Сурет 2. ЕО-да техникалық реттеудің жүйесі

1. 3. Қ азақ стандағ ы жә не ә лемдегі дамығ ан елдердегі ә рекеттің жеке тү рлерін реттеудің, жү йені енгізудің принциптерінің негізін талдау

1. 3. 1. АҚ Ш-ғ ы тұ тынатын тауарларды шығ арудың реттілігінің ерекшеліктері

АҚ Ш-та тұ тынатын тауарлардың қ ауіпсіздігін реттейтін орган сә йкесінше «тұ тынатын тауарлардың қ ауіпсіздігі туралы» 1972 жылдың 27 қ азанынан жү зеге асқ ан АҚ Ш заң ымен тұ тынатын тауарлардың қ ауіпсіздігі бойынша тә уелсіз Комиссия болып табылады. Ол Президентпен жә не Сенаттың келісімімен бекітілген бес мү шеден тұ рады, олардың ү шеуі политикалық партияғ а жатуы мү мкін.

Комиссияның артық шылығ ына мыналар кіреді:

Жинақ, талдау, тұ тынатын тауарлармен байланысты ақ паратты зерттеу;

Ө лімнің, дененің зақ ымдалуының, ауруын жә не денсаулығ ына тиген зиянынының себебін, сонымен қ атар, тұ тынатын тауарларды пайдалану кезіндегі қ олайсыз жағ дайлардың нә тижесінен пайда болғ ан экономикалық шығ ын зерттеу жү ргізу (пайдалану);

мемлекеттік жә не жеке ұ йымдарғ а, қ ауіпсіздік стандартын ө ң деуді шығ арушыларының ассциацияларына кө мек кө рсету.

Комиссия мыналарғ а қ ұ қ ылы:

Тұ тынатын тауарлардың қ ауіпсіздігіне жә не осындай ө німдердің қ ауіпсіздігінің жақ саруына қ атысты тексеру жә не зерттеу жү ргізу;

Тұ тынатын тауарларды тестіден ө ткізу жә не тестілеудің ә дісін жә не тестілеу жү ргізу ү шін қ ұ рылғ ыны ө ң деу;

Тұ тынатын қ ауіпсіздік стандарттарының ә рекетін ұ зарту.

«Тұ тынатын тауарлардың қ ауіпсіздігі туралы» АҚ Ш-тың заң ымен сә йкес тұ тынатын тауарлардың қ ауіпсіздігінің стандарты келесідей талаптардан тұ рады:

1. тауарлардың, жұ мыстардың қ ауіпсіздігі бойынша талап қ ою;

2. нұ сқ ауы немесе ескерту тү рінде берілген оның қ олдануы бойынша анық жә не адекватты тү сінігімен тұ тынатын тауардың белгісіне қ ойылатын талап.

Қ ауіпсіздік стандарты Electronic freedom of Information act Amendment 1996 сә йкес Комиссияның сайтында (www. cpsc. gov) жарияланады.

Тұ тынатын тауарлардың қ ауіпсіздігі бойынша стандартпен орнатылғ ан тауарлардың ә р ө ндіруші ө нім барлық талаптарғ а сай келеді деген сертификат болуы қ ажет. Сонымен қ атар, ө ндірісті, транспортировканы, ө німді сақ тау CFR 21 тарауымен орнатылғ ан.

Осы уақ ытта сертификацияның американдық жү йесі еуропалық сияқ ты кө п жерлерде ө зіндік реттеу жә не еріктік сертификациясы қ ұ рылғ ан, мысалы, Hazard Analysis Control Points (HACCP). Берілген жү йе ү ш қ адамды біріктіретін сертификаттың жоспарын ерікті тү рде қ абылдау қ ұ рылғ ан:

1. барлық тә уекелді анық тау;

2. барлық тә уекелді бақ ылау;

3. бақ ылауды талап ететін тә уекелді анық тау.

HACCP дең гейін анық тау

Сол немесе басќа дјрежелері АЌШ экономикасы бўтаќ кґпшілігінде ќолданылып жатыр жјне халыќаралыќ ўйымдармен ќару-жараќ алынєан. Committee on Food Hygiene қ олдану ү шін Сodex Аlimentaius Сomission формализацияланєан болатын.

Ө неркјсіпті реттеу ауылдыќ шаруашылыќ жә не ө неркә сіп ґнімніѕ ә кімдігі департаментін жїзеге асырып жатыр (US Department of Agriculture, USDA). Сонымен ќатар, НАССР Микробиологиялыќ тјуекелдердіѕ тамаќтыќ ґнеркјсіптіѕ азаюы їшін ќолданылып жатыр. Баќылау їшін мыналар арқ ылы жїзеге асырып жатыр Food safety and inspections service FSIS CFR 9 тармақ тың 417 бө лімімен, сонымен қ атар 304, 310, 327, 381 бө лімдерімен.

