2.Будда дінінің негізгі бағыттары: хинаяна, махаяна және тантризм

Дін ретінде буддизм екі ү лкен мектепке бө лінеді. Олар: хинаяна жә не махаяна. Хинаяна – буддизмнің ертеде болғ ан бір тү рі. Ол Қ ұ дайы жоқ діннің мысалы бола алады. Қ ұ дайдың орнына жалпығ а бірдей карма немесе дхарма заң ы қ олданылады жә не бұ л заң бойынша ә лемде ешқ андай ә рекеттің нә тижесі ізсіз жоғ алмайды жә не ә рбір тұ лғ а ө зінің бұ рынғ ы іс-ә рекетіне лайық ты ақ ылды, дене мен ө мірдегі орынды иеленеді. Будданың ө мірі мен ілімі адамның мұ раты бола алады жә не олар ә рбір ашылмағ ан адамғ а азат болудың мү мкіндігін кө рсетеді. Азаттық қ а ұ мтылғ ан хинаянашыл адам ө зінің қ абілетіне, кемелдену жолының ә рбір бө лігінің сақ талуына кепілдік беретін адамгершілік заң ына сеніп, Будда кө рсеткен ұ лы жолды ұ станады жә не қ азіргі немесе қ айсыбір алдағ ы келешек ө мірінде азаттық қ а жетемін деп ү міттенеді. Ондай адам азапты ө шіретін рақ аттылық қ а немесе нирванағ а жету мақ сатын қ ояды.

Демек, хинаяна дегеніміз ө зіне-ө зі кө мек кө рсетудің діні болады. Хинаянашылдар Будданың: “Ө зің е-ө зің шырақ бол”, – деген сө зін берік ұ станады. Ә ркім ө зі ү шін биік мақ сатқ а жете алады жә не жетуі тиіс те. Олар Будда ө лер алдында: “Ыдырау – барлық бө ліктен қ ұ ралғ ан нә рселердің тағ дыры. Ө здерің ді қ ұ тқ ару ү шін аянбай ең бек етің дер”, – деген сө зінен рух алады. Бірақ бұ л ө те қ иын, кү рделі жол жә не ол қ ұ діретті мейірімге де, сырттан келетін кө мекке де зә ру емес, ол Будда таң дағ ан мұ ратқ а, ғ аламның моральдық заң ына тә уелді, ә лемде саны ө те аз, кү шті адамдарғ а ғ ана арналғ ан.

Махаяна – Кіші шең берге, яғ ни хинаянағ а қ арсы қ ойылғ ан Ү лкен шең бер деген атауды иеленіп, кейін пайда болады. Егер діннің дұ рыстығ ын сол дінді қ абылдағ ан адамдардың санымен ө лшейтін болсақ, онда махаянаның “ү лкен” деп аталуы орынды, ө йткені ол ө зінің храмын ә ртү рлі талғ амы бар, ә ртү рлі мә дениетке жататын адамдарғ а ашық ортақ дінге айналдыруды кө здеген.

Махаяна Қ ытай, Жапония мен Корея елдеріне жетіп, Гималай тауларынан асқ ан. Ол мә дениеті ә ртү рлі халық тардың арасында кең тарап, жаң а тү рге ө теді, оны қ абылдағ ан халық тардың діни сенімдерін бойына сің іреді.

Махаянашылдардың айтуынша, ағ арғ аннан кейін Будданың бү кіл ғ ұ мыры барша азап шеккен адамдарды қ ұ тқ ару ісіне қ ызмет етудің, ағ аруды ө зін қ ұ тқ ару ү шін ғ ана емес, ө зінің моральдық басшылық жасау арқ ылы барша мұ қ таж жандарғ а кө мектесу ү шін пайдаланудың ү лгісі болады. Махаяна адамның ө зін-ө зі азат етуге ұ мтылуында рең ктері аса байқ ала қ оймайтын ө зімшілдігі бар ең тө мең гі идеал ретінде қ арастырыла бастайды. Ал сезімді иеленетін бү кіл жә ндіктерді қ ұ тқ ару мұ раты Будда ілімінің ең маң ызды бө лігі ретінде танылатын болды. Нақ осы мұ ратты махаянашылдар ө з дінінің ұ лылығ ы деп қ абылдап, ондай мұ раттың хинаянашылдар дінінде болмауына кемшілік ретінде қ арайтын болды.

