У зборніку (9 клас) “Юнацтва сінія арэлі”, 2001 г., стар. 139-202. 4 страница

Цяжэй цяжкога было сесці за стол, дзе частаваў Анкуда, тады як Юлька чакала на рацэ, вочы прагледзела ў цемені, але ўжо і бегчы адсюль не выпадала, як пабяжыш, калі праз Анкуду ляжала нітачка да Юлькі, калі сустрэча з Анкудам была для Ягора не проста сустрэчаю, жаданай ці нежаданай, а сутыкненнем, паядынкам, які ўсе адчувалі. Ды і цікаўнасць апанавала Ягорам: навошта прыехаў Анкуда? Жыць разам з сям’ёю? Тады чаму ён, прыехаўшы, абіваецца тут, у Селішчы, не ідзе ў Дубравенку, дзе сям’я, дзеці? Чаму якраз сёння, калі Ягор і Юлька ўпершыню плылі да сваёй доўгачаканай пэўнасці жыцця, Анкуда апынуўся тут, на іхняй дарозе, можа, сам нічога пра ўсё гэта не ведаючы? Выпадковасць? Але Ягор не верыў у выпадковасці. Хутчэй бы ён паверыў у сувязь паміж усім, што адбываецца, таму што не адасабляў сябе ад руху жыцця на зямлі, і ў той жа час ведаў, як моцна ўсё, што насяляе зямлю, звязана паміж сабою: чалавек, лес, вада, звяры, птушкі.

- Дае стары? — гучна спытаў Анкуда

- Канцы аддаў?

— А ўжо зваліўся, — прапела Крыжадзюбіха, сядаючы побач з Анкудам на рыплівае крэсла. — Абы гаспадынька трывала, Павэлачак. Хай ён паспіць.

— Не можа быць, каб шкіпер з брандвахты аддаў канцы! Стары-ы! — гаркнуў дарагі госць і прыслухаўся — замерла ў яго руцэ паднятая над сталом бутэлька з гарэлкаю.

За сцяною ніхто не адгукнуўся.

Выпілі, моўчкі закусвалі. Старая зноў мкнулася завесці нейкую размову, але ні Анкуда, ні Ягор не звярталі на яе ўвагі — яна заціхла.

— Як жа ты тут апынуўся? — спытаў нарэшце Ягор. Час бег, прыспешваў і думаць, і гаварыць.

- А ты пі. Да дна. Пытанні пасля. I адказы пасля.

Кульнулі яшчэ па адной.

Ягору было ўсё цяжэй сядзець, маўчаць.

— А ўсё ж?

Зноў старая прачнулася:

— Ты скажы нам, Павэлачак, як вы там рыбачкі-марачкі, па акіянах ходзіце-бродзіце? Страхоцце мусі быць, не жытка.

Але яе ніхто не слухаў.

— Навошта прыехаў? — Анкуда злосна зірнуў на Ягора. - Ды не затым, каб вашы любошчы гушкаць. Я, стары, нюхаўкай чую. Мора навучыла. Усё т ведаю. Усё бачу. А караць вас, ладна, не буду. Дарую. Падару табе бабу. Хто дорыць, ведаеш? Хто мае. Багаты: дорыць. Вось я, Анкуда, магу падарыць. Такому, як ты, — бедалагу.

Гаварыў — як цвікі заганяў у мяккае дрэва, пасля кожнага слова на імгненне змаўкаў, думаў, быццам любаваўся хлёстка кінутым словам.

— Караць, значыць, не будзеш?

— Не бойся, стары.

— I што ж ты гэта — з жаласці?

— Ты зразумеў.

- Значыць, пашанцавала мне?

— А мог бы. Ой, мог бы, не заўважаючы іроніі ў словах Ягора, Анкуда сціснуў кулак, ды так, што хруснула ў ім. Сцяў зубы, прыжмурыў вочы, грукнуў кулаком па стале і зноў злосна глядзеў на Ягора:

— Усё ты брэшаш. Я цябе ведаю: - Ягор глядзеў насустрач рашуча, адкрыта, угадваючы думкі Анкуды, і той нібыта губляўся перад яго рашучасцю.

- Во!.. Ужо і на дыбкі. Жартуе Анкуда.

— Я цябе ведаю, — паўтарыў Ягор. —Ты заўсёды на кулак слабака шукаў. Але тут табе не абломіцца.

— Ну, не злуйся, — зноў віхляў той. – Пагрэюся, як кот на печы, ды і махну на свой Сахалін. А ты, ты, Ананевіч, працуй, не аглядайся. Смялей, Ананевіч!

Замоўк, задумаўся. Гэтая задумлівасць, якая нават тут, за сталом, пры людзях, пад чарку авалодвала Анкудам, больш за ўсё здзіўляла. Значыцца не з тых ён быў, каб пакутаваць у думках, усё ў яго заўсёды ладзілася усё давалася лёгка і хутка, мала што хвалявала, ён нават быццам саромеўся паказваць нейкую заклапочанасць, заўсёды быў упэўнены ў сваёй сіле, лёгкай перамозе, і раптам — гэтая задумлівасць, ужо, вядома, ад новага жыцця, зусім не лёгкага, можа, ад адчування, што прайграе?.. Ці, можа, ужо прайграў?..

