып табылады.

Американдық қ ылмыстық қ ұ қ ық та қ ылмыстардың барлығ ы феллоний мен мисдиминор болып екіге бө лінеді. Феллоний деп ө лім жазасы немесе бір жылдан асатын мерзімге бас бостандығ ынан айырумен жазаланытын қ ылмыстар аталады. Мисдиминор болса жергілікті тү рмеде жазасы ө теліп, бір жылғ а дейін бас бостандығ ынан айыру жазасына кесілетін қ ылмыстар, кейбір штаттарда сонымен қ атар екіден бес жылғ а дейін жазаланатын ауыр мисдиминорлар да қ арастырылғ ан. Аталғ ан екі қ ылмыс бойынша да сотқ а дейің гі ө ндіріс бө лек жү ргізіледі. Бұ л американдық іс жү ргізу моделінің біздегі процесстен сотқ а дейің гі істі қ арастырудағ ы тү бірлі ерекшелік болып табылады. Тағ ы бір ерекшелік ол американдық полицияның біздің полиция қ ызметіне қ арағ анда тә уелсіздігі. Американдық полиция тергеуді кү мә нді тұ лғ аны қ олғ а тү сіргенге дейінде, одан кейінде прокуратура жағ ынан ешбір басшылық жасаусыз немесе кө мексіз жү ргізеді. Сот та тергеуге тек полицияның ө тініші бойынша қ атыса алады, ондай қ атысу қ амауғ а немесе тінтуге рұ қ сат «search or seizure warrant» беру нысанында болады. Қ андай да болмасын іс жү ргізу процедурасын жү ргізуге санкцияны ордерді да прокурордың қ атысуынсыз сот береді. Полиция тергеушілері куә ларды немесе жә бірленушілерді жауап алу ү шін қ олхат арқ ылы шақ ыра алмайды, жалпы оларғ а мә жбү рлеу шараларын жауап алу ү шін қ олдана алмайды. Куә ларды сотқ а шақ ырудың жалғ ыз заң ды амалы оларды Ү лкен жюри «(Grand Juri)» қ олхатымен шақ ырту алайда Ү лкен жюри тек аса маң ызды қ ылмыстық істер бойынша ғ ана шақ ырылады. Ү лкен жюри қ арауына шақ ырылғ анның ө зінде тұ лғ а Конституцияның 5 Ө згертуінің негізінде яғ ни ө зін ө зі кінә лайтын жауап беруге мә жбү рлеудің тиым салынуы негізінде жауап беруден бас тарта алады. Егер мемлекеттік айыптау тұ лғ аның басқ а тұ лғ алардың кінә сін анық тайтын дә лелдемелер бар деп шешсе. Ол тұ лғ ағ а осы мә жбү рлеу шарасының нә тижесінде анық талуы мү мкін қ ылмыстар ү шін жасалуы мү мкін заң ды қ удалаудан иммунитет беретін сот бұ йрығ ын шығ артуын талап етуі мү мкін. Прокурор істі ө зінің ө ндірісіне алғ аннан соң оның іс бойынша шешім шығ ару еркіндігі ү лкен. Прокурор іс бойынша айыптаудан бас тартып оның қ андай сатыда болмасын ө з шешімі ағ ылшынша (nolle prosequi) негізінде тоқ тата алады. Американдық қ ұ қ ық тық жү йенің фундаменталды концепциясының бірі мемлекеттік айыптаудың қ арауына қ алтыру яғ ни прокурорғ а заң бойынша қ ылмыстық қ удалауды жү ргізу міндетті болып табылмайды. Кінә ліні соттауғ а жеткілікті дә лелдемелер болсада. Прокурор істерді ө зінің бақ ылауында ұ стай тура істі қ андай да сатысында болмасын айыптаудан бас тартып, тоқ тата алады [4].

Қ ылмыстық іс жү ргізу сатыларындағ ы ерекшеліктерге тоқ тала кетсек. Олар американдық жү йеде бө лек болады. Сотқ а дейің гі істі қ арастырудың бірінші сатысы «сотқ а алғ аш келу» (first appearance) деп аталады онда судья магистрант біріншіден айыпталушының жеке басын анық тайды екіншіден оғ ан қ арсы қ ойылғ ан айыптауды жариялайды ү шіншіден оның сотқ а дейін босатылуы мү мкіндігін анық тайды. Жалпы сотқ а дейін қ амаудан босау кепілге босау деп аталады. Кепіл (bail) мемлекет пайдасына ө ндірілетін ақ ша сомасы ол тұ лғ аның келешекте сот отырыстарына келмеген жағ дайда алынуы мү мкін. Кепілдің сомасын анық тағ ан кезде судья қ ылмыстың мінезін, мә н жайларын жә не ә леуметтік жағ дайын еске алады. Алайда тұ лғ аның нашар қ аржылық жағ дайы оның кепілсіз босатылуының негізі болып табылмайды [4].