1. 3. 2. АҚ Ш-та бағ алау қ ызметтің лицензиялануы

АЌШ федералды заѕ бастан ґткен єасыр жылдарыныѕ 90-ж. штаттардыѕ ґкіметтерімен баєалау ќызмет міндетті лицензиялауын аныќтаєан. Сол баєашылардыѕ кјсіпшілік ќоєамдарымен тек ќана АЌШта баєалау ќызметті реттеді.

Олар АЌШта кґп, біраќ тек ќана їш кјсіби деѕгеймен болғ ан: жылжымайтын мїлік баєашыларыныѕ америкалыќ институты (AI)- баєалаумен жылжымайтын мїлікке табыс јкелуші; жылжымайтын мїлік баєашыларыныѕ ќоєамы (AI) - баєалаумен жылжымайтын мїлікке табыс јкелуші емес; баєашылардыѕ америкалыќ ќоєамы (AI) - машиналарды баєалау жјне жабдыќтау. Соң ында бірінші екі ќоєамды баєалау институтына бірікті (AI).

Баєалау институты (AI) баєашыларєа арналєан білімдердіѕ міндетті кґлем игеруімен штаттарды кґмектесушілер талабын орындау баєыттарын ўсынды. Ол јрбір штатынан рўќсат алды, ќайсыларєа јрбір ґткізілген оларєа лицензия алуыныѕ орындалєан шарт сияќты баєытты тап осы штат рамкаларында мамандарєа есепке ќосылып жатыр (сертификаттыѕ). Мысалы, штатта Калифорния баєашы бас сертификатпен 40 - саєаттыќ арнайы баєыт тиісті ґту, екі ќосылєан міндеттілердіѕ заттыѕ; ќалєанылар - таѕдаумен, жјне екі басќалардыѕ, ґз лицензия ўзартылуы ќамсыздандыру їшін.

АЌШта баєалау ќызмет лицензиялауы, енгізілген салыстырмалы жаќында, їлкен жоєалтулармен жјне сақ тық қ арыз кґптеген банкілердіѕ кїйреуімен жылжымайтын мїлік нарығ ында даєдарыспен шаќырылєан болатын. 1988ж. бўл кепілініѕ астына ќаражаттыќ институттарды несиелердіѕ беруімен шўєылданды. Біраќ баєаныѕ оєан 20-80%, іске асырылуы ќиын, сондыќтан кепілге берілген жылжымайтын мїлікті болды. Дјл осылай барлыќ банкілерді федералды саќтандырумен салымшыларды жоєалтып алмауына ие болды. Мемлекет банкілерді жапты, «ќалќан» барлыќ активтар жјне банкілердіѕ пассивтары жјне аќшалар олардыѕ салымшыларына тґледі. Банкілердіѕ жалпы жоєалтулары 150 млрд долл. Болғ аны кө рсетілді.

Банкілердіѕ сақ тық қ арызы мына апаттары айыпкерлерден біреумен жылжымайтын мїлік баєашыларын маќўлдады. Қ азіргі кезеѕ олардыѕ ќызметі мемлекетпен емес олардыѕ кјсіпшілік ўйымдарымен реттелді.

Сондыќтан, АЌШ конгресі заѕ шыєарды, ќайсыєа барлыќ штаттарды арнайы ґктем ќўрылымдарды міндетті жасау, жылжымайтын мїлікке баєалау реттеуші. Оларєа баєашыларды тестілеу ќўќыќ пайдалануына берді (емтихандарды ќабылдау), сол штатта баєашы атаќ лайыќты, баєашылардыѕ міндетті білімімен стандарттарды ќондыру. Наќ бўлар ќўрылымныѕ баєалау ќызметке лицензияны жјне лайыќты ережелердіѕ бўзуыныѕ артынан ќўќыќ аныќталєандардыѕ јрбір штатта лицензия бґлек баєашыларыныѕ айырайыќ. Штаттардыѕ ґктем ќўрылымдарыныѕ лицензиялауына ќосу, ќайсыларды шенеуніктерді бос емес, ал кјсіпќойлар - баєашылар емес, ертіп јкелді тек кґрінуге жете білмейтін баєашылардыѕ бар болушы штаттыќ лицензиялар немесе сертификаттар молынан болды. Тек ќана жылжымайтын мїлікке табыс јкелуші лицензия ќўќыќ баєалауды ґткізейік, сонымен ќатар ќўн айќын шегіне дейін объектілердіѕ баєалауын рўќсат етті. Сертификат барысы (мысалы, басты) жылжымайтын мїлігі баєалауды рўќсат етті (шек ќою).

