2.Тың және тыңайған жерлерді игерудің кезеңдері, нәтижелері мен салдарын талдаңыз.

Тың игеру, тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру — КСРО-да (Қ азақ стан, Сібір, Орал, т. б. ) 1954 – 1960 ж. жү ргізілген науқ ан. КСРО бойынша жалпы 41, 8 млн га жер жыртылса, соның 25, 5 млн га-сы қ азақ жері болды. Тың игеру нә тижесінде Қ азақ стан КСРО-дағ ы ең ірі астық ты республикаларының біріне айналды. Тың игеру. Кең ес ү кіметі тұ сында ең кө п тә жірибе жасалғ ан сала – ауыл шаруашылығ ы. Жасалғ ан реформалар аграрлық саланы дамытудың орнына, кө бінесе ү лкен қ иындық тарғ а алып келді. Ауыл шаруашылығ ымен қ азақ халқ ы тығ ыз байланысты екені белгілі. Сондық тан қ азақ халқ ының басым бө лігі ауылдарда тұ рғ андық тан реформалардың зардабы бірінші кезекте қ азақ тарғ а тиді. Ауыл шаруашылығ ындағ ы тә жірибелер 1950 жылдары ө з жалғ асын тапты. 1953 жылы қ ыркү йекте КОКП ОК пленумы ауыл шаруашылығ ында қ алыптасқ ан жағ дайды талқ ылады. Пленумда мемлекет басшысы Н. С. Хрущев баяндама жасады. Баяндамада аграрлық саланың артта қ алу себептері талданды. Кү штеп ұ жымдастырудың зардаптары, миллиондағ ан шаруалардың ашаршылық пен саяси қ уғ ын–сү ргіннің қ ұ рбаны болғ андығ ы атап кө рсетілді. Сонымен бірге, ө неркә сіпті ауыл шаруашылығ ы есебінен дамыту ауыл тұ рғ ындарының тұ рмыс жағ дайының тө мендеуіне ә келді. Қ ыркү йек пленумы ауыл шаруалығ ының артта қ алуын жою жө ніндегі нақ ты шараларды белгілді. Мал шаруашылығ ының артта қ алу себептері: матералдық -техникалық негізінің ә лсіздігіне, жайылымдардың тың игеру кезінде егістікке айналуына тікелей байланысты болды. Ауыл шаруашылығ ындағ ы жағ дайды жақ сарту ү шін жемдік дақ ылдар егісінің кө лемін ұ лғ айту жү зеге асырылды. Техникамен жабдық тау жә не малшыларды материалдық тұ рғ ыда ынталандыру жұ мысы жү ргізілді. Еліміздегі 47 колхоз бен 225 совхоз ет ө ндіруге бағ ытталып қ айта қ ұ рылды. Осы шараларды жү зеге асыру нә тижесінде мал шаруашылығ ының жағ дайы біршама жақ сара бастады. 1950 ж. басында колхоздарды ірілендіру нә тижесінде олардың саны республикада екі есе қ ысқ арды. Сол себепті Қ азақ стан колхоздары материалдық тұ рғ ыда жарақ танғ ан ірі шаруашылық тарғ а айналды.. Шаруашылық ты нарық тық қ атынастарғ а кө шіру социализм идеологиясына қ айшы келетін еді. Сондық тан, азық -тү лік мә селесін шешуде Кең ес ү кіметі осы екінші жолды таң дады. Қ аулы бойынша тың игерілетін аймақ тар: Қ азақ стан, Сібір, Орал жә не Солтү стік Кавказ, Еділ ө ң ірі. Бұ л аймақ тарда егіс кө лемін арттыру кө зделді. Қ азақ станда тың игерілетін аймақ тарғ а солтү стік облыстар енді. Кең ес Одағ ы бойынша 1954 жылы 13, 4 млн гектар тың жерлер жыртылды. Оның ішінде Қ азақ станда 6, 5 млн гектар, яғ ни барлық жыртылғ ан жердің 50%. Ал жоспар бойынша Қ азақ станда 1954-1957 жылдары егіс алқ абының кө лемі 2, 5 млн га. артуы тиіс