А думаць у гэтую хвіліну Анкуду прымушала не столькі само жыццё, не столькі тое, што ў ім адбывалася, колькі блытанка жыцця, усяго таго, што рабілася вакол яго і з ім у гэтыя апошнія дні. Вось — навошта прыехаў? Душа пацягнула ў родны край? Якая далікатная душа! Ды і пры чым яна, калі тры дні хлешча гарэлку з Лёнікам, гэтага краю не бачачы! I хіба кепска жылося там, на марскім беразе, вольнаму чалавеку? Галадала душа? Не сказаць. Чатыры гады яна там не стагнала, люба жылося ёй. А што здарылася? Вярнуўся з апошняга рэйса — і кінуўся ў кантору, патрабаваў адпачынак за два гады, адпускныя, паімчаў на самалёт легкакрылы. Ляцеў, усё дзіўна ў душы мянялася, блыталіся думкі, пачуцці, то радаваўся, што родны дом блізка, то зялёная нуда навальвалася, брыдка рабілася ад гэтай радасці. А пасля — што знайшоў? Выйшаў на правы бераг Сажа перад самай Дубравенкай з чамаданчыкам, поўным розных трантаў, падарункаў, як кажуць, — каму, невядома, — і не пазнаваў сваю Дубравенку. Заваліўся на мяккую траву, там, дзе яна вышэй, каб не бачылі з процілеглага берага, доўга туды глядзеў, чакаў: можа, лодка чыя-небудзь падплыве — перакіне на той бераг. Але ніхто не плыў, усё роўна як нікому ён не быў патрэбны. Людзі на тым беразе былі, можна было паклікаць, хто-небудзь пачуў бы, але быццам баяўся голас падаць, ляжаў ціха, не варушыўся. Гадзіны тры адлежаўшы, не меней, нікога не ўбачыўшы, не паклікаўшы, падняўся і пайшоў у Селішча, каб там дачакацца вечара, каб потым, як сцямнее, прыйсці да жонкі, да дзяцей. У Селішчы, у бацькавай хаце, цэлы дзень адседзеў, а звечарэла — быў ужо п’яны, набраўся з сябрамі маленства, на Дубравенку і забыў. Пачуццё стрымлівала, што не свой дом у яго ў Дубравенцы, сям'я быццам не свая — усё там напалавіну чужое, бо ад усяго адвык, адбіўся, нават пачаў здзіўляцца, чаму яго сюды пацягнула з мора? I Дубравенка чужою падалася, і Селішча, разам з родным парогам. Праўда, да сям'і ў Дубравенку ўсё роўна пайшоў бы, у тую ж першую ноч, калі б не ўваліўся ў хату Лёнік, калі б ён не ляпнуў: «Правароніў ты, Паўлюк, бабу сваю. Там ужо Кавалёк пасецца”. Спачатку — як жартам сказаў, рагочучы, а пасля паўтарыў і без жарту: «Праўду кажу. Кавальку трэба морду набіць». Ускіпеў быў Паўлюк, ды тут жа і астыў — хутка змікіціў: навошта — морду? Баба з воза — каню лягчэй! На Кавалька цяпер усё можна было спісаць: дайшлі чуткі — вось і не вяртаўся да сям'і, да жонкі, не пісаў лісты, не слаў грошы. А другое: як ён мог перад усім народам прызнаць, схапіўшыся з Кавальком, што Юлька яму здрадзіла, ад яго адвярнулася? Не мог, гонар не дазваляў. Заўсёды было іначай: ён, Анкуда, рабіў выбару яму падначальваліся.

I вось — Кавалёк сам з'явіўся, - сядзеў насупраць. Бяры загрудкі, матлашы, душа з яго вон. А павошта? Малайчына Кавалёк. Дапамог, можна сказаць, у сямейнай сітуацыі разабрацца.

- А чаму ты пра Сахалін загаварыў? - раптам спытаў Лгор. — Ты ж у Мурманску?

Анкуда прыжмурыў вочы, зарагатаў, - зноў бліснўў Ягору залатым зубам, ляніва, без ахвоты, заспяваў:

Па пшалах, па шпалах, па пшалах,

Та-та-та, ці-та-та

— Ды за ім, чортам, хіба ўследзіш? - лісліва лыбілася гаспадыня, не зводзячы вачэй з Анкуды.

- Адсталы ты лямент, Ягор Ананевіч. Здаецца: Ананевіч?.. Га, маманя?..

— Ананевіч, як жа, — пацвердзіла гаспадыня, — Ягор Ананевіч Кавалёк... Не ведаеш натуры сучаснага чалавека. Закапаўся ў дзярме, адстаў ад жыцця. Што ён, сучасны чалавек, любіць, ведаеш? Водку ды малодку — во якая любоў! А яшчэ — прастор, волю. Гэта я люблю больш, як малодку. Зразумеў? Дайшло? Дзе табе... Маё жыццё такое — адной нагою ў Мурманску, другой — на Сахаліне. Крок чалавека, які пішацца з вялікай літары. Чытаў Горкага Максіма? Чалавек — гэта гучыць горда! Бачыш — горда! А ты?.. Агледзься, сваячок. Свінушнікам дыхаеш. А вось вакол Анкуды — дыстылявянае паветра. Гуляй, вецер, гуляй, людзі… Двадцаты век! Так я кажу, маманя?.