Бодхисаттва мұ ратын махаянашылдық философия ұ сынғ ан, ө йткені ол барша жеке адамның реалдылығ ын теріске шығ арды. Бұ л философия бойынша, олардың бә рі дерлік біртұ тас трансцендентті реалдылық та ө мір сү реді, сондық тан олар реалдылық тың жеке немесе қ иялдағ ы кө рінісі ғ ана болады. Махаяна жеке “менді” жоқ қ а шығ арып, жалпығ а бірдей, абсолютті Менді адамның нақ тылы “мені” деп біледі. Сондық тан, кішкене жеке “менді” ғ ана емес, баршаны азат етуге ұ мтылу барша жаратылыстың бірлігі туралы философияның логикалық салдары болатын. Сонымен бірге трансцендентті реалдылық қ ұ былыстар ә лемінен тыс жататын бірнә рсе емес, керісінше, ол соның ішінде болады деген ереже — басқ а жерде емес, нақ сол ә лемде нирванағ а немесе кемелділікке жету қ ажеттілігіне деген сенімге жол ашты. Нагарджуна айтқ андай, ә лем мә нін сарқ а танығ ан адам осы ә лемде де нирванағ а қ ол жеткізе алады. Сонымен хинаянаның аскетшілдігі басқ а адамғ а деген махаббатқ а, яғ ни фә нилік істерге деген зиялы қ ызығ ушылық қ а жол береді.

Хинаяна діни ілім мен ғ ұ рыптардың мызғ ымастығ ын жақ таса, махаяна оғ ан қ осымшалар енгізуді, буддизмге кең ірек тү сініктеме беруді қ олдады. Бұ л мә селелер дінбасыларының сангити аталатын басқ осуларында кейін де талқ ыланып отырды. Хинаяна Шри-Ланкада, Таиландта, Бирмада, Лаоста, Камбоджада кең таралғ андық тан оң тү стік діні деп те аталды. Махаяна негізінен Қ ытай, Жапония, Корея, Непал, Бутан территорияларында, кейінірек ламаизм тү рінде Монғ олияда, Тибетте, Бурятия мен Жоң ғ арияда кең інен тарағ ан. Махаяна екі тармақ қ а – ламаизм мен дзен-буддизмге бө лінген. Ламаизмге қ ұ дайлар пантеоны тә н болса, дзен-буддизмде қ ұ дай жоқ деп санайды. Қ ытай жә не Жапония жеріне буддизм б. ә. 1-3 ғ асырларында тарала бастады. Ал 6 ғ асырда қ ытайлық махаяналық ағ ым - чань-буддизм, яғ ни жергілікті нанымдардың синтездік негізінде қ алыптасты. Кейінірек ол Жапон жерінде дзен-буддизм деген атпен таралды.

Тантриандық буддизм - жер шарының ең ерекше жә не жұ мбақ ілімдерінің бірі. Біз Тантриалық Буддизмнің (Vajrayana) ә деттен тыс принциптері, мә нері, негізгі идеялары мен философиясы туралы.

Тантра сө зі сабақ тастық деп аударылады, сондық тан тантра - тү пкілікті мақ сат, яғ ни толық тай жә не ү здіксіз еркіндік немесе нирвана болып табылатын тү пкілікті мақ сатқ а қ ол жеткізу болып табылады. Аң ыздар бойынша Будда тантралық қ ұ дайғ а айналғ ан Гийасамая яб-йум (ағ артудың ерлер мен ә йелдер аспектілері) жә не Тантра ілімін ү нділік патшағ а берді деп пайымдайды. Тантра Ү ндістанның кө рші елдерінде болғ анын дә лелдейді. Дегенмен, барлық тантрлар кейбір шеберлермен байланыста екендігін білуі керек, ол ағ артушылық тан кейін Қ ұ дайдың барынша жоғ ары салаларынан тантрағ а нұ сқ ау алды жә не содан кейін оны осы дү ниеге ауыстырды. Падасабхава келгеннен кейін, Тибеттегі ең танымал тантриалық ілімдер болды. Сондай-ақ, Марпа мә тіндерін танымал шебер жә не аудармашы Ү ндістанғ а ү ш рет барып, ү нділік Наропыдан оқ ыды. Негізінде, тантриалық доктрина ә ркімнің ішіндегі бастапқ ы ағ артушылық кү йіне сү йенеді. Егер ә лемдік діндердің кө пшілігі адамның Қ ұ дайдың еркіне сай зардап шегеді деп санайтын болса, онда буддизмнің барлық қ айғ ы-қ асіреттің яғ ни тағ дыры (карма), ө ткен ө мірінің жаман істерінің нә тижесі деп санайды.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 Следующая ⇒