Істі сотқ а дейің гі қ арау сатыларының тағ ы бір ерекшелігі ол феллонийлер бойынша айыптау қ орытындысының жоғ арыда аталғ ан Ү лкен жюри мен шығ аруы. Жалпы ү лкен жюри дегеніміз ол іске қ атысы жоқ іріктелген азаматтардан қ ұ ралатын топ. Ол істің соттағ ы алдынала қ арау кезіндегі судьяның ақ аратын функциясына сә йкес. Алайда олар тек айыптау материалдарын қ арастырады жә не айыпталушы мен адвокат қ атыспайды. Ү лкен жюридің айыптау қ орытындысын қ абылдауының арқ асында іс сотқ а негізгі қ арауғ а жіберіледі. Ал қ абылдамағ ан жағ дайда прокурорғ а қ айта қ арауғ а жіберіледі [5].

Америкада қ ылмыстық істердің сотта қ аралып шешім шығ ару тек присяжныйлардың қ атысуымен ө теді. Жалпы соттағ ы қ ылмыстық іс жү ргізу тә ртібі Қ азақ станда 2007 қ абылданғ ан тә ртіпке ұ қ сас яғ ни судья істің қ ұ қ ық тық мә н жайларын қ арастырса алқ абилер соты фактілерді анық тайды мысалы кінә лі ме кінә лі емеспе [5].

Жарыс процессінің ең ү лкен ерекшеліктерінің бірі жақ тардың істі бақ ылай отыра одан сотта жү ргізуден бас тартуы. Яғ ни тұ лғ а ө зіне қ арсы жасалғ ан айыптауды мойындап ө зін кінә лі деп жариялайды. Жалпы Америкада сараптама бойынша тұ лғ алардың 80, 90 пайызы ө з кінә ларын мойындап істі сотта қ арастырудан бас тартады. Аталғ ан тә жірибе мисдиминорлар бойынша жү ргізіледі онда тұ лғ алар кө бінесе қ ылмыстық жазағ а тартылмайды. Ал феллонийлер бойынша ө з кінә сін ерікті мойындап оны сотта қ арастырудан бас тартудың басқ а амалы қ арастырылғ ан ол «кінә ні мойындау туралы мә міле». Кінә ні мойындау туралы мә міле ол тұ лғ аның істі ауырлығ ы тө менірек тү ріне қ айта сараптама жү ргізуіне немесе ө згеде жазаны жең ілдету талабымен ө зін кінә лі деп тану жайлы келісім. Бұ л тә жірибенің екі жақ қ а да пайдалы екені сө зсіз айыпталушы жең ілірек жазағ а қ ол жеткізеді ал мемлекет істі сотта толық қ араудың қ ажеттілігі болмағ андық тан ө з уақ ыты мен ресурстарын ү немдейді. Екінші жағ ынан қ оғ амдағ ы пікір бойынша қ азіргі кезде кінә ні мойындау туралы мә міле Америкада қ ылмыстық элементтерге деген тым жұ мсақ тылық тың себебі болыр отыр [6].

Ә рине қ азақ стандық қ ылмыстық іс жү ргізу жү йесінің, қ ылмыстық қ ұ далау органдарының жә не сот ө кілеттіктерінің реформасының қ ажеттілігі сө зсіз. Осығ ан байланысты шетелдік тә жірибеден ә сіресе американдық тә жірибеден біз ү шін ерекше қ ызығ ушылық ты присяжныйлар соты, соттың қ ылмыстық іс жү ргізу органдарына бақ ылау жү ргізу, ә сіресе адам қ ұ қ ығ ына тікелей қ атысты тергеу ә рекеттерін, кінә ні мойындау туралы мә міле, қ ылмыстық іс жү ргізудегі жақ тардың тепе тең дігі институттары танытып отыр. Сонымен бірге ә лемдегі барлық қ ылмыстық іс жү ргізу концепцияларын зерттеп жә не олардың біздегі ұ лттық санасезіммен, қ алыптасқ ан қ ұ қ ық тық ә дет-ғ ұ рып жағ дайларындағ ы қ олданылуына қ атаң сын беру қ ажет.

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 789 10 11 12 Следующая ⇒