Рагочучы, Анкуда раскінуў аграмадныя рукі, крутнуўся ў бок, дзе павінна сядзець старая, нібы абдымацца з ёю надумаў, але той ужо не было побач: ці яна пайшла глядзець сыночка, ці яе ўзяла крыўда, што госці няўважлівыя да яе асобы, — знікла ціха, непрыкметна.

Анкуда крутнуўся ў другі бок, да Ягора, мутнымі вачыма ўтаропіўся на яго, увесь сцяўся, быццам гатовы кінуцца ў бойку, ды раптам нервова, цяжка выцяў кулаччам па стале.

Зазвінеў посуд. Пустая бутэлька падскочыла, звалілася пад стол — рассыпалася на шклянне.

Закінуўшы руку за спінку крэсла, Анкуда абвіс на ім, галаву цяжка звесіў на плячо, звесіў свае доўгія валасы, працягла і без усякага сэнсу ў вачах глядзеў на падлогу, на зялёнае шклянне.

- Хай, на шчасце, — выдыхнуў, не падымагочы галавы. — А што? Можа быць... На дробныя-дробныя...

- Чакаеш?

Анкуда як не пачуў:

— Што ты сказаў?

— Шчасця, кажу, чакаеш?

Залыпаў вачыма:

- А ты?.. Ты не чакаеш?.. Усе чакаюць.

— Чаму ж, як усе, да дзяцей не бяжыш? — раптам, як не па яго волі, зляцела з вуснаў Ягора пытанне, якое яму цяжка было задаць свядома, хоць яно і мучыла яго ўсё больш і болып.

Застылі, зрабіліся як шкляныя, вочы ў Анкуды. Ці ад выпітай гарэлкі, ці ад лютае злосці на Ягора.

— Хітруеш? Адно на языку, другое ў галаве? А я цябе бачу. Баішся, каб не зблытаў вашы планы? А хочаш?.. Як анучу, любошчы вашы з Юлькаю, ш-шах, пад ногі. На швабру! Гальюн драіць! Га? — рагатаў, але без ахвоты. - Ладна, не кране цябе Анкуда. Мы з табою, Ананевіч, цяпер усё роўна як сваякі — га? Радня! На бабе парадніліся. Не чапаю. У мяне хапае гэтага зелля. Там, па марах-берагах. Іх у мяне... ад Мурманска да Сахаліна... Не пераставіш...

Ягор глядзеў у вочы Анкуду і чым далей глядзеў, чым далей слухаў, тым мацнейшая агіда напаўняла, яго і тым лепш бачыў, што Анкуда ўжо не такі малады, як падалося. Пацяжэў, твар аплыў, пашэрх, вочы памутнелі. Толькі дарагі жоўты зуб блішчаў, калі адчыняў, ікаючы, рот.

— А можа, і дзеці ў цябе ад Мурманска да Сахаліна? — яшчэ раз падкалоў Ягор.

— Дзеці? — раптам ускінуў голаў, нібы прачнуўся, Анкуда. — Не чапай, сваячок!.. Дзяцей маіх нё чапай! Дзеці бацьку заўсягды прызнаюць. Во як прызнаюць!..

— А калі не прызнаюць?

— Маўчы, салага!.. Не такіх бачыў! 1 У штармягу замест швабры цягала па палубе, кішкі на кнехт наматвала, а я... думае, здрэйфіў?.. Хрэна!.. А ты?!

У гэтую хвіліну ён зноў быў поўны нянавісці да Ягора, быў гатовы накінуцца на яго з кулаччам і, каб узвысіцца над Ягорам, ад злосці на яго, пачаў успамінаць свае геройствы на далёкік марах. Успамінаў, праўда, нядоўга, бо раптам звяў, стомлена звесіў галаву, замоўк. I зразумеў Ягор: не, не салодка жывецца Анкуду, у душыў яго ўсё іначай, як на словах, і нават жорсткасць, магчыма, ад разладу паміж словамі і пачуццямі. Калі расказваў пра штормы, пра сваю марскую адысею — Ягор яму вёрыў, вядома, Анкуда — мужык моцны, але іншае. Таксама вёдаў Ягор: моцны — заўсёды добры. А якая дабрата ў Анкуды? Да каго? Завёў сям’ю, кінуў, успомніў, зноў забыў. Гуляе, як кот з мышшу. А сам ў гэтай гульні ці шчаслівы? Што яго сюды, у родныя мясціны, прыгнала? Не да жонкі, не да дзяцей прыехаў. I зразумей ты яго. Не першы ён у белы свет кінуўся, да яго колькі мужыкоў кідала родныя вёскі, хаты, сем’і, штосьці ў далёкіх краях знаходзілі, штосьці гублялі — але назад вярталіся людзьмі. Узяць Селішча. Спакон веку вядомае мулярамі, можа, самым вандроўным за ўсе часы людам. Ледзь набухалі вясною дарогі, з першым нераставым шчупаком кранаўся лёд на Сажы, то яны ўжо збіралі ў торбы малаткі, шнуры, кельмы, адвесы, мокрымі дзеркачамі драілі лубяныя, што бляхі, хвартухі. Адсеюцца — і разбрыдуцца па Беларусі, Расіі, Украіне. Праводзілі хадакоў усёй вёскаю — у Маскву, дабіраліся да Чарнігава, ставілі саборы, палацы, але зімавалі заўсёды на сваіх вясковых печах, заўсёды дамоў вярталіся і якія яшчэ сем’і заводзілі — дзятва табунамі бегала. А ўзяць Кавалёўку ці Дубравенку? Кавалі, матросы, плытагоны — народ рухавы, вясёлы. Плавалі па Дняпры, Прыпяці, у Чорнае мора выходзілі, і куды ні нырнуць, а вынырнуць заўсёды ў роднай вёсцы. Той хіба не вяртаўся, каго не прывязвалі ні бацькі, ні жонка, ні дзеці. Ды і такія канцоў не абсякалі. Недалёка хадзіць — дзед Малах. Нічога ў яго не засталося ў Кавалёўцы, ні кала ні двара, а вярнуўся.