Соѕєы АЌШтағ ы тјжірибе даєдарысты туғ ызды, не баєашылардыѕ лицензиялауы тїр сияќты мемлекеттік жґнге салудыѕ жылжымайтын мїлік нарығ ы даєдарысы ескертуінде шамасыз.

1. 3. 3. АҚ Ш-та жоғ ары білімді мекемелердің аккредиттеуі

Қ ұ рама штаттарда білім Федералды министірліктері немесе басќа орталыќ органдар болмайды еѕ жаќсы білім мекемелерініѕ їстінде ўлттыќ баќылауды жїзеге асыратын жјне ќызмет лицензиялауын реттеу тїрінде ќолданушы деп қ арастырады. Ә йткенмен, білім мә селелерімен байланысты мамандандырылєан ўлттыќ орган бар - АЌШ білім Федералды департаменті.

АЌШ білім федералды департаменті (U. S. Department of Education) білім алатын мекемелер немесе баєдарламаларды аккредиттемейді. Біраќ білім департаменті бастығ ына сјйкестікте мынадау бўйрыќ берілген федералды заѕ ўлттыќ мойындалғ ан агенттіктердіѕ тізімі жариялау аккредиттеуді жїзеге асыру.

АЌШ білім алатын мекемелерініѕ аккредиттеу маќсаты – жоғ рғ ы оқ у орындарының беретін білімі талапқ а сай сапа дең гейіне сә йкес келетіндігіне кепілдеме беру. Аккредиттеу процесіне агенттіктіѕ аккредиттеумен айналысатын ү кіметтер сияќты дјл осылай жјне їкімет емес ўйымдар ќатыстырылады.

Агенттіктіѕ аккредиттеумен белгілерді қ оятын жјне білім мекемесін бағ алау осы белгілерге сә йкес келетіндігін анық тайтын аймаќтыќ немесе ўлттыќ масштабтыѕ тјуелсіз ќауымдастығ ы.

АЌШта білім сапасы жоєары дјрежеде екендігіне кепіл болу їшін аккредиттеу білім мекемелерінің жә не бағ дарламаларын ү кіметті емес бағ алауында жү ргізетін негізде жү зеге асады. Сондай жағ дай сол уақ ыттағ ы жоғ ары оқ у орындарының жү йесіне басқ а білім жү йесіне қ иянатшыл тез даму ә рекетіне қ арсы ә рекет ретінде 19 ғ асыр аяғ ында 20 ғ асыр басында қ ұ рылды. Ол шыныменде сә йкес сапа дең гейінде жұ мыс жасайтындығ ын дә лелдеу ү шін аймақ тық немесе ўлттыќ дең гейдегі жеке білім қ ауымдастық тары білім бағ дарламасының сапасын суреттейтін жә не білім алатын мекеме немесе баєдарламаларды бағ алау ү шін процедураларды дамытатын шарт қ олдады.

Аккредиттеумен айналысатын кө птеген мамандандырылєан агенттіктер аккредиттеу бойынша аймақ тық комиссияның біреуімен аккредиттелген жоғ ары білім орындарының қ ұ рамасына кіретін бө лімше қ арастырады. Біраќ ккредиттеумен айналысатын бірсыпыра агенттіктер сонымен қ атар еѕ жаќсы білім мамандандырылєан мектептер, арнайы немесе жоғ ары оқ у орындарының мекемелерін аккредиттейді. Мұ ндай жағ дайда аккредиттеу бойынша арнайы агенттіктер сонымен қ атар аккредиттеу бойынша институционалды агенттік ретінде жұ мыс жасауы мү мкін.

АҚ Ш-тағ ы аккредиттеу кә сіпкерлік дипломдалғ ан мамандарды жұ мысқ а алуына кепілдік бермеуіне принципшіл. Дипломдалєан мамандарды жўмысқ а ќабылдау жұ мыс беруші мекеменің немесе кә сіпкердің қ ұ қ ының шексіздігі болып саналады.

Аккредиттеу бойынша аймаќтыќ агенттіктерден басќа, АЌШта осы сферада қ ызметті координациялайтын ү кіметтік емес агенттік жұ мыс жасайды - CHEA. Қ азіргі уақ ытта ол ү кіметтік емес секторында жеке мойындайтын заң ды тұ лғ а болып есептеледі.

Еѕ жаќсы білім мекемелерініѕ кґпшілігін федералды ќаржыландыру алу мїмкіншілігін ие болатын, аккредитивті тек ќана саќтай немесе акредиттеуге дейінгі статус моындағ ан агенттіктерден біреуімен єана аккредиттелінеді.