еді. Осылайша, жаппай тың игеру қ озғ алысы басталды. Тек 1954-1955 жылдары Қ азақ станда жаң а 337 совхоз қ ұ рылды. Бұ л совхоз атауларының ө зі кө п жә йтті аң ғ артып тұ рса керек: «Москва», «Ленинград», «Киев», “Кантемировец”, “Тамановец” «Ростов», «Одесса» т. б. Жаң адан қ ұ рылғ ан совхоздарда тұ рғ ын ү йлермен бірге жаң а мектептер, бала бақ шалар, мә дениет ү йлері, спорт алаң дары, кітапханалар салынды. Бұ л республиканың ә леуметтік жә не мә дени дамуындағ ы оң істердің бірі еді. 1954 жылы тамызда КОКП ОК мен КСРО Министрлер Кең есі «Астық ө ндіруді молайту ү шін тың жә не тың айғ ан жерлерді одан ә рі игеру туралы» жаң а қ аулы қ абылдады. Осы қ аулығ а сә йкес ауыл шаруашылығ ының техникалық базасын нығ айту ісі қ олғ а алынды. Қ азақ стан совхоздары сол кезең де 169 мың трактор, 98 мың комбайн, 73 мың жү к машинасын жә не басқ а да кө птеген ауыл шаруашылық техникасын алды. КСРО Министрлер Кең есі 1954 жылы қ ыркү йекте тың игерілген жерлерде темір жолдар мен автомобиль жолдарының қ ұ рылысын дамыту туралы қ аулы қ абылдады. Қ аулы бойынша Қ азақ станда 2. 600 шақ ырым автомобиль жолы тө селуге тиісті болды. Тың игеру барысында Тобыл–Жетіқ ара, Есіл–Арқ алық темір жолдары іске қ осылды. Тың жә не тың айғ ан жерлерді игерудің ү лкен зардаптары да болды. Билік басындағ ылар ғ алымдардың пікірімен санаспады. Экология мен жергілікті халық тың ерекшеліктерін ескермеуі ү лкен зиян ә келді. Қ азақ станның тың ө лкелерінде жер эрозияғ а ұ шырады. 1960 жылдарғ а қ арай Қ азақ станның тың ө лкелерінде 9 млн га жер жел эрозиясына ұ шырады. Тың игерудің рухани жә не демографиялық зардаптары да зор болды. Қ азақ станғ а 1954-1962 ж. тың игеруге КСРО-ның еуропалық бө лігінен 2 млн адам келді. Сол себепті қ азақ халқ ы ө з жерінде азшылық жағ дайына тү сті. 1959 жылғ ы халық санағ ы бойынша республикада тұ ратын жергілікті ұ лт ө кілдерінің саны 2 миллион 787 мың, яғ ни барлық халық тың 29 % ғ ана қ ұ рады. Тың игерілген облыстарда 700 қ азақ мектебі жабылды. Енді қ азақ балалары мектеп–интернаттарда оқ ытыла бастады. Олардың басым кө пшілігінде оқ у орыс тілінде жү ргізілді. Бұ л біріншіден, қ азақ жастарының ұ лттық тілі мен мә дениетінен қ ол ү зуіне ә кеп соқ тырды. Екіншіден, Қ азақ елінің елді-мекендері мен жер–су атаулары орысша атала бастады. 1962 жылы Н. Хрущевтің бастамасымен Қ азақ станның солтү стік облыстарын тың ө лкесіне біріктіріп, Ақ мола қ аласы Целиноград деп ө згертілді. Тың игеру 1964 жылғ а дейін жалғ асты. Оның негізгі нә тижесі: сол уақ ыттан осы кезге дейін Қ азақ стан халқ ын нанмен қ амтамасыз ету мә селесі шешілді. Сонымен бірге, Қ азақ стан астық ты шет елдерге экспорттаушы елге айналды. Тың игерудің экологиялық жә не рухани зардаптары болғ анымен, ол XX ғ асырдың аса ірі экономикалық жобаларының бірі болды.

⇐ Предыдущая 26 27 28 29 30 31 323334 35 Следующая ⇒