Анкуда хроп, сунуўшыся тварам у бераг стала.

Ягор падняўся, каб ісці. Ледзь рыпнуў крэслам, як Анкуда ўскінуў галаву — глядзеў неўразумела.

— Бяжыш, сваячок? — спытаў, але галава зноў цяжка легла на стол. Захроп.

Пад ціхім вячэрнім небам мірна адпачывала вёска. У загусцелым змроку яна не жадала губляцца ў зям- ной прасторы і высыпала агні — ззялі амаль усе вокны. Пад павеццю ў будцы ланцугом грымнуў сабака, але і ён не адважыўся палохаць — не падаў голасу.

Вузкай, на тры жэрдзі, кладкаю Ягор прайшоў паўз вокны да веснікаў. Каля варот цяпер толькі заўважыў цяжкі, з каляскаю, матацыкл. Ён блішчаў у кволым святле ад месяца і акон. Матацыкл быў стары, той самы, на якім Анкуда некалі прыязджаў у Кавалёўку да Юлькі.

Ягор выйшаў на вуліцу. Недалёка, праз дзве хаты, на бярвенні рагаталі хлопцы, жартавалі з дзяўчатамі. Загуменнем, недзе ў блізкім полі, пратахкаў і замоўк трактар. Нехта зачыняў вароты — рыпелі. Недзе блізка звякалі вёдры, стагнаў калаўрот калодзежа.

Усе галасы і гукі ў цішыні вечара здаваліся мацней- шыя, як удзень, і ўсе яны балюча краналі сэрца: трэба ж было гэтак заседзецца ў хаце, калі там, на рацэ, чакае Юлька. Ягор яшчэ раз азірнуўся на вокны хаты, з якой толькі што выйшаў, заўважыў рухомы цень чалавека — у бліжэйшым акне, абрадаваўся, што ён ужо тут, на вуліцы, і заспяшаў да рэчкі.

Мацнеў вецер, гнаў хмары з-за рэчкі на Селішча, гнаў хутка, гэта — у небе, а на зямлі, унізе, было ціха. Мірна блішчала вада пад месяцам, драмаў прышыты аралам да берага плыт, санліва туліліся адна да адной вербы, быццам ім не было дзе прылегчы, прыхінуць кучматыя галовы, не шапталіся, як звычайна, кусты і чарот, паветра астыла, і Юлька, зліўшыся з цішынёю і змрокам, непрыкметна сядзела на мурожным адхоне, спіною прыхінуўшыся да тоўстата цёплага дрэва.

— Спіш? — спытаў Ягор.

Яна ўскочыла на ногі. Белае святло месяца асвят- ляла яе твар, вочы блішчалі. Ягор, рады, абняў яе за плечы.

— Не ты там весяліў Селішча? — спытала яна. — Прыгожая музыка адтуль неслася.

- Было каму без мяне...

Адказаў — і адразу працяла думка: а можа, Юлька і Анкуда па-ранейшаму належаць адно аднаку, можа, Анкуда толькі выпендрываецца перад іншымі, не паказвае выгляду, што прыехаў да жонкі, да дзяцей, казырае сваёй незалежнасцю, гэта ў яго наТуры, а заўтра зразумее, як ўсё гэта смешна, зразумее і вернецца ў сям’ю? Можа, і яна па-ранейшаму чакае яго душою, сэрцам, адно розумам ды памяццю помсціць, можа, у яе сэрца і розум спрачаюцца, нё знахо- дзяць паміж сабою ладу, і калі гэта так, то сэрца пераможа розум, як гэта бывае, асабліва ў жанчын. I па Юльчыным твары Ягор бачыў, што тая, з сяла, музыка, якую на радыёле круціў Анкуда, усе япгчэ Г жыве ў ёй, нябачнай ніткаю злучае яе душў з Анкудам, хоць, можа, яна сама гэта не ведае. Ягор ведаў. I гата, і тое, што ёсць яшчэ ў Юлькі сувязь з берагам, на якім зараз Анкуда. Ягор быў, вяДома, не супраць — хай у Анкуды жыццё наладзіцца, але і свой светлы дзень, сённяшні і заўтрашні, Ягор намацаў, адчуваў і ўжо нікому не жадаў аддаваць. У гэтых яго думках, можа, былі нелады з сумленнем, але Ягор ведаў, што цяпер ужо на сваёй дарозе да Юлькі ен будзе ўпарты, як ніколі раней, і нікому, нават Анкуду, яе не аддасць.