Аккредиттеу білім беру мекемелеріне 1965 жылғ ы жоғ ары білім туралы заң ы негізінде білім департаменті басқ аратын федералды студентті қ аржылық кө мек кө рсету бағ дарламаларына қ атысуғ а мү мкіндік береді.

1. 3. 4. ЕО-да техникалық реттеудің жү есін қ ұ ру

Техникалық талаптар, бақ ылау жә не сертификаттау процедураларының қ атынасында келісу саясатын жү ргізудің мақ саты бірың ғ ай ішкі нарық Еуропалық одақ (ЕО) туғ ызу.

Тауарлардыѕ азат айналдыру ќамтамасыз етуі баланс жасауғ а арналєан ЕО бірыѕєай ішкі нарық та кепілдікпен «жоєары дјреженіѕ денсаулыќ кїзеттері, ќауіпсіздік ќамтамасыз етуініѕ жјне ќоршаєан орта ќорєаныштары, сонымен ќатар тўтынушы назарларыныѕ ќорєаныштары» жү ргізу. Сондық тан ЕО сә йкестік бағ алау облысында мынадай саясат ө ндірді, ол кейіннен мынадай атауғ а ие болды «глобалды ә діс».

«Глобальды ә дістің » негізгі маќсаты сә йкестік бағ алау жү йесінің мө лдірлігін қ амтамасыз ету. Осығ ан жетудің негізгі ә дістерінің бірі болып тиімді тексеруге болатын оларғ а сенім дең гейін жә не бағ алау сә йкестігін жү ргізетін компетентті органдардың кепілдемесі. Ал ол ө з алдына ө зара мойындау жә не шешімдерді қ абылдау (байқ аулар протоколдарын, сертификаттар жә не т. б. ) сә йкестік бағ алауы бойынша мекемелер қ ызметі.

Сондыќтан “глобальды ә діс” сјйкестік баєалаулары ґткізумен органдардыѕ таєайындау объективті белгілерініѕ аныќтамасында ќўрылып жатыр.

Ө ѕдеушілерді саясатшылар “глобальды ә діс” ќалай сјйкестік баєалауымен органды аныќтап жатыр “глобальды ә діс”, ќай аккредиттеумен органдар мына ќызметпен байланысты барлыќ жабылу, баќылаудыѕ, сынаулар жјне - лабораторияныѕ, сонымен ќатар органдар сертификаттауымен байланысты. Органдар сјйкестік баєалауымен, белгіленгендер ЕО нўсќауларына сјйкес негізде “глобальды ә діс” “нотифициялық органдар” ретінде белгілі.

Нўсќау ќондырып жатыр, не ќолданылєан орган аккредиттеу схемасы осы уаќытќа дейін сјйкестік баєалауымен белгілердіѕ негізінде, ўстаушылардыѕ еуропалыќ EN стандарттарда 45000 сериясымен міндетті келмейді, біраќ јйткенмен, “глобальды ә дісте” кґрсету аныќ ой баќыланып отырып жатыр не ол тјуелсіздік кө рсетілім їшін артыќ кґрінетін, јділдіѕ жјне органдардыѕ жете білушілігініѕ сјйкестік баєалауы.

Біраќ аккредиттеу ерікті негізде алєашќы рет енгізілген болатын, “глобальды ә дісте” заѕ шыєаратын тјжірибеде оныѕ маѕыздылығ ы жјне ќажеттілігі сілтемелінген. Қ азіргі уақ ытта “глобальды ә діс” негізінде ө ндірілген 20-дан астам деректер бар. Олар ө ндіріс ө німдеріне кең спектрына таралғ ан. Еуропалық комиссия Кө пжақ ты келісім аккредиттеу облысындағ ы Еуропалық одақ тың (European Cooperation for Accreditation) арнайы ұ йымымен қ ұ рылғ ан жұ мысын қ олдады. Оныѕ таєайындауы, - байќау протоколдарыныѕ сјйкестік баєалаулары, ґнімге сертификаттардыѕ жјне т. б. нјтижелердіѕ ґзара мойындауына жаєдай жасау, аккредитивті органдармен берілетіндердіѕ сјйкестігін баєалау. Ол жалпы басќаратын нўсќаулар кө меген жїзеге асып жатыр.

Ө ткізілген талдау ќўру тјжірибелілері техникалыќ жґнге салу жїйелері ЕО елдерінде тјуекелдердіѕ баєалау негізінде бїтінде тјуекелдердіѕ баєалау жїйелерініѕ ќўру келесі маќсаттары аныќтауды рўќсат етті:

· Арналєан тјуекел шекті мїмкін маєыналарыныѕ ґѕдіруі;

· Кґрсетілген маєыналардыѕ баќылау јдістерініѕ аныќтамасы;

· Ө німде тјуекел маєыналарыныѕ тґмендеу јдістерініѕ аныќтамасы жјне мемлекеттік жґнге салу јдістерініѕ таѕдау.

