1. Беғазы-Дәндібай мәдениеті және оның ерекшеліктері.

8-билет

1. Беғ азы-Дә ндібай мә дениеті жә не оның ерекшеліктері.

2. Батыс Тү рік қ ағ анатының Шығ ыс Тү рік қ ағ анатынан айырмашылығ ы.

3. 1916 жылғ ы ұ лт-азаттық кө теріліс болғ ан жерлерді картағ а белгілең із.

Жауабы:

1. Беғ азы-Дә ндібай мә дениеті жә не оның ерекшеліктері.

Қ ола дә уірінде Қ азақ стан жерінде бірінен соң бірі жалғ асып келетін екі мә дениет болғ ан. Оның кө несі –Андронов мә дениеті (б. з. б. ХVІІІ-ХІІғ ғ. ). Ал б. з. б. ХІІ-VІІІғ ғ., яғ ни соң ғ ы қ ола дә уірінде Беғ азы-Дә ндібай мә дениеті қ алыптасты. Қ азақ станның қ ола дә уірі ескерткіштерінің ең кө п таралғ ан жә не жақ сы зерттелген аймағ ы – Орталық Қ азақ стан. Ә. Х. Марғ ұ ланның кезең деуі бойынша Орталық Қ азақ станның қ ола дә уірі ескерткіштері екі мә дениетке - Андронов жә не Беғ азы-Дә ндібай мә дениеттеріне жатады.

Беғ азы-Дә ндібай мә дениеті: Орталық Қ азақ стандағ ы Беғ азы жә не Дә ндібай мекеніндегі обаларғ а байланысты қ ойылғ ан.

Беғ азы-Дә ндібай мә дениетінің жерлеу орындары: ү йлердің, жерлеу орындарының қ ұ рылыстары ө те ірілігімен, тас қ ашау, тас қ алау ө нерінің жетілгендігімен ерекшеленеді. Қ абырғ аларына екі қ атар болып қ аланғ ан тастар бір-бірімен иленген балшық арқ ылы байланыстырылып, ішкі, сыртқ ы жақ тарына тастың тегіс бетін қ аратып қ алағ ан.

Беғ азы-Дә ндібай мә дениетінің адамды жерлеу ғ ұ рпы: ү лкен патриархалды отбасыларғ а арналғ ан, кө п адам жерленген зираттардың орнына бір-ақ адам жерленген ү лкен жерлеу қ ұ рылыстары кездеседі. Бұ л - осы кезең дегі ру, тайпа кө семдерінің, беделді бай адамдардың зираты.

Беғ азы-Дә ндібай мә дениетінің ыдыс жасау ерекшеліктері: ернеуі тік, бү йірі шар тә різдес болып томпайып келген, тү бі тегіс. Қ ұ мыра ө рнектері –тарақ жү зді, ү зік сызық ты ү ш бұ рышты, ұ штағ ан таяқ шамен салынғ ан жә не батырып салынғ ан тағ а сияқ ты, моншақ, тү йін ө рнектер кездеседі.

2. Батыс Тү рік қ ағ анатының Шығ ыс Тү рік қ ағ анатынан айырмашылығ ы: Тү рік қ ағ анаты 603 жылы Шығ ыс (Монғ олия) жә не Батыс (Орталық Азия мен Қ азақ стан) болып екіге бө лінді. Батыс Тү рік қ ағ анаты 603 жылы ежелгі ү йсін мемлекетінің жерінде қ ұ рылды. Батыс қ ағ анаттың орталығ ы Шу аң ғ арындағ ы Суяб қ аласы болды. Аумағ ы: Қ аратаудың шығ ыс баурайынан Жоң ғ арияғ а дейінгі жер, Алтай, Сібір, Ә мудария, Еділ, Жайық ө зенінің тө менгі ағ ысы аралық тарын қ амтығ ан. Қ ұ рамына Шығ ыс Тү ркістан, Самарқ анд, Кеш, Бұ қ ара сияқ ты отырық шы-егінші аймақ тар да енді. Шығ ыс Тү рік қ ағ анаты (Екінші Тү рік қ ағ анаты) 682 (683) жылы Қ ытаймен кү ресте ө здерінің тә уелсіздіктерін Монғ олия жерінде қ алпына келтірді. Екінші Тү рік қ ағ анатын қ ұ рушыларды «тү ркі-қ ыпшақ » деп атады. Сол кездегі ескерткіштердегі жазуда «тү ркі-қ ыпшақ елу жыл ел биледі» дейді. Мемлекеттің орталығ ы – Ханғ ай таулары. Батыс шекарасы Алтай тауларымен шектесті. Батыс Тү рік қ ағ анатының Шығ ыс Тү рік қ ағ анатынан айырмашылығ ы екіншісінің халқ ы, негізінен кө шпелі, жартылай кө шпелі болатын. Ал, Батыс Тү рік қ ағ анатының кө пшілік халқ ы отырық шы, егін егумен, қ олө нер, саудамен айналысты. Сондық тан, ә леуметтік қ ұ рылымы кү рделі, Шығ ыс Тү рік қ ағ анатымен салыстырғ анда қ оғ амдық -экономикалық қ атынастардың дамығ андығ ымен ерекшеленеді. Мысалы, Батыс Тү рік қ ағ анатында мемлекеттің ең жоғ арғ ы билеушісі қ ағ аннан бастап ру-тайпа басшыларына дейін 28 дә режелі лауазым иелері болғ ан. Қ ағ аннан кейін екінші адам ұ лық болды. Ү шінші билік қ ағ ан руынан шық қ ан –шад, одан кейінгілеріне -тегін, елтебер деген лауазымдар берілген. Бұ л лауазымдар мұ рагерлікпен беріліп отырды.

Шығ ыс Тү рік қ ағ анатының жұ рты «кө к тү рік», Батыс Тү рік қ ағ анатының жұ рты «он оқ бұ дын» -«он оқ елі» деп аталды. «Он оқ бұ дын» елінің оң қ анаты (5 нушиби) мен сол қ анаты(5 дулу) арасындағ ы 16 жылғ а созылғ ан билік ү шін кү рес қ ағ андық тың іргесін шайқ алтты. Бұ ғ ан 657 жылы Жетісуда ө з билігін орнатуғ а тырысқ ан Қ ытай экспансиясы қ осылды. Таң империясының басқ аруы ширек ғ асырдан астам уақ ытқ а созылды. Кө к тү ріктер қ ұ рғ ан Екінші Тү рік қ ағ анатын 744-745 жылдары Орхон ұ йғ ырлары мен қ арлұ қ тар талқ андады.

⇐ Предыдущая 9 10 11 12 131415 16 17 18 Следующая ⇒