— Нашы прайшлі? — спытаў Ягор.

— Тры плыты прайшло.

— Мы, значыць, апошнія.

— Нічога. Раніца ўсіх збярэ ў адной запані.

Юлька збегла з берага на плыт. Ягор, не марудзячы, высмаргнуў з зямлі арала, з ім разам ускочыў на бярвенне, кінуў арала пад ногі, узяў шост і павёў плыт далей ад берага — на прастор таямнічай у святле і цемені ночы вады.

Плыт імкліва, нібы на буксіры, вынесла за сяло, за гару. Агнёў у Селішчы, здавалася, высыпала яшчэ болей, а змрок гусцеў, змываў на даляглядзе чорныя бухматыя сілуэты. Напружана думаючы пра сённяш- няе, пра тое, што так нечакана адбылося на вадае і на беразе, Ягор не апускаў шост, не спяшаўся загава- рыць з Юлькаю пра Анкуду, хоць яшчэ там, у сяле, адчуваў, што, як прыйдзе, раскажа ёй аб усім, нічога ад яе не схавае. Адно цяпер засумняваўся: можа, не варта лішні раз трывожыць яе душу? I разам з тым падумаў іншае: а раптам душа абрадуецца? Ён не мог хітраваць — не хітраваў ніколі. Падвярнуўся Юльцы выбар — хай выбірае.

— А ты, Ягор, чаго там стаіш? Каго вартуеш?

— Можа, цябе.

— Мяне? — здзівілася. — Я вось паслала. Кладзіся.

— Трэба чыю-небудзь капу сена развярнуць.

— Навошта? I гэтак нам будзе мякка.

Яму спадабалася, як яна адказала, але свайго задавальнення ён не паказаў:

— Вунь... стагі чарнеюць.

Стагі і копы выплывалі з цемені, асабліва густа стаялі копы — трава сёлета ўдалася. Ягор падплыў бліжэй да берага, перадаў Юльцы шост, каб яна ім плыт падпірала, не адпускала ад берага, сам скінуў з ног боты, закасаў вьппэй каленяў штаніны і скочыў у вадў, зусім мелкую, на цёплае пясчанае дно.

Бярэма сена, мяккага, 'з яшчэ духмяным, не выпет- раным вятрамі настоем, прынёс ад зусім блізкай капы. Юлька раскінула сена на сухіх шырокіх дошках, пад галовы паклала Ягораў мяшэчак і сваю сумку, на іх яшчэ нагарнула сена, усю пасцель накрыла дзя- ружкаю, якую прыхапіла з сабою з Дубравенкі, залезла пад яе. Доўга шамацела сенам, ямчэй укладвалася. А Ягор усё не клаўся, хоць плыт спакойна плыў па ціхай вадзе, не патрабуючы ні каманды, ні шаста. Юлька не вытрымала — спытала:

— Класціся не думаеш? Не бойся, плыт ад нас не збяжыць.

— Ведаю. Не збяжыць.

Ён стаяў на канцавым бервяне, глядзеў на ваду. Вада халодна зыбалася каля плыта, і разам з ёю, у яе начным холадзе, зыбаўся, нібы ў тытунёвым дыме, твар Анкуды.

— У цябе, можа, якая непрыемнасць? — спытала яна.

— Ды не. Усё як трэба.

— А калі што якое — скажы.

Ён змоўчаў.

У гэтую хвіліну ён адчуваў, быццам Юлька рабілася да яго нейкай іншай, чым гадзіну назад, быццам яна марудна адплывала кудысьці, а ён, насуперак яшчэ нядаўнім сваім думкам і пачуццям, пакорліва, не пратэстуючы, праводзіў яе ў невядомасць, і толькі таму яны былі пакуль што побач.

- Усё роўна як мяне баішся? — з усмешкаю, якую ён не ўбачыў і не пачуў, але якую ўгадаў, спытала Юлька.

- Не, не баюся.

— Тады кладзіся.

Ён спакойна лёг побач з ёю і, ледзьве датыіснуўшы- ся да яе голага пад дзяружкаю пляча, ўсёй сваёй істотаю адчуў гарачыню яе цела — захваляваўся неяк па-новаму. У гэтым хваляванні яму раптам захацелася адкінуць усе сумненні, здагадкі, аддацца пачуццю, якое разлівалася па целе, мабыць, з крывёю. Але ён гэтак не змог — загаварыў:

— Скажы... А калі заўтра да цябе з’явіцца Анкуда?