Кө рсетілген мақ саттар ө зара байланысќан жә не ө з алдына келесі суретте кө рсетілген итерациондыќ процесті сипаттайды.

Келесі екі негізгі элементті қ амтитын айтылғ ан жү йе келесі тү рде кө рсетілуі мү мкін:

- мү шелер (мекемелер);

- стандарттар мен ережелер (техникалық уақ ыт тә ртібі). Жалпы кө рсетілген жү йе екі дең гейден қ ұ рылғ ан:

1) ўлттыќ їстінде (ЕО) – ЕО ү шін жалпы ережелер мен стандарттар анық талады жә не ўлттыќ їстінде јдістемелік институттарды іс жү ргізеді;

2) ұ лттық – ќайсыда ўлттыќ ережелер жјне стандарттар бекітіліп жатыр, сонымен ќатар ўлттыќ јдістемелік институттар жјне эксперттік институттарды іс істеп жатыр.

Сонымен қ атар ә р дең гей жә не берілген жү йенің субъектісі процедураларды қ олдану негізінде жә не тә уекелдерді бағ алау ә дісінде қ ұ рылатындығ ын айтып кету қ ажет.

Ұ лттыќ їстінде јдістемелік жјне эксперттік институт їлгісімен стандарттаумен (CEN) еуропалыќ комитет мысал бола алады.

CEN ұ лттық мү шелері болып:

Австрия (ON), Бельгия (IBN/BIN), Великобритания (BSI), Германия (DIN), Греция (ELOT), Дания (DS), Ирландия (NSAI), Исландия (STRI), Испания (AENOR), Италия (UNI), Люксембург (SEE), Мальта (MSA), Нидерланды (NNI), НАРВегия (NSF), Португалия (IPQ), Финляндия (SFS), Франция (AFNOR), Чехия (CSNI), Швейцария (SNV), Швеция (SIS) - барлығ ы 20 мү ше.

Эксперттік институттардыѕ ќызмет ўлттыќ жїйелерініѕ ќўруы сайып келгенде, бўл жаєынан алєанда ерекшелеуді болады бїтінде бірнеше жаќын келуі.

Процедураларды ел ерекшелігініѕ тјуелділігінде ажыратылады. Жиі, біреу елдіѕ ґнім їлгісініѕ тјуелділікте сјйкестік баєалауына арналєан сертификация лезде бірнеше процедура жјне ґндірістер бір уаќытта ќолданылып жатыр. Мысалы, европалыќ одаќ телекоммуникациялыќ жабдыќтау, ќосылып жатыр жалпы пайдалану телефондыќ жиілері, сертификатталады жетілген басќа жаќын келу ќолдануымен, немен автономиялыќ сертификаттау ґткізуі жанында (терминалдыны) жабдыќтаудыѕ тапсырумен тап осылардыѕ (сондайды, радиотаратќыштар сияќты жјне т. б. ) жјне ґткізуде электр-магниттік сыйысушылыќ баєалаулары:

Бірінші ә діс – сертификаттау бойынша ұ лттық регулятивтік органмен жү ргізілетін сә йкестік бағ алауы, екіншісі – сертификаттау органымен анық тайтын лабораториясымен жү ргізілетін сә йкестік бағ алауы, ү шіншісі – сә йкестік туралы декларация.

Сурет 2. ЕО-да техникалық реттеудің жү йесі

1. 3. 4 Азық тық ө німдерін ө ндіру облысында мемлекеттік реттеудің халық аралық дә режесі

Азық -тү лік тағ амдарының ө німін бақ ылау қ ызметтің міндетті реттеу тү рінде анық тау қ ажет. Заң да анық талғ ан қ ауіпсіздік талаптарына жә не сапасына сә йкес ө ндіру, сқ тау, тасымалдау жә не сату кезең дерінде кепілдік беру тұ тынушылар қ ұ қ ығ ын қ орғ ау мемлекеттік жә не жергілікті органдармен жү зеге асырылады.

Қ ауіпсіздікке тўтынушылардыѕ сенімі тамаќтыќ мјлімдеулердіѕ шыншылдыќ ґнімініѕ тўтынушыларєа арналєан мјнді оныѕ сапасы туралы келіп жатыр. Азық -тү лік ө німдерінің инфекциялары, биологиялыќ жјне химиялыќ ќосымшалар қ азіргі уақ ыттағ ы ауылшаруашылыќ ґндіріске, азық -тү лік ө німдеріне, жә не маркетингіне, қ оғ амның денсаулығ ын қ орғ ауды қ амтамасыз етпейтін ќоєамдыќ сенімсіздік мә селесін туғ ызды. Азық -тү лік ө німдерді ө ндіру саласында қ ауіп-қ атердің к тиімді ө суі бұ л – ауылшаруашылық ә дістерін қ ате ө ң деу, ө ндіруден сатуғ а дейінгі сатыда гигиеналық стандартқ а сә йкес еместігі, ө ндіруден тұ тынуғ а дейінгі сатыда алдын ала бақ ылаудың жү ргізілмеуі, химиялық қ осымшаларды дұ рыс қ олданбау, сапасыз шикізат, дұ рыс сақ тамау жә не т. с. с. факторлар.

Ә детте тә уекелдірді шығ аруда келесі қ ауіп-қ атерді тексереді:

· микробиологиялыќ тјуекелдер;

· пестицидтер;

· азық -тү лік химиялыќ жјне биологиялыќ қ осымшалары;

· биологиялыќ токсиндар;

· бўрмалау.

Тізім генетиќалыќ ґзгертілген ґнімдермен, аллергендермен, мал дјрігерлік дјрілік жјне мал шаруашылығ ында қ олданылатын гормондыќ дјрілермен кеѕейтуге болады.

Ө нім ө ндірістің барлық сатында, яғ ни ө ндірістен соң ғ ы тұ тынуғ а дейін қ орғ алғ андығ ын тұ тынушылар сенеді. Осыєан байланысты тўтынушылардыѕ ќорєанысы ө ндіруден тұ тынуғ а дейінгі сатыда қ орғ алу керек, яғ ни азық -тү лік ө німнің барлық ө тетін бө лімінде нақ ты стандартқ а сә йкес жү ріп отыруы керек.

Егер міндетті жїйе келмесе, яєни мемлекеттік еріксіз кґндірумен сїйенбейді, ауылшаруашылыќ ґнім барлыќ ќатысушылардыѕ- ґндірушілерініѕ оєан ґнеркјсіптер, тўтынушылардыѕ біріктіру жолымен ґнімніѕ тамаќтыќ баќылау жїйесі арќылы кґрсетілген маќсаттарды ќол жеткен бола алып жатыр.

Демек, азық -тү лік ө німдерінің тиімді бақ ылау жү йесі заң мен қ адағ аланғ ан жә не ерікті сә йкестік жү есін таратуда міндетті талаптарды қ амтитын міндетті талаптар жү йесін қ амтуы тиіс. Алдын ала бақ ылау жү ргізу мысалы НАССР арқ ылы болады. Ол тұ тынушылар жағ ынан ө німге сенімді қ амтамасыздандырады.

1. 3. 5. Қ азақ стан Республикасында сертификаттау жә не аккредиттеу облысында реттеу талдауы

Қ азіргі уақ ытта республикада міндетті сертификаттауғ а 1000-нан астам ө німдер атауы енгізілуі тиіс, ол ТМД (Ресей Федерациясы – 5000, Қ ырғ ызстан – 3800) елдерінің ұ қ сас тізімінен ә лдеқ айда тө мен.

Міндетті сертификаттау – ө мірге, адам денсаулығ ына, азаматтар жә не қ оршағ ан орта меншігіне қ ауіпсіздік тудыратын стандартқ а сай міндеттемелер немесе нормативті қ ұ жатқ а сә йкес міндетті сертификаттауды жү ргізетін міндетті сертификаттау тізіміне кіретін тауарларды сертификаттау.

2000 жылдан бастап Қ азақ станда сертификаттау процедуралары бә секелестік ортағ а салынғ ан. Қ азіргі уақ ытта сә йкестікті растайтын 200 мекеме, 500 сынау лабораториялары жә не 400 метрологиялық қ ызметтер жұ мыс жасауды.

Міндетті сертификаттауды қ ажет ететін ө нім тізімі 2005 жылғ ы 20 сә уірдегі № 367 «Қ азақ стан Республикасында ө нім сә йкестіктерін міндетті растау туралы» Қ азақ стан Республикасының Ү кіметінің қ аулысымен бекітілген. Міндетті сертификаттауғ а Қ азақ стан Республикасының территориясында ө ндірілген тауарлармен қ атар Республикағ а басқ а елдерден ә келінетін ө німдері де жатады.

Қ азіргі уақ ытта қ ызметтің барлық тү рлерін сертификаттау ө згертілген.

Сонымен ќатар, техникалыќ уаќыт тјртібін ќабылдаумен жоғ арыда кө рсетілген тізім қ ысқ арады. 2007-2009 ж. ж. техникалық стандарттарды ө ң деу жобасы болып 117 техникалық уақ ыт тә ртібін ө ң деу болып табылады.