- Выкінь з галавы.

- Не, усё ж?

— Запрашу на вяселле.

— На чыё? — разгубіўся Ягор.

Што яму адказаць? Папракнула;

- Не чуеш ты маю душу. Глухі.

Тады ён не вытрымаў:

— А Паўлюк тут. — Сказаў і замёр, быццам перад выбухам. Але Юльку гэтая навіна не кінула ні ў гарачыню, ні ў холад. Гэта ўразіла Ягора мацней, як з’яўленне Анкуды.

Яна толькі спытала;

— Ну і што з таго? Ты яго бачыў?

— Бачыў.

— 3 ім і выпіў?

— Выпілі.

— Вясёлая ж у вас была сустрэча. Вось бы паглядзець.

Больш яна ні пра што не распытвала, але Ягор адчуў: тая лёгкасць, з якою Юлька вяла размову пра Анкуду, была гульнёю. А Юлька ўжо сапраўды не змагла маўчаць, загаварыла, і быццам не з Ягорам - сама з сабою:

- Ведаю, скажаш, што цяпер да яго пабягу. А як жа: бабе абы мужык. Няма Анкуды — іншы сыдзе, з’явіўся Анкуда — зноў да яго. Памыляешся ты, Ягор. Не ведаеш ты Юльку.

- Ну а-а... можа, ён змяніўся? Можа, ён ужо не такі, як ты думаеш? — спытаў, сам не ведаючы — навошта?

— Прыгожы рысак, ды воза ён не пацягне. I нішто яго ўжо не пераробіць. Магіла хіба? А што сядзіць у Селішчы, дык я гэта і без цябе ведаю. Не першы дзень ён тут жрэ гарэлку. Не нажрэцца.

— Ты ведала, што ён тут? — здзівіўся Ягор.

- Бабы адразу данеслі, як прыехаў. Бяжы, Юлька, лаві, пакуль ловіцца. Так Юлька і разагналася.

— А што?.. Хіба... не чакала?

- Дурная была, дык і чакала. Знайшла чым даражыць. Прыгожы матыль, крылцы чырвоненькія з паясочкамі, ляціць-пырхае, сядзе, пасядзіць, зноў ляціць. Можа, матылю гэтак і добра, але чалавеку трэба іначай жыць. Ты вось хоць дзеравяку ў рукі возьмеш, хоць жалезіну — яны ж у цябе спяваюць. Юрка чаму да цябе прывязаўся? Дзеці душу чытаюць, не памыляюцца.

— Ну, спі.

— Дзе ўжо?.. Чуе сэрца — не на добрае ён тут.

У нейкі момант Ягору падалося, што сувязь паміж імі напялася, пагражаючы лопнуць, вось-вось можа здарыцца штосьці нечаканае — нейкі вельмі патрэбны абодвум агеньчык блісне апошні раз і пагасне. Але Юлька, быццам адчуўшы тое самае, спалохаўшыся за той самы агеньчык, раптам ірванулася да Ягора, прыціснулася да яго ўсім целам, ласкавым, усхвалявана-цёплым, схапіла галаву Ягора ў свае гарачыя далоні, губамі, якія аж апякалі, знайшла яго губы, і ён забыў аб усім, аб чым думаў. Гэтак ляжалі хвіліну, дзве, тры моўчкі, не рухаючыся, як ніколі блізкія, чуючы дыханне адзін аднаго, пакуль Юльчыны рукі не сплылі з яго галавы, шыі, пакуль яны не спаўзлі яму на грудзі, не ўпёрліся ў грудзі, пакуль яна не адпіхнулася моцнымі рукамі ад яго, не адкінулася побач з ім на спіну.

Па небе плылі і плылі, усе — у адзін бок, ад лесу, воблакі, месяц па-ранейшаму вартаваў рэчку, плыт, яго і яе на плыце, усю круглую зямлю пад імі, і было там, уверсе, усё незвычайна яснае, чыстае, пяшчотнае і казачнае. I Ягор яшчэ мацней адчуў, што ў гэтым свеце ён не можа існаваць асобна ад Юлькі, што яна даўно ў яго ў душы, што ён надта доўга трываў, гэтакі цярплівы, і вось прыйшоў канец яго доўгай цярплівасці. I, адвярнуўшыся ад зорак, ад месяца, ён ласкава абхапіў яе рукою, — другая рука ўжо намацала гузічак у яе на грудзях, пальцы зачапіліся за яго. Тады і ў яе ўваччу абкладзены хмаркамі месяц пакаціўся некуды ўбок, з ім разам пакаціліся хмаркі вочы Ягоравы блізка, каля самых яе вачэй, блішчалі. Гучнае, нібы стогн, дыханне вырвалася з яе грудзей, і ў дзіўным хмелі яна закрыла вочы, страціўшы адчуванне нейкіх адных, неабавязковых у гэтую хвіліну, пачуццяў і востра, нібы салодкі боль, адчуўшы іншыя пачуцці —новыя, пяшчотныя, даўно жаданыя.

Ноч бегла па сваім вечным коле, нетаропка мяняла фарбы. Ці даўно яны былі густыя, цёмныя, і вось ужо — светлыя, зрэджаныя, быццам іх хтосьці вадою разбавіў.