Сә йкестік бағ алау облысында аккредиттеудің негізгі мақ саты болып лабораториялардың техникалық компетенттерін сә йкес стандарттарғ а сай субъект органдарын бағ алау болып табылады. Халық аралық тә жірибеде аккредиттеудің негізгі жұ мысы субъекттің қ ұ жаттарын оқ у, оның тұ рғ ылық ты жерін анық тау, қ ұ жаттарда кө рсетілген ақ паратарды қ арау болып табылады. Айтылғ ан Қ азақ стан Республикасының 2008 жылғ ы шілде айының 5 «Сә йкестікті бағ алау облысында аккредиттеу туралы» Заң ында кө рсетілген. 2008 жылғ ы тамыз айының 27-дегі №773 Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің қ аулысымен аккредиттеу бойынша мекеме болып ЖШС «Аккредиттеу бойынша ұ лттық орталық » тағ айындалды.

2008 жылы Қ азақ стан бизнесті қ олайлы жү ргізуде нормативті қ ұ қ ық тық база жетілдіруінде маң ызды ілгері жылжыды. Бірақ бизнесті жү ргізуде қ олайлы жағ дайдың тө менгі дең гейі рұ қ сат ету жү йесін жетілдіру методологиясын ө ң деуді туғ ызады. Бұ л ө ң деуде қ айта реттеу саясатын ғ ана еме, сонымен қ атар сондай саясатты жү ргізетін дамығ ан елдер қ олданғ ан ә дістерді еске алу керек.

1. 3. 6. Қ азақ стан Республикасында лицензиялау жү йесінің қ ұ рылуы

2007 жылғ ы қ аң тар айының 11-гі «Лицензиялау туралы» Қ Р Заң ын қ абылданбағ анғ а дейін лицензиялау жү йесі 40 заң актілерімен жө нге салынды. Сонымен қ атар лицензиялау қ азіргі уақ ытта 21 ведомстволармен жә не жергілікті атқ арушы органдарымен жү ргізіледі. Жалпы 1995 жылдың сә уірінен 2006 жылғ а дейін «Лицензиялау туралы» Қ Р Заң ына негізінде қ ызмет тү рлерін лицензиялауды кө бейтуге бағ ытталғ ан 56 ө згерістер мен толық тырулар енгізілді.

Сондық тан Қ азақ стандағ ы лицензиялау жү есінің қ айта ө ң делуі негізінен лицензиялау туралы заң ның жетілдіру бағ ытында, алдымен «Лицензиялау туралы» Қ Р Заң ын кә сіпорындар ұ йымын, қ оғ ам ұ йымдарын тарту жә не ә лемдік тә жірибені қ олданып ө ң деу жү зінде болды.

Негізінде іске жү ргізілген «Лицензиялау туралы» Қ Р Заң ының нә тижесі лицензиялаудағ ы ә лемдік тә жірибені қ олдану мемлекеттік рұ қ сат ету жү йесінің жұ мыс жасауындағ ы тиісді ә дістер экономикалық қ ызметтің тү рлерін қ адағ алайтын, сонымен қ атар лицензиялау облысында жү ргізілген заң ның қ айта ө ң деу тә жірибесі екендігін айтып кету қ ажет.

Арнайы қ ызмет тү рлерінің лицензиялау талабын жү ргізу ұ лттық қ ауіпсіздікті сақ тау, қ ұ қ ық тық тә ртіпті қ амтамасыз ету, қ оршағ ан ортаны, меншікті, азаматтардың ө мірі мен денсаулығ ын қ орғ ау заң мен анық талғ ан. Заң ның негізі болып:

- Қ ызмет тү рлерінің лицензилауының қ ысқ артылуы.

Заң мен анық талғ ан қ ызметтің 100 тү рлері мен 249 тү р тармақ тары. Сонымен қ атар лицензиялану қ ызмет тү рлерінің саны 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғ анда ү штен бірге қ ысқ арды. Сонымен заң нама дең гейінде қ ызметті лицензияланғ ан тү рлері мен тү р тармақ тары басқ а қ ұ қ ық тық нормативті актілерде оның қ ұ қ сыз кең еюі бекітілген.

- Лицензияларды беруде тә ртіпке салу

Лицензияда қ ызметтің лицензияланғ ан тү рі кө рсетіледі, ал қ осымшасында лицензияланғ ан тү рдің тү р тармақ тары кө рсетіледі. Сонымен қ атар лицензиялық жинақ – лицензияланғ ан қ ызметтің тү р тармақ тары ү шін ақ ы тө ленбейді.

Сонымен қ атар аймақ бойынша іс ә рекеті шексіз тү рге дейін беріледі. «бірың ғ ай технологиялық процесс» термині жә не бірың ғ ай технологиялық процесске кіретін қ ызмет тү рлері лицензиялауды қ ажет етпейтін қ ағ ида енгізілді.