Надыходзіла раніца. Які ўжо раз Юлька падумала:

- Добра было б на паўгадзінкі заснуць. Але сон да яе не ішоў.

Праз салодкі сон, варухнуўшы галавою каля яе пляча, штосьці прамармытаў Ягор. Яна прыслухалася — ці не прачынаецца? Не, спаў Ягор моцна, пасапваючы. Яшчэ б яму не заснуць: гэтакі дзень выстаяў на нагах з шастом. Ды і заснуў запаўнач. Яна асцярожна зняла з сябе яго цёплую пакорлівую руку, прыўзнялася, абаперлася на локаць, схілілася над яго тварам, які і ў сне ўсміхаўся, адгарнула з вачэй пасмачку валасоў.

Зямля, вада, неба мяняліся хутка, мянялі настрой і фарбы, быццам позна прачнуліся і цяпер спяшаліся навесці ранішні глянец. Сонца нетаропна паказала з-пад белага туману чырвоную макаўку, узнялося вышэй, зноў быццам прысела на ваду, памылася ў ёй, сцюдзёнай уранні, пачысцела, блішчастым ад расы берагам падкацілася пад стог сена, запаліла яго, пераскочыла на дрэва і яго запаліла таксама.

Упартая пасма зноў легла на вочы Ягору. Юлька зноў, асцярожна, адным пальцам адвяла яе ўбок.

Ягор усміхаўся, а Юлька глядзела на яго і думала: што яму сніцца? Хацелася ведаць — што? Напэўна — лес, дрэвы, плыты, розныя разцы ды пілачкі, якімі працуе па дрэве, а можа, бачыць, як цягне па вадзе маторкаю ад Малахавай смалакурні мораны дуб? Юлька зноў прылегла каля Ягора — шчакою на яго цёплае плячо.

А сніў Ягор тое, пра што Юлька не здагадвалася: карэту, запрэжаную чацверыком чырвоных, нібы ахутаных полымем, коней. У карэце на ўвесь рост стаяў Анкуда: высокі, чубаты, у белай нейлонавай кашулі, з чорным бліскучым гальштукам. Карэту з Анкудам коні: неслі па-за рэчкаю, паўз ваду і лес, а нехта наўздагон крычаў: «Глядзі!.. Напалівон у залатой карэце!.. Лю-у-дзі! Напаліво-он!.. » Анкуда чуў гэты крык, ганарыста круціў галавою, рагатаў, размахваў бізуном, блішчаў залатым зубам, і паўз яго ўсё несла- ся хутка, мільгацелі дрэвы, кусты, хаты, людзі. Усё ляцела і; знікала, а ён не знікаў — імчаў на чырвоных конях і рагатаў, быццам з усяго свету здзекуючыся. Хтосьці ўсё крычаў і крычаў, надрываючыся, каб далёка чуваць было: «Напаліво-он!.. » Ягор, пэўна, адзін ведаў, што ніякага Напалеона няма, што ў карэце імчыць Паўлюк Анкуда, а карэту выкапаў з зямлі дзед Малах, знайшоў яе на беразе Сажа, непадалёк ад сваёй смалакурні. Можа, Анкуда ўкраў яе ў Малаха ці, можа, дзед Малах сам яму яе аддаў — красуйся сабе, сукін сын, перад народам. Але дзе ён узяў гэтакіх прыгожых коней? Украў у калгасе ці на лесапункце? Але ж там не такія коні, там коні рабочыя. Гэтакіх прыгожых цяпер не знойдзеш. Цяпер машыны бегаюць за трактарамі, трактары ганяюцца за машынамі, а пра коней забылі. «Напалівоон! » — не змаўкаў голас, і Паўлюк, ачмурэлы ад радасці, хуткай язды, сустрэчнага ветру, усё махаў і махаў бізуном, гнаў і гнаў коней — ажно чырвоны след слаўся за ім па беразе Сажа, паўз лес і вёскі. Клубы чырвонага пылу садзіліся на траву, дарогу, ваду — усё за Анкудам нібы палала агнём, і Ягор не мог уцяміць, чаму ўсім як вочы замазала, ніхто не здагадваецца, што гэта імчыць па зямлі ўсяго толькі Анкуда — зух селішчанскі.

Нарэшце знік Анкуда. I зрабілася ціха.

Вось ужо Малах стаіць у чырвонай кашулі ў смалакурні. Перад ім не печ — горан. I кавадла. Вугалле пунсавее ў горане. Старьг стаіць з доўгімі кавальскімі абцугамі ў левай руцэ, з малатком у правай. Абцуга- мі Малах выцягвае з вугалля, з агню белае жалеза, кладзе на кавадла, паглядае на Ягора, і Ягор, зразумеўшы Малаха, узнімае над галавою цяжэнны молат: гах! гах! — плешча белае, чырвонае, еіняе жалеза. За кожным ударам молата стары паварочвае жалеза на рабрыну, і вось ужо Ягор бачыць, што перад ім на кавадле падскоквае і звініць не жалеза, а самае са- праўднае золата — выцягваецца і згінаецца ў падкО- ву. «Навошта табе залатая падкова? » — пытаецца Ягор у старога. Той апускае падкову ў кадку з ва? дою — з яе валіць густая беяая пара, — тымі самымі абцугамі выкідае яе з пары на земляную падлогу і кажа: «Яшчэ мы з табою выкуем залаты якар». Малах выцягвае з агню яшчэ адзін кавалак золата — яно ва ўсе бакі страляе белымі і' чырвонымі іскрамі, ззяе так, што вачам балюча глядзець, — кідае на кавадла, міргае Ягору вясёлым вокам, і той зноў узнімае над галавою молат, б’е па золаце нетаропка, але ёмка, важка, і старьг, усё роўна як танцуючы вакол і. кавадла з золатам, заціснутым у абцугах і малым малаточкам выбівае на ім звонкую чачотку, паміж ударамі разважаючы: «Навошта нам залаты якар? А мы яго паставім на высокім беразе, каля старых кузняў. Будзе ён як помнік. Каму? А твайму бацьку, дзеду, усім кавалёўцам, якія славіліся кавальскім майстэрствам, выдатныя якары выкоўвалі. I мой жа бацька каваў. Гэта ён ужо апасля плаваў, як я, па Дняпры. А то — каваў. I яму, значыцца, помнік будзе стаяць... »

I зноў чуваць: «Глядзіце, людзі добрыя!.. Напалівон! » Але ўжо не відаць нідзе Анкуды. I карэты нідзе не відаць. Адно лес, рэчка, палі, лугі навокал...

I яшчэ — хтосьці нібыта штурхае ў плячо...

Юлька і не спала і не заўважыла, як плыт наскочыў на корч — стаў. Супакоеная, з адчуваннем, што вось і зрабіла даўно патрэбны ў яе жыцці крок, цяжкі і неабходны, яна ляжала на спіне, бокам адчуваючы ўгрэтае, ажно гарачае цела Ягора, а вачэй не зводзіла з неба. Узышло сонца, але востры рог месяца тырчаў перад вачыма. Месяц быў танклявы, празрысты, нібы сточаны воблакамі, якія ўсю ноч каціліся па ім. Але чаму, думала Юлька, месяц ужо немалы час стаіць на адным месцы, не пасунецца ні ў адзін бок, ні ў другі? Ды і плыт бяжыць па рацэ, рака пятляе — усю ноч гэтак было: месяц то з аднаго боку блішчыць, то з другога. Што з ім? Яна прыўзнялася на руках, агледзелася: вярба таксама стаіць на беразе блізка — не рухаецца, на адным месцы — жоўтая пясчаная каса, зялёны пагорак, чарот. Няўжо плыт стаіць? Сапраўды, стаіць. Падалося Юльцы, што надта ціха вакол, ажно вусцішна. А Ягор нічога гэтага не бачыць, не адчувае. Ён спакойны. Выпрастаўся, на голае бервяно адкінуў загарэлую руку, твар павярнуў да Юлькі. Яна ўглядалася ў яго твар і думала: можа, у гэтым няма нічога дзіўнага, ніякай бяды, пгго стаяць, не плывуць? Яшчэ прыплывуць куды трэба. Хай Ягор паспіць, адпачне. А спаў ён зусім не памужчынску, як дзіця: не храпеў, не сапеў, усміхаўся, быццам і не спаў, прыкідваўся, закрыўшы вочы, што спіць, да ўсяго на рацэ, на яе берагах прыслухоўваўся. Ці дыхае хоць? Юлька схілілаея над ім — дыхае, адно ціха.

Дзень пачынаўся волкі, свежы, хоць ноч выдалася — сухмень, цяплынь. 3 таго боку, дзе ўзыходзіла сонца, налятаў лёгкі, яшчэ не прагрэты ранішнім сонцам ветрык. А небасхіл хутка наліваўся чырванню, быццам яго паклалі на брыж у кавальскім горне.

Юлька адчула прахалоду. Яна ўсцягнула канец дзяружкі на голае Ягорава плячо, падумала: навошта ён зняў з сябе кашулю, быццам дома ў ложку? Няўжо яму зусім не холадна? Ля галоў, за плытніцкім мяшэчкам, убачыла кофту — дацягнулася да яе, накінула на плечы. Седзячы, няёмка было яе апранаць, і Юлька паднялася ціха, каб не пабудзіць Ягора.

Стоячы на краі плыта, заўважыла, што вада з-пад яго ажно віруе. Змікіціла: ваду рэзаў корч, на які ўспёрліся ў цемені, лежачы, забыўшыся на плыт, на шост, на карчы. Гэты корч учапіўся за плыт недзе ад краю, пад чацвёртым ці пятым бервяном — відаць было па вадзе. Юлька ўзяла шост, адышла на рог плыта, ціха, каб не пялёскацца ў вадзе, не пабудзіць Ягора, запусціла шост пад плыт, намагаючыся намацаць той корч, падважыць плот, але вада лёгка аднесла шост. Тады Юлька змерала глыбіню — дно недалёка.

⇐ Предыдущая 1 2 345 Следующая ⇒