- Лицензияларды беру процедурасын оң айландыру

Жү ргізіліп жатқ ан «электрондық ү кіметті» енгізу саясатының айналасында Қ азақ стан Республикасының ақ параттандыру туралы заң намасына сә йкес ақ параттық жү йе қ олдануда электрондық қ ызмет кө рсету қ ызметі лицензиарлармен бекітілген;

лицензияны алуда «бір терезе» принципі енгізілген: егер бұ рын лицензияланғ ан тұ лғ а бір айдың ішінде қ оршағ ан ортаны қ орғ ау, ядролық, радиациялық, санитар-эпидемиологиялық, ө ндірістік, ө рт қ ауіпсіздігі жә не мемлекеттік энергетикалық қ адағ алау облысында сә йкестікті ұ стануына шешім алса, сонымен қ атар лицензияланғ ан тұ лғ а ө з еркімен 30 кү н ішінде (10 кү н кішігірім кә сіпорындар субъектілеріне) қ ажетті тұ жырым жә не лицензия алады;

ВТО нормасына сә йкес басқ а тауарларды шеттен ә келгенде автоматты лицензиялау процедурасы анық талғ ан; Лицензияны беру уақ ыты 10 жұ мыс кү ні;

Лицензияланғ ан тұ лғ аның лауазымды адамдарының жауапкершілігін анық тайтын бақ ылау тізімі жү ргізіледі.

- Рұ қ сат ету жү йесінің жетілдіруі.

2007 жылғ ы 12 қ аң тардағ ы Қ азақ стан Республикасының «Лицензиялау бойынша кейбір заң ды актілерге толық тырулар мен ө згертулер енгізу туралы» Заң ында мемлекеттік рұ қ сат ету жү йесінен 6 рұ қ сат шығ арылды, сонымен қ атар лицензиялау процедурасын дубляждайтын туристтік қ ызметті сертификаттау.

Дербес жағ дайда ә кімшілік енгізуде жә не орталық атқ арушы органдардың ө лкелік бө лімшесінің дең гейінде лицензияланғ ан қ ызмет тү рлерінің жалпы санынан 20% дан аса делегаттық қ а жіберілген.

Мемлекеттік реттеудің рұ қ сат ету жү йесінің ұ йымдастырылуы осы шаралардың жү ргізілуінде нарық тық инфраструктураның ә кімшіліктік мемлекеттік жү йесі оң айлатылғ ан болғ андық тан кіші жә не орта бизнестің серпінді дамуы ү шін алғ ышарт туғ ызады. Ә лемдік дә реженің ескеруінде лицензиялық тә ртіпті жү ргізу тек адамдар ө міріне жә не денсаулығ ына, қ оршағ ан ортағ а аса қ ауіп тө нген жағ дайды болдырмау мақ сатында жү ргізілуі тиіс.

Сонымен қ атар рұ қ сат ету жү йесін жетілдіру келесі негізгі принциптар мен ә дістер бойынша жү ргізілуі тиіс:

реттеудің мақ саттылығ ы;

адам денсаулығ ын жә не ө мірін, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау дең гейін қ олайлы қ олдау

рұ қ сат ету қ ұ жаттарының тізімін жә не Қ азақ стан Республикасының тек заң нама актілерімен берілетін процедурасын нақ ты регламенттеу;

мемлекеттік реттеу жә не рұ қ сат ету қ ұ жаттарын беру сферасына жатқ ызылғ ан қ ызмет тү рлеріне аса оң айлатылғ ан рұ қ сат;

реттеу қ ызмет тү рлеріне кө рсетілетін талаптар либерализациясы;

мамандандырылғ ан талаптардың жә не рұ қ сат ету процедураларының ашық тығ ы;

қ ызығ ушылық танытқ ан барлық мемлекеттік органдарының кә сіпкерлермен жә не олардың қ ауымдастығ ымен ө зара тиімді іс ә рекеті;

нақ ты шек қ ою жә не рұ қ сат ету қ ұ жатын беру процедурасында мемлекеттік органдардың ө кілеттілігін дубляждауын шығ ару;

қ ойылғ ан мә селенің ү зіліссіздігі, жү йелілігі жә не кешендігі, қ абылданғ ан шешім орындау мониторингі;

бизнестің ө зіндік реттеу жабдық тарын дамыту;

бизнес дамуында кедергі келтіретін ә кімшіліктік тосқ ауылдарды жою, оларды жоюда экономикалық шаралардың тиімділігі;

рұ қ сат ету жү йесінің тиімділігі;

рұ қ сат ету жү йесін толық жетілдіруде ә лемдік тә жірибені қ олдану.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